CC BY
12
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Директивные документы: Указ Президента Республики Узбекистан № УП-2107 от 08.10.1998 г. «О Государственной программе реформирования системы здравоохранения» и № УП-3923 от 19.09.2007 г. «Об основных направлениях дальнейшего углубления реформы и реализации Государственной программы развития здравоохранения»», постановление Президента Республики Узбекистан № УП-1144 от 21.05.2009 г. «О совершенствовании деятельности системы оказания скорой медицинский помощи», постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан № 537 от 12.02.2013 г. «О мерах по дальнейшему совершенствованию службы экстренной медицинской помощи», приказ Министерства здравоохранения Республики Узбекистан № 328 от 23.07.2001 г. «О совершенствовании организации скорой медицинской помощи населению Узбекистана»
2 Мамбетуллаева С.М. Тлеумуратова Б.С. Экология и ее приложение // Научная монография.- Нукус: Илим, 2013. - С123-135. - С.137-153.
3 Махмудова Н.М., Таджиева У.Х., Агзамходжаев С.С. Анализ деятельности кадрового потенциала Ташкентской городской станции скорой медицинской помощи // Врач скорой помощи, 2012. - №1. - С. 31-36.
4 Медицина: Современное состояние экстренной медицинской помощи Узбекистана // сб. ст:Шестой Республиканской научно -практической конф. - Ургенч: 2006. - 783с.
5 Назыров Ф.Г. Мировой опыт оказания неотложной помощи и развитие службы экстренной медицины Узбекистана // Вестник экстренной медицины, 2008. - №1. - С. 5-9.
MADREYMOV ALMASBEK
Doctor of ambulance service, Nukus, the Republic of Karakalpakstan, Uzbekistan
MORBIDITY STATE AND ORGANIZATION OF RENDERING URGENT MEDICAL CARE TO POPULATION OF THE REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN
Resume: In present article some activity indices of urgent medical care of the Republic of Karakalpakstan from 2002 to 2012 were analyzed. And, actual problems of urgent medical care service, solving of those will be promoted to enlargement of its effectiveness, were revealed. The recommendations on removing having lacks were carried out, the next ways of improvement this service were marked. Keywords: organization, modernization, urgent medical care, activity indices of urgent medical care of the Republic of Karakalpakstan.
УДК 301.185.1-057.875
А.И. ИГИСЕНОВА, К-Б. ТАУКЕБАЕВ, М.К. КОШИМБЕКОВ, С.Н. ТРЕТЬЯКОВА, У.А.УРАЗАЕВА
С.Ж. Асфендияров атындагы l^a3aK¥flmmbiKMeduwHaflbiKyHUBepcumemi
УНИВЕРСИТЕТТЕГ1 СТУДЕНТТЕРД1И ОТБАСЫЛЫК-НЕКЕЛ1К КАТЫНАСТАРЫ
Ма;алада демоэкономикалы; M3cenenepdihl H;a3ipei замангы жагдайы ;арастырылады. Отбасыны демоэкономикалы; тургыдан зерттеудi ^шейтуге жэне н;азiргi замангы жагдайда демографиялы; саясаты жа;сатуга назар аударылган. TYÜiHdi свздер: демоэкономикалы;мэселелер, студентт'ш отбасы, бала туу, элеуметт'ш саясат
Юркпе: Жастарга ^атысты бiрден бiр кекейкесп мэселе некеге туру жэне отбасын 1^уру болып табылады. Эр тYрлi категориядагы жастардыц багалы багдарлауларын зерттейтш ^¡рп замангы элеуметтану жэне демография жастарда некеге туру, отбасын ^уру жэне балалы болу багдарлаулары са^талганын керсетедк Отбасыныц келес тYрлерiн белу ^абылданган: патриархалды, нуклеарлы жэне отбасы, постиндустриалды ^огамга сэйкес.
Патриархалды отбасыга тэн: материалды игiлiктердi ендiру жэне езi Yшiн жумысшы ^ол, мЫдетп тYPде некеге туру, ерте жэне емiрлiк некелк мЫдетп тYPде некенщ тужырымдалуы, ажырасуды болдырмау, некелт сертт отбасы ^ызыгушылыгында тацдау. Патриархалды отбасында некелт адалдыльи^ (моногамия) элеуметпк ^адагалау кYшiмен, дэмтYP кYшiмен са^талады. Эйелi жэне балалары ^йеушН жекеменшiгi болып саналады [1].
