Научная статья на тему 'УРОВЕНЬ И ДИНАМИКА ОБЩЕСТВЕННО-ПРАВОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В КОНТЕКСТЕ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ И ГЛОБАЛЬНОГО КРИЗИСА'

УРОВЕНЬ И ДИНАМИКА ОБЩЕСТВЕННО-ПРАВОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В КОНТЕКСТЕ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ И ГЛОБАЛЬНОГО КРИЗИСА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
64
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
деловая активность / пандемия коронавируса / глобальный кризис / публичное право / либеральный / динамический / бюрократический / лицензирование / диспозитивный / императив. / business activity / coronavirus pandemic / global crisis / public law / liberal / dynamics / bureaucratic / licensing / dispositive / imperative.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шокир Атаев

в статье рассматриваются уровень и динамика государственного регулирования бизнеса в условиях пандемии коронавируса и глобального кризиса. Автор анализирует изменения уровня и динамики бизнес-правового регулирования в сложившейся ситуации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LEVEL AND DYNAMICS OF PUBLIC-LEGAL ORGANIZATION OF ENTREPRENEURSHIP IN THE CONTEXT OF CORONAVIRUS PANDEMY AND GLOBAL CRISIS

The article discusses the level and dynamics of public regulation of business in the context of the coronavirus pandemic and the global crisis. The author analyzes the changes in the level and dynamics of public regulation of entrepreneurship in the current situation.

Текст научной работы на тему «УРОВЕНЬ И ДИНАМИКА ОБЩЕСТВЕННО-ПРАВОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В КОНТЕКСТЕ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ И ГЛОБАЛЬНОГО КРИЗИСА»

Hill

Shokir Ataev,

Lecturer of Urgench State University

THE LEVEL AND DYNAMICS OF PUBLIC-LEGAL ORGANIZATION OF ENTREPRENEURSHIP IN THE CONTEXT OF CORONAVIRUS PANDEMY AND

GLOBAL CRISIS

Annotation. The article discusses the level and dynamics ofpublic regulation of business in the context of the coronavirus pandemic and the global crisis. The author analyzes the changes in the level and dynamics of public regulation of entrepreneurship in the current situation.

Key words: business activity, coronavirus pandemic, global crisis, public law, liberal, dynamics, bureaucratic, licensing, dispositive, imperative.

Шокир Атаев,

Преподаватель Ургенчского государственного университета

УРОВЕНЬ И ДИНАМИКА ОБЩЕСТВЕННО-ПРАВОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В КОНТЕКСТЕ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ

И ГЛОБАЛЬНОГО КРИЗИСА

Анотация: в статье рассматриваются уровень и динамика государственного регулирования бизнеса в условиях пандемии коронавируса и глобального кризиса. Автор анализирует изменения уровня и динамики бизнес-правового регулирования в сложившейся ситуации.

Ключевые слова: деловая активность, пандемия коронавируса, глобальный кризис, публичное право, либеральный, динамический, бюрократический, лицензирование, диспозитивный, императив.

Шокир Атаев,

Урганч давлат унивеситети укитувчиси

КОРОНАВИРУС ПАНДЕМИЯСИ ВА ГЛОБАЛ ИНЦИРОЗ ШАРОИТИДА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ОММАВИЙ-^УЦУЦИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ

ДАРАЖАСИ ВА ДИНАМИКАСИ

Аннотация: мацолада коронавирус пандемияси ва глобал инцироз шароитида тадбиркорлик фаолиятини оммавий-%уцуций тартибга солиш даражаси ва динамикаси %ацида суз юритилган. Муаллиф %озирги шароитда тадбиркорликни оммавий-%уцуций тартибга солиш даражаси ва динамикасида юз берган узгаришларни та%лил цилинган.

Калит сузлар: тадбиркорлик фаолияти, коронавирус пандемияси, глобал инцироз, оммавий %уцуц, либерал, динамика, бюрократик, лицензия, диспозитив, императив.

Дастлаб 2019 йил декабрь ойида Хитой Халк Республикасининг Ухань шахрида номаълум пневмония касаллиги сифатида кайд этилган ва кейинчалик (2020 йил 11 февралда) COVID-2019 сифатида расман номланган короновирус жуда тез суратларда

1

Review of law sciences

a

w ............... I

- Д^

мамлакат ташкарисига, бутун дунёга таркалиб кетди. Натижада 2020 йил 11 март куни Бутунжахон Согликни Саклаш Ташкилоти COVID-2019 коронавирусининг таркалишини пандемия сифатида эълон килди. Мазкур пандемия эса уз навбатида глобал инкирозни вужудга келтирди.

