Научная статья на тему 'УРУШ ВА ТИНЧЛИК ЁХУД МАНФААТЛАР ТЎҚНАШУВИ'

УРУШ ВА ТИНЧЛИК ЁХУД МАНФААТЛАР ТЎҚНАШУВИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
14
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уруш / тинчлик / мустамлакачилик / зулм / халқаро / давлат / war / peace / colonialism / oppression / international / state

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Манзаров, Юсуп Хуррамович

Урушларнинг келиб чиқишига миллий, ирқий камситишлар ҳам сабаб бўлади. Бундай урушлар фуқаролик урушлари бўлиб, кўпинча ва асосан мамлакат ичкарисида олиб борилади. Бундай урушларнинг келиб чиқишига у ёки бу давлатнинг мамлакат ичкарисида олиб борадиган сиёсати ҳам сабаб бўлади. Урушларни уларга хос умумий, ўхшаш томонларига кўра тўртта асосий турга ажратиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAR AND PEACE OR CONFLICT OF INTEREST

The cause of wars is also national and racial discrimination. Such wars are civil wars and are often and primarily fought within countries. The origin of such wars is determined by the internal politics of a particular country. Wars can be divided into four main types based on their common and similar aspects.

Текст научной работы на тему «УРУШ ВА ТИНЧЛИК ЁХУД МАНФААТЛАР ТЎҚНАШУВИ»

УРУШ ВА ТИНЧЛИК ЁХУД МАНФААТЛАР ТУЦНАШУВИ

d https://doi.org/zenodo.10557982

МАНЗАРОВ Юсуп Хуррамович

Царши мууандислик ицтисодиёт институти Ижтимоий фанлар кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Урушларнинг келиб чицишига миллий, ирций камситишлар уам сабаб булади. Бундай урушлар фуцаролик урушлари булиб, купинча ва асосан мамлакат ичкарисида олиб борилади. Бундай урушларнинг келиб чицишига у ёки бу давлатнинг мамлакат ичкарисида олиб борадиган сиёсати уам сабаб булади. Урушларни уларга хос умумий, ухшаш томонларига кура туртта асосий турга ажратиш мумкин.

Калит сузлар: уруш, тинчлик, мустамлакачилик, зулм, халцаро, давлат

Причиной войн также является национальная и расовая дискриминация. Такие войны являются гражданскими войнами и часто и в основном ведутся внутри страны. Зарождение таких войн обусловлено внутренней политикой той или иной страны. Войны можно разделить на четыре основных типа в зависимости от их общих и схожих аспектов.

Ключевые слова: война, мир, колониализм, угнетение, международный, государство

The cause of wars is also national and racial discrimination. Such wars are civil wars and are often and primarily fought within countries. The origin of such wars is determined by the internal politics of a particular country. Wars can be divided into four main types based on their common and similar aspects.

Keywords: war, peace, colonialism, oppression, international, state

ХХ аср охирига келиб икки кутбли дунёнинг емирилиши, яъни жахрннинг деярли ярмига хукмронлик килиб келган социализмнинг инккирозга юз тутиши, унинг бош кургони хдсобланган Шуролар салтанатининг кулаши натижасида бир канча давлатларнинг мустакил тараккиёт йулига утиши йиллар давомида беркитиб келинган дин булоклари кузининг кайтадан очилишига имкон яратди.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

