Научная статья на тему 'URGENT TERMINOLOGY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND STATE SERVICE SPHERE'

URGENT TERMINOLOGY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND STATE SERVICE SPHERE Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
49
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГОСУДАРСТВЕННАЯ СЛУЖБА / ТЕРМИНОЛОГИЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шукурова Т.Ф.

В статье описываются особенности использования терминологии государственного управления в публичных выступлениях высших должностных лиц страны и в нормативных правовых документах, в которых представлен «парадный портрет» власти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКТУАЛЬНЫЕ ТЕРМИНЫ ГОСУДАРСТЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ И ГОСУДАРСТВЕННОЙ СЛУЖБЫ

In this article the peculiarities of terminology of public administration in the public appearances of highest officials of the country and regulations are described, in which «ceremonial portrait» of authority is presented.

Текст научной работы на тему «URGENT TERMINOLOGY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND STATE SERVICE SPHERE»

14. Тураев Б.Б. Лингвистический анализ микротопонимии долины Ягноба: автореф. дис. ... канд. филол. наук / Б. Б. Тураев. - Душанбе: Сино, 2010. - 22 с.

15. Фарханги забони точикй. Я 2. - М.: СЭ, 1969. - 908 с.

16. Хромов А. Л. Чахордах макола / А. Л. Хромов. - Душанбе, 2010. - 174 с.

СТРУКТУРА ГИДРОНИМОВ СРЕДНЕЙ АЗИИ

В данной статье рассматривается структура гидронимов Средней Азии. Автор статьи стремится показать на основе собрание материала их структуре и т.д.

Ключевые слова: гидронимы, структура, таджикский язык, анализ, формант, суффикс, подфикс, исторические произведения.

THE STRUCTURE OF HYDRONYMS IN CENTRAL ASIA

In this article has given information about the structure of hydronyms in Central Asia. The author of the article tries to show in a base of some materials their structure.

Keywords: Hydronym, structure, Tajik language, analyse, formant, suffix, podfix, historical

novel.

Сведения об авторе: Хомидов Д., доцент кафедры методика преподавания таджикского языка и литература Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: homidov65@mail.ru

About author: Khomidov D., Associate Professor of chair of methodology of teaching the Tajik language and literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

ИСТИЛОХОТИ АКТУАЛИИ ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТИ ВА ХИЗМАТИ ДАВЛАТИ

Шукурова Т. Ф.

Донишкадаи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон

Дусни сухан ^ам дар шакл ва хам дар мазмуни гуфтор зохир мегардад. Аз чихати шакл риояи оханг ва низоми сухан аст ва аз ин лихоз шево ва бурро талаффуз кардани хар як калима шарти асосист. Аз чихати мазмун донистани маънихои аслй ва мачозии хар як калимаву ибора ва бамаврид истифода намудан, интихоби бехтарин ва фахмотарини онхо, ки ба ифодаи матлаб наздик аст, басо мухим мебошад. Аз ин ру, сухандониро мухимтарин фазилати инсон медонанд. Аклу заковат, донишу хунар ва хулку атвори кас аз сухани у аён мегардад. «Сухан оинаи марди сухангу» гуфтаанд.

Дар замони муосир дар риштаи сиёсат, иктисодиёт, фарханг ва идоракунии давлатй тагйироти зиёде ба мушохида мерасад, ки ин дар забон ва аз чумла дар доираи истилохоти маълум дар сохаи идоракунии давлатй инъикос мегардад. Дар баробари ин раванди фаъоли истифодаи архаизми бисёре аз истилохоти сохаи мазкур арзи вучуд намуда, истифодаи кисмат аз калимахои таърихй ва иктибосхо чараёни тоза гирифт.