Шундай килиб, глобал инкироз ва пандемия шароитида хукук ва иктисоднинг узаро самарали нисбатини шакллантириш, давлат ва тадбиркорлик субъекти уртасидаги муносабатларни янада либераллаштириш ва шу билан бирга, маълум мезонлар асосида тадбиркорлик фаолиятида давлатнинг оммавий таъсирини саклаб колиш лозимлигини курсатмокда. Бу эса уз тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикасини хам илмий тадкик килиш лозимлигини такозо этади. Бирок адабиётларда тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикаси халигача етарлича урганилмаган.

Бу борадаги илмий асосланган таклиф ва тавсияларнинг йуклиги, уз навбатида, тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солиш механизмини самарали ташкил этишга узининг салбий таъсирини курсатмокда.

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш зарурати хукукни куллаш амалиётида максадга айланади ва ушбу максадни таъминлаш воситаси эса хукукий тартибга солиш даражасини белгилаб беради. Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражалари ушбу фаолиятни хукукий тартибга солишнинг аник механизмлари ва шарт-шароитларини белгилаб беради.

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикаси хакида суз юритишдан олдин мазкур фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш заруратини ойдинлаштириб олиш лозим. Таъкидлаш уринлики, тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш масалалари хукукий фанлар ва иктисодий фанларнинг долзарб ва шу билан бирга жуда кенг мухокама килинган масалаларидан хисобланади. Умуман олганда, хукукшунос ва иктисодиётшунос олим хамда мутахассислар тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солишни зарур деб хисоблашадилар. Лекин бу борадаги фикрларини турлича асослайдилар. Бу борада Узбекистон Республикасининг Бирничи Президенти Ислом Каримов шундай таъкидлайди: «Жахон тажрибаси иктисодиётни давлат йули билан тартибга солиб туриш зарурлигидан далолат беради. Том маънода узини узи тартибга солиб турадиган бозор булмайди. Давлат узининг алохида мавкеига кура хамма даврларда иктисодий жараёнларга таъсир утказиб келган [1].

Ш.А. Х,акимова иктисодий жараёнларни тартибга солишда давлатнинг рахбарий ролини саклаб колиш зарурлигини куйидагича асослайди: «Биринчидан, факатгина давлат жамиятнинг вакили сифатида бутун давлат микёсида иктисодий сиёсатни амалга ошира олади; иккинчидан, факатгина давлат конунчилик ваколатига эгаки, у иктисодий муносабатларнинг хукукий режимларини урнатади, бозор муносабатларининг хукукий асосларини урнатади; учинчидан, факатгина давлат мулк институтини куриклаш ва химоялаш учун махсус мажбурлов аппаратига эга; туртинчидан, факатгина давлат миллий иктисодни ривожлантириш учун моддий воситаларни уз кулида (давлат бюджети оркали) туплай олади» [2]. Биз муаллифнинг ушбу фикрига кушила олмаймиз, чунки давлат хар доим хам иктисодиётни тартибга солиш буйича ваколат ва кучга эга булади хамда бунинг узи иктисодиётни тартибга солиш учун тулик асос була олмайди. Шунингдек, У. Мадрахимов хам факатгина давлат тадбиркорлар учун эркин ракобат мухитини шакллантира олади, бу уз навбатида, улар фаолиятининг ракобатбардошлигини ошириш имконини беради. Шунингдек, янги инновацион махсулот ишлаб чикарувчиларнинг жахон бохорига чикиши учун давлат уни куллаб-кувватлаши лозим, деб хисоблайди [3].

Х.Т. Одилкориев эса иктисодиётни хукукий тартибга солиш заруратини тартиблилик, маромлилик тараккиётнинг зарурий шарти сифатида тушунтиради. Унинг таъкидлашича, хукукий тартибга солиш эхтиёжи объектив заруриятдир. Зеро, мунтазам маромлилик ва батартиблик хар кандай ишлаб чикариш усулининг талаби булиб, у шу туфайли ижтимоий баркарорлик хамда мустакилликка эга булади. ^атъий тартиб иктисодий ривожланишни

тасодифлар ва бебошликлардан саклаб туради. Бундай тартибни давлатнинг мажбурлов кучига таянувчи хукукгина таъминлай олади [4].

