Научная статья на тему 'ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ «ЭЛЕКТРОННОЙ КОММЕРЦИИ» ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ КОРОНАВИРУСА'

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ «ЭЛЕКТРОННОЙ КОММЕРЦИИ» ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ КОРОНАВИРУСА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
141
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
«Год развития науки / просвещения и цифровой экономики» / цифровизация / «Цифровой Узбекистан – 2030» / «Электронная торговля» / Типовой закон ЮНСИТРАЛ «Об электронной торговле» / Закон «Об электронной торговле» / Электронные деньги / Система электронных платежей. / “The year of development of science / education and the digital economy” / “Digitalization” / “Digital Uzbekistan-2030” / “Electronic Commerce” / UNCITRAL Model Law “On Electronic Commerce” / Law “On Electronic Commerce” / Electronic Money / Electronic Payment System.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мохинур Бахрамова

во время пандемии коронавируса значение цифрового предпринимательства, то есть «электронной коммерции», возрастает, чтобы продолжать деятельность экономики и ее основных секторов, удовлетворять экономические и повседневные потребности государства и населения. Внедрение цифровых технологий в предпринимательство поможет улучшить качество товаров и услуг, а также облегчит процесс ведения бизнеса. Оцифровка этой области позволит заключать контракты с подрядчиками и заказчиками, нанимать персонал и контролировать выполнение контрактов. Оцифровка в различных сферах жизни поможет сократить очереди, улучшить качество товаров и услуг, увеличить производство, внедрить новые программы развития.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF "E-COMMERCE" DURING THE CORONAVIRUS PANDEMIC

In the era of the coronavirus pandemic, the importance of digital entrepreneurship, i.e. "e-commerce", is growing in order to continue the activities of the economy and its underlying sectors, to meet the economic and daily needs of the state and the population. The introduction of digital technologies in entrepreneurship will help improve the quality of goods and services, as well as facilitate the process of doing business. Digitization of this area will make it easier to enter into contracts with contractors and customers, hire staff, and monitor the execution of contracts. Digitization in various spheres of life will help reduce queues, improve the quality of goods and services, increase production, introduce new development programs.

Текст научной работы на тему «ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ «ЭЛЕКТРОННОЙ КОММЕРЦИИ» ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ КОРОНАВИРУСА»

Review of law sciences

Q-------------- |

Mohinur Bahramova,

Teacher of the Department of Intellectual Property, TSUL, email: s0000000613@ud.ac.ae

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF "E-COMMERCE" DURING THE CORONAVIRUS PANDEMIC

Abstract: In the era of the coronavirus pandemic, the importance of digital entrepreneurship, i.e. "e-commerce", is growing in order to continue the activities of the economy and its underlying sectors, to meet the economic and daily needs of the state and the population. The introduction of digital technologies in entrepreneurship will help improve the quality of goods and services, as well as facilitate the process of doing business. Digitization of this area will make it easier to enter into contracts with contractors and customers, hire staff, and monitor the execution of contracts. Digitization in various spheres of life will help reduce queues, improve the quality of goods and services, increase production, introduce new development programs.

Keywords: "The year of development of science, education and the digital economy", "Digitalization", "Digital Uzbekistan-2030", "Electronic Commerce ", UNCITRAL Model Law "On Electronic Commerce", Law "On Electronic Commerce", Electronic Money, Electronic Payment System.

Мохинур Бахрамова,

преподаватель кафедры «Интеллектуальная собственность» Ташкентского государственного юридического университета email: S0000000613@ud.ac.ae

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ «ЭЛЕКТРОННОЙ КОММЕРЦИИ» ВО ВРЕМЯ

ПАНДЕМИИ КОРОНАВИРУСА

Аннотация: во время пандемии коронавируса значение цифрового предпринимательства, то есть «электронной коммерции», возрастает, чтобы продолжать деятельность экономики и ее основных секторов, удовлетворять экономические и повседневные потребности государства и населения. Внедрение цифровых технологий в предпринимательство поможет улучшить качество товаров и услуг, а также облегчит процесс ведения бизнеса. Оцифровка этой области позволит заключать контракты с подрядчиками и заказчиками, нанимать персонал и контролировать выполнение контрактов. Оцифровка в различных сферах жизни поможет сократить очереди, улучшить качество товаров и услуг, увеличить производство, внедрить новые программы развития.

Ключевые слова: «Год развития науки, просвещения и цифровой экономики», цифровизация, «Цифровой Узбекистан - 2030», «Электронная торговля», Типовой закон ЮНСИТРАЛ «Об электронной торговле», Закон «Об электронной торговле», Электронные деньги, Система электронных платежей.