111

www.birunijournal .uz

>

Уруш ва тинчлик масаласи барча замонларда булгани каби бугун хам инсониятни бехад ташвишга солиб келмода. Урушлар давлатлар олиб борадиган ички ва ташки сиёсатнинг натижасидир. Урушлар хеч качон уз-узича келиб чикмайди. Бирон-бир давлат ёки давлатлар гурухи мамлакат ичкариси ва халкаро майдонда руй берадиган муаммоларни иктисодий, сиёсий, маданий, харбий дипломатия йуллари билан хал килолмагач, уруш йули билан хал килишга харакат килади. Аввало мустакил давлатларга узларини дуст курсатиб ва у ерда ички низо жанжалларни кучайтириб сунгра "тинчитиш" кушин киритишни хамда бу давлатларда мустахкам урнашиб олишни уйлаган давлатларнинг ташки таъсири айникса кучли булди. Чунки хали тажрибасиз мустакил давлатлар уз олдида турган сиёсий, иктисодий, харбий ва миллий муаммоларини хал килиб олиши учун вакт ва моддий - маънавият имконият зарур эди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Урушларнинг келиб чикишига мамлакат ичкарисида ва халкаро майдонда фаолият курсатувчи айрим сиёсий кучларнинг у ёки бу давлат сиёсатига курсатадиган таъсири хам сабаб булади. Масалан, асримизнинг 60-йилларида А^Шнинг Ветьнам мамлакатига карши олиб борган уруш харакатларидан шу мамлакат ичкарисидаги харбий-сиёсий кучлар манфаатдор булган эди. Америкалик машхур политолог Жеймс Розенгау узининг "Халкаро муносабатлар ва ташки сиёсат" асарида А^Шнинг Ветьнамга карши олиб борган уруш харакатлари унинг миллий манфаатларига зид булиши билан бирга, купчилик америкаликларнинг норозиликларига хам сабаб булганлигини ёзган эди. Чикаго университетининг профессори К. Райт узининг "Урушларни тадкик килиш" асарида урушларнинг келиб чикиш сабабини куйидагича таърифлайди: "Уруш хозирги замон цивилизациясида гоявий жихатидан пухта ишланган нутклар, коидалар, символлар, идеаллар системаси ёрдамида тарбиялашга асосланади. Урушлар хозирги даврда шароитнинг етилишидан эмас, балки шароитни ута сунъийлик билан изохлашдан келиб чикади".

Урушларнинг келиб чикишига айрим давлат бошликларининг шахсий ташаббуси ва уларнинг хохиш-иродаси хам сабаб булади. Чингизхон, Напалеон, Гитлер, Муссолини сингари куплаб тарихий шахсларнинг боскинчилик йулидаги хохиш-истаклари дунёда энг дахшатли урушларнинг келиб чикишига сабаб булган.

Мустамлакачилик зулмига карши кураш хам урушларнинг келиб чикишига сабаб булади. Бундай урушлардан кузатилган максад, хар бир

112

www.birunijournal .uz

мамлакатнинг мустакил яшашга булган интилиши билан изохланади. Урушларнинг келиб чикишига у ёки бу давлатнинг ташки сиёсатидаги хатоликлари хам сабаб булади. Бундай хатоликларга бир давлатнинг бошкасига нисбатан худуд даъво килиши, улар уртасида имзоланган шартномаларнинг бузилиши, халкаро хукук нормаларига амал килмаслик каби салбий холатларни киритиш мумкин. Ироц-Эрон, Ироц-Кувайт, Исроил-Ливан, Хитой-Ветнам ва бошца куплаб мамлакатлар уртасида келиб чиццан уруш уаракатлари бунга мисол була олади.

Урушларнинг келиб чикишига миллий, иркий камситишлар хам сабаб булади. Бундай урушлар фукаролик урушлари булиб, купинча ва асосан мамлакат ичкарисида олиб борилади. Бундай урушларнинг келиб чикишига у ёки бу давлатнинг мамлакат ичкарисида олиб борадиган сиёсати хам сабаб булади. Урушларни уларга хос умумий, ухшаш томонларига кура туртта асосий турга ажратиш мумкин: 1. Жахон урушлари. 2.Махаллий урушлар. З.Фуцаролик урушлари. 4. Миллий озодлик урушлари.

Урушлар ичида энг дахшатлиси жахон урушларидир. Агар I жахон урушига 1 млрддан купрок ахолига эга булган 36 та давлат катнашган булса, II жахон урушига эса, 1 млрд 700 млндан ошик ахолига эга булган 61 та давлат жалб килинди. Агар I жахон урушда харбий харакатлар 14 та мамлакат худудида олиб борилган булса, II жахон уруши эса 40 мамлакат худудида давом этди. Агар I жахон урушида хар йили 2 млн. жами 9 млнга якин киши халок булган булса, II жахон урушида эса, йилига 10 млндан ошик, жами 50 млнга якин киши халок булган.

Кейинги йилларда дунёнинг айрим мамлакатлари, айрим минтакаларида ва умуман халкаро майдонда руй бераётган чукур сиёсий узгаришлар тинчлик учун курашнинг ахамиятини янада оширмокда. Тинчлик учун кураш ишига Узбекистон Республикаси хам муносиб хисса кушмода.

Биринчидан, дунёнинг айрим мамлакатлари ва минтакаларида сиёсий ва харбий можаролар руй бериб турибди, куролли тукнашувлар ва уруш харакатлари давом эттирилмокда.

