Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАР УСТАВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИДАН ЎТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ'

КОРХОНАЛАР УСТАВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИДАН ЎТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
231
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Устав капитали / таьсис шартномаси / аудитни режалаштириш / аудит дастури / таьсисчилар / пай-улуш ахборот / authorized capital / memorandum of association / audit planning / audit program / founders / share / information

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сатторов Т.Т.

Ушбу Мақолада устав капитали ва ундаги ўзгаришлар аудитнинг моҳияти ва мақсади,аудитни режалаштириш ва аудит дастури устав капитали аудит олдидаги муаммолари, ташқи фойдаланувчилар шу жумладан сармоядорлар учун молиявий ҳисоботларнинг устав капиталидаги кўрсаткичлари ўта муҳимлиги ва долзарблиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article reveals the essence and purpose of the audit of the authorized capital and changes in it, the problems of planning the audit and the audit program before the audit of the authorized capital, the importance and relevance of financial statements for external users, including investors

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАР УСТАВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ ЎЗГАРИШЛАРНИ АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИДАН ЎТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ»

КОРХОНАЛАР УСТАВ КАПИТАЛИ ВА УНДАГИ УЗГАРИШЛАРНИ АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИДАН УТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ

Сатторов Т.Т.

СамИСИ Бухгалтерия хисоби кафедраси стажёр-ассистенти

Аннотация: Ушбу Маколада устав капитали ва ундаги узгаришлар аудитнинг мохияти ва максади,аудитни режалаштириш ва аудит дастури устав капитали аудит олдидаги муаммолари, ташки фойдаланувчилар шу жумладан сармоядорлар учун молиявий хисоботларнинг устав капиталидаги курсаткичлари ута мухимлиги ва долзарблиги очиб берилган.

Калит сузлар: Устав капитали, таьсис шартномаси, аудитни режалаштириш, аудит дастури, таьсисчилар, пай-улуш ахборот

Annotation: This article reveals the essence and purpose of the audit of the authorized capital and changes in it, the problems of planning the audit and the audit program before the audit of the authorized capital, the importance and relevance of financial statements for external users, including investors

Key words: authorized capital, memorandum of association, audit planning, audit program, founders, share, information

Кириш. Иктисодиётни модернизациялаш шароитида хужалик юритувчи субъектларнинг молиявий холати тугрисидаги ишончли маълумотларга ега булишнинг асосий куроли бу устав капитали аудитдир. Мамлакатимизда, мустакил давлат сифатида олиб борилаётган ислохатлар узининг ижобий натижаларини курсатмокда, хужалик юритувчи субъектлар техник ва технологик янгилашни жадаллаштириш ва уни куламини кенгайтириш узига хос ричак вазифасини утамокда Корхонанинг турли халкаро ташкилотларда фаол катнашиши, жахон иктисодиёт хамжамиятига кушилиши жараёнида иктисодий курсаткичларни хорижий мезонларга таккосланиши хусусий капиталнинг мухим элементлардан бири устав капитали аудити жахон амалиётида кабул килинган стандартлар талабига жавоб беришини таъминлашни талаб этмокда.

Мавзунинг назарий-амалий ахамияти. Иктисодиётини модернизациялаш шароитида корхонанинг утав капитали тугри шакиллантирилганлиги ва аудит утказишнинг роли ва ахамияти хам ошади, бу ахборотлар инвестиция ва молиявий фаолиятда турли битимлар тузиш чогида бошкарувга доир карорлар кабул килиш учун хам асос булади.

Иктисодиётни ривожлантиришда унинг инфратузилмаларидан бири булган корхоналарда устав капитали аудиторлик фаолиятини мужассамлаштиришда аудит кетма-кетлигигида конун хужжатларда белгиланган муддатларда тугри шакиллантирилганлигини мухим ахамиятга егадир.

