Научная статья на тему '“ҲУШ ДАР ДАМ” ТАМОЙИЛИ ВА БИЛИШ МАСАЛАЛАРИ'

“ҲУШ ДАР ДАМ” ТАМОЙИЛИ ВА БИЛИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
21
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳуш / дам / ҳушёрлик / огоҳлик / англаш / фаҳмлаш / тебраниш / ижобий ва салбий қувватлар / фаросат илми / ботин илми / осознание / покой / бдительность / осознанность / осведомленность / понимание / вибрация / положительные и отрицательные силы / знание фаросат / знание ботина

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Наврўзова Гулчехра Неъматовна

Мақолада Нақшбандия тасаввуфий таълимотининг асосий тамойили бўлган “Ҳуш дар дам”нинг гносеологик томонлари фалсафий таҳлил этилган. Унда бу тамойилнинг ақлий ва интуитив билишга таъсири манбалар асосида ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLE OF "HUSH DAR DAM" AND ISSUES OF KNOWLEDGE

В статье представлен философский анализ гносеологических аспектов "Хуш дар дам", центрального догмата Накшбандийского учения. В нем на основе источников освещается влияние этого принципа на ментальное и интуитивное знание

Текст научной работы на тему «“ҲУШ ДАР ДАМ” ТАМОЙИЛИ ВА БИЛИШ МАСАЛАЛАРИ»

"^УШ ДАР ДАМ" ТАМОЙИЛИ ВА БИЛИШ МАСАЛАЛАРИ

Г. Н. Наврузова -

БухМТИ профессори, ф.ф.д.

d https://doi. org/10.24412/2181 -7294-2023 -2-42-44

Жамият тараккиётида билимли инсонлар жyда кадрланади. Жамиятда канча илму заковатли, фахму фаросатли инсонлар куп булса, шунча ахиллик, хамжихатлик, тинчлик ва хотиржамлик хукмрон булади. Бу эса жамиятда инсонларни фаровон яшашига имкон беради.

Инсонни мукаммал урганишда тасаввуф таълимотининг урни катта. Бахоуддин Накшбанд асослаган Накшбандия тасаввуфий таълимотининг ун бир рашха-угитларининг инсоннинг хар томонлама камолотига ижобий тасири жуда кучлидир.

"Хуш дар дам" тамойилида хар бир дамни онгли, хушёр утказиш талаб этилади. Бу тамойил инсонни билиш жараёнига икки томонлама - аклий ва интутив таъсир этади. "Хуш дар дам" - хар дамдан огох булиш тамойили манбаларда рашха - хаётбахш сув томчиси, ёки кудсий - пок, илохий калом, суз деб таърифланган. "Хуш дар дам" тамойилини Бухорои Шариф Етти Пирининг табаррук устози Юсуф Хамадоний Хожагон таълимотининг асосчиси Хожаи Жахон номи билан машхур Хожа Абдулхолик Fиждyвонийга таълим берган. Абдулхолик Fиждyвоний устозларининг бу угитини узи асослаган Хожагон таълимотининг тамойили сифатида киритган. Бу угитни Бахоуддин Накшбанд узи асослаган Накшбандия таълимотига 11 тамойилининг биринчиси ва асосийси сифатида киритган [4-10,13].

Бу тамойилнинг мазмун-мохияти "Рашахот" асарида ёритилган. " "Хуш дар дам" ул турурким, хар нафасеким, ичкаридин келур, керакдурким, хузур ва огохлик юзидин булса ва гафлат онга йул топмаса"[12,32]. Маълум буладики, "Хуш дар дам" рашхаси инсонни гафлат холатидан чикишига ёрдам берар экан. Fафлат инсондаги энг катта иллат булиб, y аммора нафсининг бир сифтидир[3,19-41]. Fафлат лугатда "гофиллик", "хабари булмаслик", "уйку холатида булиш", "эътиборсизлик" каби маъноларни билдиради. Fафлат холатидаги инсон уз хаётининг мазмун-мохияти, максади, бу дунёга келишининг сабаби, асл вазифасини унутиб нафсига берилиб, яшайди. Х,олбуки хакикий нисон огох, хушёр булиши керак ва хар бир олиб-чикарган нафасини бехудага исроф килмаслиги лозим. Шунинг учун Накшбандияда нафасни мухофаза килиш энг асосий масаладир.

Накшбандия таълимотининг Х,иротдаги жамоасининг пиру муршиди Хазрати Мавлоно Саъдуддин ^ошгарий к с. айтганларким: "Хуш дар дам", яъни бир нафасдин интикол этмак яна бир нафасга, керакки, гофиллик юзидин булмай, хузур важхидин булсун ва хар нафаским урор Хак субханахудин холи ва гофил булмасун"[12,32]. Бу фикрдан хам маълум буладики, асосий эътибор нафасни огохлик ва хушёрлик билан олинишига каратилмокда.

