Научная статья на тему 'ХОЖАИ ЖАҲОН – АБДУХОЛИҚ ҒИЖДУВОНИЙ ИЛМ ТЎҒРИСИДА'

ХОЖАИ ЖАҲОН – АБДУХОЛИҚ ҒИЖДУВОНИЙ ИЛМ ТЎҒРИСИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
267
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тасаввуф / тафаккур / илм / виждон / ватанпарварлик / ижтимоий ҳаёт / ахлоқий тарбия / донишмандлик / яхши амал / Sufism / contemplation / science / honesty / patriotism / social life / moral matyrity / wisdom / good deeds

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Зарина Баҳодировна Шарипова

Ушбу мақолада тасаввуф таълимотидаги хожагон нақшбандия тариқатининг асосчиси Абдухолиқ Ғиждувоний маънавий меросидаги илм, виждон, ватанпарварлик, инсонпарварлик, қалб поклиги, эзгу амаллар, руҳий юксалиш каби ахлоқий ёритилган. Доимо жамиятга хизмат қилиш, уларнинг оғирини енгил қилиш қўлдан келмаса, зарар ҳам келтирмаслик; барчага яхшилик қилиш, хайрли бўлиш йўли билан маънавий-ахлоқий ҳаётни юксалтириш каби ғоялари ифодаланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

KHOJAI JAHON ABDUKHOLIK GIJDUVONIYI SCIENCE

This article analyzes the spiritual and moral teachings of the founder of the Sufi tariqah of Hodjaqon – Naqshband, Abdukhalik Gizhduvani. As well as his ethical views on science, creativity, hymanity, conscience, spiritual purity, noble deeds, spiritual exaltation.

Текст научной работы на тему «ХОЖАИ ЖАҲОН – АБДУХОЛИҚ ҒИЖДУВОНИЙ ИЛМ ТЎҒРИСИДА»

ХОЖАИ ЖАХОН - АБДУХОЛЩ ГИЖДУВОНИЙ ИЛМ ТУГРИСИДА

Зарина Ба^одировна Шарипова

Бухоро вилояти, Гиждувон туманидаги 1-сон урта умумтаълим мактаби инглиз

тили фани укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада тасаввуф таълимотидаги хожагон - накшбандия тарикатининг асосчиси Абдухолик Гиждувоний маънавий меросидаги илм, виждон, ватанпарварлик, инсонпарварлик, калб поклиги, эзгу амаллар, рухий юксалиш каби ахлокий ёритилган. Доимо жамиятга хизмат килиш, уларнинг огирини енгил килиш кулдан келмаса, зарар хам келтирмаслик; барчага яхшилик килиш, хайрли булиш йули билан маънавий-ахлокий хаётни юксалтириш каби гоялари ифодаланган.

Таянч сузлар: тасаввуф, тафаккур, илм, виждон, ватанпарварлик, ижтимоий хаёт, ахлокий тарбия, донишмандлик, яхши амал

KHOJAI JAHON - ABDUKHOLIK GIJDUVONIYI SCIENCE

ABSTRACT

This article analyzes the spiritual and moral teachings of the founder of the Sufi tariqah of Hodjaqon - Naqshband, Abdukhalik Gizhduvani. As well as his ethical views on science, creativity, hymanity, conscience, spiritual purity, noble deeds, spiritual exaltation.

Keywords: Sufism, contemplation, science, honesty, patriotism, social life, moral matyrity, wisdom, good deeds

Мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев Олий Мажлисга килган Мурожааатномада "Жамият - ислохотлар ташаббускори деган гоя кундалик фаолиятимизга чукуррок кириши керак" деб таъкидлаб, барча жабхаларда халкнинг ташаббускор, фаол булиши лозимлигига эътиборни каратадилар1 Фаолллик эса илм - маърифат, кенг дунёкараш булган жойда намоён булади.