Иктисодий инкирозлар тарихи шуни курсатадики, давлатнинг иктисодиётга аралашиши кучсиз булган мамлакатларда иктисодий инкирозлар давлат аралашувига норози булган мамлакатларга нисбатан кучли, куп юз берган ва давомийлиги хамда интенсивлиги узокка чузилган [5].

Таъкидлаш жоизки, давлат томонидан иктисодиётни тартибга солиш масаласи иктисодиёт назарияси фанининг хам предметига оид мунозарали мавзулардан бири булиб хисобланади.

Бу борада иктисодиётчи муаллифлар хукукшунос муаллифлардан анча илгарилаб кетган. Хусусан, иктисодчи олимлар куйидаги икки йуналишда фикр билдирадилар: Р. Хасанов [6] ОД. Умаров [7], Н. Бекназов [8], А. Улмасов ва А. Вахобовлар [9] тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш заруратини давлат ва жамиятнинг оммавий манфаатлари билан асосласа, Ш. Шодмонов, Р. Алимов ва Т. Жураев [10], Е.С. Ерназаров [11] хамда Ж.Б. Бабаевалар [12] тадбиркорлик уз хусусиятига кура, давлат томонидан тартибга солиб турилиши лозим булган ижтимоий-иктисодий муносабат эканлиги хакида суз юритадилар. Хусусан, Ж.Б. Бабаева агар бозор уз холига ташлаб куйилса, иктисодиётда турли муаммолар юзага келиб, иктисодиётнинг ривожланишига кескин таъсир курсатиши мумкин. Шу сабабли хар кандай шароитда давлат турли иктисодий механизмлар оркали бозорни тартибга солиб туриш объектив зарурат деб хисоблайди.

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражасини белгилаш нихоятда нозик масала. Масалан, ички бозорни химоя килиш хар бир давлат учун доимий ва зарурий вазифа хисобланади. Бирок масаланинг иккинчи томони ички бозорни химоя килиш максадида божхона чекловларини кай даражада белгилашга бориб такалади. Агар мазкур вазиятда божхона чекловлари меъёридан ортик даражада чекланса, ахолининг тегишли товарларга булган эхтиёжини кондиришга салбий таъсир этади ёки аксинча, божхона чекловлари асосларсиз эркинлаштирилса ташки товарлар миллий товарларни сикиб чикариши ва ички ишлаб чикариш касодга учраши мумкин.

Шу сабабли тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражасини белгилашда иктисодиётнинг объектив конуниятлари инобатга олиниши хамда оммавий-хукукий тартибга солиш максади ва воситалари уйгун булиши зарур.

Олиб борилган тахлиллар оркали шундай хулосага келиндики, тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаларининг нотугри белгиланиши тадбиркорлик сохасида турли хил бюрократик тусиклар, ортикча маъмурий тартиботлар, коррупцион омиллар ва яширин иктисодий фаолиятнинг вужудга келишига сабаб булади. Масалан, лицензия олиш тартиботлари бюрократиялашган хамда ута расмий коидалар ва мохиятан кераксиз талаблардан иборат булса, ушбу фаолиятни лицензия олмасдан амалга ошириш холлари купаяди, шунингдек, муайян мансабдор шахслар кулида лицензиялаш тартиботлари билан боглик аслида лозим булмаган идоравий-хокимият ваколатларининг пайдо булишига олиб келади.

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаларини белгилаш илмий асосланган булиши, мавжуд вазият ва хамда имкониятларга мос булиши ва шу билан бирга тадбиркорлик субъектларининг эркинлигини асоссиз чекламайдиган аммо тадбиркорлик сохасидаги анархиянинг вужудга келишига йул куймайдиган булиши лозим.

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукийтартибга солиш зарурати:

7 'S \/ 7 X \/ 7

1. Оммавий манфаатларни таъминлаш ва химоя килиш 2. Тадбиркорлик фаолиятини самарали ва максадга мувофик тарзда тартибга солиш 3. Давлатнинг иктисодий сиёсатини амалга ошириш

Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-^уцуций тартибга солиш даражаси -тадбиркорлик фаолиятини оммавий хукукий тартибга солиш зарурати-(максади)ни руёбга чикарувчи хукукий тартибга солишнинг аник воситалари ва чоралар. Тадбиркорлик фаолиятини оммавий-ууцуций тартибга солиш динамикаси - гадбиркорлик фаолиягини оммавий-хукукий гаргибга солишнинг даражасининг имперагив хусусиягдан диспозигив хусусиягга ёки диспозигив хусусиягдан имперагив хусусиягга узгариб гуриши белгилаб беради.

