CC BY
4УДК 904
DOI: 10.22162/2587-6503-2021-2-18-107-119
Ундсни сойлын чинртэ йиртм^ин Y3M^ (Байн-Ьолын Ьурвн тулh гидг Иазрын домгуд) (= Природные объекты в этнокульурном ландшафте: предания о местности Гурван тулга в Баянголе)
Сажина 1
1 Институт литературы Нанкайского университета (д. 9, ул. Вэйцзинь, 300100 Тяньцзинь, КНР) аспирант
ORCID: 0000-0001-5262-1122. E-mail: 1120160522@mail.nankai.edu.cn
© КалмНЦ РАН, 2021 © Сажина, 2021
Аннотация. Статья посвящена топонимическим преданиям и легендам ойратов Баянгол-Монгольского автономного уезда Синьцзяна (СУАР КНР). Работа выполнена на основе полевых материалов автора и некоторых литературных источников. Топонимические предания и легенды относятся к жанру устной несказочной прозы. Они представляют собой рассказы о географических объектах и природных памятниках той или иной местности. Основная особенность топонимических легенд и преданий состоит в том, что они достоверно объясняют характер, происхождение названия природных объектов. Зачастую они бывают связаны с именами исторических персонажей и приписываемых им деяний. Основное назначение их — сохранить память о важных событиях и деятелях истории. Доминирующей функцией легенд и преданий признается познавательная функция. Обращение к топонимическим преданиям и легендам ойратов Синьцзяна позволяет заглянуть в далекое прошлое, лучше изучить особенности жизни и быта ойратов. Они отражают многие стороны духовной и материальной жизни народа. В данной статье впервые рассматривается и анализируется локальное своеобразие сюжетов и мотивов
топонимических преданий и легенд баян-гольских ойратов, связанных с именем ойратского воина и полководца Галдамы. В научный оборот вводятся новые полевые материалы, которые являются свидетельстовом исторической памяти народа.
Ключевые слова: топоним, сакральные места, топонимические предания, Гурван тулга, Галдама
Для цитирования: Сажина. Yндсни сойлын чинртэ йиртм^ин Yзм^ (Байн-Ьолын Ьурвн тулh гидг Иазрын домгуд) (= Природные объекты в этнокульурном ландшафте: предания о местности Гурван тулга в Баян-голе) // Бюллетень Калмыцкого научного центра РАН. 2021. № 2. С. 107119. DOI: 10.22162/2587-6503-2021-2-18-107-119
UDC 904
Natural Objects in the Ethnocultural Landscape: Historical Legends of the Gurvan Tulga Area in Bayangol
Sarina 1
1 Nankai University, School of Literature (9, Weijin Rd., 300100 Tianjin, People's Republic of China) Postgraduate Student
ORCID: 0000-0001-5262-1122. E-mail: 1120160522@mail.nankai.edu.cn
© KalmSC RAS, 2021 © Sarina, 2021
Abstract. The article deals with toponymic stories and legends of the Oirat people inhabiting the Bayingolin Mongol Autonomous Prefecture of Xinjiang. The work is based on the author's field materials and some literary sources. Toponymic legends and tales belong to the genre of oral non-fictional prose. Those are stories about geographical objects and natural monuments of a particular area. The main feature of toponymic tales and legends is that they reliably explain the nature, origin or names of natural objects. They are often associated with the names of historical characters and deeds attributed to them.
Their main purpose is to preserve the memory of important events and figures in history. The dominant function of legends and fables is recognized as a cognitive one. Reference to the toponymic stories and legends of the Oirat people of Xinjiang makes it possible to peer into the distant past and better study the peculiarities of life and household activities of the Oirat people. The former reflect many aspects of spiritual and material life of the people. This article for the first time examines and analyzes the local originality of subjects, and motifs of toponymic tales and legends of the Bayangol Oirat, associated with the name of the Oirat warrior and commander Galdama. New field materials which are the witnesses of the historical memory of the people are introduced into scientific discourse.