Нуклеарлы отбасын эдебиетте кебшесе аз балалы (1-2 бала), бас^а туыстарынан тэуелсiз жэне жеке туратын отбасы ретiнде ^арайды. Некеге туру кезшде еркек жэне эйел бiрдей ие. Ажырасу мYмкiндiктерi туады. Некелiк серiктер некеге турушылардыц ^алауынан шыгып тацдалады. Нуклеарлы отбасында некелт адалдылыщ ырым жэне дэстYP кYшiмен емес, iшкi мэдениет кYшiмен са^талады.
Постиндустриалды ^огамда отбасылыщ ^урылым кебiрек жырылган сипат^а ие болады, отбасылы^ ^арым-^атынастыц либерализациясы болады, отбасылыщ жэне сексуалды тэртiп эртYрлiлiгi пайда болады. ^ркелмеген бiрге турушылыщ кец таралады, некесiз туу еседi, некелiк серттщ жеке ^асиеттерЫе,
сонымен ^атар элеуметпк сипаттамаларта талаптар артады.Некеге туру кезЫде кебiнесе некелесi шарты ^урылады. А^ырындап некеге туру жасы жэне бiрiншi баланы босану жасы жогарылайды, аз балалы^ багдары са^талады. Эдебиет маглуматтары постиндустриалды ^огамга тэн отбасы ^ызы^тыратынын керсетедi [2].
Мараты: Отбасын ^урудагы емiрлiк тэжiрбиелердiц алгышарттарын игеру.
1^аз1рп замангы отбасыныц ^урылу жэне даму зацдылы^тарын бiлу, эсiресе емiрлiк тэжiрбиелердiц алгышарттары, Yлкен гылыми жэне тэжiрибелiк ^ызыгушылы^ тудырады. Бiра^, бул сура^ аз зерттелген болып табылады, ейткеш отбасыныц ^ызмет жэне ^урылу YPДiстерiнiц ^иын механизмi туралы толы^ аппарат жо^.
Зерттеу нЭтижелерi: Кептеген ЖОО-да жYргiзiлген бiр^атар зерттеулер нэтижелерi соцгы кезде отбасылы^ студенттер Yлесi арт^анын керсетедi. Бул YPДiс некешц жасаруыныц жалпы беталысына сэйкес, ба^ылаулар 25 жас^а дейiн 80% аса эйел жэне 70% жуыщ еркек некеге туратынын керсетедi, бул жагдай 20 жыл бурын бас^аша болган: 70% (эйел) жэне 60% (еркек). Бiздiц кезiмiзде некешц кебiсi студенттер арасында тiркеледi. Некеге жогары уэждеме студент жастарда бiрiншi курстан а^ пайда болады.Суралган бiрiншi курстардыц70%-ы студенттiк жылдарда некеге туру мYмкiндiгi бар деп санайды; 27% - бiрiншi рет б^м алушылар, содан кейiн отбасын ^уруды дурыс деп санайды; 3% - некеде турады. ^азiргi уа^ыттагы отбасыныц функционалды кYштемесiне студенттердiц кез^арасы отбасыныц психологиясына багдарын керсетедi: ол жерде
психологиялы^ функция(80% шамасында) басым орын алады [3].
Студентпккетургындардыц ете улкен тобы жатады, тек ^аз¥МУ-де 10 мыцнан аса студенттер о^иды, оныц шшде жартысынан кебi эйел жыныстылар. Сонды^тан жас отбасылардыц мэселелерiн зерттеу ^ызыгушылы^ танытады, ейткенi оларды шешуге кебiсi ^ызыгушылы^ танытады.
Осыган орай университет контингентшщ 25% жуыгын ^урайтын 2460 сауалнаманы зерттеу негiзiнде бiз студентик отбасы ^урылуыныц кейбiр ерекшелiктерiн аны^тауга тырысты^. Тацдаулыларга университеттщ 2009- 2010 о^у жылыныц барлы^ факультет екiлдерi кiрдi: жалпы медицина факультетiнен 43,9% респондент усынылды, емдеу факультетiнен - 28,6%, стоматология жэне фармацевтикалы^ факультеттен - 11,5% респонденттен, денсаулы^са^таудагы жэне фармациядагы менеджмент факультетiнен - 3,9% жэне медико-
профилактикалы^ факультеттен- 0,6% респондент. Нэтижешц ^орытындысы бойынша сауалнамада жалпы суралган студенттер санынан 25% еркек жэне 75% эйел ^атысты [4]. Респонденттердi жасына байланысты белу студенттер арасында, жалпы суралгандар санынан 20 - 24 жас (57,6%) тобындагылар басым болганын жэне 19 жас (40,3%), содан 25 -29 жас (1,8%) тобындагылар, 30 жас жэне одан жогары (0,3%) екешн керсетп.
