Научная статья на тему 'ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТ ТАҲЛИЛИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА АХБОРОТ МАНБАЛАРИ'

ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТ ТАҲЛИЛИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА АХБОРОТ МАНБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
35
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қурилиш корхоналари / бошқарув механизмлари / рейтинг баҳолаш / таҳлил / қурилиш соҳаси / иқтисодий таҳлилнинг объекти / қурилиш корхоналарида иқтисодий таҳлилнинг мақсади / давлат / акциядорлик / ширкат / хусусий / қўшма ва бошқа пудрат қурилишмонтаж ташкилотлари. / Construction enterprises / management mechanisms / rating assessment / analysis / construction industry / object of economic analysis / purpose of economic analysis in construction enterprises / state / joint-stock / company / private / joint and other contract construction and installation organizations.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Яҳёев Тўлқин

Ушбу мақола қурилиш корхоналарининг бошқарув механизмлари, таҳлилнинг бошқарувдаги аҳамияти, қурилиш корхоналари таснифланиши, унинг фаолият жараёнларининг алоҳида хусусиятлари ҳамда қурилиш корхоналарининг иқтисодий таҳлилнинг объекти сифатидаги алоҳида хусусиятлари тўғрисида.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about the management mechanisms of construction enterprises, the importance of analysis in management, classification of construction enterprises, special features of its activity processes, and special features of construction enterprises as an object of economic analysis.

Текст научной работы на тему «ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТ ТАҲЛИЛИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА АХБОРОТ МАНБАЛАРИ»

КУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ Х^ОЛАТ ТАХДИЛИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА АХБОРОТ МАНБАЛАРИ

Яхёев Тулкин

СамИСИ укитувчиси

Аннотация: Ушбу макола курилиш корхоналарининг бошкарув механизмлари, тахлилнинг бошкарувдаги ахамияти, курилиш корхоналари таснифланиши, унинг фаолият жараёнларининг алохида хусусиятлари хамда курилиш корхоналарининг иктисодий тахлилнинг объекти сифатидаги алохида хусусиятлари тугрисида.

Калит сузлар: Курилиш корхоналари, бошкарув механизмлари, рейтинг бахолаш, тахлил, курилиш сохаси, иктисодий тахлилнинг объекти, курилиш корхоналарида иктисодий тахлилнинг максади, давлат, акциядорлик, ширкат, хусусий, кушма ва бошка пудрат курилишмонтаж ташкилотлари.

Abstract: This article is about the management mechanisms of construction enterprises, the importance of analysis in management, classification of construction enterprises, special features of its activity processes, and special features of construction enterprises as an object of economic analysis.

Key words: Construction enterprises, management mechanisms, rating assessment, analysis, construction industry, object of economic analysis, purpose of economic analysis in construction enterprises, state, joint-stock, company, private, joint and other contract construction and installation organizations.

Курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга ошириш жараёнида ахборот ва маълумотни бир биридан фарклашимиз лозим. Маълумотлар деганда, содир булган ходиса ва жараёнларни узида ифода этган бирламчи хужжатлар ва бошка воситаларда акс эттириладиган ракамлар, белгилар, хабарлар тушунилади. Ахборотлар деганда, юкорида такидланганидек, шу маълумотларни жамлаш, уларни ишлатиш оркали маълум тизимга келтириш натижасида хосил булган ижтимоий-иктисодий жараёнларни ифода этадиган маълумотлар мажмуи тушунилади. Курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга оширишда фойдаланиладиган ахборот манбаларига куйидагиларни киритишимиз мумкин (1-жадвал).

1-^agBan

^ypnnnm KopxoHa.iapiiga mo^hhbhh xo^aT TaxnHnHHH aManra omipimga

AxöopoT MaHÖa.iapii ACOCHH ËpgaMHH HHKH i Sí a H TapTHÖra conHHraH TapTHÖra conHHMaraH

MonuaBuñ xucoöot maKnnapu + - + - + -

CTaracraK xucoöot maKnnapu - + - + + -

ConuK ugopanapu TeKmupyB Hara^anapu - + - + - +

TamKu ayguT Hara^anapu + - - + - +

Hhku ayguT Harn^anapu + - + - - +

KopxoHaHuHr xucoö cuëcara + - + - - +

Eyxranrepufl xucoö perucTpnapu MatnyMoTnapu + - + - + -

CMeTa KypcaTKunnapu - + + - + -

Eu3Hec pe^a MatnyMoTnapu - + + - - +

OöteKTnap óyauna MatnyMoTHoMa KuToönapu - + + - - +

1-^agBanga KenrapunraH öapna axöopoT MaHÖanapu MatnyM maKnnapra xaMga ymöy maKnnap y3uHuHr axöopoT Typnapura Ba KaMpoBura эгa.

KopxoHanapga mohhâbhh xpnar Ta^nunuHu aManra omupumga acocuñ axöopoT MaHÖanapugaH öupu 6y Monu^BuH xucoöot maKnnapugup. Agnua Ba3HpnnrH TOMOHHgaH 26.07.1998 ñanga TacguKnaHraH 1-coH ôyxranrepufl xucoöu Munnuñ CTaHgapTHra MyBO^HK MonuaBHH xucoöot maKnnapura Kynugarunap KHpagu.

1. Eyxranrepufl 6anaHCH-1 maKn,

2. MonuaBHH Hara^anap Typpucugaru xucoöot-2 maKn,

3. Acocan BOCHTanap xapaKara Tyrpucugaru xucoöot - 3 maKn (öyryHru KyHga ymöy xucoöot maKnuHu conuK ugopanapura Tonmupum TyxraranraH aMMO KopxoHa y3 ^aonuaTu gaBOMuga ^onganaHumu MyMKuH),

4. nyn OKuMnapu Tyrpucugaru xucoöot - 4 maKn,

5. Y3 capMoacu Tyrpucugaru xucoöot - 5 maKn,

6. №oxnap, TymyHTupumnap Ba xucoó-Kmoónap2.