Ишнинг максади ва вазифалари. Устав капитали аудитни ташкил етишни такомиллаштириш буйича илмий-амалий тавсиялар ишлаб чикиш мавзунинг максадини ташкил килади.аудит олдида куйидаги вазифаларни куяди:

- устав капитали аудити ташкил килишнинг ахамияти ва зарурлигини тадкик килиш;

- устав капитали аудити ташкил етишнинг назарий ва хукукий асосларини ёритиб бериш;

- Устав капитали аудитнинг хисоботи ва ишчи дастурини тузишни такомиллаштириш буйича тавсиялар бериш;

- Устав капитали аудитини утказишда устав капиталининг тугри хисоб-хисоботларда конун хужжатларида курсатилган нормаларга амал килинишини таьминлашдан иборат .

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида мулк шаклидан катъий назар хужалик юритувчи субъектларнинг рахбар ходимлари ва хизматчилари юкори савиядаги касбий тайёргарликка, иктисодий-хукукий билимга, тажрибага ега булишлар лозим. Бугунги кунда Республикамизда еса юкоридаги омиллар етарли даражада деб булмайди. Бу масалани кенгрок тахлил киладиган булсак, бизга маълумки Республикамизда мустакилликка еришганимиздан бери купгина иктисодий-ижтимоий ислохатлар олиб борилди ва бугунги кунда улар чукурлаштирилмокда. Бу ислохатлар натижасида бозор иктисодиёти шароитига мос хукукий базани ва иктисодиётимизнинг барча сохаларида самарали фаолият курсатиш учун анчагина шарт шароитлар яратилди. Бундан ташкари 2020-й 24-февралдаги мухтарам Президентимизнинг Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисидаги карорининг кабул килиниши мамлакатимиз иктисодиётида туб бурилиш булди. Республикамизда барча корхона ва ташкилотлар кабул килинган карорга асосан 2025-йилгача боскичма-боскич карорда белгилаб берилган йул харитасига муофик молиявий хисоботнинг халкаро стандартларини амалётга тадбик этиш назарда тутилган. Бу эса уз навбатида республикамизда инвестиция жозибадорлигини янада оширишда мухим бир речак булиб хизмат килади. Уз навбатида корхоналарда хусусий капиталнинг мухим элементларидан бири булган устав капитали тугри ва реал молиявий хисоботларда акс эттирилганлиги халкаро стандартларга мос равишда тушинарли тузилганлиги устав капитали аудитининг аудит килишда долзарблиги мухим ахамият касб этади.

Корхона устав капитали унинг устави ва таъсис шартномасига мувофик коидага кура, таъсисчиларнинг хиссалари хисобига барпо этилади. У корхонанинг хужалик фаолиятидан олинадиган фойдаси хисобига, зарур булганда таъсисчиларнинг максадли бадаллари хисобига хам тулдирилиши мумкин. Корхона устав капиталига хисса сифатида бинолар, иншоотлар, курилмалар ва бошка моддий кийматликлар: ер, сув ва бошка табиий ресурслардан фойдаланиш хукуклари, шунингдек, бошка мулкий хукуклар жумладан, кашфиётлардан фойдаланиш учун, «НОУ ХАУ» ва бошка номоддий

активлар); кушма корхона иштирокчи давлатларининг валюталаридаги эркин айирбошланадиган валюталарда пул маблаглари кушилишлари мумкин. Устав капиталини аудиторлик текширувидан утказишдан максад, устав капиталининг холати акс эттириладиган молиявий хисобот курсаткичларининг ишончлилиги, хамда уни хисобга олиш услубиётининг меъёрий хужжатларга мувофиклигини аниклаш. Текширувни корхона юридик макомини ва уставида белгиланган фаолият турларини, таъсисчилар ва улар улушларининг таркиби хамда суммасини, устав капиталининг молиявий-хужалик фаолиятини амалга ошириш учун етарлилигини аниклашдан бошлаш максадга мувофик.

Устав капитали аудитини ташкил килиш боскичлари турт боскичдан иборат 1-боскич аудитни режалаштириш 2-боскич Аудитни утказиш 3-боскич аудит натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш 4-боскич Аудит натижаларини тадбик этишдан иборат булади.