РеспонденттердН этникалыщ ^урылымы бойынша келесi тэртiпте белiндi: суралгандардыц 82,6% ^аза^тар ^урады, одан кешн 6,2% - орыстар, 2,8% - уйгырлар, 2,0% - езбектер, 1,5% -корейлер, 1,3% - татарлар, сонымен ^атар бас^а улттар - 3,6%. СтуденттердН некелiк ^урамы респонденттермен керсетiледi, кеп жагдайда некеге турмагандар тYрiнде (89,1%); 6,2% респонденттер некеге туртан тYрiнде, 0,1% ажырас^ан жэне 4,6% белпленбеген (1сурет).
0,1%.
4,6%
□ некеде турмаг
□ некеде
□ ажыраскан
□ белгiлемеген
1 сурет - Медик студенттердщ некелiк ^урамы, %
Эр екiншi студенттiк отбасында бiр бала бар (54,7%), жауап берген студенттердщ шамамен
екi пайызында (1,9%) ек жэне одан кеп бала бар, 43,4% отбасында бала жо^ (2 сурет)
2,0%
□ бала жо^
□ 6ip бала
2 сурет - Бала санына байланысты студентик отбасы ^урамы 2009 - 2010 о^у жылында, %
Кеп жагдайда (85,9%) студенттер ата-анасынан материалды кемек алады жэне университеттен шэмрта^ы (30%). 10,3% студенттеро^уды ауруханада санитар, фельдшер, лаборант; кафеде; курьер, са^тандырушы жэне т.б. болып жумыс iстеумен бiрге алып жYPуге тура келедi,■ 0,6% студенттердщ жауабы жэрдема^ы алатынын керсетед^ 0,1% - ^йеушН толы^ ^амтамасыз етуi.
9зшщ отбасын барлыщ ^ажетплИмен, ец бiрiншiден ^аржымен толы^ ^амтамасыз ету жауапкершiлiгiн езiне алган сол аздаган жолдастары кYPделi ^иыншылы^тарта жолыгады. Бiрiншiден,аякталмаfан жогаргы бiлiммен жа^сы теленетш жумыс табу ^иын. Сонымен ^оса барлы^ фирмаларда жэне мекемелерде студентп толы^ емес жумыс кYнiне ала бермейдк Екiншiден, жеке Y^^K болмауы жэне ата-анасына экономикалыщ тэуелдiлiк, балаларды тэрбиелеу мен о^уды ^оса алып жYPУ [5].
Студенттiк отбасылы^ ¡с-эрекеттердН алгы шарттарын жетiлдiру Yшiн кемек ^ажет, жэне осыны элеуметтiк саясат багдарламаларында ^арау керек. ^огамда бертген мэселенi шешу мацыздылыгын тYсiну ^ажет, ейткенi жастарда зацды неке «танымдылыгы» темен тYсуде. Макала дайындау барысында отбасы ^уру факторлары аймагында бф^атар басылымдарды зерттей отырып, бiз кептеген багыттарда
кез^арастыц сэйкес келетшЫ белгiлеймiз. Бул эр жолдас бас^а бiреуден материалды тэуелсiз болуы ^ажет, ал ^ыздар ^ажет жагдайда эйел езi ^амтамасыз етуiге жэне баланы тэрбиелеуге мiндетi осындай ойдагы дэлелдi пайдага алып келдi. Бул ^азфп замангы жастардыц жауапкершiлiгiн керсетуi мYмкiн, отбасылы^ емiрмен байланысты мэселелердi мойындау жэне неке сия^ты iс - эрекеттщ ^иындыгын тYсiнуiн керсетуi мYмкiн [6 - 9].
