Научная статья на тему 'ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТИНИ РЕЙТИНГ БАҲОЛАШ МЕХАНИЗМЛАРИ'

ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТИНИ РЕЙТИНГ БАҲОЛАШ МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
135
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қурилиш корхоналари / рейтинг баҳолаш / таҳлил / қурилиш соҳаси / иқтисодий таҳлилнинг объекти / қурилиш корхоналарида иқтисодий таҳлилнинг мақсади / давлат / акциядорлик / ширкат / хусусий / қўшма ва бошқа пудрат қурилишмонтаж ташкилотлари. / Construction enterprises / rating assessment / analysis / construction industry / object of economic analysis / purpose of economic analysis in construction enterprises / state / joint-stock / joint-stock / private / joint and other contract construction and assembly organizations.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Яҳёев Тўлқин

Ушбу мақола қурилиш корхоналарининг рейтинг баҳолаш механизмлари, қурилиш корхоналари таснифланиши, унинг фаолият жараёнларининг алоҳида хусусиятлари ҳамда қурилиш корхоналарининг иқтисодий таҳлилнинг объекти сифатидаги алоҳида хусусиятлари тўғрисида.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about rating evaluation mechanisms of construction enterprises, classification of construction enterprises, special features of its activity processes and special features of construction enterprises as an object of economic analysis.

Текст научной работы на тему «ҚУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ҲОЛАТИНИ РЕЙТИНГ БАҲОЛАШ МЕХАНИЗМЛАРИ»

КУРИЛИШ КОРХОНАЛАРИ МОЛИЯВИЙ ^ОЛАТИНИ РЕЙТИНГ

БА^ОЛАШ МЕХАНИЗМЛАРИ

Яхёев Тулкин

СамИСИ укитувчиси

Аннотация: Ушбу макола курилиш корхоналарининг рейтинг бахолаш механизмлари, курилиш корхоналари таснифланиши, унинг фаолият жараёнларининг алохида хусусиятлари хамда курилиш корхоналарининг иктисодий тахлилнинг объекти сифатидаги алохдда хусусиятлари тугрисида.

Калит сузлар: Курилиш корхоналари, рейтинг бахолаш, тахлил, курилиш сохаси, иктисодий тахлилнинг объекти, курилиш корхоналарида иктисодий тахлилнинг максади, давлат, акциядорлик, ширкат, хусусий, кушма ва бошка пудрат курилишмонтаж ташкилотлари.

Abstract: This article is about rating evaluation mechanisms of construction enterprises, classification of construction enterprises, special features of its activity processes and special features of construction enterprises as an object of economic analysis.

Key words: Construction enterprises, rating assessment, analysis, construction industry, object of economic analysis, purpose of economic analysis in construction enterprises, state, joint-stock, joint-stock, private, joint and other contract construction and assembly organizations.

Бугунги кунда мамлакатимизда курилиш корхоналари рейтинги Курилиш вазирлиги томонидан ишлаб чикилган куйидаги категориялар буйича reyting.mc.uz сайти оркали бахоланиб келинмокда. Бу категориялар курилиш корхоналарининг мамлакатимизда урни, бошка курилиш корхоналари билан ракобатлаша олиш даражаси, тендерларда катнашиш жараёнида голибликга эришиш имкониятлари хамда кайси даражадаги курилиш объектларини куришга давогарлик килишигача уз имкониятларини белгилаб беради.

КУРИЛИШ корхонaдaрини бя^оляш кaтегориядaри

Иш тaжрибaси

Молиявий кyрсaткичдaри и

Моддий-техник 6язяси

РЯКО6ЯТ бЕрдошлиги

1-чизма. курилиш корхоналарини бахолаш категориялари

Курилиш корхоняляри ушбу кaтегориялaр 6уйичя 6яхоляниши нятижясидя тургга гурухга aжрaтилaди.