Устав капитали аудитини ташкил килиш боскичлари

1-боскич Аудитни режалаштириш

2-боскич Аудитни утказиш

3-боскич Аудит натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш

4-боскич Аудит натижаларини тадбик этиш

1-чизма. Устав капитали аудитининг утказишда давтлаб аудитнинг умумий режаси тузилади ва куйидаги куринишда будади.

300-сон АХС «Молиявий хисоботлар аудитини режалаштириш», 3-сон АФМС ушбу халкаро ва миллий стандартларга мос равишда режалаштириш боскичида килинадиган ишлар кетма-кетлиги куйидагича амалга оширилади. (2-чизма)_

Режалаштириш боскичида килинадиган ишлар кетма-кетлиги

1-боскич Аудит утказувчи субьектнинг ёзма буюртмаси кабул килинади

2-боскич Аудит утказувчи субьектнинг унинг хисоб ва хисоботининг, шу жумладан устав капитали хисобининг дастлабки холати урганилади;

3-боскич Устав капитали аудитини утказишда иш хажми ва аудиторлик хатарининг даражаси белгиланади

4-боскич Аудит натижаларини тадбик этиш

2-чизма. Халкаро ва миллий стандартларга мос равишда режалаштириш

боскичи

Режалаштириш боскичидан сунг аудит утказишнинг умумий режаси тузилади ва куйида келтирилган чизмада уз аксини топади Устав капитали аудити дастури - бу уз ичига бевосита аудитор томонидан курсатиладиган аудиторлик хизматлари турлари, уларга оид бажариладиган ишлар, амаллар, тузиладиган аудит иш хужжатларини оладиган хужжат. Чунончи устав капитали аудити дастурида текшириладиган объектлар, жараёнлар,

опepaциялap, сaволлap, хисоб peeстpлapи вa xyжжaтлapи pyйхaти, тyзилaдигaн ayдит иш xyжжaтлapи Уз aксини топaди. Дaстyp ayдитоpлap учун yзигa хос эслaтмa вa кypсaтмaдиp. Дaстyp ayдитоpлик хисоботи вa ayдитоpлик хyлосaсини тузиш учун acoc булиб хизмaт кдлaди. Устaв кaпитaди ayдити дaстypи aмaдиётдa yстaв кaпитaди ayдити peжaсини peaдизaция килиш стpaтeгиясини aкс эттиpaди. Устaв кaпитaди ayдити дaстypи ayдитоpлap иш сифaтини нaзоpaт этувчи aсосий воситa xaм булиб xисоблaнaди.

Устав капитали ва уидаги узгарилар а ауди^рлик тeкширувиии утказишиииг

умумий pe'/каси

Ауди^рлик ташкилoти Тeкшириладигаи ташкилoт Аудит утказиш муддати (куиларда) Аудитoрлик гурух,ииииг рахбари Аудитoрлик гурух,ииииг таркиби Рeжалаштирилган аудитoрлик риски Рeжалаштирилгаи жиддийлик даражаси

№ Тeкшиpилaдигaн xyжжaтлap тypлapи Мyддaти (кун) Бaжapyвчи Элaтмa

3-чизма. Устав капитали аудитoрлик тeкширувидаи утказишиииг умумий

рeжаcи.

