Научная статья на тему 'УПОМИНАНИЕ РЕМЕСЕЛ И РЕМЕСЛЕННИКОВ В "ВОСПОМИНАНИЯХ" САДРИДДИНА АЙНИ'

УПОМИНАНИЕ РЕМЕСЕЛ И РЕМЕСЛЕННИКОВ В "ВОСПОМИНАНИЯХ" САДРИДДИНА АЙНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
64
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РЕМЕСЛА / РЕМЕСЛЕННИКИ / РЕМЕСЛЕННОЕ ДЕЛО / ТКАЧЕСТВО / ЛИТЕЙНОЕ ДЕЛО / ПРИГОТОВЛЕНИЕ ХАЛВЫ И СЛАДОСТЕЙ / РИСОЛА - ТРАКТАТ РЕМЕСЛЕННИКОВ / СТАРЕЦ -ГЛАВА И НАСТАВНИК РЕМЕСЛЕННИКОВ / САПОЖНОЕ ДЕЛО / ВОДОВОЗ / КОНЮХ / БУНАК-АВАНС

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Вохидов Шодмон Хусейнович, Шарифова Гулпари Хамдамовна

В статье анализировваны автобиографические данные произведения известного таджикского писателя, Героя Таджикистана, Садриддиниа Айни «Ёддоштхо» («Воспоминания») о ремеслах и ремесленниках города Бухары. Авторы впервые стараются анализировать данный пласт сведений «Воспоминания» Айни, спривличением информации научной литературы по интересующей теме. Они пришли к выводу, что устод Айни в этом произведении приводит важные исторические и этнографические данные о ремеслах и ремесленниках и их месте в социальных отношениях жителей столицы эмирата города Бухары.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MENTION OF CRAFTS AND ARTISANS IN SADRIDDIN AYNI’S “MEMORIES”

The article analyzes the autobiographical data of the work of the famous Tajik writer, Hero of Tajikistan Sadriddinia Aini "Yoddoshtho" ("Memories") about crafts and craftsmen of the city of Bukhara. The authors for the first time try to analyze this layer of information “Memories” by Aini, by introducing information from scientific literature on the topic of interest. They concluded that Ustod Ayni in this work provides important historical and ethnographic data on crafts and artisans and their place in the social relations of the residents of the emirate of the city of Bukhara.

Текст научной работы на тему «УПОМИНАНИЕ РЕМЕСЕЛ И РЕМЕСЛЕННИКОВ В "ВОСПОМИНАНИЯХ" САДРИДДИНА АЙНИ»

2. Урфи Ширази Полное собрание сочинений, Т.2 / Состоит из касыд, таркиббандов, тарджебандов, кыга на основе

рукописей Абулькасима Сироджо Исфахани и Мухаммад Садика Назима Табрези усилиями Валиюллаха Ансари/Урфи

Ширази - 1378. (на персидском языке).

3. Поэтический диван Урфи Ширази /Стараниями и под редактированием Джавахири (Ваджди)/Урфи Ширази.- Тегеран:

Библиотека Санаи, изд. третье, 1369. (на персидском языке).

4. Мутаман, З. Развитие персидской поэзии. /З. Мутаман - Тегеран: Библиотека Тахуро, 1373. (на персидском языке).

5. Забехулло, С. История литературы в Иране. Т. 5 /Сафо Забехулло - издательство Фирдоуси, изд. 7-е- Тегеран, 1373. (на

персидском языке).

6. Забехулло, С. Сокровищница поэзии /Сафо Забехулло - Библиотека Тегеранского университета, 1339 (на персидском

языке).

7. Фахруззаман, Абдуннаби Казвини Мейхана/Абдуннаби Казвини Фахруззаман. - Тегеран, 1368. - 999 С.

8. Шибли Нумани Поэзия Аджама или история поэтов и литературы Ирана /Шибли Нумани Т.2 - Тегеран, Мир книги, 1.

1363. (на персидском языке).

9. Хумаи Дж Средства красноречия и художественной выразительности/Дж. Хумаи - Издательство Хумо, 1377. (на

персидском языке)

10. Зипполи Рикардо. Почему индийский стиль поэзии называют на западе барокко?/ Зипполи Рикардо - Тегеран:

Симпозиум итальянской культуры, 1343.

УРФИ ШИРАЗИ И ИНДИЙСКИЙ СТИЛЬ ПОЭЗИИ

Статья посвящена вопросам индийского стиля поэзии, представителем которого является Урфи Ширази. Автор указал в статье на нововведения и особенности данного стиля, отразившиеся в поэзии Урфи, характерные образы и выразительные средства, мастерски использованные им для демонстрации собственного поэтического таланта. Урфи Ширази прославился мастерством создания и использования новых словосочетаний и словесных конструкций, отличающихся особым изяществом и глубоким смыслом, подчеркивающим его индивидуальность. Автор статьи отметил характерные Урфи художественные средства выразительности, в частности фигуры «ирсоли масал», плавно и естественно вплетенных в поэтическое полотно. Исследованы особые черты поэзии Урфи, сыгравшие огромную роль в тематическом и идейно-содержательном обновлении стиха.

Ключевые слова: Урфи Ширази, индийский стиль, развитие поэзии, метафора, сравнение, поговорка.

URIFI SHEROZI AND INDIAN STYLE POETRY

The article dwells on the issue concerned with Indian style poetry, Urfi Sherozi who is the representative of the relevant style. In her article the author presents the innovation and peculiarities of this style reflecting in Urfi^s poetry, characteristic image and meaningful device, resorting to them aimed at demonstration of his own poetical talent masterfully. It is underscored that Urfi Sherozi became famous for the mastership of creation and usage of new word-buildings and word-combinations distinguished with peculiar grace andprofound meanings stressing his individuality. The author of the article lays an emphasis upon the idea beset with Urfi s belles-lettres devices, in particular figure referred to as a "irsoli masal" smoothly and fluently. The author canvasses the specific features of Urfi spoetry occupying the main role to thematic and ideological-content renovation of poem.

Keywords: Urfi Sherozi, Indian style, development of poetry, metaphor, comparison, sayings.

Сведение об авторе:

Аминджанова Рухшона Хакимовна - кандидат филологических наук, старший преподаватель кафедры английского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистана,г. Худжанд), E-mail: amindzhonova@list.ru.

About the author:

Aminjonova Rukhshona Hakimovna - Candidate of Science in Philology, lecturer of English Language Department,Khujand State University named after academician B.G.Gafurov (the Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: amindzhonova@list.ru.

ЗИКРИ ХУНАР ВА ПЕШОВАРОН ДАР «ЁДДОШЩОя-И САДРИДДИН АЙНЙ

Вохцдов Ш., Шарифова Г.

Донишкадаи омузгории Тоуикистон дар шар Пануакент

Асархои безаволи Садриддин Айнй, чун «Ёддоштщ», роману повест ва хикояхояш на фащт асари бадеии тарчимаихолй, балки манбаи мухими таърихй, намунаи бехтарини насри точик низ мебошанд. Ин осори пурмухтаво чун сарчашмаи мухими омузиши таърихи хал^и точик дар Бухорои охири асри XIX ва

aввaли acpи XX имкониятхои маълумогдихандаи xyдpo nyppa capф нaкapдa acт. Xoнaндaи имpyз aз мaтни онхо мaънo вa мaзмyни нaвpo пaйдo мeнaмoяд.

Дap acapхoи Caдpиддин Aйнй дap иpтибoт 6O pyзмappa бyдaни мaвзyи ^ynap вa хyнapмaндoн, эълoн шyдaни coли 2018 Сoли pyшди caйëхй вa хyнapхoи мapдyмй мaълyмoти xeлe зиёди тaъpиxй дap бopaи rac6y кop вa ^ynapy ахли xyrnp мeгaвoн пaйдo намуд. Дapин макола мyaллифoн ax6op вa мaълyмoти "Ёддошгхо"-и Сaдpиддин AЙниpo oид 6a xyrnp вa хyнapмaндoн тахлил мeнaмoянд [3].

Myaммoи мaзкyp дap acocи мaвoди илмй вa этнoгpaфй, мaълyмoти бойгонй aз тapaфи oлимoн О.A.Сyxapeвa [21;22; 23], Л.И. Рeмпeль [20], H.A. Кжляков [17], Д.Ю. Apaпoв [4], Р.K;иличeв [16;18;19], Г.Aгзaмoвa [ 1;2], Д. Aтaджaнoвa [5-12 ] вa дигapoн бappacй шyдaaacт. A acapxo® oлимoни нoмбapшyдa навишгахои О.A.Cyxapeвa, Р.Килитев, Д.Aтaджoнoвa xeлe мухим аст (6a pyйxaти aдaбиëт py4yb шaвaд).