Keywords: toponyms, toponymic legends, sacred places, Gurvn Tulga, Galdama
For citation: Sarina. Natural Objects in the Ethnocultural Landscape: Historical Legends of the Gurvan Tulga Area in Bayangol. Bulletin of the Kalmyk Scientific Center of the RAS. 2021. No. 2. Pp. 107-119. (In Russ.). DOI: 10.22162/2587-6503-2021-2-18-107-119
Оршл
Домг-YлгYP (миф), тууль, домг (предание, легенда) hурвн болхла амн урн Yгин зокъялын hурвн терл зуул (жанр) болдг. Домг-YлгYрт йиргм^, ^н, эмтн хамаИас бугсн тускар келгднэ. Тууль болхла байсхин телэд зокасн уудэвр болдг. Хэрнь домгнь емн келсн хойрас овдан. Домг догр ^ицкн ецгрсн керг-уулин туск келгднэ. Иим учрас домг туу^ болн урн зокъялын хоорндк юмн болтана. Амнас амнд дам^ад келгдэд ирсн амн туу^ дограс туук болн урн-зокъял хольгдсн чинргэ урн бYтэлмYД олн бээдг. Яг иим бYтэлмYДин аhулhин дограс келн-эмгнэ зац-бээдл, кезэцк CYЗг-шYглhн, эдл нег сойлга олн ^н эмдр^эсн hазр ЗYЙн (гопонимическ) бээдлиг мед^ болна. Хамгин ^лнь болхла, домг дограс келн-эмгнэ ухан-гоолвр, эмдр^ бээсн hазр-нуггин гуу^иг мед^ болна.
НYYhэд эмдрдг улсин кезэцк гуу^ин нэрн бээдлнь бичгд^ гемдглгдснь ховр. Теднэ гуу^ин зэрмнь олн саамын дээнд, гоосн манрсн нуудл дунд балрад уга болсмн. бцгрсн бYкн зевкн
ам дам^сн домгар Yлдсн бээнэ. Эн улм^лгдад ирсн домгудин олцкнь йиртм^ин бээдлин туск болна. Тиим домгудин аhулhас, олн кYYнэ седкл татсн уул-уснла, чолун-хадла залhлдата туу^иг темдглн бич^ авч болна. Йиртм^ин бээдлин туск домгуд нег сойлта улсин дунд «ниитин дурсм^иг» (историческая память) сергэ^ чадна. Йиртм^ин бээдлин домгудт йиртм^эс YYCCн эс ги^ кун кесн дYрсм^ин тускар келгднэ. YYнэс hаза туу^ин ямаран нег темдгтэ керг-уулиг мвцкрYлсмн. Иимэрн йиртм^ин бээдлин туск домгуд бээрн hазрин олн куунэ эмдрлд ик ач-холвгдлта (значение) болдг [Цзяньчжун 2006: 45-46]. Тиим йиртм^ин туск домгудин дунд нег эдл седвтэ домгуд болхла — вврдин баатр Ьалдман туск домгуд.
вврдин Ьалдма баатрин туск домгуд вврднр бээршдг hазрт ик келлгднэ. Эндр куртл Ьалдмала холвата домгудт Шин^эцгин олн hазрин нерн, hазрин бээдл келгдсн темдглгдсн бээнэ. YлгYрлэд келхлэ, Сээрм нуур, Богд вргл, Квк-Усн, Харhа цэкYP, Квцгсин «Ьалдман аршан», Байн-Булгин Ьурвн тулh болн нань чигн. Эн дурдсн hазрмудын Yзмжтэ бээдл болхла, бYгдэр кYн кесн биш, йиртм^эс эврэн бYтсн юмн болдг. вврдин YЙ-YЙин кYмн баатрмудин туск домг келхин цацу бас эврэ эмдр^эсн hазрин ончта Yзм^ бээдл, эврэ туу^, эмдрлин бээдлиг кел^ Yлдэсмн. Бас овдан хэлэцэс хэлэхлэ, урд YЙин вврдYДин CYЗг-шYтлh болн ухан-седклиг медул^эх домгуд.