Аз хамин лихоз, ба истилохоти идоракунии давлатии замони муосир як навъ бесарусомонй хос аст. Албатта, баъзе лугатхои алохидаи маълумотномавй ба табъ расидаанд, ки дар онхо як силсила истилохоти идоракунии давлатйро мешавад пайдо намуд, аммо он хам пурра нест. Аз руйи мушохидахо вазъи забонии мазкур, бештар аз хама, дар сохаи идоракунии давлатй, дар мавриди мухим арзёбй гардидани масъалаи азнавтайёркунй ва такмили ихтисоси хизматчи давлатй бо максади баланд бардоштани натичахои фаъолияти макомоти давлатй ва мутобикгардонй ба шароитхои иктисоди бозаргонй, ба талаботи чахони муосир чавобгу нест. Бинобар ин, вакти он расидааст, ки аксариати истилохоти сохаи мазкур ба таври бояду шояд мураттаб гардонида шавад ва тартибу тадвини истилохоти асоснокгардидаи илмй ин сохаи мухим батафсил мавриди омузиши чиддй карор дода шавад. Аз руйи таърифи О. С. Ахманова, «калима ва ё ибораи махсуси (илмй, техникй ва г.) забонй барои ифодаи дакики мафхумхои махсус ва ифодакунандаи ашёхои махсус созмон дода шудааст» [2, с. 474]. Дар адабиёти илмй ва таълимй кайд мегардад, ки истилохоти «идоракунии давлатй» дар адабиёти илмии давраи Шуравй ва хоричй, инчунин дар конунгузори бисер мамлакатхои чахон истифода мешавад. Чунин истилох зиёда аз 70 сол дар кишвари мо (Иттиходи Шуравй дар назар дошта шудааст) истифода гардида, барои чудо намудани ин намуди

фаъолияти давлатй асосхои конститутсионй вучуд дошт ва аз соли 1993 дар Федератсияи Россия аз истифодаи ин истилох даст кашида шуда дар гардиш ба чойи он «хокимияти ичроия» ворид карда шуд.

Мавриди истифода карор гирифтани истилохи зикргардидаро ба асли конститутсионии тачзияи хокимият алокдманд медонанд [1, с. 7].

Дар навбати аввал аз миёни вохидхои лугавии ба сохаи маъмурй-сиёсй хосбуда чудо намудани истилохоти илмии он соха лозим аст (ба ин истилохоти сиёсй, хукукй, молиявй, ик;тисодй, ичтимой-равонй, харбй дохил мешаванд). Х,арчанд, ки дар идоракунии давлатй фаъолияти касбии хизматчии давлатй гуногунчабха аст, аммо суханварии касбй яке мухимтарин талаботи соха махсуб мешавад. Азбаски муоширати забонй вазифаи «шиносномаи суханварии гуянда»-ро ичро менамояд, хизматчии давлатй дар нутк;и худ хадафи муайяни хусусияти мавк;еъгиридоштаро дар чомеа матраах менамояд.

Истилохи хизмати давлатй (хизмати давлатии сиёсй ва маъмурй), ки ифодакунандаи мафхуми фаъолияти касбии хизматчиёни давлатй, ки барои таъмини ичрои ваколатхои шахсони мансабдори давлатии хокимияти давлатй ва амалй намудани салохияти ма^омоти давлатй мукдррар карда шудааст, яке аз истилохоти хеле маъмул ва серистифода дар сохаи идоракунии давлатй махсуб меёбад. «Хизмати давлатй асоси сиёсати давлатии кадрхо буда, кабл аз хама ба хифзи манфиатхои миллй ва таъмини фаъолияти самараноки макомоти давлатй нигаронида шудааст» [12].

Аз руйи хусусият хизмати давлатй оммавй ва доимй хисоб шуда, дар маркази таваччухи чомеа, ба казовати ахоли, кдрор дорад. Ин бар он далолат мекунад, ки муошират шифохии мансабдорон бояд ба интизорот ва мавкеияти ичтимои одамон мувофикдт намояд.

Муоширати дахонй ё лафзй фаъолияти оммавй ва доимй хамчунин расмии хатмй ва нимрасмй хамчунин метавонад.