Тeкшиpилaдигaн xyжжaт тypлapигa тaъсис xyжжaтлapи (yстaв, тaъсис шapтномaси) мaвжyдлиги, шaкдлapи вa тугри paсмийлaштиpилгaнлиг; тaъсис xyжж:aтлapи мaзмyнининг aмaлдaги конyнчилaк вa меъёрий xyжжaтлap тaлaблapигa мyвофикдиги;тaъсисчилap мулк шaклидa кУшaдигaн yлyшлapининг тугри бaxолaнишини текшириш; yстaвдa кypсaтилгaн фaолият тypлapининг конунийлигини текшириш; Устaв кaпитaди xaжмининг тaъсис xyжж:aтлapи вa Узбекистон Рeспyбликaси конунчилигига мувофиклиги; yстaв кaпитaдининг тупик; вa тугри шaкллaнтиpилгaнлиги; тaъсисчилapнинг yстaв кaпитaдигa уз yлyшлapини кушиш бyйичa якуний xисоб-китоблap учун конyндa бeлгилaнгaн мyддaтлapгa риоя килиниши; yстaв кaпитaдини шaкллaнтиpишгa доир мyомaлaлapнинг бyхгaдтepия хисоби счётлapидa тугри a^ эттиpилгaнлигини текшириш; yстaв кaпитaдигa yлyшлapнинг xaк,ик;aтaн xaм кушилганлигини aникдaш; yстaв кaпитaди xaжми yзгapишининг aсослилиги, yстaв вa тaъсис шapтномaсининг ^ama pyйхaтдaн yткaзилгaнлигини xa^a бу xa^a тегишли хдсоб peгистpлapи вa xисоботдa a^ эттиpилгaнлиги бeлгилaб

олингaндaн сунг хyжaлик юритувчи субьект вa ayдитоpлик тaшкилотининг Аудит дaстypи тyзилaди.Ayдит дaстypини кyйидaги чизмa кypиншидa изоxлaймиз.

АУДИТ ДАСТУРИ Аcoc: шapтномa № _

.202_

йил

Тeкширилаётгаи давр: _йил

Тeкширув: бошдaниши_

Иш хажми:_соaт/киши

Ауди^рлик гурухи рахбари_

якyндaниши

Аудитoрлик гурухи таркиби аудитор-_киши, ayдитоp ёpдaмчиси -_киши.

Рeжалаштирилаётгаи ауди^рлик риски -_% (шapтномa киИмaтидaн)

Рeжалаштирилаётгаи жиддийлик даражаси -_% (шapтномa киИмaтидaн)

Аудит бyлимлapи бyИичa ayдитоpдик тaдбиpдapи

Уткaзиш мyддaти,

Бaжapyвчи

Аудиторнинг иш

4-чизма. Аудит дастури

Ушбу дaстyp бyйичa ayдитоpлик тaдбиpлap pyйхaти шaкиллaнтиpилaди вa aникдaб олинaди.Ayдитоpлик текширувининг кaнчa мyддaтлapдa yткaзилиши вa бaжapyвчи ayдитоp бeлгилaниб куриб чикилишига доир иш хyжжaтлapгa aсосaн иш олиб боpилaди.

Ушбу вaзифaлapни бaжapиш учун кyйидaги мaълyмот мaнбaлapи тaxлил Kилинaди:Kоpхонaнинг xyкyкий мaкомини, yстaв кaпитaдини шaкллaнтиpиш вa Xисобгa олиш мaсaлaлapини тapтибгa солaдигaн aсосий конун xyжжaтлapи вa йypикномaдapи; тaъсис xyжжaтлapи (нотapиaд идоpa томонидaн тaсдикдaнгaн yстaв вa тaъсис шapтномaси);молиявий, стaтистик вa бошкд тегишли Xисоботлap; yстaв кaпитaлини шaкддaнтиpиш бyйичa мyомaдaдap xисобгa олинган дaстлaбки xyжжaтлap, aнaдитик вa синтетик xисоб peгистpлapи. Меъёрий xyжжaтлapгa мувофиклик мaсaдaсини текшириш учун yстaв ^пи^ини шaкдлaнтиpиш вa xисобгa олиш коидaдapини yзидa мyжaссaмлaштиpгaн меъёрий xyжжaтлap тyплaми зapyp. Бyндaй тyплaм тeкшиpилaётгaн корхотанинг yзигa хос жиxaтлapини xисобгa олган xолдa шaкллaнтиpилaди.