Суралган студенттердщ кебiсi студенттiк кезецде отбасын курган жэне бул кезецдеп неке тулгальщ ^урылуына пайдалы эсер етедi деп санайды: отбасы, ЖОО, ^огам алдында жауапкершiлiктi сезiнуге мэжбYP етедi. Отбасылы студенттерде о^уга жэне тацдалган мамандыда кез^арас байыптыра^, олар жумыста эаресе, дербестiктi багалайды, кэсiптiк жумыста же^спктерге жетуге багдарланады. Отбасылы болу студентпц ^ундылы^ты багдарына да игiлiктi эсер етед^ интеллектуалды жэне элеуметтiк ^ажетплттердН дамуына мYмкiндiк бередi. Алайда бул аргументтер зерттеулiк гипотеза ретiнде усынылуы мYмкiн, ^осымша ^уптауларды ^ажет етед^ жэне кез келген на^ты жагдайда о^у жылдарында неке ^уру жэне ^урмау сурагынан алыс.
Жиi студенттер о^у кезiнде отбасын ^уру жецтдеу деп санайды, эсiресе эйелдерге, ейткеш кейiн олардыц мYмкiндiлiктерi
азаяды (жасыныц улкеюмен, еркек жэне эйел контингенту жеткiлiксiз сэйкес тургылы^ты жерЫщ eзгеруiмен жэне т.б.). Студент-дэр^ерлердН жауаптарыныц нэтижелершде 80% студент Алматы rç. ^ркелген (жатаханадагы уа^ытша тiркелудi ^ос^анда), ал 18% Алматыоблысында^ркелген. Алайда, 38% жагдайда студенттердН Алматыда туратын жерi ^ркелуге сэйкес емес екенiне назар аудару ^ажет.СтуденттердН ата-анасы 34,1% жагдайда Алматыда турады, 57,8% - республика шекарасында, ал 6,8% ^аза^станнан тыс, бас^а жерлерде бар. Студенттiк eмiрде ^огамды^ жумыстар дэстYрлi болып табылады.Студентке ол уйымдастырушылы^ 1^аб1летЫ дамытуга мYмкiндiк бередi, езара ^арым-^атынаста жэне ужымда машы^тандырады.
Сауалнама нэтижелерiне сай ^огамдыщ жумыс^а уа^ыт табады 8,7% жэне гылыми Yйiрмелерге 8,9% студент, 18% респондент спортпен шыцдап айналысады, ал 20,5% керкем енерпаздыда бейiм.Тек 4% респондент партияда ^рлесик) туратынын белиледк
Эдебиеттер негiзiнде студенттердщ ^огамды^ жумыспен айналысуы айтарлы^тай. Отбасылы студенттерде отбасы ^урмаган студенттерге Караганда анагурлым жогары (60% жэне 55,3% сэйкесiнше). Отбасылы студенттерде ^огамды^ жумыс^а ^атысу себебi эрTYрлi. Оган ^ажеттЫкт тек 15% отбасылар сезедi, ^алгандары ^ажетилтке, езшщ элеуметтiк жаfдайкYшiне орай ^атысады. ^огамдыщ жумыстарта ^атыспауга отбасы ^амы жэне кшкентай бала ^ызыгушылы^тыц жо^тыгына Караганда екi-Yш есе жиi себеп болып келедк Эрине, отбасылы студенттерге отбасы жэне бала ^огамдыщ жумыстардагыдан шепнуге негiзгi себеп болады. Бiраrç ^ызы^ты ^ердщ жо^тыгына ^огамдыщ жумыстарта ^атыспаудыц себебi ретiнде баласы жо^ студенттерде керсетедк Осылайша, студенттердщ ^огамды^ пассивтшИне себеп отбасы емес, ал ал бурынгы формалардыц сiресiп ^алуы, ^огамды^ ^штердщ жэне жастардыц ^уаттылыыныц ^ажетсвдИ болып табылады [10 - 11]. Кез келген ^ызмет аясыныц жаца формалары оныц ^атысушыларыныц бiрдей ^у^ы^тагы ^атынасы негiзiнде, жастар талабына сай ^огам ^ызыгушылыгы, бiздiц ^огамымыздыц езгерушде студенттердiц ужымдыщ ^ызыгушылыгы жасалады. Корытынды осылайша, студенттiк отбасы-отбасылы^ eмiрдiц eтiлi 5 жылдан аспайтын жас отбасыныц ерекше тYрi. Студенттiк