Тараккиёгнинг хар бир боскичида маълум икгисодий-ижгимоий ва сиёсий вазиятларни инобагга олган холда гадбиркорлик фаолиягини оммавий-хукукий гаргибга солиш зарураги аникланди хамда унинг даражалари белгиланади. Бирок икгисодий-ижтимоий ва сиёсий жараёнлар доимий узгариш хамда харакагда булганлиги сабабли гадбиркорлик фаолиягини оммавий-хукукий гаргибга солиш асослари ва даражалари хам мавжуд узгаришларга мослашгириб борилиши галаб эгилади.

Муайян шароигларда давлагнинг гадбиркорлик фаолиягига оммавий гаъсири оширилса, бошка муайян шароигларда эса давлагнинг ушбу гаъсирлари камайгирилиб, гадбиркорлик субъекгларининг икгисодий эркинлик майдони кенгайгирилади.

Тадбиркорлик фаолиягини оммавий-хукукий гаргибга солиш даражасининг имперагив хусусиягдан диспозигив хусусиягга ёки диспозигив хусусиягдан имперагив хусусиягга узгариб гуриши ушбу фаолиягни гаргибга солиш динамикаси хисобланади.

Бу борада А.Г. Семенников шундай гаъкидлайди: «Давлагнинг муайян гарихий даврдаги икгисодий функцияларини амалга ошириш буйича ижрочилик хокимияги органларининг фаолияги мазмунининг узига хос жихагларини белгилаб берадиган асосий омиллар булиб куйидагилар хисобланади: икгисодий гизимнинг гури; максадли гаргибоглар ва икгисодий ривожланишнинг кадриягли дегерминанглари; икгисодий салохияг ва мулкчилик шакллари гизими; бозор муносабагларининг ривожланиш даражаси; миллаглараро муносабагларнинг хусусияги ва худудларнинг ривожланиш даражаси; давлагнинг жахон хужалик гизимидаги гугган урни [13].

Бугунги кунда глобал инкироз ва пандемия шароигида жахон давлагларининг инкирозга карши дасгурларида гадбиркорлик фаолиягини оммаий-хукукий гаргибга солиш динамикасининг имперагив хусусиягга узгаргирувчи чораларини яккол куриш мумкин. Бунда (хагго, икгисодиёги анча либерал булган давлаглар хам) икгисодиёгнинг бир кагор гармокларида давлагнинг оммавий гаъсирини кучайгириш, жахон микёсида коронавирус инфекцияси гаркалишига карши курашишда, шу жумладан инсонларнинг харакагланишига чекловлар киригиш ва корхоналар фаолиягини гухгагиш оркали мисли курилмаган чоралар назарда гугилмокда. Хусусан, бир кагор давлаглар асосий озик-овкаг махсулогларига нисбаган савдо эмбаргосини жорий эгди. Шунингдек, мамлакаг ичкарисида хизмаг курсагиш билан боглик гадбиркорлик субъекглари фаолияги вакгинча гухгагилди.

Олиб борилган гахлиллар шуни курсагадики, инкирозлар даврида гадбиркорлик фаолиягини оммаий-хукукий гаргибга солиш динамикаси граекгориясида кескин узгаришлар юз беради. Бунда икгисодиёгнинг бир кагор секгорларида давлагнинг оммавий гаъсири оширилади хамда шу оркали давлаг ёрдамида хусусий икгисодиёг баркарорлашади. Икгисодий муносабаглар баркарорлашганда эса давлагнинг икгисодиёгга гаъсири камайгирилиб, икгисодий муносабагларни гаргибга солишда оммавий-хукукий нормалар уз урнини хусусий-хукукий нормаларга бушагиб бера бошлайди ва албагга,

мазкур холат хам иктисодиётни оммаий-хукукий тартибга солиш динамикасида узгаришлар хосил килади.

