CC BY
27УДК 378.035.6
В. А. Кузышч, заг. кафедры Г1СТАРЫЧНАЯ ПАМЯЦЬ ЯК СРОДАК ПАТРЫЯТЫЧНАГА ВЫХАВАННЯ
This article deals with historical memory as a mean of patriotic upbringing. The historical memory and historical consciousness, the cultural basis of students play the most important role in reinforcing the security and the stability of the state. Main educational actions organized by Belarusian language department to raise patriotic awareness of students are presented here. The description of ideological filling of patriotic upbringing is given in this article. Experience of Belarusian language department of BSTU in this field is summarized and illustrated.
Уводзшы. Адным з прыярытэтных напрам-кау культурнай палпыю Беларус1 з'яуляецца за-хаванне пстарычнай спадчыны, адпаведна I пс-тарычнай памящ. Дзякуючы паслядоунай паль тыцы нашай дзяржавы вяртаюцца з небыцця га-рады, пасёлю, вёсю. Мнопя з ¿х ужо сёння стат культурным! 1 турыстычньиш цэнтрам1 Беларуси Варта згадаць Комплексную доугатэрмшовую праграму развщця г. Полацка, Нацыянальнага Полацкага псторыка-культурнага музея-запа-ведшка 1 шш. Менав1та у Полацку Прэзщэнт нашай крашы А. Р. Лукашэнка адзначыу важным той факт, што беражл1вае захаванне пстарычнай памящ цягам стагоддзяу дапамагае бе-ларусам з гонарам вытрымл1ваць выпрабаван-ш, памнажаць славу роднай зямлг «Пстарыч-ная памяць - тэта фундамент патрыятызму, ас-нова высакароднага пачуцця любов11 павап ча-лавека да сваёй Айчыны. Нам добра вядома, да чаго можа прывесщ забыццё пстарычнага мшу-лага I пагарда да правераных стагоддзям1 мара-льных каштоунасцяу, на яюх трымаецца пераем-насць пакаленняу. Непазбежным1 наступствам1 такога занядбання памящ народа з'яуляюцца крах дзяржау 1 гумаштарныя катастрофы, што прыводзяць да чалавечых ахвяр, шматлтх тра-гедый у лёсах людзей I цэлых краш», - сказау кь раушк дзяржавы. Тыя важныя урою маральнас-щ, яюя вынес наш народ з псторьп, асабл1ва не-абходны сучаснаму маладому пакаленню, якое без пстарычнай памящ асуджана на бездухоу-насць 1 шгшзм. Дакрананне да вытокау свайго роду I роднай зямл1, нашай спадчыны абуджае I фарм1руе асобу чалавека, дапамагае адчуваць повязь пакаленняу 1 усведамляць сябе грамадзь нам сваёй Радз1мы. Вывучэнне мшулага — апора 1 сродак патрыятычнага выхавання.
Асноуная частка. Выхаванне патрыятызму заснавана на развщщ у асобе таюх якасцяу, як дабрыня, спагадл1васць, мшасэрнасць, далуча-насць да духоуных нацыянальных 1 штэрнацыя-нальных каштоунасцяу. Да нацыянальных каштоунасцяу адносяць любоу да таго месца, дзе нарадз1уся I вырас, да Бацькаушчыны, веданне пстарычнага мшулага сваёй крашы, захаванне народных традыцый, сваёй самабытнасщ, адда-насць нацыянальнай культуры, мове.
Перадача духоунага вопыту ад аднаго пака-лення да другога грунтуецца перадус1м вакол
роднага слова. Фарм1раванне этшчнай памящ, захаванне народных традыцый, перадача духоунага вопыту аднаго пакалення другому сродкам1 роднай мовы — аснова нацыяльнай свядомасщ. Пазбав1ушыся роднай мовы 1 этшч-най памящ, чалавек перастане усведамляць сябе суб'ектам канкрэтнай культурнай щэнтыфь кацьп. Нельга не разумець спрадвечнай ющны: структура 1 змест кожнай нацыянальнай мовы увасабляе характар 1 менталпэт нацьп, яе жыц-цёвую пахалопю 1 фшасофда.
Менавпа нацыянальная мова, вусна-паэтыч-ная творчасць, мастацкая лп-аратура, яе геро1 I амвалы паюдаюць у спадчыну нашчадкам сваё разумение Бога, дабра I зла, высакароднага I каш-тоунага, тым самым уносячы свой уклад у сусвет-ную скарбонку агульначалавечай культуры.