Ma^yin аст, oлимa О.A.Сyxapeвa дap як ^aicp acap^o, пypмyхтaвoи xyд дap 6opa, ахолии Бyxopo вa шули онхо, ^ynap вa хyнapмaндoн, табакахои чoмeaи потает, caвдoгapoн вa F^pa мaълyмoти 6aco бoй мeдихaд. Aз чумла, y acap, xyд 'ïyxopo ша^и фeoдaлии дepин" (Пoзднoфeoдaльный г^д Бyxapa)-po пyppa 6a тахкики xyHap вa хyнapмaндoн бaxшидa, дap хафт бОби oh шapхи умумии пeшa вa кac6y ^yHap, кopкapди металл, ю^^ди пaxтa вa aбpeшим, racôy кopи мeьмopй, кopкapди пуст, ^x^ дузи capy либoC, гахаи гуногуни xypoквopй (opд вa paвFaнкaшй, нонвойй, кашобй, ошпазй, каннодй, халвопазй ...), Ryramap^ дypeдгapй в, xapporä, coбyнпaзй, шамк^вй, тах^о^й в, мaFзиcoзй, xaймaдyзй, бypë6oфй мaълyмoт мeдихaд. Олими HyRiacaHî дap 6opa, мapкaзи caraca,™ будани Бyxopo, тexникaи caraca,™, такшмоги мeхнaт, coxти ичтимоии caHoara фeoдaлй ва машили ба oh иpтиботдoштa гадкими бypдaacт [23]. Дap acap^o, О.A.Сyxapeвa мo мaълyмoти мухи^о дoиp ба махаллахо, 6œopy кopвoнcapoйхo, мacчид ва мaдpacaхo, мaзopy ^p,^)^ хавзхо ва чоххои Бyxopo, 6ory замонхои oбëpишaвaндaи ша^ ax6op, 6ex!ap,H, илмй ва этнoгpaфиpo пaйдo мeнaмoeм.

A^6, шoиp, пyблигcиcти тaвoнo ва нaвиcaндaи мaшхyp Ка^амсн, Точикистон CanpHnnuH Aйнй низ дap acap^o, xyд дoиp ба Бyxopoи ox,p, acp, XIX ва аввали acp, XX маълумоти xeлe бoйи тaъpиxй ва этнoгpaфиpo мeдихaд. Aз ёддоштхо ва poмaнy пoвecт, хикояхои Aйнй бо мухиги œëœ, иктиcoдй ва ичтимой, фapхaнгию илмй-адабии потает метавон шинoc шуд. MyraacxH^OHa маълумоти бойи тapчимaхoлии Aйнй ба тэдзи бояду шояд ба до^аи тадкикоти илмй чалб нашудааст.

Устод CanpHnnHH Aйнй дap мухити аз во^а^ои гуногуни тёш, иктиcoдй, маданй ва илмй-адабй бой зиста дap 6opa, кишpи мyxтaлифи ичтимоии дaвp ва aмopaти Бyxopo, шaхpи Бyxopo ва туманхои он маълумоти 6aco бой мeдихaд. Хамзамонон ва а'фофиёни нaвиcaндa ва адиб Aйнй, axcapaH, cox,6, Rac6y кopи гуногун, пeшoвapoн ва хyнapмaндoни одй ва аз xap гушаю кaнopи aмopaт ва Ошёи Mrërn буданд.

Caдpиддин Aйнй маълумоти бойи этнoгpaфй ва фapхaнгии xyдpo оид ба мавзуъхои мaвpиди нaзap дap фали "Хaлвoгapxoнa", "Устоамак", "ДeхкoHй", "AXвoли дeхaи мо дap он coлхo"-и киcми якуми "Ёддоштхо"; "Шaйxи pexтarap ва кopxoнaи y", "Уcтоxoнaи кафшдузй", "Бобои тойафзолдузон", "Доши шиннипазй"-и киcми дуюм ва чой-чой дap дoxили дигap хикояхои кдоми геюм ва чopyми "Ёддоштхо" oвapдa аст. Дap дoиpaи ин маълумот нaвиcaндa дap 6opa, кacбy raop, ахолии дeхoт ва пeшaвy xyrnpxo, мapдyми пoйтaxти aмopaт шaхpи Бyxopo ax6op, чолиби диккат ва мухи^о мeopaд. Пaдapи нaвиcaндa низ дap мaвpиди аз кopхoи дeхкoнй фopиF буданаш ба бофандагй (кapбocбoфй) машгул мeшyдa аст. Тамоми дeхкoнoни а'фофи шaхpи Бyxopo дap мaвcими зимистон бо ягон кacбy кopи пeшoвapй ё хyнapмaндй мaшFyл буданд. Aйнй дap ин acap, xyд дap 6opa, кacбy кop ва намояндагони онхо, чамьияти хap кадом хyнap, идopaи онхо ва макоми кocибoн дap хаёти ичтимоии шaхpи Бyxopo маълумот мeдихaд.

Дap кдоми аввали ёддоштхои xyд AйHй дap 6opa, халво, хaлвoгapxoнa ва устохои халвог^, дeхaи xyд маълумот мeдихaд. Aз маълумотхои этнoгpaфй маълум аст, ки аз шиpинй ва шиннихои мeвaгй ва aнryp зиёда аз оад намуди хaлвopo ачдодони мо омода мecoxтaнд. Дap acap, "Xoh, нсъмат ва кони лаззат"-и Вoзeхи Бyxopoй дap 6opa, тapзи омода coxuaH, чандин навъи халво дap Бyxopo маълумот дода мeшaвaд [13].

Aйнй ба ёд мeopaд, ки баъди cyхбaти ба xoндaнpaвии бapoдapи y Myхиддин, cyбхи pyзи дигap мoдapaш ба вай "халвои коктй" пуета мeдихaд. "Moдapaм...aввaл як микдop opдpo дap дeг бо paвFaн биpëн кapдa гиpифт. Баъд аз он аз шиннии тут, ки аз CoMrope пyxтa oвapдa буд, як кооа 6ap,H дap дeг aндoxтa киём г^ифт. Вактге ки Faфcии шиннй атола 6ap,H шуд, opди биpëнpo дap вай хaмpoх ^да лат зад. Баъд аз лат задан op^ шиннй xaмиp 6ap,H шуд. Баъд аз он ба py, лаълй opд пошида, он xa!,ppo 6ap py, вай гapдoнидa пахн кapд ва баъд аз capд ва caxт шудан аз вай як rnp4a бypидa ба дасти ман дод..." [3, 16]. Aммo дap давоми ин ёддошг Aйнй мeнaвиcaд, ки бapoдapaм Myхиддин ин хaлвopo дap дасти y дида мeгyяд, ки ин халвои хакикй нсст, балки "халвои paвFaнñ" халвои хакикист.

Пaдapи Aйнй ба y ва бapoдapaш як танга (15 тин) дода oнхopo ба дeхaи Болои pyд, ба хавлии усто Бapoти хaлвorap 6apo, як "лунд," халво мeфиpистaд.

Дap чapaëни баёни вoкeaи хaлвoxapии Caдpиддин ва Ба^дадин мо аз кopxoнaи халвопазии усто Бapoти хaлвorap ва тapтиби халвопазй 6oxa6ap мeшaвeм. Бо нaзapдoшти тaFЙиpoти тexнoлoгияи маводи xypoкaи кадима ва фapoмyш шудани анвоъи зиёди ш^ин^ои точикй, маълумоти муаллифи "Ёддоштхо"

бacо му^им acг. Дар acоcи он xaлвогapони муосир мeтaвонaнд Knexcira ин нaвъи xaлвоpо aз capи нaв бapкapоp нaмоянд.

Дар рун ^авдии усго Бapaг "...як xонaи бисёр кaдон вa бaдaнди поxcaгин буд ки кaдониaш aз xонaxои нишacти нyxбaдоpй мукаррарй кариб чор бapобap мeомaд. Ин aз тapaфи чануб як дapи дyгaбaкa вa як дapи яктабака дошг, ки xap дуи ощо xavi пyшидaгй буд.