Симои суханварии мансабдорон ба ахли чомеа нигаронида шудааст ва ин гуна симои суханварй дар хуччатхои меъёрии хукукй, дар матни суханронии барномавии шахсони мансабдор ва махсусан, рохбарияти давлат, барои кормандони дастгохи давлатй тимсоле хисобида мешавад, ки намоёнгаримнак;ши хизматчии давлатии муосир дар чомеа мебошад.Дар хунари суханварии касбии хизматчии давлатй вазни хос ва накши воло ва алохидаи вижаи идоракунии давлатиро, истилохоти махсуси сохди мазкур аз кабили: захира%ои маъмурй, идоракунии давлатй, фишанг%ои маъмурй, бекор кардани ууццатуо (кормандон), талаб кардан (иттилоот), равона кардан (дархост), лагв кардан (функсия) ва гайра, ки хамзамон истилохоти ташкилй-амрдихандаи ба тамоми фазои коргузорй алокдманд будаи: ууццатуои воридоти ва содироти, бланка, реквизит, раводиди мувофщат, таъминоти ^уццатии царор%о, фармон, амри хатти, нацша омодасози (ууццатуо) ташкил медиханд.

Ба матни тарчумаи рузномаи «Правда» - органии КМ Х,КИШ, хамчунин суханронихо дар съездхои Х,изби Коммунисти Иттиходи Шуравй феълхо ва исми феълии: баланд бардоштан (болорави), бе%тар кардан (беугардонй), таъмин кардан (таъминот), амицтар кардан (амиции маълумот) ва гайра хос буд, аммо дар замони хозира калима ва ибарохои дигар ибештар корбаст мешаванд: муносиб кардан (муносибгардони), нав кардан (навгони), устувор шудан (устуворшави) ва %амзамон %авасмандгардони, асосноккуни, пешбини кардан, муайянкуни, пайдошави, стандатизатсия, батартибандози, синхронизатсия2 башардусти ва гайра.

Чунончи, базеъ истилохот сохаи идоракунии давлатй дар маъруза ва суханронихо, дар таркиби иборахое аз кабили «устуворгардонии ицтисодиёт», «навгони%ои исте%солот», «муносибгардони ва асоснокии ваколатхои мацомот%ои давлати (минимизировать)», «%адди аццали таваккал барои солими», «%авасмандгардонии цобацокунии когазуои цимматнок», «%осил кардани навгони%о», «асосноккунони циуати нишондод%ои бадастовардаи цонун%ои башардустона», «аз циуати вацт комилан мувози кардани тагйирот^о ба суръати раванд%ои ислоуотй дар цумуурй ва кишвар%ои бо мо дуст», «таъсироти мутацобила ба му%ити атроф» ва гайра ба таври фаровон истифода мегарданд.

1 Реквизит - маълумоти хатмй дар хуччатхои хук,ук,й, ки бе он муомила беэътибор шуморида мешавад.

2 Синхронизатсия - аз чихати ва^т мувозй кардани ду ва ё якчанд амал.

130

Истилохоте низ ба мушохида мерасанд, ки мафхумхои умумй ва макулахои (категориями) идоракунии давлатиро ифода намуда барои тамоми сохаи идоракунии давлатй ва хизмати давлати мансуб буда, дар риштахои гуногуни иктисоди миллии чумхурй истифода мегарданд. Ба он гуна истилохот: «мацомоти назоратии давлати», «стандартизатсия», «агентй», «хадамот», «инвеститсия», «юрисдиксияи маъмурй», «%амо%ангсозии фаъолият», «субъект%ои хоцагидорй», «функсияи %уцуцэцодкунй», «тафрица», «хусусияти дунявй доштани хизмати давлати» «зу%уроти номатлуби коррупсионй», музокирот», «шарики ицтимой» ва гайрахо таомул доранд.