Вядомы прафесар фшалогп В. Протчанка сцвярджау: «Без этшчнай памящ няма традыцый, без традыцый — культуры, без культуры — духоунасщ, без духоунасщ — выхавання, без выхавання — асобы, а без асобы — кансалщава-нага грамадства, здольнага вытрымаць любыя павароты псторьп».
Сапрауды, нельга недаацэньваць высою вы-хаваучы патэнцыял роднага слова для духоунага сталення моладзг Таму узбагачэнне прак-тычных заняткау 1 экзаменацыйных бшетау адпаведна падабраным1 1 щэалапчна вывераным1 тэмам1 не толью удасканальвае мауленчую культуру студэнтау, але I умацоувае ¿х пстарыч-ную памяць. Сучасны спецыялют, гатовы пра-цаваць на карысць Беларуа, абавязаны усеба-кова ведаць самыя разнастайныя аспекты роднай псторьп 1 культуры. Толью таю падыход дазволщь выхаваць сапрауднага патрыёта, яюя будзе дбаць пра штарэсы дзяржавы I усведамляць сваю адказнасць за яе лёс.
Сусветны вопыт сцвярджае, што дзяржава можа стаць заможнай толью тады, кал1 у ёй жы-вуць людз1, здольныя яе абараняць, ствараць матэрыяльныя 1 духоуныя каштоунасщ. Спакон вякоу наш народ быу народам-патрыётам, наро-дам-абаронцам, але яго патрыятызм праяуляуся не у захопнщтве I агрэсп, а у стваральнай дзей-насц1 на роднай зямл1. Менавп-а гэта дазвол1ла беларускаму народу вытрымаць суровыя вып-рабаванн1 г1сторы1 I захаваць спрадвечныя бе-ларуск1я каштоунасщ м1ру I працы. Паводле
К. Д. Ушынскага, толью нацыянальнае выха-ванне можа стаць асновай сацыяльнага 1 экана-м1чнага прагрэсу. Сённяшняя моладзь якраз 1 кансалщуецца на стварэнне моцнай 1 кв1тнею-чай Беларуси таму веданне мшулага, выкарыс-танне багатага вопыту нашых папярэдшкау, дзядоу I прадзедау спрыяюць развщцю творча-га патэнцыялу студэнтау, ¿х грамадзянскай ак-тыунасщ1 патрыятызму.
Шэраг студэнцюх канферэнцый, праведзе-ных кафедрай толью за 2000-2007 г. (13), ¿х ба-гатае щэалапчнае напауненне (тэмы: «Патрыё-ты Бацькаушчыны», «Беларусь - мая Радз1ма», «Мой край - мае караш», «Н1хто не забыты, шшто не забыта», «Скарбы спадчыны духоу-най», «Назвы роднай зямлЬ>, «Твой гонар, Баць-каушчына» 1 шш.) абуджаюць пстарычную па-мяць 1 жаданне глыбей спазнаць нашу мову, псторыю, культуру, што цалкам адпавядае мэ-там дзяржауных праграм «Моладзь Беларуси, «Маладыя таленты Беларуси 1 рэспублшанскай акцьп «Жыву у Беларус11 тым ганаруся».
Дзяржауная маладзёжная палпыка наюра-вана сёння на стварэнне неабходных умоу для найбольш поунай рэал1зацьп працоунага, твор-чага 1 штэлектуальнага патэнцыялу моладз1, развщця ¿х духоуна-маральных якасцяу. Неаб-ходна фарм1раваць у маладых людзей глыбокае разумение, што ¿м патрэбна не толью асэнсоу-ваць працоуны I гера1чны подзв1г нашага народа, але I усведамляць асабютую адказнасць за будучыню сваёй крашы. Менав1та на выканан-не дзяржауных задач арыентавана праца кафедры беларускай мовы, што знаходзщь практыч-ную рэал1зацыю у працы студэнцкага аб'яднан-ня «Пошук».
Студэнцкае аб'яднанне створана у 2006 г., у склад яго уваходзяць гуртю «Памяць», «Мая Радз1ма - Беларусь», «Выток», «Спадчына», «Пазнай свой край», «Крынща», «Патрыёт». Студэнцкае аб'яднанне «Пошук» з'яуляецца ад-ной з форм аргашзацьп навукова-даследчай, щэалапчнай 1 щэйна-выхаваучай працы у ВНУ 1 ставщь на мэце падтрымл1ваць 1 разв1ваць та-ленавпую моладзь, павышаць яе адукацыйна-культурны узровень, выхоуваць грамадзянс-касць 1 патрыятызм, спрыяць самарэатзацьп студэнтау праз ¿х удзел у найбольш значных ак-цыях 1 мерапрыемствах, яюя праводзяцца ва ушверсгоце 1 краше.