Хазрат Бахоуддин Накшбанд "Хуш дар дам" тамойилини шундай изохлайди: "Бинойи корни бу йулда нафасга куймок керак, ондокким, замони холнинг мухимрок вазифасини машгул булмокни тазаккури мозийдин ва мустакбилда фикр этмокдин фориг ойлантурсин ва нафасни куймасунким зое утгай. Ва нафасининг хуружи ва духулида ва мобайн ун-нафасайнни хифс этмокда саъй килсунким, гафлат бирла кириб чикмасун"[12,32]. Бу сузлардан маълум буладики, Бахоуддин Накшбанд "Хуш дар дам" мохиятини айни шу дамни кандай утказишга богликлигини таъкидлайди.Бу хакда унинг куйидаги назмий фикри манбада келтирилган:

Эй монда зи бахри илм бар сохили айн,

Дар бахр фарогат асту бар сохил шайн.

Бардор сафи назар зи мавжи кавнайн,

Огох зи бахр бош байн ан- нафасайн[12,32].

Мазмуни:

Эй илм олиш максадида сохилда кузи очик турган киши,

Денгизда фарогатдиру сохилда ёмонлик.

Икки дунё мавжларидан карашларингни олгину,

Нафасларинг орасидаги вактда хам денгиздан огох булгин.

Бахоуддин Накшбанд "Хуш дар дам" тамойилини илм олиш жараёни билан киёс этмокда. Илм олишда инсон бутун диккат-эътиборини билим олишга каратиши, асл максаддан узоклашмаслик кераклигини уктирилмокда. Фикрнинг асл максаддан чалгиши, диккатнинг кераксиз нарсаларга каратилиши кораланиб, хар бир нафас, хаттоки нафаслар орасидаги вактни хам огохлик ва хушёрлик билан утказиш лозимлигини таъкидланмокда.

Буюк шоир ва давлат арбоби Алишер Навоий машхур "Хамса" асарининг иккинчи достони "Фарход ва Ширин"да бу маънида шундай ёзган:

Эрурсен шох - агар огохсен сен,

Агар огохсен сен - шохсен сен[2,718].

Шоирнинг бу гояси хушёрлик илм олиш, камол топиш учун хаётий тамойил хисобланишини англатади. Алишер Навоий огохлик деганда хабардорлик, илмли булиш каби кенг маънони тушинади.У инсон охиратни уйлаб савобли ишларни килиши, нафсини тийиши, халк ахволидан огох булиш лозимлигига эътиборни каратади. Алишер Навоий илму хикматдан хабардор инсонни шохлик даражасида камол топа олишни айтади.Унинг фикрича, инсон хар кандай янгилик, хабар хакконийлиги, тугрилигини англаши лозим. Агар киши ахборотни тез ва тугри англаса жамиятни халокатдан ва фалокатдан асрай олади.

Хар бир дамда хушёр, огох инсон гафлат холатидан чикиб, мушохада майдонига киради. Хушёр инсон бутун онгу шуури, аклу идроки, хотира ва хаёл кувватларини жамлаб зохирга назар килади. Бунинг бу онгли нафаси ходисалар мохиятини фахмлашга,зохирга караб ботинни, шаклга караб мазмунни англашга ёрдам беради. Бу тамоил натижасида инсонда фаросат илмл хосил булади.

Иккинчидан, "Хуш дар дам" амалиёти натижасида инсон онгли нафас олишида хаво заррачаларидаги кислород билан бирга атрофдаги тебраниш кувватлари унинг вужудига киради. Инсон уз вужудига кирган бу кувватларни мохиятини англайди, фахмлайди. Масалан, Бахоуддин Накшбанд дунёга келишларини биринчи устози Мухаммад Бобои Самосий ифорларидан билиб, тугулишлари ва буюк инсон булишларини башорат килганлар [1,31-35]. Бу шундан далолат берадики, нафас оркали кирган кувватлар инсонни билиш жараёнига таъсир этади. Демак, инсон бурни факат хид билиш воситаси булмасдан, олам тебранишларини вужудга киришига ва уни билишга хам ёрдам берар экан.

Инсон бурни хид билиш каби хиссий билишга хизмат киладиган танамизнинг бир аъзоси булибгина колмасдан нафас олиш воситаларидан бири сифатида инсонни бутун олам билан боглайди.Бутун олам тебранишлари нафас олиш жароёнида инсон вужудига киради ва узига хос хиссиётларни тугдиради [11]. Тебранишларнинг ижобий кувватлари инсон ботинига шодлик, завк, шавкни уйготса, салбий кувватлар эса махзунлик, хафаликни хосил килади. Уз ботинини укий оладиган, фахмлайдиган, англайдиган инсонда фаросат илми хосил булади. Бундай инсон маърифатли, илми жуда юксак булади ва жамиятда кадр топади.