X,ap Kañcu MonuaBuñ xucoöot maKnnapuHuHr anoxuga xycycuaTnapu x,aMga anoxuga KypcarKu^nap KaMpoBu MaB^yg. MacanaH MonuaBuñ xucoöoTHuHr

1 Myannn^ ToMoHugaH Ty3nnraH.

2 1-son Buxgalteriya hisobi milliy standarti -Adliya vazirligi 26.07.1998.

биринчи шакли бухгалтерия баланси корхонанинг маълум санадаги активлари, хусусий капитали хамда кредиторлик карзлари тугрисидаги ахборотларни узида жамлайди.

Курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга ошириш жараёнида корхонанинг пул маблаглари харакати тахлили молиявий холат тахлилнинг асосий кисми хисобланади. Ушбу кисм тахлилни амалга оширишда эса фойдаланиладиган асосий ахборот манбаси бу молиявий хисоботнинг 4 -шакли "Пул окимлари харакати тургисидаги хисобот" саналади. Корхонанинг пул окимлари харакати тугрисидаги хисоботда корхонанинг жами пул окими харакати куйидаги турларга булиб шакллантирилади.

1. операция фаолияти,

2. инвестиция фаолияти,

3. молиявий фаолияти3.

Шу уринда корхона учун юкорида келтириб утилган уч фаолият буйича тушунчаларни бериб утамиз. 9-сон бухгалтерия хисоби миллий стандартида ушбу фаолият турларига куйидагича таърифлар бериб утилган.

Операция фаолияти - хужалик юритувчи субъектнинг даромад келтирувчи асосий фаолияти, шунингдек субъектнинг инвестиция ва молиявий фаолиятига оид булмаган узга хужалик фаолияти.

Инвестиция фаолияти - пул эквивалентларига киритилмаган узок муддатли активлар ва бошка инвестиция объектларини сотиб олиш ва сотиш.

Молиявий фаолият - хужалик юритувчи субъектнинг фаолияти булиб, унинг натижасида уз маблаги ва карз маблаглари микдори ва таркибида узгаришлар юз беради4.

Корхонанинг молиявий мустакиллиги хамда молиявий баркарорлиги молиявий холатни ифодаловчи мухим курсаткличлар хисобланади. Ушбу курсаткичларни эса корхонанинг уз маблаглари хамда уларнинг харакатини ифодаловчи курсаткичларсиз аниклаш мумкин эмас. Корхонанинг уз маблаглари холати, харакати хамда самарадорлигини ифодаловчи курсаткичлар тахлилий урганилганда корхонанинг молиявий хисоботининг 5-шакли "Хусусий капитал тугрисидаги хисобот" маълумотлари асосий ахборот манбаси хисобланади.

Хусусий капитал тугрисидаги хисоботда хусусий капитал ва унинг таркибий кисмлари тугрисидаги, устав капитали, кушилган капитал, резерв капитал, таксимланмаган фойда (копланмаган зарар) сотиб олинган уз акциялари ва бошка хусусий капитал элементлари хакидаги ахборот очиб берилиши керак. Хисоботда хисобот давридаги хусусий капитал таркибида булган узгаришлар хакидаги ахборот очиб берилган булиши керак. Бунинг учун куйидагилар: кимматли коозлар эмиссияси, узок муддатли активларнинг кайта бахоланиши, устав капиталини шакллантириш чогида валюта курсидаги фарклар, резерв капиталга ажратмалар, жорий йилнинг таксимланмаган

3 9-son buxgalteriya hisobi milliy standarti - Adliya vazirligi tomonidan 519-son bilan ro'yxatga olingan, 04.11.1998.

4 9-son buxgalteriya hisobi milliy standarti - Adliya vazirligi tomonidan 519-son bilan ro'yxatga olingan, 04.11.1998.

фойдаси (зарари), текинга олинган мол-мулк, пул дивидендлари ва акциялар куринишида туланадиган дивидендлар, шунингдек, хусусий капитални шакллантиришнинг бошка манбалари тугрисидаги ахборот очиб берилиши лозим.

Курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга оширишда юкорида келтириб утилган молиявий хисобот шакллари билан бир каторда корхонанинг статистик хисобот шаклларидан хам кенг фойдаланилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasini qurilish tarmog'ini modernizastiya qilish, jadal va innovastion rivojlantirishning 2021-2025 yillarga mo'ljallangan strategiyasini tasdiqlash to'g'risidagi" PF-6119 sonli farmoni -28.11.2020.

2. Экономика строительства: Учебник / под общей ред. И.С.Степанова. - 3-е изд., доп. и перераб. - М.: Юрайт-Издат, 2004.

3. Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi.Samarqand.: Zarafshon, 2005 yil, 183-

bet.

4. L.I.Donsova, N.I. NIkiforova., "Анализ финонсовой отчётност", М: Дело и сервис, стр-6.

5. Аренс Э.А., ДЖ.К. Лоббек. Аудит. Учебник. М.: Финансы и статистика, 2001.

6. Б.Каттакишиев, Н.Саидахмедова. Д.Казакова.И.Файзиева. Иктисодиёт ва менежмент фанидан практикум. Тошкент-2019.154 бет.

7. Пардаева О.М Хизмат курсатиш сохасида оилавий тадбиркорликни ривожлантириш ва самарадорлигини ошириш йуллари. Иктисод фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Самарканд, 2020 й, 44-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.