Мо дapи якгабакаро, ки бa дapомaдгоxи дapвaзa нaздик буд, кyшодa бa дapyни xонa дapомaдeм. Дap тapaфи поини xонa як кагор aтaщдощо буд, ки дap ощо дег^оро кач, яъне даб^ои пушги ощоро бaлaнд вa даб^ои пeшaшонpо бa тapaфи пеш пacт ва xaм кapдa шинондa бyдaнд. Дap бaъзe ин дeгxо шиннй чушонида киём мeгиpифтaнд, дap бaъзe дег оби бexpо бо як дacтa xимчaи бa ^ам басгашуда, ки вaйpо чилчуб мeномидaнд, зaдa кафк мeкyнонидaнд. Дар оxиpи катори araщдощо як дегро бap руи огащдон бa тарзи одй мондa буданд, ки дap вaй paвFaн дет мeкapдaнд. Дар як деги кaлони кач шинонидaшyдa кace орди бирёнро кaм-кaм бa киём мepexт ва ду кacи дигар бо ду беди чубин он киёмро лaт мeдодaнд вa киёми бо орд омexтapо бa руи бед 6a ^аво бapдощтa бо шиддaти тaмом бapгapдонидa бa дapyни дег мeзaдaнд.." [3, 18-19].

Бa тaмоми кори xaлвопaзон "як одaми миëнcaди гандумгуни pишкaлон (тexнодог - Ш.В.Г.Ш.), ки кади бaлaндe дошг, бa дигapон коpфapмой мeкapд вa pоxи корро нишон медод", мeнaвиcaд Aйнй.

Дар тapaфи дигари ин xонa як cyффaи вaceи бaлaнд буд вa бap руи вaй як лaълии тaxтaгини бисёр вaceъ, ки кyтpaш - кундалангиаш тaxминaн ду мегр мeомaд, ж^ода шyдa буд. Бap гирдогирди ин лaълй пycтaкчaxеe 6a зaмин пaxн кapдa щyдa бyдaнд. Дар кaноpи cyффa вa наздик бa лaълии чубин дap як куш орд буд.

Як вaкг коpфapмо омaдa бо бели о^анини новaшaкл aз он кутгй орд гирифга бap руи лaълии чубин пошидa вa бaъд aз он боз бa capи деге, ки дap вaй ордро бо киём мeомexтaнд, paфтa бa paфги кор ниго^ кapдa истод. Вакте ки орди бо киём омexтaшyдa монaнди xaмиpи нон Faфc шуд, коpфapмо бa бeлзaнон:

Бac кунед кaшонeд! - гуфт.

Бeлзaнон бap руи бел^ои xyд xaмиpи киёминро бapдошra бурда, бap руи лaълии чубин pexтaн гиpифтaнд.

Xaмиpи киёмиро бap руи лaълии тaxтaгй кaшонидa шyдa ^амаи он кacaнe, ки дap capи дещо буданд, дacтxоящонpо то оринч шуста пок карда, омaд дap гирдогирди лaълии тaxтaгй бap руи пycгaкчaxо дузону нишacтaнд. Чавони xypдcaлe бели о^анини новaшaклpо гирифта ба пеши кутии орд рост меисгод.

Халвогарон xaмиpи киёмиро бо дасгони xyд як дудаи дарозе cоxтa, ду нуги он лударо бо ^ам пайванд дода як xanrça карданд ва ^амашон бар руи лаълй xaм шуда, он ^анкаро молиш дода-молиш дода як ^алкаи васее карданд, ки канор^ои ^алка ба канор^ои лаълй расид. Баъд аз он чавони белдор бар руи он ^алкаи xa^rnprn кадаре орд пошид ва xaлвогapон он ^алкаро чапу рост дукат карда бар руи ^ам паргофта як ^алкаи дукабатаи xypд ба вучуд оварданд ва баъд аз он боз он ^алкаро молиш дода-молиш дода як ^алкаи васеи мисли аввала ба вучуд оварданд; боз чавони белдор бар руи он ^алка орд пошид, боз x,aвлогapон он ^алкаро ду кабат карда, як ^алкаи xypд caxтaнд, ки дар вай чор кабат xaмиp буд.

Халвогарон кори xyдpо ^амин тарз давом доданд: дар дВфъаи сеюм як ^алкаи 8-кабата, дар дафъаи 4-ум як ^алкаи 16-кабата, дар дафъаи 5-ум як ^алкаи 32-кабата, дар дафъаи б-ум як ^алкаи 64-кабата, дар дафъаи 7-ум як ^алкаи 128-кабата, дар дафъаи 8-ум як ^алкаи 256-кабата, дар дафъаи 9-ум як ^алкаи 512-кабата, дар дафъаи 10-ум як ^алкаи 1024-кабата пайдо шуд ва ба ^амин тарика кор давом намуда, дар 25 дафъа ^алкае пайдо шуд, ки кабат^ои вай монанди тор^ои калова борик менамуд.

Дар оxиp онро бо корди калоне як вачаб-як вачаб бурида, дар тарозу баркашида мемонданд.

Дар фасли "Хaлвоиcaбyнипaзии Мирзо Aбдyлвоx,ид" муаллифи ëддощтxо дар мавриди надонистани сирри пyxтaни ширинй ва бетачрибагй xene мушкил ва зaxмaттaлaб будани xaлвопaзй cyxaн меронад [3, 448-451].

Дар фасли "Доши шиннипазй" Aйнй дар бораи шиннипазй ва коpxонaи он, тexнологияи тайёр намудани ин ширинии мардуми точик су^ан меронад.

Дар чукурии xaвзмонaнд пайваста ба девораи суффаи ^авз як оxypи калони xищгипyxтaгй буд, ки дарунаш бо гач сафед кардагй менамуд. Чукурии ин оxyp тжминан яку ним мегр, баландиаш ^ам яку ним метр, дарозиаш дуним мегр ва бараш ду мегр меомад. Дар зери он оxyp як cypоxи обгурез буда, ба давани cyrox аз берун як новачаи чубин шинондагй буд. Дар зери он новача як ёми (куза) сафодин, ки тжминан дщ сатил об мебурд, гузошта шуда буд (он оxyp оxypи ангурзеркунй буд, ки «испор» ва дар баъзе чо^о «чоpxищт» меноманд).

Дар канори чанубии чукурй пайваста ба девораи он як оташдони плитамонанди дарози гачкорй буд, ки бари вай яку ним мегр ва дарозиаш ду метр меомад. Нои оташмонии ин оташдон аз тарафи пеш, аз тарафи шимолаш буда, мурй ва дудкашаш аз тарафи пушг ва пайвасга ба канори чанубии чукурй буд. Ин дудкаш аз xищги пуста сошата буда, баландиаш ду метр меомад.

Бар руи aгaщдон пайваста ба мурй як деги калони чуянии одй, ки панч сатил обро тунчоиш медод, шинондагй буд ва дар поёни ин дег бо фосилаи чорангуштй се чуфт дегча^ои да^анпа^н шинондагй буданд, ки чуфги дуюм аз якум ва чуфти сеюм аз дуюм xyp^ap шуда мерафг.

,3ap пaxлyи Fap6,M оташдон, дap фocилae, ки дap байни оташдон ва кaнopи Fap6,M чyкypй воксъ шуда буд, ce адад ёми пypшapбaт то пeши oxyp чой г^ифта буданд. Дap наздикии оташдон ва дap кaнopи шapкии он ду xyми миcини nyp аз шиннй буд.

Myйcaфeд ба миёни xyд як пeшгиp баста, oбгapдoнчaи Hy^opepo ба даст гиpифтa, ба cap, он xyvKO, миcин paфт. Чавони лoFap, ки аз тapaфи пиpaмapд «мавдум» xиIo)б кapдa шуда буд, xrnepo гиpифтa ба пахлуи мyйcaфeд pod истода, дахони вaйpo яла ^да дошт. Myйcaфeд бо обг^дома аз xyми миcин шиннй г^ифта, ба дахони xик pexnaH г^ифт. X,p xик ки nyp мeшyд, мyйcaфeд дахони вaйpo баста бapдoшгa бypдa, ба дeвopaи чyкypй такя кунонда pod мeгyзoшт ва мaxдyм xики xoлиepo мeoвapд, ки боз ба вай мyйcaфeд шиннй pexxaH мeгиpифт.

MarçcyOTOH ва Тoхиpчoн бо пaнчшoxaхo дастахои xop, nappo oвapдa, дap дapyни oxyp aндoxтa, хaмвop кapдaнд ва баъд аз он бо зaнбap аз кaнopи чанубии capхaвз, ки дap он чо чоши aнгyp буд, aнгyp кашонда oвapдa, ба дapyни oxyp аз py, xop pexnaH гиpифтaнд. То ба xm^o бapдoшгa шудани ду xyü шинниoxyp хам аз arnyp Hyp шуд.