Мохинур Бахрамова,

Тошкент давлат юридик университети "Интеллектуал мулк" кафедраси укитувчиси Электрон почта: S0000000613@ud.ac.ae

КОРОНАВИРУС ПАНДЕМИЯСИ ДАВРИДА "ЭЛЕКТРОН ТИЖОРАТ" РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИСТЩБОЛЛАРИ

Аннотация: коронавирус пандемияси даврида щтисодиёт ва унинг асосини ташкил этувчи тармоцлар фаолияти давом этиши, давлат ва а%оли щтисодий ва кундалик э%тиёжлари бартараф этилиши учун рацамли тадбиркорлик, яъни "электрон тижорат "нинг а%амияти тобора ортиб бормоцда. Рацамли технологияларни тадбиркорлик сощсида жорий этиш товарлар ва хизматлар сифатини яхшилашга ёрдам беради, шунингдек бизнесни юритиш жараёнини осонлаштиради. Ушбу со%ани рацамлаштириш пудратчилар ва буюртмачилар билан шартномалар тузишни, ходимларни жалб цилишни ва контрактларнинг бажарилишини назорат цилишни осонлаштиради. Хаётнинг турли со%аларида рацамлаштириш навбатларни цисцартиришга, товарлар ва хизматлар сифатини яхшилашга, ишлаб чицариш %ажмини оширишга, ривожланишнинг янги дастурларини жорий этишга ёрдам беради.

Калит сузлар: "Рацамли ицтисодиёт ва илм-маърифат йили", "Рацамлаштириш", "Рацамли Узбекистон - 2030","Электрон тижорат", UNCITRAL "Электрон тижорат тугрисида"ги Модель цонуни, "Электрон тижорат тугрисида"ги Конун, электрон пул, Электрон тулов тизими.

Коронавирус пандемияси даврида "Электрон тижорат" ривожланишининг истикболлари

Мамлакатимизда коронавирус пандемияси даврида ах,оли, ицтисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш буйича барча чоралар курилмокда. Давлатимиз рах,барининг жорий йил 19 март ва 3 апрель кунлари кабул килинган фармонларида бу борада куплаб имтиёз ва преференциялар белгиланди.

Хусусан, тадбиркорлар ва ах,олининг жами 19,5 триллион сумлик кредит карзларини тулаш муддати 1 октябргача кечиктирилади. Албатта, бу уларга карантин шароитида катта мадад булади. Лекин, шу билан бирга, молия-кредит муассасаларига тушадиган маблаг камайишини х,ам назардан кочириб булмайди.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Туркий тилли давлатлар Х,амкорлик кенгашининг навбатдан ташкари саммитида сузлаган нуткида, коронавирус пандемияси пайтида давлатлар олдиларига куйилган вазифаларни, куйидаги йуналишлар асосида олиб бориши максадга мувофик эканлигини таъкидлаб утди, яъни:

- пандемиянинг кенг таркалишининг олдини олиш, одамларнинг соглиги ва хдётини х,имоя килиш буйича таъсирчан хдмда кенг камровли чора-тадбирларни ишлаб чикиш;

- ушбу хавф-хатарнинг давлатларимизнинг баркарор ижтимоий-иктисодий ривожланишига салбий таъсирини камайтириш;

- бу борада тизимли хдмкорликни йулга куйишдан иборатдир.

Узидан узидан маълумки, х,озирги вазиятни баркарор саклаб колиш ва пандемиядан кам сонли йукотишлар билан чикиш ва албатта, иктисодиёт сохдсини маромда саклаб колиш мураккаб булиб колмокда. Купгина, ишлаб чикариш, курилиш, хизмат курсатиш ва бошка тадбиркорлик фаолияти турлари ах,оли саломатлиги хдмда хавфсизлигини саклаш учун вактинчалик тухтатилган.

Лекин хдёт давом этмокда, инсон яшаши ва фаолият курсатиши учун моддий хдмда манавий ресурслар талаб этилади. Шу максадда,иктисодий,сиёсий ва ижтимоий х,аёт онлайн тартибда давом эттирилмокда. Юртбошимиз, ушбу йил номини х,ам "Ракамли иктисодиёт ва илм-маърифат йили" деб узокни кура билиб, номлагани х,ам бежиз эмас.

24 январ куни Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига мурожаат килди. Президентимиз уз нуткида х,озирги даврнинг барча долзарб масалаларини кутариб чикди, келгуси йил учун аник вазифаларни белгилаб олди ва ах,оли ва мамлакат хдётининг барча сохдларига таъсир этадиган устувор вазифаларни санаб утди.

Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга йуллаган хабари 2017 - 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясининг максадлари ва коидаларини амалга оширишнинг давоми ва Узбекистон Республикаси Президентининг 03.07.2018 йилдаги "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ги Фармони ушбу сохадаги мухим хужжатлардандир.

Таъкидлаш керакки, Президентимиз маърузасидан анча илгари ракамли технологияларни хаётимизга боскичма-боскич киритиш жараёни бошланган эди. Масалан, сунгги йилларда маълумотлар энди когоз куринишида сакланмаганлигини, компьютерлаштирилган алока ёрдамида ракамланган ва сакланганлигини, кайта ишланганлигини ва узатилаётганлигини куришимиз мумкин, бир неча йиллардан буён давлат ва бошка ташкилотларга ёзишмалар ва хисоботларни электрон алока оркали этказиб бериш амалга оширилмокда. Албатта, бу ракамли иктисодиётга утиш ва умуман мамлакатни ракамлаштиришнинг бошланишидир.

Шу сабабли Шавкат Мирзиёев хар йили Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига мурожаатида ракамли иктисодиётга утиш каби мухим мавзуни кутариб чикди.

Х,озирги кунда "Ракамли Узбекистон - 2030" миллий стратегиясининг консепцияси ишлаб чикилган ва оммавий ахборот воситаларида мухокама килиш учун эълон килинган. Ушбу хужжатда ракамли иктисодиётга утишнинг асосий йуналишлари ва мамлакатни боскичма-боскич ракамлаштириш схемаси келтирилган. Ушбу хужжат ракамли технологияларни ишлаб чикариш жараёнида, бизнесда, фанда, ижтимоий сохада ва жамиятнинг кундалик хаётида жорий этишни кузда тутади.

Ракамли технологияларни тадбиркорлик сохасида жорий этиш товарлар ва хизматлар сифатини яхшилашга ёрдам беради, шунингдек, бизнесни юритиш жараёнини осонлаштиради. Ушбу сохани ракамлаштириш пудратчилар ва буюртмачилар билан шартномалар тузишни, ходимларни жалб килишни ва контрактларнинг бажарилишини назорат килишни осонлаштиради. Ракамли технологиялар маркетинг фаолиятини янада максадли олиб боришга, айни пайтда талаб килинадиган товар ва хизматларни танлашга ёрдам беради.

Бизнесни ракамлаштиришни тадбиркорларнинг узлари, яъни куп холларда хусусий шахслар амалга ошираётганлиги сабабли, афсуски, купчилик бу утиш жараёнига тайёр эмас, бу куп жихатдан янги технологияларни сотиб олиш, ходимларни кайта тайёрлаш ва ишлаб чикаришдаги узгаришлар кимматга тушгани билан боглик.

Аммо, куплаб йирик компаниялар тажрибаси шуни курсатадики, ракамли технологияларга утишдан кейин корхона даромади бизнесни модернизациялашга нисбатан бир неча баравар тез усади.

Бу янги технологиялар жорий этиладиган хаётнинг бошка сохаларида хам содир булади. ^аётнинг турли сохаларида ракамлаштириш навбатларни кискартиришга, товарлар ва хизматлар сифатини яхшилашга, ишлаб чикариш хажмини оширишга, ривожланишнинг янги дастурларини жорий этишга ёрдам беради.

Тадбиркорлик фаолиятидан ва хозирги дунёдаги коронавирус пандемияси шароитида ахоли эхтиёжини таъминлаш "Электрон тижорат" оркали амалга оширилмокда. Ахборот-коммуникация ва ракамли технологияларнинг, шунингдек глобал иктисодиётнинг жадал ривожланиши натижасида бугунги кунда куплаб тадкикотчилар урганаётган электрон тижорат пайдо булди.Ахборот технологияларини, хусусан, электрон тижоратни жорий этиш ва улардан фойдаланиш даражаси сезиларли даражада ошмокда, ушбу технологиялардан фойдаланаётган давлатлар сони, шунингдек, уларни хар бир мамлакат ичида индивидуал равишда куллаш даражаси, мавжуд онлайн-дуконлар сони ортиб бормокда. Амазон, EBay, Wallmart, Google, Telegram, Instagram ва Facebook каби онлайн савдо сайтлари аллакачон хаммага маълум эканлиги буни тасдиклайди. Электрон тижорат атамасининг кенг кулланилишига карамай, юридик фанларда электрон тижорат

тушунчасини шакллантириш тулик эмас. Бунинг сабаби, бугунги кунда ушбу ходиса нисбатан янги.

