CC BY
0Международный научный журнал «ВЕСТНИК НАУКИ» № 6 (75) Том 2. ИЮНЬ 2024 г. УДК 37
Гулпулат Т.Е.
М^хтар Эуезов атындагы Ощустш Казахстан университетi
(Шымкент, Казахстан)
Лекерова Г.Ж.
гылыми жетекшi, пс.г.д., проф.
"Жалпы психология жэне педагогика" кафедрасы, М^хтар Эуезов атындагы Он^стж Казахстан университетi
(Шымкент, Казахстан)
Нигматуллина Ж.Ш.
«Жалпы психология жэне педагогика» кафедрасынын, ага окытушысы, М^хтар Эуезов атындагы Он^стж Казахстан университетi
(Шымкент, Казахстан)
УНИВЕРСИТЕТ СТУДЕНТТЕР1Н 1СКЕРЛ1К КОММУНИКАЦИЯГА ДАЙЫНДАУ
Аннотация: мацалада студенттерд1 ¡скерлт царым-цатынасца дайындаудыц ерекшелттерг царастырылады, гылым мен элеуметтт тэж1рибенщ цаз1рг1 даму децгешне багытталган жэне оныц цажеттшктер1 тутас, интеграцияланган жэне взгермел1 сипатта болатындыгы аныцталган.
Негiзгi свздер: бешмделу, фактор, студенттер, университет, оцыту, б1р1нш1 курс студенттер1, ¡скерлт царым-цатынас, жогары б1л1м, шарттар.
Зерттеу YPДiсiнде мацызды ЖОО студенттерш юкерлш карым-катынаска дайындау педагогикалык мэселесш шешу жузеге асырылды. Алга койылган болжам расталды, оган сэйкес университет студенттерi юкерлш коммуникацияны оцтайлы жYзеге асыруга дайындалуы мYмкiн, оны бiз iскерлiк
2491
карым-катынас, юкерлш карым-катынас дагдылары, коммуникативтi рефлексия жэне iскерлiк карым-катынаска к^ВДылык катынасы туралы бiлiмдерiн дамыту процесi ретiнде карастырамыз. Карым катынас Yрдiсiнiц ерекшелiктерi:
- мамандарды iскерлiк карым-катынаска дайындауда элеуметтж кажеттшктерден туындайтын талаптар аныкталды;
- юкерлж коммуникацияга дайындык жYЙелi, кешенд^ т^тас сипатта жэне ауыспалы юке асыру мYмкiндiгiне ие;
- юкерлш коммуникация туралы бiлiм гылым мен элеуметлк тэжiрибенiц к&^рп даму децгешне, когам дамуыныц тенденцияларына жэне оныц кажеттшктерше багытталган жэне интеграцияланган курска эзiрленген iскерлiк коммуникацияныц накты жYрiп жаткан т^тас процесiнiц мэнiн барабар керсетедц
- эрбiр студенттiц жеке оку траекториясын аныктау жэне жYзеге асыру диагностикалык кешен, каркынды эдютер, аудиовизуалды к¥р&пдар, болашак кэсiби ю-эрекеттщ пэндiк жэне элеуметтiк контекстiне елштейтш ж^мыс формалары, студенттердiц езiндiк ж^мысын ^йымдастыру негiзiнде камтамасыз етiледi.
Алга койылган гипотезаны дэлелдеу Yшiн бiз университеттердiц педагогикалык теориясы мен тэжiрибесiндегi мэселенiц жай-кYЙiн зерттеп, талдадык. Университет студенттерш iскерлiк карым-катынаска дайындаудыц теориялык негiздерiнiц дамымауы бiздi осы мэселеш зерттеудiц гылыми тэсiлдерiн негiздеуге багыттады. Бiз iргелi ретiнде диалектикалык, гуманистш, жYЙелiк-интегративтi жэне белсендiлiктi тацдадык Б^л гылыми тэсiлдер жиынтыгы iскерлiк карым-катынас мэселесiн, осы процестi жYзеге асыру Yшiн мамандарды даярлаудагы элеуметтiк кажеттшктерд^ когамныц к&^рп жагдайын жэне т^тастай алганда оныц даму тенденцияларын талдаудан туындайды жэне бiздiц ойымызша, окуда койылган мэселелердi шешу.