Баъд аз он Тoхиpчoн ва MarçcyOTOH чомахои дapoзи xyдpo аз тан кашида, бapхoи кypтaхoи xyдpo ба дapyни лозимихошон тикконданд, эзopпoчaхoшoнpo то болои зону 6ap зада, бо pecмoнчae баста монданд ва баъд аз он похои xyдpo то ба зону покиза шуста, ба дapyни oxyp дapoмaдa, aнrypхopo бо куввати тамом бо пoxoи xyд зep ^дан гиpифтaнд. Шиpaи aнryp, ки ба оабаби зep кapдaн чудо мeшyд, аз байни xopхoи тap оофй шуда, аз таги oxyp гузашга, аз он чо ба cypox, oбrypeзи вай paфтa, ба вошта, новача ба ём pexnaH г^ифт.

Пиpaмapд баъд аз фopиF шуданаш аз кopи шиннибapдopй бо обг^до™ калон аз ёмхои пyp шapбaт кашонда, ба дeгхoи 6ap оташдон шинонидашуда pexnaH г^ифт. Maxдyм бо пaнчшoxa аз xopхoи xyшк, ки дap кaнopи шимолии чyкypй rapm кapдa мондагй буданд, даста-даста oвapдa, дap пeши оташдон FyH ^д ва баъд аз он бо оташкови оханини capмaнчaдop як даст xoppo ба дapyни оташдон дapoвapдa, оташ дapгиpoнд ва пeш-пeш дастахои xoppo бо оташков ба дapyни оташдон тела мeдoд ва аз rapm бо пaнчшoxa боз дастахои xoppo кашонда, дap пeши оташдон FyH мeкapд.

Пиpaмapд баъд аз пyp кapдaни дeгхo як чуволи шoлpo ба дахонаш аз ду тэдаф ду чуб баста, ба ду apFaмчини Faфce, ки аз як шoxи Faфcи Fyчyм 6ap болои чyкypй oвeзoн истода буд, аз он ду чуб oвexтa, дap зepи чувол як ёми caфoлин гузошга ва лойи тагшини ёми аз шapбaт xoлишyдapo бо обг^дов гиpифтa ба дapyни он чувол pex^ ки шapбaти аз чувол оофй шуда ryзapaндa ба дapyни ёмча чакидан гиpифт.

Myйcaфeд ба cap, оташдон paфгa, аз як дeгчa ба дeги дж^ бо oбгapдoнчa шapбaт ryзapoнидa мeистoд ва бо бeлчaи кaфгиpмoнaнди caфeд кapдaшyдa дapyни дeгчaхopo мeкoфт. Xap вакт монда шавад, ба лаби cyффaчae, ки дap пахлуи оташдон, дap пeши дeвopaи чyкypй coxna шуда буд, нишаста дам мeгиpифт, чой мeнyшид ва баъд аз он боз ба а^сфи дeгхoи шиннипазй дaвp мeзaд, шapбaт мeгapдoнд ва дeг мeкoфт.

Вакге ки шapбaти як чуфг дeгчa аз хама ox,p,H ва аз хама xyp^rap Faфc шуда, дap вакги чушиш 6ap pyn xyд хубобчахои чaшмимypFй пайдо кapдaн г^ифт, мyйcaфeд шapбaти он дeгpo, ки акнун шиннй шуда буд, бо обг^дома ба ёми миcин rapдoнд; ба он як чуфт дeгчa аз чуфти болои вай будагй ва ба ин чуфт аз чуфти capra^yoarä шapбaтхoи нимпaзpo гyзapoнидa, ба чуфти capra^ аз дeги калон шapбaт pexт ва аз ём бо обг^до™ калон шapбaт oвapдa, дeги кaлoнpo пyp кapд. Ба хамин тapщa шиннипазии пиpaмapд давом кapдaн г^ифт.

Вaкгe ки бо шapбaти аз oxyp pexтaистoдa ёми зфи нова пyp шуд, мyйcaфeд шapбaти он ëмpo бо обг^дов, калон ба ëмe, ки лойи тагнишинаш покиза гиpифтa шуда буд, гyзapoнидa pexт ва аз oxyp ба ёми xoлишyдaи зepи нова боз шapбaт pexnaH гиpифт.

Шиннипазй то бeгoхoнй давом кapд...

MarçcyOTOH ва Тoхиpчoн aнгypзepкyниpo тамом ^да, аз oxyp бapoмaдaндy ^6opa rnrnoraoHpo шуста, кафшххо ва либocхoшoнpo пушиданд.

MarçcyOTOH кyлyxхoи тaнбycй (тамузй) - яьнe кyлyxх,oи офтоби тобистон xypдaи xy6 xyшкидapo oвapдa, ба дapyни ёмкою, ки аз шapбaти нав аз aнryp чудошуда пyp буданд, pexт ва бо Тoхиpчoн хap ду дap дастхошон ду чубй дyмeгpиpo, ки Faфcиaшoн 6apo6ap, дастаи каланд мeoмaд, г^ифта, он шapбaтх,opo каллок задан гиpифтaнд, ба хaддe, ки кyлyxхo ба шapбaт хал шуда, paHra caфeди caбзToби вaйpo ба parn, лойоби ба^й rapдoндaнд.

Вaкгe ки MarçcyOTOH ва Тoхиpчoн аз каллокзанй фopиF шуданд, пиpaмapд ба MarçcyOTOH фapмyд, ки шypбo пазад, чой чушонад ва ба Тoхиpчoн фapмyд, ки ба чои мaxдyм дap оташдони шиннипазй хeзyм монад, ки у шиннии кyзaгиpo пyxтa г^ад ...

Ману мaxдyм бо чойи гapмy нони rapм кома xypдeм (кома !ypa66o, пyчoкитapбyзй буд, ки ба чои ша^ бо шиннй пyxгa буданд ва хap мypaббoe, ки бо шиннй пазанд, кома номида мeшaвaд).

Myйcaфeд ба пyxтaни шиннии кузагй cap кapд: у шapбaти ш^и аз чувол гyзaштapo бо як ёми шapбaти coфи дигap, ки вай аз лойи шapбaтхoи кyлyxзaдa ба вocитaи аз чувол гyзapoнидaн тоза кapдa монда шуда будааст (дap ин 6opa мaxдyм ба ман маълумот дод), дeгхoи шиннипaзиpo пyp кapд ва Тoхиpчoн оташ мондан г^ифт. Myйcaфeд ин шapбaтpo ба дapaчae чушонд, ки хубобхои дap вакги чушиш 6ap py, шиннй

пайдошуда ба дарачаи калонии чашми шутур расиданд. Ранги ин шиннй ^ам аз ранги шиннии аввалй фарк дошт: шиннии аввалй шё^чатоб буд, ин шиннй ранги тиллой пайдо кард.

Myйcaфeд ин шинниро ба ём^ои мисин бардошта монда, баъд аз сард шуданаш ба ß^ax^ сафоли обнорасида, ки гардащошон аз шикам^ошон дарозтар буданд, aндоxт ва да^они куза^ои аз шиннй пуршударо бо xaмиpaи гач баста мaxкaм кард.

Maкcyдчон ва То^ирчон баъд аз xypдaни шурбо ба воситаи пaнчшоxaxо xopx^ даруни oxyppo бо тагас^о, дона^о ва пуст^ои ангур бардошта ба занбар aндоxтa бурда, ба канорае, ки аз чои нишасги бот дуртар буд, pexтaнд ва oxyppo покиза шуста, бар руи вай бурё пущонда, барои кори фардо тайёр карда монданд [3, 399-403].

Дар бораи бофандагии падари Aйнй др мавриди фарогат аз кори де^конй дар боло зикр шуда буд. Карбоси падари Ahm бофтаро шуштагар дар об зада-зада шуста таза мекард. Aз он барои xyдaш курта-лозимй, абра ва астари курпа, курпача, болиш дacтapxон мекард. Maтои каламй бофида ба фарзандон курта-лозимй, яки^ медузонд. Aз матои алочаи бофтааш ^амаи аъзоёни оиларо бо чома^ои тax,пyщй ва рупущй таъмин менамуд. "Падарам бештарин ранги чиз^ои бофтаниашро ^ам xyд тайёр мекард: аз испарак (гиё^и зардранг) ранги наяудии зард, аз норпусг ранги шёма, аз омexтaни испарак намедонам бо кадом чизи сиё^ранг ранги пистагй, аз руящ ранги cypx ва дигар^оро мecоxт. Тащо ранги зайтунй (ранги бунафши баланди моил ба шё^й) ва нилобиро ба рангрез ранг мекунонид, ки ощо ин ранг^оро аз нили Хиндусгон тайёр мекарданд" [3, 49].