Утган йиллар мобайнида кабул килинган тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солишга каратилган конун хужжатлари тахлили Узбекистонда тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш динамикаси доимий равишда узгариб турганлигини курсатади. Масалан, Узбекистон Республикаси Президентининг «Алкоголли махсулот ишлаб чикаришга давлат монополиясини жорий этиш тугрисида»ги (1997 йил 19 июнь) ПФ- 1790-сонли, «Четга олиб чикиб кетилаётган товарларнинг айрим турларига акциз солиги жорий этиш тугрисида»ги (1996 йил 1 октябрь) 343-сонли, «Товарларнинг айрим турларини ишлаб чикариш ва сотишни давлат томонидан назорат килишни кучайтиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги (1998 йил 23 декабрь) 532-сонли карорлари билан тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солишда оммавий-хукукий нормалар таъсири оширилган булса, 2011 йил 24 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мухитини шакллантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги ПФ-4354-сонли, 2011 йил 25 августдаги «Бюрократик тусикларни бартараф этиш ва тадбиркорлик фаолияти эркинлигини янада ошириш чора-тадбирлари» тугрисидаги П^-1604-сонли карорлари тадбиркорлик фаолиятини омавий-хукукий тартибга солиш даражасини кескин камайтирган.

Шунингдек, C0VID-2019 коронавирусининг мамлакатимизга кириб келиши ва таркалишининг олдини олиш масадида жорий этилган карантин коидалари иктисодиётга шу жумладан тадбиркорлик фаолиятига айрим масалаларда давлатнинг оммавий-хукукий таъсирининг ортганлигини кузатиш мумкин. Буларни куйидагиларда куриши мумкин:

биринчидан, мамлакат ичкарисида жорий этилган карантин чекловлари барча ижтимоий мунсабатлар сингари иктисодий фаолиятнинг хам чекланишига олиб келди. Масалан, тухоналар ва умумий овкатланиш шохобчалари фаолиятининг вактинчалик тухтатилиши, озик-овкат дуконлари ва дорихоналардан бошка объектлар фаолиятининг чекланиши, транспорт воситалари харакатининг хамда худудлараро харакатланишининг чекланиши кабилар тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солишни динамикасининг усишига олиб келди;

иккинчидан, республика чегара худудларидаги мавжуд чегара утказиш пунктлари 2020 йил 23 март куни соат 00:01 дан бошлаб барча шахслар учун (Узбекистон Республикаси худудидан чикиб кетаётган бошка мамлакат фукароларидан ташкари) ёпилиши туризм ва мамлакат худудидан ташкарида хам фаолият юритадиган ёки фаолияти мамлакатимиз ташкарисидаги жараёнларга боглик булган тадбиркорлик субъектлари фаолиятига давлатнинг оммавий-хукукий таъсирининг ортишига олиб келди.

Юкоридагилардан ташкари, коронавирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш максадида жорий этилган бошка чора-тадбирлар эса тадбиркорлик фаолиятига давлатнинг оммавий-хукукий таъсир этиш динамикасининг камайишига олиб келди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг «Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз холатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида»ги (2020 йил 19 март) ПФ-5969-сонли карори билан 2020 йил 1 апрелдан 1 октябргача булган даврда: якка тартибдаги тадбиркорлар учун ижтимоий соликнинг ойлик энг кам суммаси базавий хисоблаш микдорининг 50 фоизига кадар камайтирилиши, алкоголь махсулотларининг улгуржи савдоси билан шугулланувчи корхоналарнинг ажратмалари микдори 5 фоиздан 3 фоизга пасайтирилиши, умумий овкатланиш корхоналари учун алкоголь махсулотларини чакана сотиш хукуки учун йигимлар микдори белгиланган микдорлардан 25 фоизга камайтирилиши, 2020 йил 1 апрелдан 1 июлгача булган даврда туристик (мехмонхона) йигимини хисоблаш ва тулаш тухтатилиши, кишлок хужалигидаги ерларни сугориш учун фойдаланиладиган хажмлар буйича сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик ставкалари 2020 йилда урнатилган

ставкалардан 50 фоизга пасайтирилиши каби чоралар белгиланган булса, 2020 йил 1 октябргача булган даврдаташки савдо операциялари буйича муддати утган дебитор карздорлик учун хужалик юритувчи субъектларга жарималар куллаш тухтатилди. Шунингдек, 2021 йил 1 январга кадар тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини соли; аудитидан утказиш тухтатилди (жиноят ишлари доирасида ва юридик шахсни тугатиш муносабати билан соли; аудитидан утказиш бундан мустасно).

Шунингдек, Узбекистан Республикаси Президентининг «Коронавирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги (2020 йил 3 апрель) ПФ-5978-сон фармони билан эса Узбекистон Республикаси худудига олиб киришда 2020 йил 31 декабрга кадар божхона божи ва акциз солигининг ноль ставкалари белгиланадиган 20 турдаги товарлар руйхати тасдикланди.