Каб лепш ведаць родную спадчыну, свае каран!, наша студэнцтва вывучае назвы мясцш свайго краю, адлюстраванне у ¿х падзей беларускай псторьп. Многа навуковыя працы студэнтау па усебаковым вывучэнш малой радз1мы адзнача-ны Дыпломам1 Спецыяльнага фонду Прэзщэнта РэспублЫ Беларусь па падтрымцы таленавггай моладз11 адпаведным1 катэгорыям1 («Асабл1васщ беларускага вяселля» - студэнтка Казлоуская Г. I.; «3 псторьп паходжання тапошмау Крупска-
га раёна» - Буйвщов1ч В. В.; «Тапошмы геагра-ф1чных аб'ектау сейлавщкай зямлЬ> - Падама-цька С. Г.; «Тапошмы Ганцавщкага раёна» -Дул1к Г. С.; «Асабл1васщ традыцыйнай вясель-най абраднасщ беларусау на Гродзеншчыне (Х1Х-ХХ стст.)» - Мялешка Т. А.; «Тапошмы Пухаушчыны» - Рымарау А. В.; «Псторыя вёс-ю Перхав1чы» - Кшель Т. У.; «Сучасны фальк-лор вёсю Ляды Чэрвеньскага раёна Мшскай вобласщ» - 1льючык В. В.; «Сцежкам1 псторьп шьянсюх яурэяу» - Шушкев1ч Д. А.; «Вытою паходжання пдрошмау Браслаускага краю» -Маслякова М. А.).
У л1ку навуковых прац, адзначаных катэго-рыям1, пэунае месца займаюць 1 тыя, яюя наюра-ваны на павышэнне рол1 сямЧ1 адказнасщ баць-коу за выхаванне дзяцей («Сямейная палпыка: псторыя 1 сучаснасць» - Бычкоуская В. А.; «Цяжарная жанчына у традыцыйнай культуры Беларусь» - Чарнушэв1ч Д. В.; «Беларускае вяселле 1 актуальнасць яго асвятлення у беларусюм друку» - Казлоуская Г. I.). Вытою раскрыцця дадзенай тэматыю сягаюць у далё-кае мшулае. Г1старычная памяць утрымл1вае вопыт нашых продкау у аднос1нах да сямейных дачыненняу. Сямейныя каштоунасц1 яшчэ у глыбокай старажытнасц1 л1чыл1ся падмуркам 1 самай неабходнай умовай ¿снавання любой дзяржавы наогул. Непавага да аутарытэту сям'1 была сур'ёзным злачынствам супраць грамадс-кай марал1. Такая сувязь м1нулага I сучаснасц1 у сямейнай пал1тыцы, пераемнасць у захаванн1 галоуных каштоунасцяу чалавечага жыцця на-даюць дэмаграф1чнай пал1тыцы беларускай дзяржавы асабл1вую важнасць.
Пытанне дэмаграф1чнай бяспек1 дзяржавы -асабюты клопат Прэз1дэнта Рэспублш Беларусь. К1раун1цтвам беларускай дзяржавы расп-рацавана старанна прадуманая I паслядоуная праграма па умацаванн1 аутарытэту сямейных каштоунасцяу 1 ахове мацярынства. Непаруш-ны аутарытэт сям'1 1 шлюбу, павага да мацярынства I асабютая адказнасць чалавека за стварэнне здаровай сям'1 з'яуляюцца галоуным элементам патрыятызму, што цалкам усведамляец-ца студэнцкай моладдзю.
Вядучае месца у выхаванн1 любов1 да сваёй вял1кай I малой радз1мы адводз1цца краязнау-чым гурткам. Падрыхтоука тэматычных праек-тау - даследаванняу малой радз1мы студэнтау, правядзенне экскурс1й I падарожжау, стварэнне фотаэкспазщый - далёка не поуны ператк ме-рапрыемствау, праведзеных гэтым1 гурткамг У рэчышчы рэспубл1канскай акцы1 «Жыву у Беларус11 тым ганаруся» за 2005-2007 гг. арга-шзавана 24 экскурс11 па Беларус1, з ¿х 14 - за межам1 М1нска. Да таюх знамянальных падзей, як 125-годдзе са дня нараджэння народных паэ-тау Беларус1 Янк1 Купалы I Якуба Коласа, пра-ведзены экскурсп I падарожжы на ¿х радз1му, а
таксама экалапчна-культурнщкая акцыя «Мой родны кут». Далучэнне да паэтычнай спадчыны, багацця творчай шдывщуальнасщ Я. Купа-лы I Я. Коласа фарм1руюць у моладз1 таюя якасщ асобы, як мэтанаюраванасць, павагу да чалавека працы, клапаттвыя адносшы да роднай зямл11 яе багаццю.