Иккинчидан, курол-яроглар ишлаб чикариш, уларнинг янги турларини яратиш сохасидаги ишлар хамон давом этмокда, ядро синовини тухтатиш энг уткир муаммолардан бири булиб колмокда.

Учинчидан, жахонда мулкий тенгсизлик, саноати ривожланган мамлакатлар билан ривожланаётган мамлакатлар уртасидаги тафовутлар кучайиб бормокда.

Туртинчидан, айрим холларда давлатлараро шартномаларда кузда

113

www.birunijournal .uz

тутилган талаблар атайин бузилмокда. Ташкилотлар томонидан кабул килинган карорларда кузда тутилган мажбуриятларни бажариш, таклифлар когозларда колиб кетмокда.

Бешинчидан, коллектив хавфсизлик масаласига хамма мамлакатлар хам бир хилда жиддий муносабатда булмаяпти. Дунёда мустахкам ва баркарор тинчликка эришишнинг мухим шарти ижтимоий тузуми турига булган давлатларнинг тинч-тотув яшашидир.

Терроризм - инсоният душмани, тараккиёт ва юксалиш кушандаси. У XXI асрнинг вабоси булиб, маълум бир гурухнинг шахсий манфаатлари, уз орзу-умидлари ва гайринсоний хатти-харакатларининг мажмуасидир. Терроризим эса жамият хавфсизлигига карши каратилган жиноят булиб, портлатиш, ут куйиш, одамларни саросимага солиш, олиб бораётган сиёсатни издан чикаришни максад килиб куяди. Халкаро терроризим эса - ижтимоий хавфли булган ва халкаро микёсда инсонлар улимига, дипломатик алокаларнинг бузилишига, давлатлар, уларнинг вакиллари уртасидаги муносабатларга путур етказишга олиб келувчи жиноятдир.

Маълумотларга кура, террор канчалик дахшатли тусга эга булса, ёвуз кучлар уни шунчалик юкори бахолайдиган, бу биринчидан. Иккинчидан, илгари террор ракиби ёки душманини жисмонан йук килишга каратилган булса, бугун, афсуски, террор одам танламайди. Учинчидан, террор нихоятда яширин, катта тайёргарлик билан амалга оширилаётганлиги ва бунда замонавий техникадан кенг фойдаланаётганлиги унинг хавфини янада кучайтирмода. Туртинчидан, гарчи терроризмга карши кураш туфайли террорчилик харакатларининг микдори камайган булса-да, уларда курбон булаётган инсонларнинг сони тобора ортиб бормокда. Халкаро террорчи ва экстремистларнинг нияти аник. Улар истиклол йулидан бораётган давлатларда, шу жумладан, Узбекистонда мавжуд булган гоявий бушликни уз гоялари билан тулдириб, халимизни уз сиёсати, уз хукмронлигига буйсиндиришни орзу килмокдалар. Уларнинг максади куйидагилардан иборат:

-ислом халифалигини тиклаб, унинг байрои остида мусулмон халкларни янги империяга бирлаштиришга харакат килиш;

-ёш мустакил давлатларни кайтадан собик иттифок бирлаштириш гояси; -тарихимизни, миллий кадриятларимиз ва диннинг мохиятини сохталаштириш; -ахлоксизликни ёйиб, халкни маънавий жихатдан бузишга каратилган интилишлар;

-турли мафкуравий воситалар оркали минтакавий ва давлатлараро можаролар келтириб чикаришга каратилган харакатлар.

114

www.birunijournal .uz

Бугунги кунда терроризмга карши курашаётган кучларга ёрдам бермаслик - террорчиларга ён босиш билан баробардир. Буни тушуниб етган давлатлар терроризмга карши харакатга бош кушдилар. Узбекистон Республикаси шулар жумласидандир.

Жахон хамжамиятининг бундай фаоллашувига куп жихатдан 2001 йил 11 сентябр вокеалари туртки булган булса, давлатимиз бошлиги инсониятни терроризм хавфидан анча илгари оголантирган эди. Республикамиз Президенти И. Каримовнинг «Узбекистон XXI аср бусгасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари» асари (1997 йил), [1] ЮНЕСКО Ижроия Кенгаши 155-сессиясининг якунловчи мажлисида сузлаган нутклари (1998 йил 6 ноябр), [2] БМТ бош ассамблеясининг 48 - сессиясидаги маъруза(1993 йил 28 сентябрь), [3] Афгонистон буйича «6+2» гурухи Ташкилий учрашуви очилиши маросимидаги чикишлари (1999 йил 19 июл), Европада хавфсизлик ва хамкорлик ташкилотининг Истамбул Саммитидаги маърузалари (1999 йил 18 ноябр), [4] Шанхай хамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар рахбарларининг саммитидаги чикишлари (2001 йил июн), [5] бунинг ёркин далилидир.