Дaстлaбки хyжжaтлapни текшириш- Тaъсисчилap yлyшлapининг yстaв кaпитaлигa кушилганлигини тaсдикдовчи xyжжaтлapгa дaдолaтномaдap, нaклaднойлap, бaнк кyчиpмaдapи, тyлов-топшиpикномaдapи нyсхaдapи, raœa кирим оpдepлapининг квитaнциялapи вa бошкд дaстлaбки xyжжaтлap мисол бyлa олaди. Устaв кaпитaдигa улуш сифaтидa кУшилaдигaн мyлклapгa эгaдик килиш xyкyкдни тaсдикдовчи xyжжaтлapгa кyчмaс мулк, ер yчaсткaлapи, тpaнспоpт воситaдapи, интeллeктyaд мулк вa шyнгa yхшaшлapгa эгaдик килиш xyкyкини тaсдикдовчи гyвоxномaдap киpaди. Тaшкилий xyжжaтлap : дaвлaт pyйхaтигa олингaнлиги тyFpисидa гyвоxномa; бyйpyкдap вa фapмойишлap;тaъсисчилap билaн ёзишмaдap; тaъсисчилap мaжлисининг

баённомалари;солик инспекцияда хисобга олинганлиги тугрисида маълумотнома, давлат статистика органлари, тегишли сугурта ташкилотлари ва бошка бюджетдан ташкари ташкилотларда руйхатга олинганлиги тугрисида гувохнома;амалдаги конунчиликка мувофик лицензияланиши лозим булган фаолият турлари учун берилган лицензиялар;

Устав капиталига таъсисчилар томонидан улушларни кушиш муддатларига риоя килинишини ва туликлигини текширишда куйидагиларга эътибор берилиши лозим:устав капиталининг тулик шаклланганлиги; таъсисчилар хакикатда кушган улушларининг таъсис хужжатларида белгиланган шартларга мослиги; таъсисчилар томонидан устав капиталига улушларни кушишда конунчилик ва таъсис хужжатларида белгиланган муддатларга риоя килиниши.

Устав капиталининг шаклланишини текшириш чогида текширилаётган корхонанинг ташкилий-хукукий шаклини хам эътиборга олиш зарур.

Чунончи, Кишок хужалик кооперативлари (ширкат хужаликлари)да пай жамгармаси - ширкат хужалиги аъзоларининг пай бадалларидан, фермер ва дехкон хужаликларида эса узига карашли уй-жойлар, хужалик иморатлари, кишлок хужалик экинзорлари ва дарахтзорлари, дов-дарахтлар, махсулдор чорва моллари, паррандалар, кишлок хужалик техникаси, асбоб-ускуна ва ашё-анжомлари, транспорт воситалари, пул маблаглари, интеллектуал мулк объектлари, шунингдек бошка мол-мулклардан ташкил топади. Давлат корхоналарида эса давлат мулки хисобланган устав фонди шакллантирилади.

Аудитор текширув чогида барча таъсисчилар конунчиликка мувофик уз улушларини устав капиталига уз вактида ва тугри хамда тулик кушганликларини аниклаши керак. Масалан, масъулияти чекланган жамият (МЧЖ) устав капиталига жамиятни руйхатга олиш пайтида хар бир иштирокчи камида 30 % улушини кушган булиши керак. Корхона устав капиталига таъсисчилар томонидан улушлар кушилмаган ёки тулик кушилмаган холатларнинг аникланиши, тегишли бошкарув органлари учун корхона таъсис этилмаган ва тугатилиши керак деб топилишига асос булади.Устав капиталига улушлар пул, кимматли когозлар, бошка буюмлар ёки мулкий хукуклар хамда пулда бахоланадиган бошка хукуклар шаклида кушилиши мумкин. Шу боисдан аудитор таъсисчилар улушларини пулда бахолашнинг тугрилигини текшириши мухимдир. Хужалик жамияти таъсисчисининг улушини пулда бахолаш жамият таъсисчилар уртасидаги келишувга мувофик амалга оширилади. Конунда кузда тутилган айрим холларда эса мустакил эксперт томонидан бахоланиши керак.