Эрбiр гылыми кезкарас бойынша корытындылардыц зерттеу логикасында алатын орнын аныктай отырып, бiз олардыц негiзгi н^скауларын жалпы тYPде ^сындьщ:
2492
- университет студенттерш юкерлш карым-катынаска дайындау элеуметлк даму тенденцияларына, юкерлш коммуникация саласындагы отандык жэне шетелдiк тэжiрибеге жэне оган дайындыкка багытталуы керек;
- эрбiр студенттi iскерлiк карым-катынаска дайындау жеке траектория бойынша жYзеге асырылады, оны жYзеге асыру барысында болашак маман ез кызметiнiц субъектiсi ретiнде эрекет етедц
- студенттердi iскерлiк карым-катынаска дайындау езара байланыскан компоненттер жиынтыгынан т^ратын жYЙелiк модель тYрiнде ^сынылуы мYмкiн;
- ЖОО студенттерiн юкерлж карым-катынаска дайындаудыц мазм^ндык негiзi юкерлж коммуникация аспектiлерiн карастыратын эртYрлi пэндш салалар бойынша интеграцияланган бiлiм болуы керек;
- ЖОО студенттерiн юкерлш карым-катынаска дайындаудыц процедуралык жагы студенттердщ психикалык белсендiлiгiн, олардыц элеуметтiк белсендшгш, т^лгааралык езара эрекеттесу тэжiрибесiн, дербесттн, мотивтерi мен т^лгалык магыналарын, юкерлж карым-катынаска жэне оныц катысушыларына к^ВДылык катынасын калыптастыруга багытталуы керек. Окытуда студенттердi iскерлiк карым-катынаска дайындауга интенсивт окыту эдiстерiн, студенттердiц ездiк ж^мыстарын, аудиовизуалды к¥ралдарды, сондай-ак кэсiптiк саладагы iскерлiк карым-катынаска елiктейтiн ж^мыс турлерш енгiзудi талап ететiн сенсорлык-визуалды бейнелерге жYгiну.
Бiз негiздеген гылыми кезкарастардыц нэтижесiнде аталган барлык н^скаулар осы зерттеуде теориялык даму мен практикалык тYсiндiрме тапты.
Казiргi отандык жэне шетелдш эдебиеттерде зерттелетiн мэселенi теориялык талдау «юкерлш коммуникация» тYсiнiгiне автордыц аныктамасын беруге мYмкiндiк бердi, ол тшелей немесе жанама енiмдi жасауга багытталган кэсiби кызмет субъектiлерiнiц езара эрекеттесушщ максатты процесi болып табылады. осы кызмет туралы жэне оны нарыкта жылжыту. Iскерлiк коммуникацияныц аныкталган мэнi езара байланысты курамдас белжтер жиынтыгы тYрiнде берiледi.
2493
1скерлж коммуникацияныц сапалык жагдайын аныктау кезшде бiз юкерлш карым-катынас нэтижесiн багалаудыц бiр критеришн алга коямыз. Ол бiрiктiрiлген жэне бiркатар керсеткiштердi камтиды. Iскерлiк карым-катынаста кол жеткiзiлген нэрсенiц жYЙелiлiгiн керсететш объективтi керсеткiш- оныц онтайлыгы.
Алга койган максаттыц нэтижесi - тшмдшк. Оцтайлылык критерийiнiц келесi субъективтi керсетюштерш аныктадык: ^тымдыльщ (iскерлiк карым-катынаста кYш пен ресурстардыц ец аз мYмкiн болатын шыгыны), катынас (оныц катысушыларына к^ВДылык катынасы), сэйкестiк (юкерлш карым-катынаска катысушылардыц осы процесс туралы бшмш, дагдыларын жэне езшщ психологиялык жагдайын талдау негiзiнде коммуникативт эрекетке тYзетулер енгiзуге мYмкiндiк беретш коммуникативтi рефлексия).
Зерттеудiц осы белтнщ нэтижелерi университет студенттерiн iскерлiк карым-катынаска дайындау Yшiн мацызды негiз болды.
Iскерлiк карым-катынастыц накты процесiн талдау, оныц оцтайлы ж^мыс iстеу керсетюштер^ кэсiби кызмет субъектiлерiнiц сипаттамалары юкерлш карым-катынаска дайындык iскерлiк карым-катынастыц т^тас процесi туралы бiлiмдi, iскерлiк карым-катынас дагдыларын, коммуникативт рефлексияны дамытуга багытталуы керек деген корытындыга келуге мYмкiндiк бердi.