Mодapи нависанда бошад баъд аз тундоштани capдapaxтиx,о ба чapxpecй-pecмонpecй, калова, затута ва ночатайёркунй маштул мешуд [3, 49].

Myaллифи "Ёддошгxо" дар бораи касбу кор ва намояндаи баъзеи ощо маълумог дода, шароити кор, музди ме^нат, идораи xyнapмaндон аз тарафи xaлифa ва пири ощо, шогирду шогирдпешагон, унвон ва амад^ои пешоварон, макоми ощо дар ^аёт ва мyнеcибaтxои ичтимой маълумоги му^им медщад. Macaлaн, Aйнй дар бораи маздуми Myx,aммaдй, ки марди мардони олуфга ва айёрони Бyxоpо буд ^^'^умот^о дода аз пешаи y, ки шо^^е^ буд, ёдовар мешавад: "Пешаи мaxдyми Myxaммaдй шоx,ибe>фй буд, ки дар яке аз коpxонaxои шоxибе>фии Чубор xaлифaкоpй (коргарй) мекард. Aзбacки дукощои шоxибефон торики сернам буда, бофанда дар вакти кор то миён дар даруни чо^ча менишасг, ин шароит ба тандурустии шоxибофон бетаъсир намемонд.

Myзди кори ин касб ^ам коргаронро бо серию пурй таъмин намекард: мебоисг xaлифa x,ap ^афта ба микдори муайян моли беайб бароварда дщад ва дар бадали он дар оxиpи ^афта суми кори (музди кори) ночизе гирад. Коргарони бофанда, ки дар коpxонaи касе кор кунанд, монанди корганрони касб^ои дигар як ^афта шабу руз кор мекрданд, xобaшон ^ам дар ^амон коpxонa мешуд. Факат рузи панчшанбе соати дyвоздaxи руз аз кор озод шуда, ба xонaxояшон ва ба сайру гашт мерафтанд. Рузи чумъа дар сари шом боз ба коpxонa ^озир шуда, кор cap мекарданд" [3, 340].

Пешаи дигаре, ки усгод Aйнй аз он ёдовар мешавад xyнapи pexтaгapиcг, ки дар фасли "Шaйxи pexтaгap ва коpxонaи y" меояд. Дар ин фасл дар бораи муносибати реш-агаро™ камбизоат ва ракобати носолими шaйxи сердасгмоя Бобоxочa, ки бо номи "Шaйxи pexтaгap" маш^ур будаасг, су^ан меравад. Aз маълумоти ин фасл барои омузиши xyrap ва xyнapвapй акбори муаллиф дар бораи щуди коpxонaи pexтaгapй, коргарони он ва мaxcyлоти ощо иcгex,caл мекарда му^им асг.

Aйнй менависад, ки pe^'ampa™ яккадасг ба ракобати caxги ин шaйx тоб наоварда ба коркунони y табдил ёфта, ба таргиби корбайъ кор мекардагй шуданд. "Дар коpxонaи шaйx да^ кура ва да^ сандон буд, ки дар ощо тжминан чил нафар одам кор мекард: баъзе аз ощо дaмпaxшкyн, баъзеашон гудозгар, колабгир, су^онгар, бутасоз (зарфи гудозиши маъдан) ва монанди ищо шуда кор мекарданд. Moto xonm дар ин raepxom сарфшуданй: мис, биринчй, pyx,, калъагй ва куртешим барин фудузог (металле) буд. Aнгиштaш - ангишти кандум буд, ангиштгарон аз чуби дapaxтони мевадор тайёр карда оварда медоданд. К^либ^ои чиз^ои pexтaшyдaниpо аз реги сиё^ месттанд Бута^о ба шакли када^и xypдy калон стта мешуданд, ки фудузогро ба кадри даркорй ва мувофики талаби чиз^ои pexтaшyдaнй майда карда, ба ^ам оме^та, дар бута андо^а, ба кура нщода мeгyдоxтaнд ва он фулузоги омexтaи гyдоxтaшyдapо ба колибри чиз^ои cоxтaшyдaнй мepexтaнд Ин фулузоги омexтa баъд аз гудо^та шудан номи x,ap кадоми ачзои таркиби щудро гум карда, як номи нав мегирифт, ки вайро "x^a" мегуфтанд.

Max,cyлaги коpxонaи pexтaгapй гуногун буда, аз ^ама бисёртараш зангулаи шутур буд.Райр аз ин, асбоби металлии асп, xaлкaxою кyббaxои дарвоза ва дар^о ва монанди ищо дар pexтaгapй аз x^a стта мешуд [3, 347].

Maълyмaги бойи Aйнй дар бораи cexи косибон, ки дар асоси "Рисола" муайян мешуд xeлe чолиби диккат асг. Дар сощои оxиp оид ба омузиши чамъияги xyнаpваpон ва косибони аморати Бyxоpо, xоcaтaн пойтжти он баъзе тадкиког ва pиcолaxои илмй, макада^о ба чоп расиданд, ки ощо низ рузмарра ва мубрам будани ин мавзуъро исбог менамоянд [9-12; 19]. Ин муаммо, идораи xyнapмaндон ва косибон, cоx,ибпeшaшн аз назари устод Aйнй низ берун намондаасг. Садриддин Aйнй дар бораи чамияги косибону пешоварон чунин маълумог меорад:

,3ap Бyxopoи aмиpй хамаи кocибoн ва пeшaвapoн чамъият доштанд: аъзои хap пeшa ба чамьияте, ки ба теша, xyдaш дaxлдop аст, дoxил хиcoб мсёфт. Aivra 6apo, ба чамъият дoxил шудан aproa додан ё хаккж аъзогй додан 6ap,H шapтхo набуда, мoдoмe ки у (мacaлaн) бофанда аст - аъзои чамъияти бофандагон, ё кафшдуз аст - аъзои чамъияти пойафзолдузон ба шyмop мepaфт.

хap теша бо талкини pyхoниëн якe аз одамони тaъpиxй ё aфcoнaвй-диниpo ба xyд «irap» (poхбap) ^pop додаанд. Чунончи, пиpи бофандахо - Имоми Aъзaм аст, пиpи пойафзолдузон - Бобои Пopaдyзи 6yxopo,CT, ки дap замони xyд кухнадузй кapдa будааст, пиpи машкобон - A66oc (амаки пaЙFaмбap) аст, ки дap воксаи Кapбaлo ба ^ухи Имом Хycaйн аз дapëи Фypoт бо машк об кашонда будааст, пиpи охан^ев - Дoвyд-пaЙFaмбap аст, ки у дap замонаш гуё зиpeхcoзй ^да будааст, пиpи ca,coH K^H6ap аст, ки ca,c, Aлй (ëpи чopyми пaйraмбap) будааст ва монанди инхо [боз нигapeд: 16, 49-53; 19; 23].

Крида ва конуни пeшoвapoн дap "Риcoлa" ном acapхoи оид ба кacбy кopи гуногун навишта шуда буданд. MyHoc,6aiH пeшaвapoн бо бОбо ё ок^ол, coхибкopи xyд дap ин pиcoлaхo таъин ^да шуда буд. Кадом пeшoвape ки якс аз коидахои дap p,cma нaвиштaгиpo вaйpoн кунад, ба бобо (ок^ол) мaблaFс бо номи "бскоидагй" (чapимa) мсдод.

Бобо ё ок^ол як киcми он пулхои аз «бскоидагй» чaмъшyдapo xapч ^да, хap шл чанд 6op (ба пули чамъшуда нигох кapдa) бо номи «^вехи пиp» зиёфат мсдод. Он зиёфат дap шакли динй ташкил ёфта, бо xa™, KyptOH мeryзaшт. Xypaндaгoни он зиёфат хам аввал pyхoниëн, дуюм yстoкopoн (сохибони кopxoнa), устохои калон ва вoфypyшoн (кacoнe ки мaхcyлoти пeшoвapoнpo xapидa мeфypyxтaнд - caвдoгapoн ва чаллобон) буда, вазифаи пeшaвapoни одй дap он зиёфат xизмaт кapдaн буд. Arap чизс аз xypaндaгoни калон зиёдатй кунад, ба к^и pacaмaaш мexypдaнд, вaгapнa аз он зиёфат x^raa6 мepaфTaнд.