Шу маънода олганда инсоният тафаккурининг бой маънавий мероси хисобланган тасаввуф ва унинг ижтимоий фаолликка ундаши билан бошка тарикатлар орасида жахоний ахмиятга эга булган хожагон - накшбандия тарикатига булган муносабат узига хос уринга эгадир. Президентимизнинг 2017 йил 11 июлдаги "Абдухолик Гиждувоний таваллудининг 915 йиллигини ва Бахоуддин Накшбанд таваллудининг 700 йиллигини нишонлашга тайергарлик

1 Халк сузи. 2020 йил 24 январь.

Uzbekistan

куриш хамда уни утказиш тугрисида"ги Ф-4988-сонли Фармойишлари шу сохадаги ишларни сифат жихатидан янги боскичини бошлаб берди.

Шу максадда тасаввуфий ирфоний таълимотнинг буюк асосчиларидан бири сифатида Гиждувон фарзанди, Хожаи Жахон деган улуг унвонга сазавор булган мутафаккир Абдухолик Гиждувоний таълимотини урганиш жуда мухим ахамият касб этади. Мутасаввиф таълимотида инсон деган номга муносиб булиб ижтимоий хаётда фаолият курсатиш хам диний, хам дунёвий нуктаи назардан фарз эканлигига эътибор берилади. Абдухолик Гиждувоний XII асрнинг охири XIII асрнинг бошларида Гиждувонда яшаб утганлар. Шу буюк инсон туфайли Гиждувон жахоний ахамиятга эга блган худуд сифатида танилди.

Хожаи Жахон Абдухолик Гиждувоний томонидан айтилган инсондустлик гоялари, улуг хикматлари хаёт конуни хисобланади. "Ёмонларга хам яхши муносабатда булиш", "доимо халкга хизмат килиш, уларнинг огирини енгил килиш кулдан келмаса, зарар хам келтирмаслик" каби угитлар берилади. Неча-неча минг йиллар давомида инсоният томонидан кабул килинган "Одамлар сенга кандай муносабатда булишларини хохласанг, сен хам уларга шундай муносабатда бул", "сен узингга нимани раво курмасанг, бировларга хам шуни раво курма" дейилган ахлокнинг "олтин коидаси" улуг ориф хикматларида уз аксини топгандир. Барчага яхшилик килиш, хайрли амолли булиш йули билан маънавий-ахлокий хаётни юксалтириш, хакикий инсоний хаёт даражасига етиш мумкиндир.

Мутасаввиф таълимотида ёшларга энг биринчи вазифа сифатида илм олиш лозимлиги таъкидланади. Зеро киши илм билан уз олдига куйган барча эзгу максадларига эришади. Куръони Каримда илмли билан илмсиз хеч вакт баробар була олмаслиги, илм кидиришдан бир кадам хам узоклашмаслик, хадис илмини урганиш, ота-онага, устозларга хурмат, катта-ю кичикка иззатда булиш, мехнатсеварлик, ватанпарварлик, ботиний-зохирий пок булиш, халол мехнат билан яшаш, доимо яхшилар билан булиш, солик ишларни амалга ошириш, хамда одобли ахлокли булиш, ёмонларга ёмонлик билан жавоб бермаслик, уларнинг ёмонлиги узи учун берилган жазо эканлигини тушуниш, аклга мувофик иш тутиш, хайрли булиш, илм олиш фарзлиги, узгаларга нисбатан мехрибонлик, дустлик, иймон, ижтимоий хаёт конуниятларига риоя этишга даъват этилади.

Хужаи Жахон Абдухолик Гиждувонийдан "Маърифатнинг камоли нимада?"-деб сураганларида, у киши куйидагича жавоб беради: "Худованд сенга куз берди-куриш кувватини ато этди. У тил берди ва ширин сузлашиш кудратини ато этди. Улардан тугри фойдаланиш, саодатга элтишга сабаб булади, уларни нотугри гунох йулида ишлатиш эса, шаковат-яъни бахтсизликни келтириб чикаради. Шу юкоридаги латоифларнинг тугри, Х,ак йулида ишлаши инсонда комил маърифат борлигидан дарак беради. Маърифатнинг чегараси нафсни бошкариш ва бунинг тадбири халол нарсалардангина бахраманд булмокни одат

килмокдур" , - дейди. Доимо андишали булиб, хамма ишни фикр билан килиш керак.