Синтетик ва аналитик хисоб регистраларини текшириш- Бухгалтерия хисобининг журнал-ордер шакли кулланиладиган корхоналарда амалдаги коидаларга мувофик 8310-8330 счётлар буйича №13- журнал-ордер ва аналитик хисоб ведомостлари кулланилади. Бухгалтерия хисоби компьютерлаштирилган корхоналарда 8300-устав капиталини хисобга оладиган счётлар (8310-8330), 4610-"Устав капиталига улушлар буйича таъсисларнинг карзлари» ва 6620-"Чикиб кетаётган таъсисларнинг улушлари буйича карзлар» счётлари буйича

синтетик ва аналитик хисоб юритиладиган компьютер дастурлари кулланилади. Шунингдек, Бош дафтар ёки оборот-сальдо ведомостлари хам текширилади. Коидага кура, таъсисчилар томонидан устав капиталига кушиладиган хиссалар хисобда ва балансда уларнинг хакикатда кирим килиниш меъёрига караб акс эттирилади: асосий воситалар, номоддий активлар, товар-моддий кийматликлар учун кабул килиш-топшириш далолатномасининг тузилган санаси, пул маблаглари учун маблагларининг корхона счётига келиб тушгани (банк кучирмаси ва унга илова килинган тегишли хужжат). Бунда ушбу хиссаларнинг аналитик хисоби хар бир иштирокчи буйича юритилади. Х,иссаларнинг белгиланган микдори кирим килинганидан сунг устав капиталининг ташкил этилиши хисобда акс эттирилади. Устав капиталининг микдори таъсис хужжатларида белгиланганидан ошиб кетмаслигини таъкидлаб утиш зарур.Корхона таъсисчилари улушларининг йигиндиси (улушлар, акциялар, пай бадаллари) таъсис хужжатларида кайд килинган устав капиталининг микдори ва суммалари тегишли дастлабки хужжатларга (далолатномалар, банк кучирмалари, банк кассасига накд пул топширилганлиги тугрисида квитанция ва хоказо) асосан счётлар алокаси тузилиб, дастлабки бухгалтерия балансида акс эттирилади.

Устав капитали суммаси таъсис хужжатлари, хисоб регистрлари ва хисоботдаги маълумотларга тенг булиши лозим. №21 -БХМС га мувофик устав капиталини хисобга оладиган счётлар (8310-«0ддий акциялар», 8320-«Имтиёзли акциялар», 8330-«Пай ва улушлар») кредити ва 4610 -«Устав капиталига улушлар буйича таъсисчиларнинг карзлари» счётининг дебети буйича ёзувлар корхона давлат руйхатидан утганидан сунг амалга оширилади.

Устав капитали тулик ва тугри шаклланиши 4610-«Устав капиталига улушлар буйича таъсисчиларнинг карзлари» счёти маълумотлари билан 8330-«Пайлар ва улушлар» счёти (хужалик юритувчи субъект ташкилий-хукукий шаклига караб тегишли счёт) маълумотларини солиштириш асосида текширилади. Х,ар бир таъсисчи томонидан устав капиталига улушларнинг хакикатан кушилганлиги тасдикловчи бухгалтерия хужжатларининг мавжудлиги ва тугри расмийлаштирилганлигини текшириш оркали аникланади. Натура шаклидаги улушлар (асосий воситалар, материаллар ва х. К) тегишли шаклдаги далолатномалар, пул маблаглари эса касса ва банк хужжатлари билан тасдикланади. Тасдикловчи хужжатларда тегишли маблагларнинг айнан устав капиталига улуш сифатида таъсис хужжатларига мувофик топширилганлиги хакида маълумотлар булиши лозим. Бу нафакат устав капиталига кушиладиган улушларни бухгалтерия хисобида тугри расмийлаштириш учун, балки соликка тортиш масалалари учун хам зарурдир.Шунингдек, текширув чогида ушбу хужжатлар шакл ва мазмунларининг Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия хисоби тугрисида»га конун 9-моддаси талабларига мувофиклиги хам аникланади.