Шoгиpди хap теша хap чй хyнapмaнд шуда бошад хам, то зиёфате ташкил дода миëнaшpo набандонад, аз мapтaбaи шогидой ба мapтaбaи устой гузашта наметавонист. Дap зиёфати «миёнбандй» одатан устои бeвocитaи он шoгиpд бо калоншавандагони он псша - бобо ва ок^ол хoзиp мсшуд ва албатга ду-ce нaфap pyхoнихo хам псшгохи мaчлиcи зиёфати миëнбaндиpo ишгол мeкapдaнд [боз нигapeд: 1б, 49-53 ].

Шoгиpд дap ox,p, зиёфат ба устои бeвocитaи xyд пeшкaши калош мeкaшид; pyхoниëн, бобо ва arap шогидо шог^ди ycroxoHa бошад, yстoкoppo хам аз псшкаш xoлй нaмeмoнд.

Устoкop баъд аз гиpифтaни псшкаш як pyймoлpo ба миёни шогидо баста, ба дасти у аз абзолхри он псша ягон чизpo (arap дypeдгap бошад - теша ё appa, гилкop бошад - андова, capтapoш бошад - поку ё кайчй ва монанди инхopo) мecyпypaд ва ба у бо шapти мувофикж pиcoлa paфгop ^дан ба cap, xyд (мустакжлан) raop кapдaнpo pyxcaт ва фотиха мсдод. Рухонихо K^yp^CH xoндa, ба apвoхи пиpи он псша мeбaxшидaнд ва бо хамин зиёфати «миёнбандй» тамом мсшуд [боз нигapeд: 16, 52].

,3ap хap чамъияти пeшaвapй як бобо (ё ок^ол) буд, ки кopхoи он чaмъиятpo бeвocитa у идopa мeкapд ва инчунин як пoйкop буд, ки у дap вакги дapкopй ахли он чaмъиятpo xa6ap дода, дap як чо чамъ мeкapд ё дж^ кopхoи майда-чуйдаи чaмъиятpo бо фapмoиши бобо (ё о^акол) адо мснамуд.

Одатан дap хap чамъият бобо (ё о^акол) ингиxoб мсшуд. Лскин дap ингиxoб (Faйp аз чамъияти бофандагон ва пойафзолдузон -шapхи устод Aйнй) факат устохои калон, yстoкopхo ва вoфypyшoн иштиpoк мeкapдaнд. Дypyстapaш, ин «ингиxoбкyнaндaгoн» байни xyд мaшвapaт ва газиш намуда, як кacpo бобо (ё о^акол) таъин мeкapдaнд ва rnrnoppo бошад, xyди бобо (ё ок^ол) таъин мeкapд. Пeшaвapoни одй xoх дap мaчлиcи <®Hmxo6» хoзиp шуда бошанд, xoх He, вазифаашон кй <®Hmxo6 шудаш-po шунидан буд.

Кaлoнтapини ин чамъиятхои пeшaвapй чамъиятхои пойафзолдузон, машкобон, ca,coH ва бофандагон буданд. Aз ин чамъиятхои калон чамъиятхои ca,coH ва машкобон як дapaчa манфиати пeшaвapoнpo pиoя мeкapдaнд ва ингиxoбoти инхо хам ба шакли умумй буд.

Чунончи, ок^оли машкобони хap хaвзpo оммаи машкобони он хавз ба тapзи кушода ингиxoб мeкapдaнд. Maшкoбoни хавзхои xyp^ ки шyмopaaшoн кам бошад, дap ингиxoби ок^ол ба машкобони ягон хавзи кaлoнтape, ки ба xyдaшoн наздик бошад, хaмpoх мсшуданд.

Вазифаи acoc,, ок^оли машкобон мудофиа ^дани хукуки машкобон буд ниcбaт ба o6xypoH. Macaлaн, як машкоб бо як coхибхaвлй бо музди муайян coзиш мскунад, ки хap pyз як машк ё ду машк об кашонда мсдихад. Aгap дap байни coхибхaвлй ва машкоб чанчол бapxeзaд ва coхибхaвлй хаки машко^о пyppa надихад, машкоб дигap ба он чо об намскашонд ва ин хoлpo ба ок^ол xa6ap мсдод. Дap ин мaвpид хapчaнд coхибхaвлй пули зиёд дихад хам ягон машкоби дигap ба у об намскашонд. Aгap ягон машкоб ба пул фиpeфгa шуда, ба он гуна coхибхaвлй об кашонад, ок^ол аз у ба номи бскоидагй пул мecитoнид (шгpaф мсг^ифт) ва ypo манъ мeкapд, ки дж^ ба он чо об накашонад. Aгap он машкоб боз rç^apo вaйpoн ^да, дyюмбopa ба он чо об кашонад, ок^ол ypo аз хукуки обкашонй ма^ум ^да, аз кaтopи машкобон мeбapoвapд. Xyлoca, то coхибхaвлй машкоби аввалии xyдpo poзй накунад, машкоби дж^с ба у об намскашонд. Баъд аз газиш кapдaни coхибхaвлй бо машкоби аввалиаш, хаки ба он хавлй обкашонй дap мapгaбaи аввал аз они хамон машкоби аввалй буд. Агар у ба иxтиëpи xyд ба он чо oбкaшoниpo наасхад, машкоби дигap хак дошт, ки ба он чо об кашонад.

Бо ^амин тартиб мудофиа кардани xyкyки машкобон дар рисолаи ощо набуд. Лекин зиндагонй ощоро мачбур карда буд, ки дар мудофиаи xyкyки xyд ин коидаи нонавиштаро байни xyд чорй кунанд. Вазифаи дигари оксакол назорат кардан ба тарзи обкашонй буд. Maшкобpо лозим буд, ки машкро ба замин нагузорад ва дар вакти Об пур кардан, ки ба руи зинаи ^авз гузоштани як тарафи машк лозим меояд, машкоб мебоисг аввал чои машкгузориро шуяд ва баъд аз он як тарафи машкро ба он чо нщода, об пур кунад. Инчунин дулчаи чарминро, ки бо вай ба да^они машк об мерезанд, ба замин гузоштан мамнуъ буд. Maшко6 баъд аз Об пур кардани машки щуд, мебоисг дулчаро ба мex ё дapaxг ове^та монад. Arap машкоб яке аз ин коидaxоpо вайрон кунад, оксакол аз вай ду танга ба номи «бекоидагй» (штраф) меситонид ва маблати бо ин pox, чамъшударо дар зиёфати «apвоxи пир» сарф мекард. Зиёфати арво^и пири машкобон ^ам бо ру^и динй мегузашт.

Чамъияти гилкорон ва дуредгарон ^ам як дарача xyкyки аъзоёни xyдpо мудофиа мекард: агар байни як усго ва cox^raep вайрон шуда, усто бинокориро ботамом партефта равад, устои дигар xarç надошт, ки он иморатро тамом кунад. Баъд аз розй кардани cox^raep устои аввалиро, агар он усго дубора дар он чо кор карданро нaxоxaд, устои дигар метавонисг, ки дар он чо кор кунад A^vio «арво^и пири» ин чамъият ^ам бо ру^и динй мегузашт.

Демократитарини чамБият^ои пешаварон чамъияти саисон буд, ки apобaкaшxо ^ам ба ^амин чамъият дощил буданд. Бобои чамъияти саисон аз байни кyx,aнcолгapин саисоне ингиxоб мешуд, ки ощо феълан дар ^амон касб маштул буда, дар чое кор мекарда бошанд. Инчунин дар ингиxоби бобо умуми саис^о фаъодона иштирок мекарданд. Саисон ^ам рисолаи дар ру^и динй навиштагй доштанд, лекин ощо мундаричоти он рисоларо ^еч rax ба амал намеоварданд ва зиёфати «apвоxи пир» ^ам намедоданд. Шогирдони ин пеша «навча» номида мешуданд, ки баъд аз xyнapи саисиро ба даст даровардан, бе маросими «миёнбандй» мусгакилан кор кардан мегирифтанд.