Шунингдек, Хужа Абдухолик Гиждувоний биродарликка кабул килинаётган кишига куйиладиган бешта талаб, хислатнинг иккинчиси - илмни дунё ишларидан юкори куядиган булиши керак. Уз илмини бойитиб боришга хамиша вактни топиши керак. Хдр бир киладиган ишнинг илмини билиши лозим. Инсоннинг камолга етишида илм асосий омил эканлигини таъкидлаб, Гиждувоний илм ва маърифатнинг кадрини доимо баланд тутишни таъкидлаган.

Гиждувоний угитларига амал килиб, таълимотларини давом эттирган муътабар суфий Ориф ар Ревгарий узининг "Орифнома" асарида "Ориф эмас ул кишиким, илм ва маърифатни пулдор, дунёпараст ва бадавлат одамлар олдига "дастурхон", бозор, балки хор айлагай!" , деб илмнинг кадрини пастга урувчилардан норози булади. Абдухолик Гиждувоний илмни багоят теран ва хар томонлама урганишга даъват килади, илм амалга хаётий. Х,ар кандай амални калбдан, ихлос билан адо этиш кераклигини куйидаги угитларларида таъкидлайди. "Ислом асоси уч нарсададур: биринчиси; хар тоате ибодатким айларсиз-анинг илмидан вокиф булинг!, иккинчиси; хар илмники урганибсиз-унга амал килинг! учинчиси, хар амалники этгайсиз-сидку ихлос билан этинг!"

Шунингдек, Хужаи Жахоннинг илмни юксак кадрлашларини устозлари Юсуф Хдмадоний хакида гапирганларида, у кишининг хам илм таргиботчиси эканликларини фахр билан тилга олади.

Мутасаввиф таълимотида Холик ризолигини олиш учун яхши хулк атворли булишга даъват этади. Яхши хулк атворлилик бу-хакикий инсонийлик, олийжаноб, мехрибон, камтарин, сахий, ватанпарвар, халол, мехнатсевар, ор -номусли, дуст, мард ва бошка фазилатларга эга булиш демакдир. Бундай инсон табиийки жамиятга факатгина наф келтиради, унга зарар етказмайди, огирини енгил килади. Худди мана шу жамиятга хизмат этиш, уша мукаддас вазифа -Аллохга якинлашишнинг мухим йули эканлигини Хужаи Жахон доимо таъкидлайди.

Мутасаввиф доимо хар кандай холатда хам аклга мувофик иш куришни таъкидлаган. "Аклнинг яхшилиги иймондандур. Иймон-юракда Худонинг борлигидир. хар бир тоат-иймондур"4 деб иймон хакидаги фикрларни баён этган. Иймон бу виждон демакдир.

Хужа Абдухолик Гиждувоний хар бир инсон хаётида яшар экан, заррача булса хам гунох килмаслиги, агар оз булса хам бунга йул куйса, калбининг

2 Абдухолик Fиждувоний. Маслак ал орифин.-В. 18а.

3 Хожа Му^аммад Ориф ар Ревгарий. Орифнома.-Т.: Навруз. 1994.

4 Уша ерда.-В.7 а.

сахифасини коронгу килишини, иймонни камайтиришини таъкидлайдилар. "Х,ар бир гунохким иймоннинг кувватини камайтиради"5.