1-жaдвaл

Ишончлилик тоифаси Рейтинг 6a^O№ Ишончлилик дapaжacи % дан % гача

А ААА 1-юкори даража 85 100

АА 2-юкори даража 75 85

А 3-юкори даража 65 75

B ВВВ 1-урта даража 55 65

ВВ 2-урта даража 40 55

В 3-урта даража 35 40

C ССС 1-коникарли даража 30 35

СС 2-коникарли даража 25 30

С 3-коникарли даража 20 25

D DDD 1-куйи даража 7 20

DD 2-куйи даража s 7

D 3-куйи даража 0 5

Эндиликда курилиш корхоналари Узининг даражаларини yзгaришини Уш6у категориялар оркали яратилган сайт буйича кyзaтиб боришлари хамда уз фаолиятини яхшилаш йуллари буйича бошкарув карорларини кабул килишлари мумкин.

Юкорида келтирилган категорияларга ахамият каратиладиган булса бешта категориядан учтасини яни молиявий курсаткичлар, моддий-техник база хамда ракобатбардошлик категорияларини молиявий холат тахлилисиз амалга ошириш мумкин эмас.

Корхоналарда молиявий холат бу бошкарув тизими, инвестирлар хамда бутун мамлакат даражасида хам ута мухимдир. Шу боисдан молиявий холат тахлилини узлуксиз амалга ошириб бориш мухим заруриятдир. Молиявий холат тахлилига куплаб хорижий хамда мамлакатимиз олимлари уз таърифларини ишлаб чикган. Масалан, М.И. Баканов молиявий холат тахлилига куйидагича таъриф берган "Молиявий холат тахлили деганда молиявий ресурсларнинг турлари буйича мавжудлигини, ракобатбардошлигини, давлат ва бошка хужалик субъектлари олдидаги мажбуриятларини бажариш кобилиятини ифодаловчи курсаткичлар каби мухим жихатлар мажмуаси тушунилади". Юкоридаги таърифдагидек молиявий холат тахлилини факатгина курсаткичлар ёки курсаткичлар тизими деб карасак "Молиявий холат тахлили" терминини тулик камраб ололмаган хисобланамиз. Буни куйида мамлакатимиз хамда хорижий олимлар томонидан корхонанинг молиявий холатига берилган таърифларда хам куришимиз мумкин. Шундай таърифлардан бири Пардаев МД. томонидан берилган таърифдир. Унга кура молиявий холатга куйидагича

таъриф берилган "Молиявий холят - корхонани молиялаштиришга кодирлик даражаси1".

Бундан ташккари Л.И. Донсова, Н.А.Никифоловaдaр молиявий холатга "Молиявий холят - корхона активлари ва капитадининг таркибий элементларини баданслиги шунунгдек улардан самаради фойдаданиш даражасини характерловчи ифода хисобланади2" деб таъриф берган.

Юкоридя бериб утилган таърифлар aдбaттa корхонанинг молиявий холатини хамда корxонaдaрдa молиявий холят тахлилини маълум дaрaжaдa ёритиб берган. Ушбу таърифлардан келиб чикган холда курилиш корxонaдaридa молиявий холят хамда молиявий хадат тахлилига уз таърифимизни ишлаб чикдик.

Курилиш корхоналарининг молиявий холати корхонанинг активлари хамда унинг ташкил топиш мaнбaдaрининг холят хамда харакат билан бир каторда корхонанинг туловга кодирлиги, молиявий баркарорлиги, даромадлилиги, натижавийлиги ва aдбaттa рентабеллигидир.

Курилиш корхонадарида молиявий холят тахлили корхонанинг айни пайтдаги молиявий холатини маълум белгилaнгaн тахлилий курсаткичлар асосида урганиш, молиявий холатни ифодадовчи курсаткичларни динамик хамда таркибий узгаришни бахолаш, фаолият давомида эришилган нaтижaдaргa омиллар таъсирини аникдаш ва корхонада мавжуд фойдaдaнилмaëтгaн имкониятларни топиш билан шугулланувчи соха хисобланади3.

Берилган таърифларнинг адохида хусусияти ушбу тарифларда тахлил жараёнини барча боскичдари кямрови мавжуддир.