ЖОО студенттерiнiц коммуникативтiк даярлыгы мэселесiн бiлу дэрежесiн, к&^рп элеуметлк тэжiрибенiц талаптарын, жогары оку орнындагы педагогикалык процестiц к&^рп жагдайын теориялык талдау м^ндай окытудыц максаты мен нэтижес бизнестегi кузыреттшк болып табылады деген корытынды жасауга мYмкiндiк бердг Iскерлiк карым-катынас, iскерлiк карым-катынас дагдылары, коммуникативт рефлексия жэне оган к¥ВДылык катынас туралы бiлiмге непзделген коммуникативтi эрекеттердi багдарлау мен реттеудщ iшкi к^ралдарыныц жYЙесiн бiлдiретiн субъектшщ интегралды, динамикалык, ездiгiнен дамитын сипаттамасы ретiнде тYсiнетiн карым-катынас iскерлiк коммуникация жэне оныц катысушылары жэне осы процестщ оцтайлы
2494
ж^мыс ютеуше багытталган. Онын, к^рылымдык; к¥рамдас бeлiктерi (к^ВДылык-мотивациялык, когнитивтiк, технологиялык жэне рефлексиялык) юкерлш карым-катынас Yшiн мамандарды дайындаудыц багыттарын аныктады.
Жогары оку орындарыныц тэжiрибесiне енгiзiлген Yлгiнi тацдап, оны колдану Yшiн бейiмдедiк. Модель терт компонент тYрiнде ^сынылган: максатты, мазм^ндык, процедуралык жэне сараптамалык-багалаушы. Максатты компонент юкерлш карым-катынас Yшiн мамандарды дайындаудагы когамдык кажеттiлiктердi жэне оны мемлекеттiк бшм беру стандартымен реттеудi кeрсетедi. Мазм^ндык к¥рамдас кэсiптiк саладагы eзектi Yдерiстi барабар кeрсететiн iскерлiк коммуникация туралы бiлiмдi камтиды жэне «1скерлш коммуникация» интеграцияланган курсына арналган. Процедуралык к¥рамдас -интенсивтi эдiстерге, аудиовизуалды к¥ралдарга, болашак кэсiптiк iс-эрекеттiц пэндiк жэне элеуметлк контекстiне елiктеген ж^мыс формаларына жэне студенттердiц eзiндiк ж^мысын ^йымдастыруга негiзделген жеке окыту жолын аныктау жэне жYзеге асыру технологиясы. Сараптамалык багалау компонентi студенттердi iскерлiк карым-катынаска дайындау нэтижесшде жеке окыту траекториясын аныктау жэне тYзету, iскерлiк карым-катынастагы кузыреттшк децгейiн аныктау Yшiн непз ретiнде диагностикалык кешен болып табылады.
Эксперименттiк ж^мыс барысында iскерлiк карым-катынаска дайындык н^скасын сынап кeрдiк. Зерттеу нэтижелерi бойынша жалпы корытындылар жасалды:
- зерттеу университет студенттерш юкерлж карым-катынаска дайындаудыц эзiрленген моделiнiц тиiмдi жэне тиiмдi екендiгiн дэлелдедi;
- элеуметлк-педагогикалык базаны талдау барысында болашак мамандарды юкерлш карым-катынаска дайындау Yшiн элеуметлк кажеттiлiктерден туындайтын талаптардыц болуы кажет екендiгi аныкталды;
- ^йымдастырушылык-педагогикалык базаны талдау кезшде «1скерлш коммуникация» авторлык эмбебап курсы университет студенттерiн юкерлш карым-катынаска дайындау Yшiн негiз бола алатыны жэне «курсы аркылы жYзеге асырылуы мYмкiн екендiгi аныкталды жэне эксперименталды тYPде
2495
дэлелдендг 1скерлш коммуникация» немесе оныц трансформациясы («1скерлш коммуникация» арнайы курсы немесе осыган байланысты арнайы курстар сериясы);
- авторлык кiрiктiрiлген курстыц мазм^ны iскерлiк карым-катынастыц езект процесiн барабар кeрсетедi жэне отандык жэне шетелдiк гылымныц заманауи дамуына жэне осы бiлiм саласындагы элеуметтiк тэжiрибенiц талаптарына сэйкес к^растырылган, бiлiмнiц жогары, сапалы жаца децгешн бiлдiредi.