Покликни тасаввуф ахли биринчи навбатда маънавий-ахлокий поклик, ёмон хислат ва сифатлардан кутулиш ва факат яхши, хайрли сифатларга эга булиш, яшашда, хаётда, узгаларга яхшилик, дустона муносабатда булиш, деб тушунганлар. Агар киши хаётда, бошкалар билан муносабатда ноинсоф, жабру-ситамгар, хирси, нафси мансаби учун хар кандай ноодилликни, инсофсизликни, жирканч феълу харакатларни содир этса, шундан кейин ундай одам тоату ибодат билан шугулланиб, намоз укиб, хажга бориб уз гунохларини шу йул билан тузатмокчи булса, покланмокчи, ювмокчи булса, бундай юзаки, нохакикий эътикод, ибодатнинг хеч кандай фойдаси йук, бундай тарзда у хакикий гунохсиз булиб, дузахдан кутулиб, жаннатга ета олмайди, у учун шу дунёдаги хаётнинг узи дузахга айланади.

Хужаи Жахон уз муриду шогирдларига, хамсухбатларига доимо жамиятда эхсону хайрли иш, амал килишни таъкидлаган. Хдтто ёмонлар сенга нисбатан бирон зарарли амал содир этган булса хам, унга нисбатан рахмли бул, зероки унинг ёмонлиги унинг узи учун етарли жазодир. Ёмон килмиши туфайли уни уз виждони ботиний жихатдан кийналади, бундай холатда виждон азобидан кутула олмайди деган. Бу борада Хужаи жахоннинг куйидаги мисралари диккатга сазовордир:

Гар дар дилат аз касе шикоят бошад, Дарди дили ту аз у багоят бошад. Зинхор ба интиком машгул машав, Бадро бадии хеш кифоят бошад.6 Таржимаси:

Агар сенинг кунглинг бирон кишига нисбатан шикоятли булса,

Ундан кунглинг куп огриган булса,

Зинхор ундан уч олишни уйлама,

Чунки унга унинг ёмонлигининг узи кифоядир.

Абдухолик Гиждувоний таълимотича бу фоний, утар дунёда одамларнинг хаётида фаол иштирок этиш, уларни химоя этиш (тоат ибодат билан бирга) -Аллох курсатган йулдан бориш ва унга якин булишнинг асосий йулларидан биридир. Муътабар инсоншунос Гиждувоний халк манфаатлари йулида хизмат этишга, унинг хаётини енгиллаштириш, уни иложи борича хар томонлама кумаклашиш, ёрдамлашишга чакиради. Агар одам бу ишга кодир булмаса, уз юкини халк устига ташламай, бирор касбни эгаллаб, халол мехнат билан яшаши

5 Абдухолик Гиждувоний. Маслак ал Орифин.-В.16 б.

6 М.Н.Болтаев. Хужа Абдухолик Гиждувоний - инсондест хаким, рифъат шайх. Бухоро.1994. -Б.7.

керак. "Хожа Абдухолик Ftf^yBOHHË... айтибдурларки, "халкдин огирликни кутармак керак ва бу муяссар булмас магар халол касб била. "Даст ба кору, дил ба ёр" деган суз хужагон... тарикатларида амри мукаррар (яъни бажарилиши шарт иш) турур" . "Васиятнома"да шунингдек, халкка нисбатан мужодала холатида булмаслик, иложи борича кишидан хеч нарса талаб этмаслик, узга кишига хизмат буюрмаслик, хамма факиру бечораларга мехру-шафкат кузи билан караш ва хар бир одам, айрим кишиларни паст хисобламаслик ва бошка инсонпарварлик, инсондустлик гоя-фикрлар уз аксини топгандир.

"Тил ва дилнинг доимо бир хил булиши", "касбнинг фарзлиги", "факирни дуст деб билиш" каби угитларини кайта-кайта мехр билан такрорлаб баён этган. Шу билан ёшларга шу фазилатларни, олийжаноб эканлигини уктирган. Шундай инсонпарвар, инсондуст киши хакикий инсон булиб, Оллохнинг мархаматига сазовор булади деган. Демак, Абдухолик Fиждyвоний маънавий-ахлокий таълимотининг асосий негизи хам шу:

- факиру кашшок, камбагаллар, мухтожларни куллаб кувватлаш, уларга нисбатан мехрли, эътиборли булиш;

- Омманинг захмату ранжларини, машаккатини енгиллаштиришга харакат килиш;

- Уззу кун хонакохда утирмасдан, хамиша инсонлар билан бирга булиш, жамият хаётида фаол булишни маслахат беради.