Давлатнинг тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикасини белгилаш сиёсатини от минган йуловчига киёслаш мумкин. Йуловчи йулнинг нотекис, баланд-паст жойларида отнинг жиловини бироз тортиб туради (акс холда, йикилиб тушиши мумкин) ва текис йулга чикканда, отнинг жиловини яна бушатади. Аммо хеч качон отнинг жиловини бутунлай куйиб юбормайди. Чунки фавкулодда холатлар ва бошка хавф юзага келганда, отни дархол хавфсиз йуналишга бошкариш зарур булади. Худди шундай инкирозлар ва тушкунлик хамда утиш даврида давлатнинг тадбиркорлик фаолиятига оммавий-хукукий таъсири оширилади, аммо иктисодиёт жараёнлар баркарорлашганда, давлатнинг тадбиркорлик фаолиятига оммавий-хукукий таъсири камайтирилади. Лекин тадбиркорлик фаолияти бутунлай давлатнинг императив таъсиридан озод этилиши мумкин эмас.

Демак, давлат ва тадбиркорлик субъекти муносабатларини либераллаштириш ва шу билан бирга, тадбиркорлик фаолиятида давлатнинг максадга мувофик таъсирини саклаб колиш оркали замонавий демократик бозор иктисодиётини шакллантириш, давлат ва тадбиркорлик субъекти муносабатларидаги оммавий ва хусусий манфаатлар уйгунлиги хамда мувозанатини таъминлашда тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикасини урганиш хамда тадкик килиш, бу борада таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш мухим ахамият касб этади.

Шундай килиб, коронавирус пандемияси ва глобал инкироз шароитида бутун дунё мамлакатлари, шу жумладан Узбекистонда хам тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш даражаси ва динамикасида жиддий узгаришлар юз берди. Хусусан, Узбекистонда бу даврда айрим масалалар юзасидан тадбиркорлик фаолиятини оммавий-хукукий тартибга солиш динамикасида усиш кузатилган булса, яна айрим масалаларда эса бунинг акси кузатилди ва шу оркали давлат томонидан тадбиркорлик фаолиятига «кул бошкаруви» методи асосида окилона оммавий-хукукий таъсир утказилди.

References:

1. Karimov I.A. O'zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. - T., 1996. - B. 309-

2. Hakimova Sh.A. Bozor munosabatlari sharoitida huquq va iqtisodning o'zaro nisbati: Yurid. fan. nomz. ... dis. - Toshkent, 2012. - B. 17.

3. Madrahimov U. Barqaror o'sish va uning sifatini ta'minlashda davlatning roli // Jamiyat va boshqaruv. 2016 № 4. B. 112.

4. Odilqoriyev X.T., Tulteyev I.T., Azizov N.P., Davlat va huquq nazariyasi: Darslik. - T., 2009.

- B. 461. (586 b.)

5. Madrahimov U. Barqaror o'sish va uning sifatini ta'minlashda davlatning roli // Jamiyat va boshqaruv. 2016 № 4. B. 112.

6. Xasanov R. Iqtisodiyotni isloh qilish mexanizmlari. - T., 2011. B. 35.

7. Umarov O.Q. Xo'jalik huquqi: O'quv qo'llanma. - Farg'ona, 2008. - B. 20.

8. Beknazov N. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. - T., 2005. B. - 383.

9. O'lmasov A., Vahobov A. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. - T., 2006. - B. 458.

10. Shodmonov Sh.Sh., Alimov R.X., Jo'rayev T.T. Iqtisodiyot nazariyasi. - T., 2002. . - B. 363.

11. Yernazarov S.E. Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida davlatning iqtisodiy vazifalarining muammolari: Iqtisod. fan. nomz. ... dis. - Toshkent, 1995. - B. 61.

12. Babayeva B.J. Bozor iqtisodiyotiga o'tishning tashkiliy-iqtisodiy muammolari: Iqtisd. fan. nomz. ... dis. - Toshkent, 1993. - B. 145.

13. Semennikov A.G. Litsenzirovaniye v mexanizme administrativno-pravovogo regulirovaniya ekonomiki v Rossiyskoy Federatsii: Avtoref. dis. ... kand. yurid. nauk. -Moskva, 2004. - S. 8-9. (29 s.)

310.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.