отбасы кез келген бас^а жас отбасына Караганда жогары тура^тылы^пен сипатталады, eйткенi ерл^зайыптылар орта^ ^ызыгушылыщпен жэне кез^араспен бiрiккен; студенттiк некенiц ерекшелiгi ерлi-зайыптылардыц ^ызметЫе - о^уга, элеуметтiк жагдайыныц уа^ытшалыгына непзделген.О^уын ая^тау, жумыс^а белу, келешекте жа^сы кeретiн ж^мыс-бул студенттiк некешц рухтандырушылыгын ^урайтыны. Сонымен ^атар, студентик отбасы ата-анасына жогары тэуелдiлiкпен сипатталады, ейткеш шр^ц жалгыз кeзi - стипендия немесе, кейде, аз кeлемдi ^андай да бiр жумыса^ы. Студентик отбасы кез келген жас отбасы сия^ты материалды-турмысты^ мэселелермен кездеседi. Бул жерде ерекше орынды баспана сурагы алады, eйткенi отбасылы^ жата^хана алу мYмкiндiгiн барлы^ о^у орындары бермейдк
^аралып отыртан мэселенiц мацызды аспекиа болып ата-ана, ^огамдыщ уйымдар, о^у орны экiмшiлiгi жагынан ^арым-^атынасты езгерту болып табылады. Ол кeбiрек тeзiмдi болады.Кептеген о^у орындарында отбасыларга кемек жэне ^олдау кeрсетiледi: жата^ханадан орын берiледi, ^аржылы^ жэрдема^ы бершед^ о^уды жэне бала тэрбиелеудi ^иыстыру жагдайларыныц мYмкiншiлiгiн тудырады. Булардыц бэрi белгiлi бiр келемде студенттiк отбасыныц eмiрiн жецiлдендiредi. Студенттердiц eзiнде де некеге жэне отбасылы^ eмiрге кез Тарасы eзгередi.
Кез келген студентик отбасы кебЫесе eздерi шеше алмайтын мэселелерге ие, мемлекет жагынан ^ам^оршылы^^а, университет, студенттiк профком жэне ата-ана жагынанкемекке му^таж.Жас отбасылардыц мэселелерiн комплекст зерттеу «Студентик отбасы-^аза^стан болашагыныц кепЫ» жобасын ^уру тYрiнде iске асырылуы мYмкiн. Оныц iшiне студенттiк отбасылардыц мэселелерЫ аны^тау жэне шешудiц непзп тапсырмалары ^ойылады; студенттiк отбасыларын психологиялы^-педагогикалы^ сYйемелдеу бойынша;
студенттердiц денсаулыгын са^тау жэне ^оргау; студенттiк отбасыларды ^у^ы^тарымен жэне мiндеттерiмен таныстыру; студенттiк оралымныц жаца формаларын дамыту. Жиынтыында керсетшетЫ кемек отбасыныц бiркелкi гармониялыщ дамуын ^амтуга, олардыц бос кездiк ^ызметш уйымдастыруга жэне eнегелiк тэрбиелеуге жагдай тугызады.
ЭДЕБИЕТ Т1З1М1
1 Лисовский В.Т. Молодежь: любовь, брак, семья. - СПб.: 2003.
2 Добреньков В.И., Кравченко А.И. Фундаментальная социология // в 15 т. Т. 10: Семья. Гендер. Общество. - М.: 2002.
3 Антонов А.И., Медков В.М. Социология семьи // - М.: Изд-во МГУ, 1996.
4 Третьякова С.Н., Каракушикова А.С., Мустафина Ж.Г. и др. Исследование демэкономических проблем студенческой семьи // Вестник Казахского национального медицинского университета, 2010. - №1.