Дар шароити амалисозии навгонихои сохтори идоракунии давлатй дар Чумхурии Точикистон татбики равандхои ислохоти маъмурй талаботро ба корбурди истилохот ва махфумхои нав боло бардошта, иктибоси истилохоти хоричии марбут ба менечменти давлатй истилохоти навини фарогири чанбахои гуногуни муносибатхои мутакобилаи давлат ва сохибкорону точирон мусоидат менамояд.

Масалан, истилохи рейтинг дар Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба маънии бехтар гардидани фазои сармоягузой истифода гардидааст: «Дар натичаи тадбирхои вокей ва босуръат андешидаи Хукумати Точикистон оид ба бехтар намудани фазои сохибкорй ва фарохам овардани шароити мусоиди сармоягузорй чанде пештар кишвари мо дар пешбурди сохибкорй ба дахгонаи мамлакатхои ислохотгар дохил гардид ва рейтинги сармоягузории он 12 банд боло рафт» [12]

Истилохи «коррупсиогенност»1 (фасодзодагй) барои идоракунии давлатии муосир хеле мухим аст, ки дар бисёр маврид он ба чойи он жаргонизми касбй ба сурати истилохи «%ацми ришваситонй» истеъмол мешавад. Масалан, маъмурони давлатии Россия ва шахсони расми ин кишвар ибораи мазкурро хамчун «истилох, барои истифодаи вазифаи муайяни махсус дар ин ё он муассиса истифодашаванда» ба кор мебаранд. Масалан, «хачми ришваситонй хеле кохиш ёфтааст» [8, с. 104].

Истилохи «пилотй» (англ. pilot) мансуб ба хиссаи нутки сифат буда, бештар дар хуччатхои барномавй ва тахлилй истифода мегардад, ки он вобаста ба корбасти дувумии вожаи мазкур, яъне «тачрибавй» мебошад. Падидаи мазкур тахти таъсири забони англисй ба вучуд омадааст ва ин сифат дар алохидагй маънии «тачрибавй, озмоишй»-ро дорад.

Дар Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон ба Мачлиси Олии кишвар соли 2008 дар катори иктибосот истилохи «инноватсия»2 ва ибораи мувофики он (навгони%ои ицтисодй ва г.) ибораи «лои%а%ои инфрасохтории нав» ба маънии рушди устувори сохибкорй истифода гардидааст: «...тавассути механизми хамкории бахши давлативу хусусй хиссаи маблагхои бучетиро дар лоихахои инфраструктурии инвеститсионй кам кардан мумкин аст» [12].

Истилохоти иктибосии дигар, ки дар суханронихои расмии мансабдорон вактхои охир зиёд ба мушохида мерасад ё вожахои «преференс» (вожаи фаронсавии préférence, олмонй Präferenz, англисй preference, лотинй preferre - бартар донистан) муд шудааст -афзалият, имтиёз инчунин вожахои «дотатсия», «субвенсия», мебошанд, ки асосан дар сохахои муносибатхои байналмиллалй ва тичорат истифода мегарданд.

Дар сабк ва услуби суханронихои оид ба мавзуи идоракунии давлати хамакнун ин нукта чолиб аст, ки нотикон ва суханварон саъй меварзанд аз шеваи баён ва калимовуиборахо ва истилохоти хоси замони шурави ва низоми маъмурии он худдорй намоянд.

Назорат, бахогузорй [12] ва тахлили фаъолияти хизматчиёни давлатй дар истифодаи истилохоти касбй (хукукй, иктисодй, ичтимой, сиёси низомй, ва гайра) имконияти онро фарохам намуд, ки сатхи фарханги касбии ин ё он муассиса муайян гардад. Мутассифона, он ба таври бояду шояд набуда, ба бехбуд ниёз дорад.

Хрлатхое хам ба назар мерасанд, ки бисёре аз истилохоти мансуб ба идоракунии давлатй дар хуччатхои расмй бетахрир ба чоп расонида мешаванд. Аз ин лихоз услуби расмии коргузорй дакикии мазмун ва якрангии колабии корбурди истилохот ва хамзамон максаднокии истифодаи онро дар матнхои мансуб ба ин ё он сохаи идоракунии давлатиро талаб менамояд.