Иурви тулhин домг
Ьалдма баатр (1635-1667) болхла ХУП-гч зун ^илд эмдр^эсн вврд хошудын нойн Очрт-Цецн хаана СYлмца хатнас (Цецн хаана 3-дгч хатн) hарсн хойрдгч кввYнь мвн. Тер 32 нас наслсн болв чигн 17 наст^асан эклн вврдин баатрмудыг дахулн ахлад дээсэн дарад вврдин нутган харс^ йовсмн [КИЛП 1969: 81-90]. Ижлин хальмгуд дунд Ьалдма баатр яhад иим ахр наслсмн гисн седвтэ нег домг бээнэ. Деед орна эзн Хормуста-хан нег уда уул-кергтэн ядрад сун бээ^ YPглж. Тер нег агчм Yрглсн цагин Yйдэн, Ьалдма баатрин ДYPэр кYн бол^ hазр деер тврэд, арh кYчэрн олн вврднрт тусан кургсмн [Бичеев 2005: 83].
6eрдYд дундан дээлдж бээсн цагт Ьалдма кучэн haрhaд тедниг эвсулэд ард-олна эмдрлиг амр-амулц болhсн haвъятa ^н. Тер болхла кезэнэ эмдрж бээсн бодьта кYн, eeрдYДин седкл дотр «амр-амулцгиг авч ирдг баатр». Он жилмYДин туршарт eeрдYД «амр-амулцгиг авч ирдг баатран» икэр санн мeрэдхин хaжуhaр бас амр-амулцта эмдрлд шин ухан-тоолврта болсмн. Тиимэс Ьалдман ДYP YЗYлжэх олн ЗYYлин баатрлг домг зокагдж eeрдYДин дунд тарн делгрж.
вдгэ цагин eeрднр Ьалдмаг шулм-чeткриг дардг «амр-амулцгин сэкYCн», «ард олныг аврдг сэ^сн» гиж домглн Yйэс Yйд дамжулн келдг болсмн. Эн келгдэд ирсн домг, YлгрмYД болхла eeрд кумнэ сойлын Yнтэ зeeр мeн. Теднэ дотрас eeрд сойлын бээдл, eeрднрин амр-амулцгиг кYCCн эрмшл болн Ьалдма баатр нутг усан харсхд орулсн телэг медж болна.
Рис. 1. Байн-Булгин Ьурвн тулh
Кеерин бээцэлт шин^^нэс хэлэхлэ, вврдин баатрмуд дотр Ьалдмата эдл олн домг, YлгYртэ баатр бээхш. Шин^эцгин вврдYД эмдр^эсн hазрмудт олн-эмтнэ дуд болн зац-авъяс кYртл Ьалдмала холвата зуулс олн бээнэ. YYнэс вврд ^мн Ьалдма баатриг ямр икэр кYндл^ хээрлдгиг мед^ болна. Теднэ дотр йиртм^ин бээдлин домгт вврдYДин эмдрдг hазрин бээц, вврд улсин ухан-медрл, улм^лта сойл аhулгдж;ана. Yлгрлэд келхлэ, Квк-Усн гидг hазрла залhлдата домг. Угнь Квк-Уснд харhа в-модн бээсмн. Ьалдма баатр ма^сиг дарад тэрнь умшхд тер харhа моднь чолун бол^ хYврсмн ги^ келгднэ. Тер в-модн дотр бээдг ^крин (сера) Yнртэ уста нег hолыг эн домгт Ьалдма баатр кезэнэ дээртэ бууhан уhаснас тиим болсмн ги^ келгддг бол^.
Yнндэн тенд бээсн хад чолун болхла йиртм^эс эврэн ур^н ярданг бээцтэ hазр. Бас Квцгсин-аршана хащуд бээсн бвДYн чолуг домгт кезэнэ Ьалдма баатр хорта моhаг дархдан чавчсн чолун ги^ келгд^энэ.
