Научная статья на тему 'ФАРИДУДДИН АТТОР ЮСУФ ҲАМАДОНИЙ ҲАҚИДА'

ФАРИДУДДИН АТТОР ЮСУФ ҲАМАДОНИЙ ҲАҚИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

430
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Аттор / “Мантиқ ут-тайр” / Юсуф Ҳамадоний / талаб / истиғно / “Илоҳийнома” ишқ / англаш / тасаввуф / комиллик / Attar / "Mantic ut-tair" / Yusuf Hamadani / demand / istigno / "Ilohiinoma" / love / understanding / Sufism / perfection

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гулчеҳра Неъматовна Наврўзова

Мақолада буюук мутафаккир Фаридуддин Аттор(1145-1221)нинг “Мантиқ ут-тайр” ва “Илоҳийнома” асарларида Хожагон таълимотининг асосчиси Абдулхолиқ Ғиждувоний ва Яссавия тариқатини асослаган Аҳмад Яссавийларнинг устози Юсуф Ҳамадоний (1048, Ҳамадоннинг Бузанжирд қишлоғи – 1141, Марв Туркманистон) ҳақида ѐзган ғоялари фалсафий таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FARIDUDDIN ATTAR'S VIEWS ABOUT YUSUF HAMADONI

The article provides a philosophical analysis of great thinker Fariduddin Attor's(1145-1221) ideas about the teacher of the founder of the "Khojagan" doctrine Abdulkhalik Gijduvani and the founder of the "Yassavia" tarikat Ahmad Yasavi Yusuf Hamadoni (1048, Buzandjird Hamadon village 1141, Merv, "Turkmenistan"), written in the works “Mantic ut-tair” and ";Ilohiinoma"

Текст научной работы на тему «ФАРИДУДДИН АТТОР ЮСУФ ҲАМАДОНИЙ ҲАҚИДА»

ФАРИДУДДИН АТТОР ЮСУФ ХДМАДОНИЙ ХДКВДА

Гулче^ра Неъматовна Наврузова

Бухоро мухандислик-технология институти профессори

АННОТАЦИЯ

Маколада буюук мутафаккир Фаридуддин Аттор(1145-1221)нинг "Мантик ут-тайр" ва "Илохийнома" асарларида Хожагон таълимотининг асосчиси Абдулхолик Гиждувоний ва Яссавия тарикатини асослаган Ахмад Яссавийларнинг устози Юсуф Хдмадоний (1048, Хдмадоннинг Бузанжирд кишлоги - 1141, Марв Туркманистон) хакида ёзган гоялари фалсафий тахлил этилган.

Калит сузлар: Аттор, "Мантик ут-тайр", Юсуф Хдмадоний, талаб, истигно, "Илохийнома" ишк, англаш, тасаввуф, комиллик.

FARIDUDDIN ATTAR'S VIEWS ABOUT YUSUF HAMADONI

Gulchehra Nematovna Navruzova

Professor of Bukhara Institute of Engineering and Technology

ABSTRACT

The article provides a philosophical analysis of great thinker Fariduddin Attor's(1145-1221) ideas about the teacher of the founder of the "Khojagan" doctrine Abdulkhalik Gijduvani and the founder of the "Yassavia" tarikat Ahmad Yasavi Yusuf Hamadoni (1048, Buzandjird Hamadon village - 1141, Merv, "Turkmenistan"), written in the works "Mantic ut-tair" and "Ilohiinoma".

Keywords: Attar, "Mantic ut-tair", Yusuf Hamadani, demand, istigno, "Ilohiinoma", love, understanding, Sufism, perfection.