1 Корупсиогенност - мувчудияти заминахои фасод.

2 Инноватсия- аз калимаи англисй гирифта шуда, маънои навигарй.

131

Дар робита ба халлу фасли масъалахои мубрами ин соха дар назди забошнишиносон як силсила вазифахои мухим карор дорад:

-баррасии чиддй ва хамачонибаи масъалахои назариявии истилохшиносй ва аз чумла истилохоти сохаи идоракунии давлатй;

-дар маркази диктат карор додани равандхои ташаккули истилохоти сохаи идоракунии давлатй дар забони давлатй;

- хар чи зудтар мураттаб сохтан ва мунташир сохтани лугати истилохоти сохаи идоракунии давлатй;

- тахкик ва корбурди сарчашмахои лугавии ташаккули истилохоти сохаи идоракунии давлатй.

Адабиёт:

1. Алехин А.П., Кармолицкий А.А., Козлов Ю.М. Административное право Российской Федерации. М.: Зерпало, 1997.

2. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. М., 2007.

3. Карасик В.И. Язык социального статуса. М., 2002.

4. Колосова Н.Л. Процесс активизации историзмов в русском языке последных лет. Актуальные вопросы риторики и коммуникативной лингвистики: Сборник трудов. М., 1996.

5. ^онуни конститутсионии Ч,умхурии Точикистон . Дар бораи макомоти махаллии хокимияти давлатй. Боби 4. моддаи 31. (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, 17 майи соли 2004, № 28.

6. Крысин Л.П. Вторичное заимствование и его описание в толковом словаре // Русский язык сегодня. Вып.3. сб. статей. М. 2004.

7. Крысин Л.П. 1000 новых иностранных слов. М., 2009.

8. Панова М.Н. Языковая личность государственного служащего: опыт лингвометодического исследования. М., 2004.

9. Погребняк Е. В. Почти серьезный словарь делового обшения. М., 2007.

10. Санадхои меъёрии хукукии хизмати давлатй. Раёсати хизмати давлатии Ч,умхурии Точикистон. - Душанбе: ЧДММ «Контраст», 2012.

11. Санадхои меъёри хукукии хизмати давлатй. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи хизмати давлатй», 5 марти соли 2007, № 233. Боби 2, моддаи 20.

12. Сомонаи дастрас: URL: http//www.prezident.tj.

13. Хизмати давлатй дар Ч,умхурии Точикистон / Мураттибон: ^осимов Г. Ч,., Нуриддинов X., Искандаров Ализода Б. П. Душанбе: Офсет, 2012.

14. Тафсири баъзе масъала ва истилохоти сохаи хизмати давлатй / И.А. Пирназаров, Душанбе: Эчод, 2009.

АКТУАЛЬНЫЕ ТЕРМИНЫ ГОСУДАРСТЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ И ГОСУДАРСТВЕННОЙ СЛУЖБЫ

В статье описываются особенности использования терминологии государственного управления в публичных выступлениях высших должностных лиц страны и в нормативных правовых документах, в которых представлен «парадный портрет» власти.

Ключевые слова: органы управления, государственная служба, терминология, стилевые особенности официальных выступление.

URGENT TERMINOLOGY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND STATE SERVICE SPHERE

In this article the peculiarities of terminology of public administration in the public appearances of highest officials of the country and regulations are described, in which «ceremonial portrait» of authority is presented.

Keywords: public administration, bodies of power, terminology, speech standards of regulations, elocution.

Сведения об авторе: Шукурова Т. Ф., кандидат филологических наук, старший преподаватель кафедры языков Института государственного управления при Президенте Республики Таджикистан, e-mail: shukurova@bk.ru

About author: Shukurova T. F., PhD in Philology, senior lecturer of languages department of the Institute of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.