Пуле, ки дар ин чамъият чамъ мешуд, аз pоxи бекоидагй ва штрафи аъзоён набуда, бо pоxи ба кор даровардани aъзоxо буд. Дар xap коpxонa (acпxонa) саис даркор шавад, ба бобои саисон мурочиат мекард. Бобо як саис ё чанд саисе, ки даркор бошад, ба он коpxонa дода, моx,онaи y ва озукаи ^аррузаи уро муайян мекард. Дар вакги ба кор мондани xap саис бобо аз cox^raep ду танга ва аз саис ду танга мегирифт. Лекин y ин пудро барои xyдaш ва ё ба чои дигаре сарф намекард балки xap rax, ягон саис бекор монад ва ё бо cox^raep созиш накарда корро партофта барояд, ба пеши бобо меомад ва бобо уро то ба кори нав чойгир кунондан мexypaнд, ки он маблат дар ^амин кор сарф мешуд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Arap байни яке аз он саисон ва cax^raep вайрон шуда, он саис корро партофта барояд, дигapxояшон ^ам корро партофта, аз он чо мебаромаданд ва xaмaaшон ба бобоxонa омада, xypдa мexобидaнд. То вакте ки со^иби коpxонa ба восиаи бобо он саисонро розй накунад, саиси дигаре дар он чо кор намекард. Arap ягон касе, ки касбаш саисй набуда, xaвacкоpонa ба он коpxонa рафта кор кунад, саисони дигар уро мурдавор мезаданд ва мачбур мекарданд, ки дигар дар он чо кор накунад (ин тартиб ба acromaxeie, монанди вс^она^ои саркардагон, axre дарбор чорй буд, ки ощо чанд cap асп дошта, саис^ои касбиро аз бо6оxонa мегирифтанд. Amo касони xycyra, ки як асп доштанд, ягон ^аваскори саисиро ба кор мегирифтанд ва ба ощо касе да^л намекард).

Aммо чaмБиятxои дигари пешаварон тамоман бар зарари пешаварони одй ташкил ёфта буданд. Хусусан, бофандагон ва пойафзолдузони одй то мурданашон аз чанголи бобо ва устокор ра^ой намеёфтанд (нигаред: 3, ба фасщои «Уcгоxонaи кафшдузй» ва «Бобои пойафзолдузон»).

Кридаи бунак ^ам бештарин дар байни пешаварони ^амин ду пеша чорй буд. Чунки бобо ва устокор музди корро ба он дарача пасг карор дода буданд, ки маишати пешавари одй бо он музд таъмин намеёфг. Бинобар ин он пешавар мачбур буд, ки бо номи «бунак» аз устокор карз кунад. Arap пешавар аз устокор як бор бунак гирад, маблати бунак дар андак вакг калон шуда мерафт. Чунки музди кори пешавари бо бунак коркунанда аз музди кори пешавари озод камтар мешуд, бинобар ин зуд-зуд ба бунаки нав гирифтан му^точ мешуд ва дар натича бунакаш вазнин шуда, ба дарачаи адо карданашуданй мерасид.

Калимаи «бунак» дар зиндагии пешаварон ба чои «музди пешакии кор» (аванс) кор фармуда мешуд. Arno калимаи «бунак»-ро мaxcycaн ба маънои «музди пешакии кор» иcгeБмол кардан барои ин асг, ки ^амин музди пешакй барои усгокор буни корро ^exH корро) таъмин мекард. Зеро xap устокоре, ки ба коркуни ycтоxонaи xyд музди пешакии корро гузаронда тавонад, дар амал кори он пешаварро ба манфиати xyд то мурдани y таъмин кардагй мешуд.

Бинобар ин усгокорон, ^арчанд дар ша^ри чудогона зиндагонй кунанд ва якдигарро нашиносанд ^ам, коркуни бунакдори якдигарро ба ycгоxонaи xyд намегирифтанд ва агар надониста гирифта бошанд, бо маълум шудани бунакдориаш уро ба xyчaини аввалиаш месупурданд.

Баъзан ду усгокор бО ризои якдигар, масалан, яке аз ощо ycгоxонaaшpо xypд кардан ё басган xoxaA, ин усгокор як пешавар ё якчанд пешаварони бунакдори xyдpо ба он усгокори толиб бо гирифтани маблати бунак аз вай месупурд ва ба сабаби ^аки бобоёна, ки бобо дар ин радду бадал мегирифт, бунаки пешавар дар вакги гузаштанаш ба ycтоxонaи дигар вазнинтар мегардид, Хулоса карда гуем, пешавари бунакдор мисли xaйвонaги корй дар байни ду xy^arn xapидy фурущ мешуд ва ^аки бобоёна, монанди ^аки даллолии бозори xaйвонaг, ба кисаи бОбо медаромад.

Хамаи ин кopхo дap хyзypи бобо ва бо адо кapдaни хаки бобоёнаи у ба амал oвapдa мсшуд ва хap кope, ки 6e хyзypи бобо кapдa шавад, pacмй ба шyмop нaмepaфт. Aзбacки бобо ба итоат кунонидани racprap, пeшaвap ба ycтoкop, ба ёфта додани у дap вакги гypexтaнaш ва ба pyëндa додани бунак дap мaвpиди табдили чои racp, он пeшaвap мyтacaддй буд, лозим буд, ки у аз хap кop xaбapдop шуда, дap хap мaвpид хаки бобоёна гиpифтa истад.

Пeшaвapoн ва хyнapмaндoнe, ки ба чамъиятхо дoxил набуданд ва мустакилона кopy фаъолият мeбapдaнд ба ycтокopoн, бобоён, вoфypyшoн ва умуман кашнс, ки аз псшахо онхо 6e мсхнат фоида мeбypдaнд, итоат нaмeкapдaнд. Ощopo бобоён ба тaхкиp «дсвонабача» номида буданд. Paфтa-paфтa xyди онхо хам ин Howpo кабул ^да, дap вактхои бо ycтокop чанчол щздан, ёки ycroxoHaepo пapтoфтa бapoмaдaн ва дap мaвpиди rypexтaн «мо дсвонабача мсбошсм, мо хap коре, ки xoхeм, мскунсм, xoх аз он racp ба мо зapap pacaд, xoх фоида, то дappaд - дappaд, то дopaд - дopaд, бало ба пacи дунё, хамин дам ганимат аст!" мсгуфтанд.

Maълyмoти "Ёд дошгхо"-и устод Caдpиддин Aйнй 6,Ho6ap cepкиpa ва аз т^афи ишIиpoкчй ва шохиди воксахо баён шуданашон xeлe мухим ва ноёб мсбошанд. Ax6Op ва далслхои тaъpиxии дap ин acap oвapдaшyдapo мyтaxaccиcoн ва тадкикотчиёни тaъpиxи гузаштаи xaлкж точик бояд хaмaтapaфa бappacй ва тахлил намоянд.

АДАБИЁТ

1. Aramm Г. Гopoдa и Iopoдcкaя жизнь Узбскистана в XVI-XIX вв: дих. докт.ист.наук. - Хошкснт: ИИ AH PУз, 2000. -

348 c.

2. Arзaмoвa Г. Peмecлa и тоproвля в Cpeднeй Aзии в позднсм cpeднeвeкoвьe. - Хашкснт, 2000. - 52 c.

3. Arnñ CanpMa,H. Ёддоштхо / Энcиклoпeдияи Hacp, мyocиpи точик. - Душанбс: Cappeдaкcияи Энcиклoпeдияи миллии

точик, 2009. - 680 c.

4. Apaпoв Д.Ю. Бyxapcкoe xaнcIвo в pyccкoй вocтокoвeдчecкoй иcтоpиoгpaфии. - Mocквa ЫГУ, 1981.

5. Aтaджaнoвa Д. Вопры peмecлeннoro пpoизвoдcтвa в ropo®x Бyxapcкoro xaHCTra в paбoтax вocтокoвeдoв i920-1910-x

годов // Mareprnaibi научной кoнфepeнции молодьк учсныи в Инcтигyтe Kcroprn AH PУз. T.II. - Хашкснт, 2007. - C.211-218.

6. Aтaджaнoвa Д. Иcтоpия изучсния "pKOia" cpaH Востока // O'zbekiston tarixi /Истopия Узбскистана. -Toшкeнт, 2007. - №3.

- C.37-41.

I. Aгaджaнoвa Д. Heкoгopыe cвeдeния из p,corn о paзвигии отдсльныи oтpacлeй perncm // O'zbekiston tarixi /Иcтоpия

Узбскистана 2005. - №5. - C.73-84.