Абдухолик Fиждyвоний ирфоний-тасаввуфий дунёкарашида поклик хакидаги карашлар мухим урин эгаллайди. Бу таълимотда покликни улуглик сифатида олиб карайди. Поклик амалий хаётда, турмушда мехнат ва кишилар билан булган муносабатда намоён булади. Покиза хис туйгу инсоннинг маънавиятини шакллантиради. Чунки поклик мазмунида окиллилик ва эътикодлилик, шарм ва хаё, ор-номус, зийраклилик ва фаросатлилик, вафодорлик, халоллик, вазминлик ва улугворлик, тежамкорлик, мехрибонлик каби яхши хислатлар мужассамлашгандир. Покиза акл инсонни рухий жихатдан юксалтиради. Киши хаётида ахлокий поклик биринчи даражали вазифадир. Чунки ахлокий поклик ва таъма молпарастликка хирс куйишга мутлако зиддир.

Шунинг учун Хужаи Жахон таълимотича, хар бир инсоннинг энг биринчи вазифаси, бурчи маънавий ахлокий покликдир. Унда шахс софликни яшаш коидаси килиб куйиши лозимлиги таъкидланади. Ана шу поклик мохиятини "Васиятнома" номли асарида куйидагича ифодалайди: Покиза хисол боши андар хама хол, Ки зи хислати покиза-ки шуд ахли камол. Бехтар зи ризогии хак чи ёбад банда,

7 И. Султон. Бахоуддин Накшбанд абадияти. - Т. : Уз. Р. ФА. Фан. 1994 йил -Б. 30-31.

о

Рози аст Худо аз марди покиза хисол. Таржимаси:

Х,ар кандай холда покиза булсанг,

Камолот ахлининг юксак даражаси хам шундадир.

Бандага Хдкнинг ризолигидан ортик нарса йукдир,

Худо хам покиза хислатли марддан розидир.

Яхшиликларни хеч нарса талаб килмасдан киладиган инсонлар бировлар учун доимо эзгу ишларни бажарадилар. Уларга доимо мададкор буладилар, бировларнинг ташвишлари билан яшаб, доимо бир савоб ишни бажаришга харакат киладилар. Бу эса хакикий ахлокий сифатдир. Уни пок, холис, хакикий яхшилик дейиш мумкин. Бундай кишиларни покиза, ахлокий пок инсонлар деймиз. Табиат ато этган акл идрок, фахм фаросат билан, хам диний таълимот, хам жамиятда, оилада, кишилар орасида хамжихатлик, бахтли саодатли нихоятда покиза хаётни куриш, хайрли, савобли, ишлар колдириш, яхшилик, эзгуликни купайтириб, ярамаслик, ёвузликка бархам бериш, ватан учун фидокорлик кабилардир.

Мамлакатимизда маърифий исломни ривожлантириш, буюк алломалар кадамжоларини обод килишга каратилган эътибор халкаро микёсда тан олинмокда. Хусусан, Ислом хамкорлик ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари буйича ташкилоти - ISESCO томонидан Бухоро шахри 2020 йилда Ислом маданияти пойтахти, деб эълон килинди.

Мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев жойларда ижтимоий -иктисодий ислохотларнинг бориши, амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари ва йирик лойихалар билан танишиш, халк билан мулокот килиш максадида 2019 йилнинг март ойидаги Бухоро вилоятига ташрифини Абдухолик Гиждувоний ёдгорлик мажмуасида амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари билан танишишдан бошлади.

Абдухолик Гиждувоний, Бахоуддин Накшбанд, Ориф Ревгарий, Али Ромитаний, Бобойи Самосий, Махмуд Фагнавий, Саййид Амир Кулол меъморий мажмуаларини уз ичига олган "Етти пир" зиёратгохини замон талаблари даражасида реконструция килиш ва уларни богловчи янги сайёхлик йуналиши ташкил этиш буйича курсатмалар берган эдилар.