A.I. IGISSENOVA, K.B. TAUKEBAYEV, M.K. KOSHIMBEKOV, S.N. TRETYAKOVA, U.A URAZAYEVA
The KazakhNational Medical Universitynamed after S.D. Asfendiarova
DOMESTICALLY-MARRIAGE RELATIONS OF STUDENTS OF THE UNIVERSITY
Resume: One of the issues of affecting the young generation, is getting married and creation a family. The modern of sociology and demography which studying the valued orientations of the young generation of different categories specify shows that young people savedorientation to get married, creation of family and havea children Keywords: family, social politics, demoeconomic problems
А.И. ИГИСЕНОВА, КБ. ТАУКЕБАЕВ, М.К. КОШИМБЕКОВ, С.Н. ТРЕТЬЯКОВА, У.А.УРАЗАЕВА
Казахский Медицинский Университет имени С.Д. Асфендиярова
СЕМЕЙНО-БРАЧНЫЕ ОТНОШЕНИЯ СТУДЕНТОВ УНИВЕРСИТЕТА
Резюме: Одной из актуальных проблем, затрагивающих молодое поколение, является вступление в брак и создание семьи. Современная социология и демография, изучающая ценностные ориентации молодого поколения различных категорий, указывает на то, что у молодежи сохраняется ориентация на вступление в брак, создание семьи и рождение детей Ключевые слова: семья, социальная политика, демоэкономическая проблема
ЭОЖ 54:379.8-057.875:378.184
Н.9. ЭЛИЕВ, Г.С. САДЫКОВА, А.К. К*САИНОВА
С.Ж. Асфендияров атындагы К,аз¥МУ, Химия кафедрасы
ТвМЕНП КУРС СТУДЕНТТЕР1 УШ1Н ХИМИЯДАН ГЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖУМЫСТАРЫН УЙЫМДАСТЫРУ
Бул ма^алада медициналын; могары о%у орындарыныц теменг1 курс студенттер! арасында химиядан гылыми-зерттеу мумыстарын уйымдастыру майлы сура^тар наралып, меке Гылыми та^ырыптар бойынша рефераттар дайындау, ез'шд'ш ¡здену тапсырмаларын орындау мэне iзденс сипатындагы зертханалын; гылыми тэм1рибелер масау усынылган. TYÜiHdi свздер: теменгi курс студенттерi, Гылыми-зерттеу мумыстары, химия.
Жогары orçy орынында мамандар дайындау процесс барысында тек 6epiK 6rniM, кэаби бЫктЫк пен дагдыларыныц непзЫ Гана |^алап поймай, сонымен ^атар, болаша^ маманныц ойлау |^абтетш арттырып, бiлiмiн 03Î толы^тыра алуга жэне оны кунделек^ жумыста ^олдануга Yйретедi. Студентпц бiлiмдi мецгерт, бiлiктiлiкке жэне дагдылыда машы^тануы олардыц а^ыл ойыныц белсендi дамуына эсерiн тигiзедi. Осы тургыдан студенттер гылыми-зерттеу жумыстарыныц (СГЗЖ) ат^арар ролi айтарлы^тай. СГЗЖ-ын уйымдастыру кешендi шаралары студентпц eзiндiк танымдылыда деген ьи^ыласы мен iзденiске деген 1^аб1летЫ аттырары сeзсiз. Гылыми-зерттеу жумыстары студентпц езЫдт ойлау ^абтетш арттыратын, гылымга ^ызыгушылыгы мен икемдiлiгiн дамытатын, жумыс ^еуге Yйрететiндей болуы шарт [1, 2]. Осыган сэйкес СГЗЖ уймдастырып, багыт-багдарлама беру Yшiн кафедра аясында студентик гылыми у^рме (CFY) курган дурыс деп тапты^. Себебi студенттердщ ойлау ^абтетш дамытуга, медицина маманды^тарын саналы турде игеруге эсер ететiн iргелi гылымдардыц бiр^ - химияга деген ^ызыгушылыгын арттыру жолдарыныц бiрегейi оларды гылыми-зерттеу жумыстарына тарту екендИ аны^. Бул YPДiс олардыц о^ып жат^ан пэндерiне деген кез^арасын eзгертiп, алган бiлiмдерiн тэжiрибеде пайдалана алу дагдысын тэрбиелейтiндiгi сeзсiз. Теменп курс студенттерiнiц eзiндiк гылыми-зерттеу жумыстары бiлiмдi саналы мецгеруiне жэне оны дурыс ^олданып, белсендiлiк пен зерделтке тэрбиелеуге багытталады. Бiрiншi курс студенп^ арасында химиядан зерттеу жумыстарыныц кецЫен таралган тYрi жеке гылыми сура^тарга рефераттар дайындау, iзденiс сипатындагы зертханалы^ тэжiрибелер жасау, eзiндiк iздену тапсырмаларын орындау сия^ты жумыстарды кафедрадагы CFY-де бастайды.