КИРИШ

Янги Узбекистонда Учинчи Ренессанс асосларини яратиш учун янгича тафаккурни шакллантириш ва кучли маънавияти сингдириш лозим. Бунинг учун маънавиятимизнинг юлдузи булган комил инсонларнинг хаёти ва меросини урганиш ва таргиб этиш яхши самари беради. Маънавиятимизнинг даргалари булган Фаридуддин Аттор ва Юсуф Х,амадонийлар маънавий

меросини урганиш ва фалсафий тахлил этиш бу вазифани амалга оширишдажуда мухимдир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Фаридуддин Аттор ва Юсуф Хамадоний маънавий меросларини тадкик этиш бу табаррук шахсларнинг ижодидаги янги кирраларни очиш имконини беради. Фаридуддин Аттор асарларининг мустакиллик йилларида таржима этилиши ва насрий хамда назмий куринишда нашр килиниши халкимизни бу маънавият сарчашмаларидан бахраманд киладиган дадил илк кадамлардир. Бу шарафли ишни амалга оширишда тасаввуфшунос олим Нажмиддин Комилов ва Махкам Махмудов хамда Узбекистон халк шоири Жамол Камолнинг хизматлдарини алохида таъкидлаш лозим. Аттор хакида Узбекистонда тадкикотлар олиб борилмокда. Таникли олим Акмал Саидов атторшунослик сохасида Узбекистонда илк кадам куйдилар [13:384]. Ёш тадкикотчи олим Муродов Санжар Фаридуддин маънавий меросини илк маротиба фалсафий тахлил этмокда [4:273-276, 5:1199-122,6: 34-36, 7:228-230]. Аммо хозиргача Фаридуддин Аттор асарларида Бухорода узининг машхур ирфоний мактабини яратган, Абдулхолик Гиждувоний ва Ахмад Яссавийларнинг устози Юсуф Хдмадоний хакидаги гоялари алохида урганилмаган. Биз бу маколамизда шу масалани имкон даражасида тахлил этишни максад килиб куйдик.

Жахоншумул Накшбандия таълимотининг асоси булган Хожагонлар мактаби устози Хожаи Жахон номи билан машхур Абдулхолик Гиждувоний ва Шаркда кенг ёйилган Яссавия йулининг асосчиси Туркистон Шайхул Машойихи Ахмад Яссавийларнинг устози Юсуф Хамадоний таълимотига мустакиллик йилларида махсус эътибор берила бошланди. Бу табаррук инсон хакидаги Абдулхолик Гиждувонийнинг макомотлари, узлари томонидан ёзилган "Рутбатул хаёт", "Одоби тарикат", "Инсон ва коинот хакида рисола" рисолалари Сайфуддин Сайфуллох ва Нодирхон Хасанлар саъй-харакати билан узбек тилига таржима этилиб, нашр килинди[1:78-87]. Юсуф Хамадонийнинг Етти Пир устози эканлигига багишлаб, монография чикди. [8:140]. Шунингдек, Абдулхолик Гиждувонийга багишланган монографияда "Устозга эътироф" номи билан Юсуф Хамадоний хакида маълумотлар берилди [9:72-77]. Ёш олимлар Нуннунова Гулзода [10:62-65, 11,12:1283-87] ва Барноев Санжар [2,3:390-394] Юсуф Хамадоний хаёти ва маънавий меросини фалсафий нуктаи назардан тахлил этмокдалар. Аммо Юсуф Хамадоний хакида Фаридуддин Атторнинг гоялари бу китоб ва маколаларда хали ёритилмаган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Фаридуддин Аттор маънавий меросини тахлил этиш жараёнида биз уни жахон тан олган, Шеърият мулкининг султони Алишер Навоийни рухлантириб "Лисон ут-тайр" асарини дунёга келишига асос булган машхур "Мантик ут-тайр" ва "Илохийнома" асарларида Шайх Юсуф Хдмадоний гоялари, ибратли сузлари келтирилганини гувохи булдик.

Фаридуддин Аттор "Мантик ут-тайр" фалсафий асарида инсон рухий камолоти боскичларини кушлар сафари тимсолида баён этиб, уни етти водий сифатида жуда гузал равишда тавсифлаган. Бу асарда рухий камолотнинг биринчи талаб [14:173-174, 15:117] ва туртинчи истигно водийларини[ 14:186187, 15:125-126] таърифлашда Юсуф Хамадонийдан хикоятлар келтиради.