Электрон тижорат тушунчасига келсак, биз халкаро сохада электрон тижоратни тартибга солувчи асосий хужжат 1996 йилда ЦЫОТКАЬ "Электрон тижорат тугрисида"ги Модель конуни эканлигини таъкидлаймиз.Ушбу конуннинг 1-моддасида, электрон тижорат - савдо фаолияти контекстида ишлатиладиган маълумот хабари куринишидаги хар кандай маълумотга нисбатан кулланилиши белгиланган. Бундан ташкари, 2-моддада «маълумотлар узатиш» деганда электрон, оптик ёки шунга ухшаш воситалар ёрдамида тайёрланган, юборилган, олинган ёки сакланадиган маълумот, шу жумладан электрон маълумотлар алмашинуви тушунилади [1].

2015 йил 22 майда кабул килинган "Электрон тижорат тугрисида"ги конуннинг 3-моддасига кура, ахборот тизимларидан фойдаланган холда тузиладиган шартномага мувофик амалга ошириладиган товарлар (ишлар, хизматлар) олди-сотдиси электрон тижоратдир. Лекин конунда, электрон тижорат объектлари доираси ва чегараси белгиланмаган. Электрон тижорат халкаро микёсда ривожланган Хитой Халк Республикасининг 1 январ, 2019 йилда кучга кирган "Электрон тижорат тугрисида"ги конунида, э-тижорат объектлари доираси ва чегараси аник тавсифланган, яъни "агар бошка конунларда ёки маъмурий коидаларда товарларни сотиш ёки хизмат курсатиш тугрисида аник коидалар мавжуд булса, ушбу конунлар ёки маъмурий коидалар устунлик килади". Ушбу ^онун молиявий махсулотлар ва хизматларга ёки ахборот тармоклари оркали янгиликлар ва ахборот, аудио ва видео дастурлар, нашрлар ва маданий махсулотларни такдим этиш хизматларига татбик этилмайди". Жахон тажрибаси шуни курсатмокдаки, электрон тижорат 2 хил шаклда онлайн ва офлайн куринишида булиши мумкин.

Электрон тижоратнинг анъанавий савдо туридан куйидаги характерли хусусиятлари билан фаркланади:

• харидор узига кулай вакт, жой ва тезликда махсулотни танлаш ва сотиб олиш имкониятига эга;

• савдо-сотик фаолиятини иш фаолияти билан бирга параллел равишда, яъни ишлаб чикаришдан ажралмаган холда олиб бориш имконияти мавжуд;

• куп сонли харидорларнинг бир вактнинг узида бир нечта фирмаларга мурожаат кила олиши. Бу куп сонли харидорларнинг алока воситалари ёрдамида сотувчилар билан мулокотда булиш имконияти;

• керакли махсулотларни тезликда излаб топиш ва шу махсулотлари бор фирмаларга мурожаат килишда техника ва транспорт воситаларидан самарали фойдаланиш, махсулотларни бир жойга йигиш ва уларни сотиб олишда аник манзилларга мурожаат килиш. Ортикча вакт ва харажатларни камайтиради;

• харидорнинг яшаш жойи, соглиги ва моддий таъминланиш даражасидан катъий назар хамма катори тенг хукукли махсулот сотиб олиш имконияти;

• хозирги кунда чиккан жахон стандартларига жавоб берадиган махсулотларни танлаш ва сотиш имконияти;

• электрон тижорат сотувчининг махсулотларини (иш, хизматларини) сотиш жараёнидаги имкониятини янада кенгайтиради ва янгилайди. Энди сотувчи махсулотларини сотиш жараёнини тезлаштириши, янги ва сифатли махсулотларни мунтазам алмаштириши, махсулотларнинг айланма харакатини тезлаштириши керак булади.

Электрон тижоратда савдони ташкил килиш фирмаларнинг ракобатини кучайтиради, монополиядан чикаради ва махсулотларнинг сифатини ошириш имкониятини беради. Харидорлар кундалик хаётида керакли махсулотлар ичида сифатлиларини танлаши мумкин. Чет эл фирмаларига мурожаат килади.

Миллий конунчилигимизга кура, "электрон тижоратда товарларни (ишларни, хизматларни) сотувчи ёки уларнинг харидори булган юридик ёки жисмоний шахс электрон

тижорат иштирокчисидир.Электрон тижоратда товарларни (ишларни, хизматларни) сотувчи юридик шахс ёки якка тартибдаги тадбиркор хисобланади" деб белгиланган. Лекин бугунги шароитда, э-тижорат иштирокчилари учун аник таъриф талаб этилаётганини ва бизнес ривожи иштирокчиларининг аник вазифалари конун [2] доирасида белгиланиши лозим.