Та^ырып бойынша бiрiншi курс студент iздену жумыстарын гылыми эдебиеттердi о^ып, керектi материалдарды жинастырып, талдаудан бастаганы абзал. Fылыми эдебиеттерден бершген та^ырып бойынша деректердi, патенттердi iздестiру ар^ылы керектi материалдардын тауып, ei-^^ iскерлiкпен сынап, багалай алу болаша^ маманныц зерттеу жумысындагы ал^аш^ы ^адамы болып табылады. Химиядан кейбiр зертханалы^ тэжiрибелiк жумыстар eздiгiнен iзденудi ^ажет етедi жэне бул жумыс барысында алынатын нэтиже белгiсiз болуы мYмкiн. Студенттерге дайын нус^ау бойынша бертген жумыстармен салыстырганда, бiздiц пiкiрiмiзше, мундай iздену жумыстары олардыц iзденiске деген ^ызыгушылыгын арттырады. СFY-нi уйымдастыру жан-жа^ты кешендi жумыс, CFY-де гылыми-зерттеу жумыстарымен шугылдану студенттi eздiгiнше iзденiп, гылым жацалы^тармен
танысып, игере бiлуге ^алыптастырады. Бул уйымныц студенттер Yшiн ^ажетллИ зор, себебi студенттiц ой eрiсi дамиды, химия пэнiне жэне гылымга деген кэсiби багытта ^ызыгушылыгы артады.
Кафедрада бiрiншi курс студенттерi Yшiн химиядан гылыми-зерттеу жумыстарына икемдеп тарту алгаш^ы тэжiрибелiк саба^тан басталады. Оларга келешек маманды^тарына байланысты химиямен уштасып келетiн, гылыми мацызды та^ырыптар берiледi, эрине о^ытушыныц басшылыгымен. CFЗЖ осылай уйымдастырудыц студенттi eздiгiнен жумыс ^еуге дагдыландырумен бiрге тэрбиелiк эсерi де зор екендiгiн бай^атады. Студетке бертген та^ырып бойынша эдебиеттердi жете, толы^ мецгерудiц жауптылыгы ескертiледi, себебi гылыми-зерттеу жумыстарын жYргiзу кезiнде мацызды мэселелердi тацдап, оларды кезегiмен жэне дурыс шеше бту осы жумыстардан басталады. Тацдалган гылыми жумыс та^ырыбы бойынша студенттiц гылыми эдебиеттермен дурыс жумыс жасай алуыныц гылыми ^з^арасын кецейтуге жэне арнайы пэндердiц мэселелерiмен танысып, фармация мен медицинаныц на^ты гылыми мэселелерiн шешудегi химияныц орны мен рeлiн багалауга мYмкiндiк бередк Тэжiрибелiк зерттеу жумыстарын студенттер саба^тан тыс кезiнде о^ытушы немесе кафедра гылыми ^ызметкерЫщ ба^ылауымен жасайды. Осындай жумыстарды орындау барысында студенттер химиялы^ ыдыс-сайман, ^урал-жабды^тар мен реактивтердi дурыс, орын-орынымен ^олдануды мецгередi. Пэн бойынша саба^тан тыс уа^ытында eздiгiнен тэжiрибелiк жумыс кезiнде реактивтердi, ^урал-жабды^тарды у^ыпты жэне тиiмдi пайдалануга Ysрету олардыц гылымга деген ынтасы мен икемдтИн ^алыптастырып, материалды^ ^ундылы^тарга жауапкершiлiкпен ^арауга тэрбиелейтiндiгi аны^. Cтуденттердiц аудиториядан тыс eзiндiк зертеу жумыстарын уйымдастыру о^ыту процесiне оц эсерiн тигiзумен бiрге оларды гылымга тэрбиелеудiц утымды жолы болып табылады. Бул жумысты кке асыруга кафедрада ^урылган CFY мYмкiндiк бередi. Ол студенттi гылыми iзденiске ^атыстырып, eзiндiк шыгармашылы^ мYмкiндiктерiне дурыс бага беруге, жан-жа^ты дамып, зерттеушi тулга ретiнде ^алыптасуына кeмектеседi. Химия кафедрасы CFY-шде лекторлар тобы, тэжiрибелiк жумыстарды iске асыру, гылыми-зерттеулер жэне уйымдастырушылар топтары бар. Эр топ жуйелi тYPде жетекшiден тапсырмаларды алып отырады. Студенттер eзiндiк жумыстыц жYPУ жолдарын ^арастырып, керек кезде жетекштерЫе, гылыми ма^алаларга жэне эдiстеме усыныстарына жYгiнуiне болады. Егер жумысты орындау барысында ^иынды^тар туындай ^алганда, ^тпеген нэтижелер