Фаридуддин Аттор машхур фалсафий асари "Мантик ут-тайр"да Юсуф Хамадонийни куйидагича таърифлайди: "Тарикат рузгорининг имоми, жон -асрорининг сохиби, яхшилик, эзгулик бунёдкори"[14:173], "Тарикат йулидаги чашма, йулчиларнинг курар кузи эди. Пок сийна, дили бу дунё (хавфу хатарларидан) огох эди[14:186]. Бу тавсифлар курсатадики, Фаридуддин Аттор Юсуф Хамадонийнинг хаёт йули ва маънавий мероси билан якиндан таниш булган.

"Мантик ут-тайр" асарида талаб водийси хакида Юсуф Хамадонийнинг куйидаги угитлари келтирилган: "Басийрат кузи хар канча узок ва баланд-паст жойларни кура олади. Бу йулда, яъни талаб йулида йуколган Юсуфдан хабар сураб, дард чекаётган Яъкуб каби интизор булиш зарур. Шунда толиб хар икки рузгорда, яъни бу дунё ва у дунё хаётида кашфиёт топмаса хам, тавхид асрорини излашдан зинхор чалгимайди. Мардлар сабрталаб ва мехнатталаб буладилар. Ахли дардлар барчаси сабрли буладилар. Эй толиб, бу йулда излаганингни топмасанг хам сабр кил, ахир шу йулни топганингни узи етарли -ку." Юсуф Хамадонийнинг бу сузларидан маълум буладики, бу улуг зот Куръони Каримнинг мохиятини яхши англаганлар ва "Юсуф" сурасидаги вокеа асосида Яъкуб пайгамбар угли Юсуфни дийдори талабида кандай интизорлик,сабру бардош билан талабда булиб, муродига етган ва угли дийдорини куриб кузлари равшан булган булса, хакикат йулидаги толиб сабру бардош билан риёзат чекиб, интизор булса, албатта муродига етишини таъкидламокда.

Фаридуддин Аттор "Мантик ут-тайр" асарида истигно водийсини тавсифлашда Юсуф Хамадонийнинг куйидаги сузларини таъкидлайди: "Дилни ювиш, поклаш Арши аълонинг буюргани ишларидандир. Бу оламда нелар

мавжуд булса, яна келгусида булган барча нарсалар, абадий хаётдан бир зарра, хаёт дарёсидан бир катрадир. Келгуси абадий хаётда бу дунёдаги фарзандлар хам,бойлик, омад хам фойда бермайди. Бу жахонда хар кандай йулни босиб утиш учун биринчи кадамни (яъни кайси йулга караётганингни уйлаб босиш керак)." Юсуф Хамадонийнинг бу гоялари Абдулхолик Гиждувонийга берган "Назар бар кадам" угитларига ухшайди. "Назар бар кадам" - хар бир кадамга назар килиб, огох булиш, англаб юриш кераклиги гояси Абдулхолик Гиждувоний асослаган Хожагон тарикатининг саккиз рашхасидан биридир. Бахоуддин Накшбанд кейинчалик бу рашхани Накшбандия таълимотининг тамойили сифатида кабул килганлар.

Фаридуддин Аттор "Илохийнома" асарида "Шайх Юсуф Хамадоний хикояти"ни келтирган [16:166-167]. Бу хикоятда Юсуф Хамадоний яна Куръони Каримда келтирилган "Юсуф" сурасининг мохиятига тухталиб, Юсуфни калби тула Оллох ишки билан бандлиги учун Зулайхога эътибор бермаганини, Зулайхонинг калбидаги мухаббат хам илохийлигини таъкидлайди. Бу билан ишк Оллох амри билан калбларга тушиши ва бу равиш жуда гузаллигини таъкидлайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтиш мумкинки, буюк мутафаккир Фаридуддин Атторнинг маънавий дунёсини бойишига Шайх Юсуф Хамадонийнинг муносиб урни бор экан. Шунинг учун у "Мантик ут-тайр" ва "Илохийнома" асарларида Юсуф Хамадоний угитларига алохида урин ажратган. Атторнинг Юсуф Хамадоний хакида келтирган фикрларини тула тахлил этиб, таълим ва тарбия жараёнида ундан уринли фойдаланиш юксак маънавиятли шахсларни тарбиялашнинг мухим воситасидир.