- ЖОО студенттерiн юкерлш карым-катынаска Yйретудщ жеке траекториясын аныктау жэне енпзудщ авторлык технологиясын сынау б^л болашак маманды кэсiби салада осы процестi жYзеге асыруга дайындаудыц накты жолы екенiн кeрсеттi; оныц технологиялык байланыстары (диагностикалык кешен, интенсивт эдiстерге негiзделген оку тапсырмаларыныц жиынтыгы, аудиовизуалды к¥ралдар, iскерлiк ойындар болашак кэшби iс-эрекеттiц элеуметтiк жэне пэндш контекстiн жацгыртушы ж^мыс тYрi ретшде жэне студенттердiц eзiндiк ж^мысын ^йымдастыру) мYмкiндiк бередi. iскерлiк карым-катынас, жалпыланган iскерлiк карым-катынас дагдылары (езара эрекеттесу, ез ойын жеткiзе бшу, тыцдай бiлу), коммуникативтi рефлексия жэне юкерлж карым-катынас пен оныц катысушыларына к¥ВДылык катынасы туралы бiлiмдi калыптастыру. Эксперименттiк ж^мыс барысында бiз эзiрленген диагностикалык кешен iскерлiк карым-катынаска дайындык нэтижесшде жеке окыту траекториясын аныктауга, тYзетуге жэне iскерлiк карым-катынаста к^реттшктщ даму децгейiн аныктауга негiз болатынына кез жеткiздiк.
Университет студенттерiн юкерлш карым-катынаска дайындауды жYзеге асыру жэне одан эрi жетiлдiру максатында келес ^сыныстарды т^жырымдауга болады деп санаймыз:
- университеттегi педагогикалык процестi ^йымдастырушылар децгейiнде студенттердi казiргi элеуметтiк тэжiрибенiц максаттары Yшiн iскерлiк карым-катынаска дайындаудыц мацыздылыгын тYсiну кажет;
2496
- университет студенттерш юкерлш карым-катынаска дайындаудыц теориялык, эдютемелж жэне техникалык непзш к¥ру.
1скерлш коммуникация саласында к^зыретл мамандарды дайындауда аталган мэселелердi шешу б^л процест тиiмдiрек баскаруга ыкпал етедi.
ЖОО студенттерш юкерлш карым-катынаска дайындау мэселесш одан эрi дамыту Yшiн мыналар кажет:
- акпараттык-iздеу салалык тшдерш калыптастыруга, iскерлiк коммуникацияныц эртYрлi аспектiлерi бойынша тезауриялык жэне дескрипторлык сездштерд^ такырыптык глоссарийлердi жасауга экелетiн юкерлш коммуникация мэселелерiнiц теориялык дамуы бойынша iргелi зерттеулер жYргiзу;
- ЖОО тртектершш накты мамандыгыныц кэсiби багдарына негiзделетiн арнайы педагогикалык технологияларды эзiрлеудi жYзеге асыру;
- осы мэселе бойынша кешендi эдiстемелiк камтамасыз етудi эзiрлеу.
Университет Yшiн осы жаца багдарламаны карастырудыц кептеген
ыктимал н^скаларыныц бiрi болганымен, мэселенiц толык шешiмiн керсетпейдi.
2497
КОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Аминов, И.И. Психология делового общения: Учебник / И.И. Аминов. -М.: Юнити, 2018. - 270 с.
2. Бордовская, Н.В. Психология делового общения (для бакалавров) / Н.В. Бордовская; под ред. С.Н. Костромина. - М.: КноРус, 2018. - 439 с.
3. Бордовская, Н.В. Психология делового общения. практикум (для бакалавров) / Н.В. Бордовская и др. - М.: КноРус, 2018. - 384 с.
4. Самыгин, С.И. Психология делового общения. Зачет и экзамен / С.И. Самыгин. - Рн/Д: Феникс, 2017. - 88 с.
5. Сахарчук, Е.С. Психология делового общения (спо) / Е.С. Сахарчук. - М.: КноРус, 2017. - 100 c.
6. Чеховских, М.И. Психология делового общения: Учебное пособие / М.И. Чеховских. - М.: Инфра-М, 2016. - 432 c.
7. Шарухин, А.П. Психология делового общения / А.П. Шарухин. - М.: Academia, 2017. - 336 c.
2498