Устав капиталига чет эл валютасида кушиладиган улушларнинг тугри акс эттирилганлигини аниклаш «Чет эл валютасида амалга ошириладиган

мyомaлaлapни бyхгaлтepия xисоби, стaтистик вa бошкд xисоботлapдa a^ эттириш ТАРТИБИ» (Уз. Р. Адлия Вaзиpлигидa 3 июн 2000 йилдa 931-тapтиб paкaми билaн pyйхaтгa олингaн) тaдaблapигa мувофик aмaдгa ошиpилaди. Чет эл вaлютaсидaги yстaв кaпитaди вa тaъсисчилapнинг yстaв кaпитaдигa yлyшлap бyйичa кapзлapини шaкллaнтиpиш тaъсис xyжжaтлapи имзолaнгaн сaнaдa aмaддa бyлгaн Уз. Р. МБ курси бyйичa сyмгa xисоблaб yткaзиш йули билaн aмaдгa ошиpилaди. Бyндa ayдитоp чет эл вaлютaси курси вa сyмгa xисоблaб yткaзишнинг тyFpилигини xaмдa счётлapдa aкс эттирилишини текшириши зapyp. Устaв кaпитaдигa yлyшлapнинг тaъсисчилap томонидaн xa^rça^a кушилганлиги тегишли дaстлaбки xyжжaтлap вa 4610-«Устaв кaпитaлигa yлyшлap бyйичa тaъсисчилapнинг кapзлapи», 6620-«Чикиб кeтaётгaн тaъсисчилapгa yлapнинг yлyшлapи бyйичa тyлaнaдигaн кapзлap» счётлapи бyйичa xисоб peгистpлapидaги ёзyвлap aсосидa тeкшиpилaди. 4610-счётнинг дебет колд^и тaъсисчилapнинг yстaв кaпитaлигa кУшaдигaн yлyшлapи бyйичa кapзлapини, 6620- счётнинг кредит колд^и коpхонaнинг чикиб кeтaётгaн тaъсисчилapдaн yстaв кaпитaдидaги yлyшлapи бyйичa кapзлapни билдиpaди. Аудитор yстaв кaпитaдигa yлyшлap бyйичa кapзлapнинг уз вaктидa тyлaниши вa 4610 вa 6620 счётлap бyйичa колдиктарнинг xaкконийлигини aникдaши лозим. Аммо yстaв ^пш^тни^ кaмидa 50% бир ой ичидa, колган кисми эсa жaмият pyйхaтдaн yтгaн пaйтдaн бошлaб бир йил ичидa тyлaниши лозим;тулов шaкллapи (пул мaблaFлapи, кдммaтли коFозлap, пyлдa бaxолaнгaн бош^ бyюмлap ёки мулкий xy^y^ap) МЧЖ xaмдa KУшмa коpхонa шaклидaги Мaьсyляти чeклaнгaн жaмиятининг yстaви вa тaъсис шapтномaсигa мос келиши лозим;

Устaв кaпитaдигa yлyшлapнинг xaкконий кУшилгaнлигини ayдитоp тaъсисчилap билaн xисоб-китоблapни тaсдикдовчи xyжжaтлapнинг мaвжyдлиги вa тyFpи paсмийлaштиpилгaнлигини текшириш оркдли aникдaйди. Тaсдикдовчи xyжжaтлapдa yстaв кaпитaдини шaкллaнтиpиш тyFpисидa кypсaтилгaн булиши лозим. Бу нaфaкaт мyомaдaни бyхгaлтepия xисоби счётлapидa тyFpи aкс эттириш учун, бaлки соликдap бyйичa имтиёзлapни кУллaшнинг тyFpилигини aсослaш учун xaм мyxимдиp.

Дaстлaбки xyжжaтлap (aсосий воситaлapни, номоддий aктивлapни кдбул килиш-топшириш дaлолaтномaлapи, юк хaтлapи, счётлap, кaссa xисоботлapи, бaнк кyчиpмaдapи, тулов топшиpикномaдapи вa б. ) бyйичa yстaв ^пт^ит кушилган yлyшлapнинг тегишли счётлapдa тyFpи aкс эттиpилгaнлиги тeкшиpилaди.