Барча корхонадар уз фаолияти унинг натижадари буйича маълум ахборотларга эга булишни, инвесторлар эса инвеститция киритиладиган объект тугрисида аник ва ишончли ахборот олишга шу билан бирга ушбу ахборотларни укиш, объектни хозирги холатини бахолаш, риск даражасини тугри aникдaшгa интилади. Корхонадарда уз фаолияти кай дaрaжaдa олиб борилаётганлиги, кейинги даврларда корхонани янада ривождантириш, узида мавжуд кушимча имкониятларни аникдаш хамда самаради бошкарув карорларни кабул килиш учун умумий фаолият давомида давомий зарурат мавжуд булади. Аммо бошкарув аппарата олдида йигилган ахборотларни укий олиш , "ракамларни гапиртириш" каби долзарб муаммолар вужудга келади. Корхона фаолият натижадарини узида мужассамлаштирган ракамларни тахлилсиз "гапиртириш", уларни етарли даражада "укиш" мумкин эмас. Шундан келиб чикиб айтишимиз мумкинки курилиш корхонадарида молиявий холат тахлили корхонанинг айни пайтдаги молиявий холатини динамик хамда таркибий узгаришларни, фаолият давомидаги омиллар таъсирини хамда мавжуд фойдаданилмаётган имкониятларни аникдаш дастаги хисобланади.

1Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi.Samarqand.: Zarafshon, 2005 yil, 183-bet.

2L.I.Donsova, N.I. NIkiforova., "Анализ финонсовой отчётност", М: Дело и сервис, стр-6.

3 Муадлиф томонидан берилган.

Юкорида келтирилган фикрлардан келиб чикиб курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга оширишдан максад белгилаб олинади. Курилиш корхоналарида молиявий холат тахлилини амалга оширишдан максад курилиш корхоналарининг айни вактдаги молиявий холатини хамда молиявий холатни ифодаловчи курсаткичларни динамик урганиш, ушбу тахлил натижасида корхонанинг молиявий холатини келгуси даражасини прагнозлаш ва корхоналарда молиявий холатни яхшилавчи мавжуд лекин фойдаланилмаётган имкониятларни аниклаш ва уларни амалиётга жорий килиш буйича таклифлар яратиш булиб хисобланади.

Келтирилган максадга мувофик курилиш корхоналарининг молиявий холати тахлили олдига куйидаги вазифалар куйилади:

- курилиш корхоналарининг молиявий холатини бахоловчи курсаткичларни халкаро стандартларга мослаштириш,

- курилиш корхоналарининг молиявий хамда иктисодий салохиятини бахолаш,

- корхонанинг активлари хамда унинг ташкил топиш манбаларининг холатини бахолаш,

- корхонанинг активлари хамда унинг ташкил топиш манбаларининг харакатини тахлил килиш,

- корхонанинг активлари хамда унинг ташкил топиш манбаларининг самарадорлигини аниклаш,

- корхонанинг рентабиллиги, даромадлилиги хамда натижавийлигини урганиш,

- курилиш корхоналарининг активлар билан таъминланганлигини бахолаш,

- курилиш корхоналарининг туловга кодирлигини хамда молиявий баркарорлигини аниклаш,

- самарасиз активлар харакатини аниклаш хамда уларни рентабелликга чикариш,

- корхонанинг инвестиция самарадорлигини бахолаш,

- корхонада мавжуд аммо фойдаланилмаётган имкониятларни аниклаш хамда уларни амалиётга жорий килиш буйича тавсиялар ишлаб чикиш.

Демак курилиш корхоналарида молиявий холат тахлили корхонанинг тулик молиявий холатига "ташхис куювчи" хамда аникланган камчиликларни "даволаш йулларини" ишлаб чикувчи соха хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasini qurilish tarmog'ini modernizastiya qilish, jadal va innovastion rivojlantirishning 2021-2025 yillarga mo'ljallangan strategiyasini tasdiqlash to'g'risidagi" PF-6119 sonli farmoni -28.11.2020.

2. Экономика строительства: Учебник / под общей ред. И.С.Степанова. - 3-е изд., доп. и перераб. - М.: Юрайт-Издат, 2004.

3. Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi.Samarqand.: Zarafshon, 2005 yil, 183-

bet.

4. L.I.Donsova, N.1. ШМАэгоуа., "Анализ финонсовой отчётност", М: Дело и сервис, стр-6.

5. Аренс Э.А., ДЖ.К. Лоббек. Аудит. Учебник. М.: Финансы и статистика, 2001.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.