"Китобда укиш бошка, зиёрат килиб, юракдан утказиб урганиш бошка. Бу жой маърифат маркази булиши, одамлар узига илм олиб кетиши керак",9 дея такидлаган эдилар Президентимиз. Бу масканларни обод килиш билан бирга "Етти пир" хакида китоб яратиш, уларнинг илмий меросини таргиб этиш зарурлиги таъкидланди.

8 Абдухолик Fиждувоний. Васиятнома. - В.176а.

9 Халк сузи. 2019 йил 30 март 61-сон.

Мухтарам Президентимиз "Бундай маънавий хазина бошка хеч каерда йук. Бу хазинани мукаммал ургани, одамларга, ёшларга осон тилда етказиш керак. Максадимиз ёшларимиз узимизнинг алломаларга эргашсин, меросини билсин, улар билан фахрлансин", деб таъкидлаган эдилар10.

Хулоса килиб айтганда, Абдухолик Гиждувоний таълимотида:

- инсон деган номга муносиб булиб жамият хаётида фаолият курсатиш хам диний, хам дунёвий нуктаи назардан фарз эканлиги;

- инсон акл, заковат, кучли ирода, хиссиёт, сезгилар, нутк сохиби сифатида жамиятни бошкариши;

- инсон рухий жихатдан бокий яшаш учун бу дунёдаги хаётдан фойдаланиши лозим, маънавий жихатдан юксалиши, тараккий этиши кераклиги;

- инсон хилват, холи, кимсасиз жойда яшаш эмас, жамиятда булиб, покланиш, софланиш воситаси билан рухий бойлик, мангу хаётга утиш мумкин;

- барча инсонларнинг вазифаси ижтимоий хаётда барча инсонларга, айникса бева-бечораларга мехрибонлик килиш, мухтожларга хар томонлама кумаклашиш, уларнинг огир хаётини енгиллаштириш, ожизу заифларга шафкатли, гамхур булиш, эхсонли булишни, яшашида яхшилик килишни, хайрли аъмолни содир этишни уз олдига асосий маънавий-ахлокий максад килиб куймоги лозим;

-доимо жамиятга хизмат килиш, уларнинг огирини енгил килиш кулдан келмаса, зарар хам келтирмаслик; барчага яхшилик килиш, хайрли амолли булиш йули билан маънавий-ахлокий хаётни юксалтириш, хакикий инсонийэканлиги кабилар буюк мутасаввиф таълимоттининг маънавий негизи хисобланади.

REFERENCES

1. Абдухолик Гиждувоний. Васиятнома. - В.176а.

2. Абдухолик Гиждувоний. Максад ас - соликин. -Б.17.

3. Абдухолик Гиждувоний Маслак ал орифин. - В. 17б.

4. Болтаев М.Н. Хужа Абдухолик Гиждувоний инсондуст хаким - рифъат шайх. Бухоро. 1994 йил.

5. Султон И. Бахоуддин Накшбанд абадияти. - Т. : Уз. Р. ФА. Фан. 1994 йил -Б. 3031.

6. Хожа Мухаммад Ориф ар Ревгарий. Орифнома. Форс - тожик тилидан Садриддин Салим Бухорий, Исроил Субхоний таржимаси. - Т.: Навруз. 1994. - Б. 4.

7. Хожа Юсуф Хдмадоний.Одоби тарикат.Тошкент."Movaшunnahr",2018.

8. Акимушкин О.Ал-Гиждувани.Ислам.Энциклопедический словарь.-Москва: Наука,1992.

9. Березиков Е.Хожалар ахлининг хожаси.Шарк юлдузи.1992й.№10.

10. Бертельс Е.Э.Суфизм и суфийская литература.-Москва:Наука, 1965.

10 Уша ерда. Uzbekistan

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.