^онунга куйидаги тушунчаларни киритишни таклиф этамиз:

"Электрон тижорат операторлари" - Интернет ва бошка ахборот тармоклари оркали товарларни сотиш ёки хизматлар курсатиш буйича операцион фаолиятни амалга оширувчи жисмоний шахслар, юридик шахслар ёки бирлашмаган ташкилотлар, шу жумладан электрон тижорат платформалари операторлари, платформалар операторлари ва уз веб-сайтлари оркали товарлар сотадиган ёки хизматлар курсатадиган электрон тижорат операторларидир.

"Электрон тижорат платформаси операторлари" эса онлайн равишда тижорат биноларини такдим этувчи юридик шахслар ёки бошка бирлашмаган ташкилотларни англатади.

Юртимизда "Электрон тижорат" самарали фаолият курсатиши хамда конун иштирокчиларининг хукук ва мажбуриятларини ишончли химоя килиниши таъминланиши учун сифатли ва ракобатбардош махсулот, иш ёки хизмат талаб этилади. Жамиятда интернет-дуконлардан фойдаланиш истаги, кобилияти ва куникмаларига эга истеъмолчилар электрон тижорат фаолияти учун айникса зарурдир. Шу билан бир каторда, интернет оркали товарларни сотиш учун зарур булган белгиланган талаблар ва стандартларга жавоб берадиган технологик платформа электрон тижоратнинг энг мухим омилидир. Ва албатта, ушбу замонавий фаолият тури ривожи учун юкори даражада ривожланган инфратузилма талаб этилади [3].

Шунингдек, "Электрон тижорат тугрисида"ги конуннинг 19-моддасига биноан, томонлар уртасидаги низо одатдаги тартибда республика конунлари асосида хал этилиши белгиланган. Биз ушбу моддага кушимча равишда, "Электрон тижорат операторлари шикоят ва хисобот беришнинг кулай ва самарали механизмини яратиши, шикоят ва хабар бериш каналлари ва бошка ахборотларни ошкор килиши, хар кандай шикоят ва хабарларни уз вактида кабул килиши ва куриб чикиши кераклигини хозирги вазиятдан келиб чикиб зарур деб, хисоблаймиз.Ушбу коида албатта, низонинг судгача булган тартибигача амалга оширилади.

Юкорида тахлил килинган электрон тижорат тизими жамият учун хам маълум бир маъноларда наф келтиради:

Турли хил тоифадаги инсонларга уйда ишлаш имкониятини яратиш. Уйдан туриб харид килиш транспорт окими ва бу билан боглик турли-туман муаммоларни камайтириши мумкин.

"Ракамли Узбекистон - 2030" Миллий стратегиясининг консепциялари давлатни ривожлантириш йуналишларига асосланган устувор вазифаларни самарали бажариш учун мамлакатнинг иктисодий ва ижтимоий сохаларини ракамлаштиришдан якуний фойдаланувчилар ва ракамли дивидендлар эгаларининг билим ва куникмаларини оширишни уз ичига олади. Бу ахолига янги технологияларга тезрок мослашишга ёрдам беради ва мамлакатни ракамлаштириш жараёнига ёрдам беради, чунки етарли маълумотга эга булган ахоли янги технологиялардан осонликча фойдаланади ва уларни уз хаётларига татбик этади.

Президентнинг мурожаатида айтилган максадларни амалга ошириш бозор иктисодиёти жараёнларида давлатнинг улуши ва ролини пасайишига, бизнесни ривожлантириш учун янада кулай шарт-шароитлар яратишга ва товарлар ва хизматлар ракобатдошлигининг усишига, бозорда ракобатнинг яхшиланишига, фукаролик жамияти билан тез ва сифатли узаро муносабатлар механизмларини жорий этишга олиб келади. ахолининг ракамли саводхонлиги, жамиятнинг энг кескин муаммоларини хал килиш,

Mat^yMoraapgaH caMapa.nu th3HM aparam, Mex,HaT 6o3opu x,o.naTHHH axmH^am, HHBeci^HOH Ä03H6ag0p^HK Ba MaM^aKarauHr o6pycu, Hara^aga ax,o.nu TypMym gapa^acH ^xmunaHagu.

References:

1. Balabanov I.T. Elektronnaya kommertsiya. Uchebnoye posobiye dlya VUZov. - SPb, 2006.

2. R.X.Ayupov, I.A.Bakiyeva, Sh.Sh.Fayziyev, G.R.Boltaboyeva. O'zbekistonda elektron biznes: muammolar va yechimlar / - T.: TMI, 2016.

3. http://tami.uz/matnga_qarang.php?id=229

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.