Квцгсин аршаниг «Ьалдман аршан» гинэ. Домгт кезэнэ Ьалдма баатр хорта моhаг дарад, шав авад тер аршанд ир^ бийэн эмнYлсн гидг. Тиигэд эн аршана тускар ввчн гем эдгэдг hээхм^тэ кYчтэ болсн ги^ келгднэ. Эн мет Ьалдман туск домгуднь вврд тYмнэ Ьалдма баатриг сан^асн седклиг илткэд, бас теднэ эмдр^эсн hазр-усн, эк бээhэлд хээртэг илткнэ. Эннь цаарандан вврд ^мсин эрт цагт шYт^ бээсн бв-мвргYлин «бYк юмнд эмн бээнэ» (анимизм) гисн Yзлттэ бат залhлдата.
Йиртм^ин бээдлин туск домг келн-улсин эмдрдг нутг-усна ДYрслл, улм^лта сойл, шYтдг шащниг вдр дутмин эмдрлд орулдг. Иим учрас йиртм^ин бээдлин туск домг болхла, тер hазрт эмдр^эсн келн-улсин Yндсни ЗYЙтэ (этнология) холвата бээнэ ги^ келхлэ буру болшго.
Дор Ьалдма баатрин Хэ^ин шияна (уезд) Ьурвн тулhд Yлдэсн ул-мврэр YлгYP авч эн ашлвриг бэрмтлий.
Хэ^ин шияна Байн Булгин у-вргн теегт Ьурвн тулh гидг hазр бээнэ. Эн 11азрт hурвн бвДYн чолун тулh мет хамдан бээдг. Кемр^эн деернь хээс тэвхлэ кедY Д^гэ ик хээсн кергтэ болхнь медгдхш. Ьурвн бвДYн чолуг хамаhас кезэ авчрсиг тенд бээдг малчнр чигн мед^эхш.
Кеерин шинжлл кеж hурвн тулhaс haлдмaн туск нег домгиг эн eгYллин зокагч темдглв. Тер домгт иигж келгднэ: кезэнэ haлдмa болн туунэ баатрмуд ма^сла дээллдж йовхларан эн haзрт ирсмн. haлдмa баатрмудтаЬан энд ирхд, хар^у ора болсн деернь ик гидгэр eлсч ундасч. Тер тeлэд энд тулh тэвж хот кеж идэд хонсн гидг.
haлдмaн туск талдан домгудт бас haлдмa ма^сиг дарж eeрдYДиг амр-амулц бээл^мн гиж келгднэ. Иим нертэ, кYчтэ олна ЗYркнд мeцкрсн баатр бээсн учрас, тер hурвн бeдYн чолун hээхмжтэ кYчтэ болж тер нутгин малчнрин эрYн нандин шYтэн болж.
1985-гч жилин Yвлэр, Байн-Булгин теегт олн eдр даралн ик цасн орж, зуд болад олн малмуд галдэд Yкж. Тер хаврар тeл барг авгдсн угаИас малчнрт ик haру болсмн. «haлдмa баатрин керглсн hурвн чолуг кeндэснэс болж тецгр уурлж иим ик цасн зуд болв. hурвн тулhиг тэкх кергтэ», — гиж тер haзpин кeгшдYД келж. Тиигэд тер haзрин ахлач олн куунэ кYCлэр haлдмa баатрин керглсн hурвн чолуг су^г торар кYрэлэд, малч олнд haр кYрч гандэж болшго гиж закж.
Тер жилэс эклн малчнр жил болhн эн hурвн чолуг тэкдг болсмн. Тэкдг йоснь haл тэклЬнтэ эдлхн. Тавн eрк хамдан негдэд тэкнэ. Тэкдг eдриг лам, гелц^д тогтаж eгнэ. CYYлднь ардын дунд тер hурвн бeдYн чолун haлдмa баатрин керглж бээсн учрас hээхмжтэ кYчтэ, хур-бора орулж, haзр-ус сэн болЬж чадхас haзa, бас ^л^арин eвддгиг зогсадг гиж нер туурч. Талдан haзрин кYмс чигн hурвн тулhд ирж эврэ бийдэн болн элгн-садндан эрYл мендиг зальврдг болж.