Республикамиз рахбари айтилган сузларни амалдаги ишлар билан исботлашни вакти етганлигини яхши тушунади. Шунинг учун хам халкимиз барча куринишлардаги терроризмга карши курашда дунёдаги барча соф ниятли кучлар билан бирлашиб, муносиб хиссани кушмокда. Хрзирги

вактда терроризмнинг тажовузидан узини холи хис киладиган бирорта китъа ёки давлатнинг узи йук. Бу хавфга карши курашнинг узига хос йуллари ва усулларини шакллантириш энг мухим масалага айланмокда.

ХУЛОСА

Шундай экан ёшларимиз онгига захарлашга каратилган радикал карашлар, анъаналаримизга мутлако ёт булган экстремистик ва террористик гояларнинг жамиятимизга кириб келишини бартараф этувчи яна бир кудратли восита мавжуд. Унинг номи-инсонпарвар, тинчликсервар, маърифатпарвар, бунёдкорлик, юксак маънавиятлилик ва миллий-диний кадриятларимиздир.

Якуний хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, турли диний акидапарастлик терроризм низо-урушлар ва кайта-кайта таъкидланаётганидек, тукиб чикарилган ёки мамлакат ичидаги сиёсий келишмовчиликлар ва низоларни ахборот йули билан диний даражага кутаришдан бошка нарса эмас. Биз ахил булсак, эл юрт манфаати йулида бир тану бир жон булиб яшасак, узимиздан соткин чикмаса, узбек халкини хеч ким хеч качон енга олмайди. [6]

115

www.birunijournal .uz

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Манзаров, Ю. Х. (2020). Роль пропаганды народного творчества и искусства в воспитании молодежи. In 30 лет Конвенции о правах ребенка: современные вызовы и пути решения проблем в сфере защиты прав детей (pp. 226-232). Российский государственный профессионально-педагогический университет.

2. Манзаров, Ю. Х., & Очилова, Н. Р. (2019). Как воздействовать на своё отношение к человеку. Academy, (11 (50)).

3. Манзаров Ю. Х. Новый Узбекистан на пути третьего ренессанса //Academy. - 2021. - №. 5 (68). - С. 34-38.

4. Манзаров Ю. ДЕМОКРАТИЧЕСКИЕ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ И ОБЕСПЕЧЕНИЕ МЕЖНАЦИОНАЛЬНОГО СОГЛАСИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ //Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов. - 2017. - №. 4. - С. 28-30.

5. Манзаров Ю. Х. НАУКА В ВОСТОЧНОЙ ЭПОХЕ ВОЗРОЖДЕНИЯ //Проблемы науки. - 2021. - №. 2 (61). - С. 5-7.

6. Рузибоев, Д. А. (2021, November). 1946-1953 ЙИЛЛАРДА УЗБЕКИСТОНДА ЧОРВАЧИЛИК ХУЖАЛИГИДАГИ УЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 1, No. 2).

7. Manzarov, Y., & Ruziboev, D. (2021, November). EDUCATION IN THE HERITAGE OF THE JADIDS OF TURKEY. In Archive of Conferences (pp. 127131).

8. Mamasaliev, M. M. (2023). Philosophical and Moral Aspects of Amir Temur's Foreign Policy. Miasto Przyszlosci, 35, 210-215.

9. Мамасалиев, М. (2023). АМИР ТЕМУРНИНГ ТАШКИ СИЁСАТДАГИ ФАЛСАФИИ-АХЛОКИИ ЖИХДТЛАР. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(4), 170-175.

10. Rizoqulovich, R. R., & Halimovna, T. R. S. (2021). QADIMGI DUNYO ILK TARG 'IBOT SISTEMALARINING SHAKLLANISHI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(3), 130-137.

11. Rustamov, R. R. (2018). MODERN PROPAGANDA TECHNOLOGY AND THEIR MAIN PURPOSE. Научное знание современности, (10), 35-38.

116

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.