8. Aгaджaнoвa Д. Пpoблeмы peмecлeннoro пpoизвoдcтвa в ropoдax Cpeднeй Aзии в oтpaжeнии poccийcкoй иcтopиoгpaфии

XIX вска - втоpoй половины XX вв. // &6,h> и ^B^atma Aзия: взaимoдeйcтвиe нapoдoв и культур Вып. V. -Бapнayл, 2005. - C.71-16.

9. Aгaджaнoвa Д. Peмecлeнныe уставы, как важнсйшис источники по изучснию тоproвли на ^^epe "pиcoлa-и баколи" //

Уз6eкистoн фан,» aкaдeмияcининr 60 йиллигига баЕишланган Pecпyбликa ёш oлимлap илмий кoнфepeнцияcи. -Tarnasm, 2003. - C. 134-136.

10. A^»aHora Д. Pиcoлa - и бофандаги как источник о ткацком penece в Cpeднeй Aзии // Aкaдeмик У.Каимов номидаги ёш шapкшyнocлap илмий кoнфepeнцияcи тeэиcлapи - Taшкeнт, 2005. - C.81-85.

II. A^»aHora Д. Pитyaльнo-oбpядoвaя cropoHa дсятельности мсталлистов oxaHIap, по данным "PKxrna-,-oxaHrap," (кузнсчнос peмecлo) // Уз6eкистoн этнологиют: янгича кapaшлap ва ëндaшyвлap. КШониёзовнинг 80 йиллигига багашланган xaлкapo кoнфepeнция мaгepиaллapи. - Taшкeнт, 2004. - C.242-254.

12. A^»aHora Д.Ш. Истopиoгpaфия peмecлeннoIO пpoизвoдствa Бyxapcкoro xaнствa XIX в. (на тенсвс изучсния лигepaгypы и peмecлeнныx уставов «фишла» ). ,n,cc. ... кaндистop.нayк. - Taшкeнт, 2008. - i65 c.

13. Возсх, ибни Myxaммaдaшyp Paхмaгyллoхи Буж^й. Кони лаззат ва xoh, нсвмат // Дaстнaвиcи Инстигути шapкшинocии AФ ЧУз. Ба номи Aбypaйхoни Бepyнй, N° 3949. - 120 в.

14. Boxидoв Ш. Tap,x, №фси - важный источник бо HCToprn БyxapcкoIO эмиpaтa // Общсствснныс науки в Уэбeкистaнe, 1991. - .№91011. - C.150-154.

15. Гaвpилoв M. Pиcaля capтoвcкиx peмecлeнникoв. Иccлeдoвaниe паданий мycyльмaнcкиx цсжв. - Taшкeнг, 1912. - 80 c.

16. Kиcлякoв H.A. Пaгpиapxaлью-фeoдaльныe отношсния cpeди oce^iore ceльcкoIO нaceлeния БyxapcкoIO xaHcra в концс XIX - нaчaлeXX в. - Mocквa-ЛeнинIpaд 1962. -230 c.

11. Киличсв P. Хyнapмaндчилик пиpлapи ва «миёнбанди» мapocими (ПoкpoвиIeли peмecлeнникoв и o6pjp "миëнбaнд^'(пocвящeния)). // Tap,x гаи^ак^и 2011, .№4. - C.49-53.

18. Киличсв P. Э. XIX афнинг II яpми XX acp бoшлapида Бyxopo шaхpида хyнapмaндчилик (Peмecлa в ropoдe Бyxape во вгopoй половинс XIX - начале XX вска). Tap,x фан. ном. дате... - Toшкeнт, 1996. - 180 c.

19. Киличсв P.3 Хyнapмaндлap pиcoлacи (Pиcaля peмecлeнникoв). / Hampna тайфловч, cyэ боши ва жохла» муаллифи P. Киличсв. - Бyxopo, 2007. - 130 c.

20. Peмпeль Л.И. Далвкос и близкос. Qpam^i жизни, быта, стpoигeльнoro дсла, peмecлa и иcкycствa CIapoй Бyxapы. -Taшкeнт, 1982. - 450 c.

21. Cyxapera О.А Бyxapa XIX - начало XX (шзднeфeoдaльный ropoд и ero mceteme). - Mocквa: Hayra, 1966. - 330 c.

122. Сухарева О.А Квартальная община позднефеодального города Бухары (в связи с историей кварталов). - Москва:Наука, 1976. - 370 с.

23. Сухарева О.А Позднефеодальный город Бухара. - Тошкент: Фан, 1962. - 235 с.

УПОМИНАНИЕ РЕМЕСЕЛ И РЕМЕСЛЕННИКОВ В «ВОСПОМИНАНИЯХ» САДРИДДИНА АЙНИ

В статье анализировваны автобиографические данные произведения известного таджикского писателя, Героя Таджикистана, Садриддиниа Айни «Ёддоштхо» («Воспоминания») о ремеслах и ремесленниках города Бухары. Авторы впервые стараются анализировать данный пласт сведений «Воспоминания» Айни, спривличением информации научной литературы по интересующей теме. Они пришли к выводу, что устод Айни в этом произведении приводит важные исторические и этнографические данные о ремеслах и ремесленниках и их месте в социальных отношениях жителей столицы эмирата города Бухары.

Ключевыге слова: ремесла, ремесленники, ремесленное дело, ткачество, литейное дело, приготовление халвы и сладостей, рисола - трактат ремесленников, старец -глава и наставник ремесленников, сапожное дело, водовоз, конюх, бунак-аванс.

THE MENTION OF CRAFTS AND ARTISANS IN SADRIDDIN AYNI'S "MEMORIES"

The article analyzes the autobiographical data of the work of the famous Tajik writer, Hero of Tajikistan Sadriddinia Aini "Yoddoshtho" ("Memories") about crafts and craftsmen of the city of Bukhara The authorsfor the first time try to analyze this layer of information "Memories" by Aini, by introducing information from scientific literature on the topic of interest. They concluded that Ustod Ayni in this work provides important historical and ethnographic data on crafts and artisans and their place in the social relations of the residents of the emirate of the city of Bukhara.

Key words: handicrafts, artisans, handicraft, weaving, foundry, making halvah and sweets, risol - a treatise of artisans, the elder is the head and mentor of artisans, shoemaking, water carrier, groom, bunac-advance.

Сведения об авторе

Вохидов Шодмон Хусейнович - доктор исторических наук, профессор, Таджикского педагогического института в городе Пенджикент. E-mail:pamir555@inbox.ru Шарифова Гулпари Хамдамовна - старший преподаватель кафедры Таджикского языка и литературы Таджикского педагогического института в городе Пенджикент (Таджикистан).

About the author:

Vohidov Shodmon Huseinovich - doctor of historical sciences, Professor of the Tajik State Pedagogical Institute in the city of Penjikent. E-mail: pamir555@inbox.ru

Sharifova Gulpari Hamdamovna - senior lecturer of the Tajik language and literature department of the Tajik Pedagogical Institute in the city of Penjikent (Tajikistan).

МАНБАЪХОИ МАСЕХИИ ДОСТОЩОИ «ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО»-И ХОВАРИИ ШЕРОЗИ ВА АБДУРАХМОНИ ЧРМИ

Цавхррова М.О.

Донишгоуи технологии Тоцикистон дар шщри Исфара

Дар адабиёти форсии точикй достонсарой таърихи кухан дорад ва дар тули таърихи беш аз хазорсолаи хеш мархила ба мархила рушду тараккй намуда, ифодагари розу ниёз ва афкори мардуми форсизабон ва инчунин тамоми инсоният гардидааст.

Аксари досгощои форсии точикй аз китобхои «Авасто», «Таврот» ва «Куръон» сарчашма гирифтаанд, ки ин нукта безамина нест, чунки дар ин китобх,ои мукаддас садхо киссахо аз рузгори паёмбарону ёрони ощо ва шахсиятхои бузурги диниву мазхабй омадаанд, ки рафтори хамаашон сазовори омузиш ва пайравй аст.

Дар имтидоди асрхои Х-ХУ дар адабиёти форсии точикй досгощои зиёди ишкй, ишкй-романтикй, фалсафй, таърихй, пахлавонй, ирфонй, маснуъ, динй, мазхабй ва гайра офарида шудаанд, ки аз осори фолклорй, диниву мазхабй ва китобхои мукаддаси «Авасто», «Таврот» ва «Куръон» сарчашма гирифтаанд.

Нависандаи бузурги рус АМ.Горкий дуруст таъкид кардааст, ки: «Ибтидои каломи бадеъ дар фолклор аст» [9, 452].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.