Хулоса килиб куйидагиларни такидлаш мумкин:

1. "Хуш дар дам" тамойили аклий билиш жараёнининг ташкил этишга ёрдам беради. Хар бир олинган нафаснинг онгли, хушёрлик билан олиниши инсонни диккатни жамлаш ва асосий максадга йуналтиришга таъсир этади.

2. Бу тамойил инсон бурнини факат хид билиш аъзоси булибгина колмасдан нафас олиш воситаси сифатида бутун олам тебранишларини вужудга киришга ёрдам беришидан далолат беради. Тебранишлар натижасида ботинда маълум хиссиётлар уйгонади.

3. Ботинни англай олиш, фахмлаш натижасида фаросат илми хосил булади. Фаросатли инсон жамиятда кадрланади.

Умумий хулоса килиб айтганимизда, "Хуш дар дам" тамойили аклий ва интуитив билиш жараёнининг самарали ташкил этишга ёрдам берадиган амалиётдир.

АДАБИЁТЛАР:

1. Абул Мухсин Мухаммад Абул Мухсин Мухаммад Бокир ибн Мухаммад Али. Макомоти Хожа Бахоуддин Накшбанд / Форсийдан таржимон, суз боши, изох ва лугат муаллифи Махмуд Хасаний. - Тошкент: Узбекистон, 2019. - 335 б.

2. Алишер Навоий. Фарход ва Ширин/ Хамса. Тула Асарлар Туплами. Ун жилдлик. Олтинчи жилд. - Тошкент: Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2011. - 805 б.

3. Мухаммад Зохид ^утку. Нафс нимадир?. Таржимон: Зебунисо Хусайн кизи. Т.: "Sharq" 2021. 335 б.

4. Наврузова Г. Накшбандия тасаввуфий таълимоти ва баркамол инсон тарбияси. - Тошкент: Фан, 2005. - 233 б.

5. Наврузова Г. Н Накшбандия - камолот йули. - Тошкент: Фан, 2007. - 189 б.

6. Наврузова Г.Н. Хожа Бахоуддин Накшбанд хаёти ва маънавий мероси. - Т.: Фан, 2021. -244 б.

7. Наврузова Г., Зоиров Э. Бухорои шарифнинг етти пири. - Тошкент: Muharrir nashriyoti, 2018. - 72 б.

8. Navruzova G.N. Bahauddin Naqshband - the seventh pir of Bukharai Sharif (Noble Bukhara). Islom tafakkuri (Maxsus son), 2020. - B. 5-8.

9. Наврузова Г.Н. "Dam - bu damdir" // Тафаккур. 2019. 3-сон. 119-121-бет.

10. Наврузова Г.Н. Махдуми Аъзам Накшбандия асоси булган турт калима хусусида// ACADEMIC RECEARCH IN EDUCATOINAL SCIENCES. 2021. №3 188-199- бет.

11. Проф. Инайят-хан. Суффиское послание о свободе духа. Москва: 1914. 47 С.

12. Фахруддин Али Сафий. Рашахоту айнил-хаёт («Обихаёт томчилари»): тарихий-маърифий асар / Табдил килувчилар, нашрга тайёрловчилар: МДасаний, Б.Умрзок. Масъул мухаррир: Б.Умрзок (УзР ФА Абу Райхон Беруний номидаги Шаркшунослик институти). - Т.: Абу Али Ибн Сино номидаги тиббиёт нашриёти, 2004. - 536 б.

13. Хожа Абдулхолик Гиждувоний. Суз боши, таржима лугат ва изохлар муаллифи Махмуд Хасаний. - Тошкент.: Узбекистон, 2003. - 128 б.

РЕЗЮМЕ:

Маколада Накшбандия тасаввуфий таълимотининг асосий тамойили булган "Хуш дар дам"нинг гносеологик томонлари фалсафий тахлил этилган. Унда бу тамойилнинг аклий ва интуитив билишга таъсири манбалар асосида ёритилган.

Калит сузлар: хуш, дам, хушёрлик, огохлик, англаш, фахмлаш, тебраниш, ижобий ва салбий кувватлар, фаросат илми, ботин илми.

РЕЗЮМЕ:

В статье представлен философский анализ гносеологических аспектов "Хуш дар дам", центрального догмата Накшбандийского учения. В нем на основе источников освещается влияние этого принципа на ментальное и интуитивное знание.

Ключевые слова: осознание, покой, бдительность, осознанность, осведомленность, понимание, вибрация, положительные и отрицательные силы, знание фаросат, знание ботина.

RESUME:

The article presents a philosophical analysis of the epistemological aspects of "Khush dar dam", the central dogma of Naqshbandi way. It highlights the influence of this principle on mental and intuitive knowledge based on sources.

Keywords: awareness, peace, alertness, awareness, awareness, understanding, vibration, positive and negative forces, knowledge of pharosat, knowledge of botin.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.