REFERENCES

1. Абдулхолик Гиждувоний. Макомоти Юсуф Хамадоний. Т.: "Янги аср авлоди, 2003. 78-87-б.

2. Барноев Санжар. Юсуф Хамадонийнинг инсон ва коинот уйгунлигига оид таълимоти ва меъёр масалалари. Узбекистон Миллий ахборот агентлиги (УзА). Илм-фан булими (электрон журнал) 2020-йил март сони.

3. Барноев Санжар. Хожа Юсуф Хамадонийнинг Бухоро ирфоний мактаби ривожидаги урни. "Бухоронинг ислом цивилизатсиясидаги урни ва унга кушган

хиссаси" мавзуидаги халкаро илмий-амалий анжумани (видео конференсия) Материаллари туплами. Бухоро: 2020. 390-394-бетлар.

4. Муродов С. А. Ибн Сино, Аттор ва Навоий асарларида кушлар тимсоли. // "Имом ал-Бухорий сабоклари", Маънавий-маърифий, илмий-адабий журнал. Тошкент: 2009. №4. 273-276-б.

5. Муродов С.А. Фаридуддин Аттор ижодида мухаббат тадкики// "Тафаккур зиёси" илмий-услубий журнал. Жиззах. 2019. №1. 119-122-б.

6. Murodov Sanjar. The views of Fariduddin Attar on being.// International journal of applied research. IJAR 2020; 6 (6) . P. 34-36. (№23; SJIF 7, 001)Copernicus

7. Murodov Sanjar. Problem of priority of morality and education in society in works of Fariduddin Attor.// EPRA International Journal of Research and Development. Vol.5. ISSUE: 8 August 2020. P. 228-230. (№23; SJIF 7, 00)

8. Наврузова Г., Нурматова Н. Юсуф Хдмадоний етти пирларнинг табаррук устози. (монография) Т.: Nashir-PRESS, 2016. 140 б.

9. Наврузова Г. Н. Абдулхолик Гиждувоний. Самарканд: "Имом Бухорий халкаро маркази", 2020. 108 б.

10. Nunnanova G.B. Yusuf Hamadoni is the founder of the Central Asian school of sufizm. Научно методический журнал "Academy"№6(57).июнь 2020 62-65 с.

11. Nunnanova G.B On the views of Yusuf Hamadani in his treatise on Man and the Universe. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR) Vol 9, Issue 12, December, 2020

12. Nunnanova G.B. Teachers and followers of Sheikh Abu Yaqub Yusuf Hamadani ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal Vol. 10, Issue

12. December, 2020 1283-87 p

13. Саидов А., Атторшунослик. Фаридуддин Аттор тафаккури хазиналари.../ А. Саидов; масъул мухаррир М. Кенжабек. - Т.: "Sharq", 2013. - 384 б.

14. Фаридуддин Аттор. Мантик ут-тайр. Насрий баён. Кириш сузи ва форсчадан тарж. Н. Комилов., М.Махмудов. Т.: Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2006. - 248 б.

15. Шайх Фаридуддин Аттор. Нишопурий. Мантик ут-тайр. /Асрорнома. Форсийдан Жамол Камол таржимаси Масъул мухаррир А. Самад. - Т.: "Tamaddun", 2012. 9-156-б.

16. Шайх Фаридуддин Аттор. Илохийнома. Форсийдан Жамол Камол таржимаси. Т.: "Musiqa" нашриёти, 2007. 397 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.