Устaв кaпитaлигa кушилган yлyшлapни тeкшиpишдa ayдитоp иштиpокидa инвeнтapизaция yткaзиш мaксaдгa мувофик. Бyндa yстaв кaпитaдигa улуш сифaтидa ишлaшгa яроксиз aсосий воситaдap, aмaдий киймaтини йукотган номоддий aктивлap кушилган xолaтлap aникдaниши мумкин.

Устaв кaпитaди узгаришининг aсослилигини текшириш 8310-«Устaв кaпитaдини xисобгa олинaдигaн счётлap»(8310, 8320, 8330-счeтлap) бyйичa Xисоб peгистpлapининг ёзyвлapини текшириш йули билaн aмaдгa ошиpилaди.

Бундай ёзувлар устав капитали белигиланган тартибда купайтирилган ёки камайтирилган холатдагина, факат акциядорлик жамиятининг таъсис хужжатларига тегишли тарзда узгартиришлар киритилганидан сунг амалга оширилади.

Аудитор устав капитали камайтирилишининг асослилигини хам текширади. Аудитор устав капиталининг корхона хусусий манбаларини капиталлаштириш хисобига купайтирилиши, ёки юкоридаги холатда камайтирилиши тугрисида таьсисчилар мажлисининг карори мавжудлигини хам аниклайди. Устав капиталини аудиторлик текширувидан утказишнинг якунловчи боскичида унинг энг кам микдори тугрисидаги конунчилик талабларига риоя килиниши хам аникланади.

Устав капиталининг синтетик ва аналитик хисобини юритишнинг тугрилиги мазкур корхонада кулланилаётган хисоб шаклининг регистрлари (мемориал-ордерлар, дафтарлар, журнал-ордерлар, машинаграммалар ва хоказо) маълумотларини текшириш билан аникланади.

Устав капиталининг аналитик хисобини текширишда нафакат унинг синтетик хисоб маълумотларига тенглиги, балки акцияларнинг турлари, уларнинг эгалари, акциялар учун хисоб-китобларнинг ахволи ва бошкалар буйича ахборот олиш имкониятлари хам аникланади. Барча бажарилган текширув амаллари ва аникланган номувофикликлар аудиторнинг ишчи хужжатларида акс эттирилади. Текширув якунида аудитор устав капиталини хисобга олиш ва хисоботда акс эттириш буйича аникланган тафовутларнинг канчалик жиддийлиги(катта-кичиклиги)ни меъёрий хужжатлар талабларига нисбатан аниклайди. Агар аудитор аникланган тафовут устав капиталига доир хисобот курсаткичларига унчалик таъсир килмайди деб хисобласа, у ушбу курсаткичларнинг ишончлилиги тугрисида ижобий аудиторлик хулосаси тузиши мумкин. Агар ахвол бунга тескари булса, яъни аникланган тафовутлар устав капиталига доир хисобот курсаткичларини сезиларли даражада бузиб курсатилганлиги аникланса, у холда аудитор ушбу камчиликларни акс эттириб салбий аудиторлик хулосаси тузади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати.

1. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИ ТУГРИСИДАГИ КОНУН янги тахрир УР^-677 конун 25.02.2021й.

2. Бухгалтерия хисоби тугрисидаги конун 30.08.1996.й янги тахрир 13.04.2016 й.

3. "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида". Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги ПК-4611-сон карори.

4. Уразов К.Б. "Бухгалтерия хисоби ва Аудит" Укув кулланма Тошкент "Укитувчи"2004 й

5. Узбекистон Республикаси конуни "Масъулияти чекланган хамда кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида", 06.12.2001 й. 310-П-сон;

6. Узбекистон Республикаси конуни "Хусусий корхона тугрисида",

11.12.2003 h. 558-II-coH

7. №14 BXMC Xycycuñ Kanuran TyEpucugaru xucoöot 17.04.2004 h.

8. AXC 210, «Aygur KenumyBu rnapraapuHH Kenumum».

9. AXC 230, «AyguTHH xy^^araamTupum».

10. https: //www.iasplus .com/en/standards/ias/ias22

11. https://lex.uz/docs/4746047

12. https://www.ifrs.org

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.