Спрыяюць паглыбленню пстарычнай памя-щ музейныя занятю на базе музеяу г. Мшска (толью за 2005—2007 г. аргашзавана звыш 2000 наведванняу музеяу 1 выстау), а таксама экскурсшныя занятю у музе1 БДТУ, дзе лекта-рам1 з'яуляюцца студэнты.
Мэтай гуртка «Памяць» з'яуляецца фармь раванне павап да сваёй Радз1мы, гонару за яе мшулае I сучаснае. Падзе1 страшнай I у той жа час гера1чнай вайны, подзв1г беларускага народа у барацьбе з фашысцкай пошасцю стал1 прадметам навуковых 1 творчых даследаванняу студэнтау (тэматычныя радаводы «Вайна праз лёс маёй сямЪ>, выставы, стварэнне генеалапч-нага дрэва, прэзентацьп, праца у арх1вах). Арга-шзацыя сустрэч з ветэранам1, выступленш у ва-енных шшталях, Дамах ветэранау — данша па-ваг! 1 памящ.
Самыя цесныя стасуню мае кафедра бела-рускай мовы з рэспублшансюм аб'яднаннем «БлакаднЫ Леншграда у Беларуси (старшыня — Ягаднщына Марыя Давыдауна). Правядзенне сустрэч, агульнаушверспэцюх вечарын, пра-гляд вщэафшьмау аб блакадным Леншградзе, правядзенне куратарсюх гадзш — усё гэта абуджае патрыятычную свядомасць студэнтау.
Да штэрнацыянальных каштоунасцей адно-сяцца таюя, як глыбокая павага да традыцый, культуры кожнай нацьп, ¿мкненне спазнаць ду-хоуную спадчыну шшых народау, дружба, су-працоунщтва 1 узаемасувязь нацый, непрымь рымасць да праяу нацыянатзму, ксенафобп 1 рас1зму. Пстарычная памяць 1 штэрнацыяна-л1зм — тая аб'яднальная щэя, якая бярэ пачатак,
па словах Прэзщэнта, яшчэ ад Ефрасшш По-лацкай. «Духоунасць 1 штэрнацыянал1зм — тыя рысы беларускага народа, яюя мы не павшны страцщь», — падкрэсл1у Юраушк дзяржавы.
Стала добрай традыцыяй кафедры беларус-кай мовы праводзщь штогадовы фестываль «Зямл1 адзшай людзЬ>, яю знаёмщь студэнтау з культурным скарбам шшых народау, што супо-льна з нам1 будуюць незалежную Беларусь.
Да асвятлення матэрыялау па тэме «Халакост: псторыя 1 сучаснасць» на II Рэспуб-лшансюм конкурсе работ школьшкау, студэнтау 1 выкладчыкау, яю праводзщца Саюзам яу-рэйсюх аргашзацый 1 абшчын, Музеем псторьп 1 культуры яурэяу Беларус1 пры падтрымцы Мь шстэрства адукацьп 1 Кампэта па справах на-цыянальнасцей Рэспублт Беларусь, далучыль ся 1 нашы студэнты. Нясцерпна страшныя матэ-рыялы, узятыя з арх1вау, са слоу вщавочцау, ба-люча адгукнулюя у сэрцах моладзг Так, такое нельга забыць, як 1 нельга дапусцщь, каб у нашай м1ралюб1вай краше зноу узшкш праявы ан-тысем1тызму.
Заключэнне. Ведаючы, якой цаной дасяг-нуты сённяшш м1рны дзень, мы будзем ца-нщь спакой 1 цеплыню роднай Бацькашучы-ны. Бяспамяцтва — гэта духоуная 1 ф1з1чная смерць, памяць — жыццё. Дык давайце ж ца-нщь здабытыя для нас трывалыя патрыятыч-ныя каштоунасщ: нацыянальную свядомасць, годнасць, выхаванне павап да псторьп кра> ны 1 лёсу народа, роднай мовы, народных традыцый, звычаяу, культуры. Толью глыбока прадуманая, сютэмная 1 паслядоуная выхавау-чая праца выкладчыцкага калектыву дазволщь вырашыць актуальную для нашага часу задачу — выхаваць грамадзянша-патрыёта, яю будзе не толью ведаць 1 цанщь пстарычнае мшулае сваёй Айчыны, але 1 будаваць трыва-лы дом незалежнай Беларусь Вопыт мшулага, пстарычная памяць — нам у гэтым падмога.