Мо^л туурhтн эртнэс haзр усна сээниг дахж мал маллад ирсмн. XVII-гч зун жилд eeрдYД олн дээнд орсн учрасн тер цагт hурвн тулпин туск домг Yзг-бичгэр бичгдэд Yлдсн уга, зeвкн амнас амнд дамжж улмжлгдад ирж. Теегт эмдрдг келн-улсд авад келхлэ, теегт бээсн тер hурвн бeдYн чолун хот кедг тулh болсар ДYYPшго, бас у^ргн тег деерк haзрин темдг, эс гиж CYYДPэрнь цаг меддг бээсн бээж гиж медгднэ. Эдгэ цагт тер hурвн чолунд мeн haзрин темдг, цаг заах темдг, баатр кYYнэ домг шицгсн дурсхл болснас даву бас эртнэ CYЗг-шYтлhнэ герч болжана.
Рис. 2. Ьурвн тулИд эрул мендин твлэ зальвржах кем
Нуудлч улсмудын сойл болн Ьалдма баатрин туск домг олдсн Ьазрмудас хэлэхлэ, домг гидг болхла Япона номт Янагита Кунио (1875-1962) келсэр «домг тууж болн урн-зокалыг холвадг тагт, сузг-шутэн болн ки бодлЬна дунд оршна» [Янагита 1985: 60].
Йиртмщин бээдл, дурсмщ болн кезэцк иткл «Домгт нурЬлж келгдх зуул бээх бугд эннь келвр болн домгин хойрдгч йилЬэн» — гиж Янагита Кунио йиртмщин бээдл, дурсмщ болн кезэцк иткл Ьурвна хэрлцэнэ туск келсмн [Янагита 1985:18]. Энд дурдгдсн «нурЬлж келгдх зуул» дотр дурсхлын зуул яЬв чигн бээнэ. Дурсхлын зуулнь домгин уг-ЬарЬлЬн болн домгин унн гидгиг медулнэ. Нуднд узгджэх бодьта эд кумсин дурсмжиг сергэж, чееж дотрк дурсмжнь кезэцк сузг-шутэнтэ залЬлдата.
Ьурвн тулЬ болхла, Байн-булгин у тег деерк тод узгдх Ьазр, тенд бээсн Ьурвн чолун кезэ хамаЬас ирсн, ямран керг-уул хажуднь
болад eцгрYлснь медгдшго. Зуг тер бээрн haзрин малчнр hурвн бeдYн чолуг haлдмa баатрла холвж hээхмжтэhэр домглад келсэр ирж. Зуг 1985-гч жилд болсн тецгрин зудын шалтгнь hурвн чолуг кeдлгсн гиж олн ^н бодж, эн чолуна hээхмжтэ кYчтэ гисн ки бодлhнлa ниицж. Эннь дару домгнь «иткл болн ки бодлhнa дунд бээдг» гисиг батлжана.
Теегт мал маллдг кYмс Yвл, зун, хавр, намрт тус тустан белчэр нутгта, тецгрин бээдл теднэ бэрдг малмудт авад келхлэ, ик чинртэ. Иигэд нааран-цааран нYYДгэс болж нYYДлчдин тууж тYYк бичгдэд Yлдсн уга. «Цаг, жил тоолдг aрh уга eнчн арл деерк заИсч, уул дотрк aцhучд авад келхлэ 'кезэнэ цаг' яг 'eцклдYP' eдрлэ эдл eeрхн, тиим ик зeрэ сeрY уга гиж медгддг, нег амн Yгэр келхлэ, кYнэ тууж чеежлдг медрл болн практикас болж домг улмжлгдн тарж эклж» [Янагита 1985: 62].
YYнэс хэлэхлэ, ацх тYPYн домгин тархлтд домг келлгч кYYнэс ур-чадвр шаардхас даву бас туужин Yнниг шаардна. haлдaмa баатр болн hурвн тулhин хоорндк хэрлцэнэс келхлэ, домгнь тууж болн урн-зокъялын дундк тагт гидгнь ил YЗYлЖЭхнь мeн. Тер домгнь болхла кезэцк иткл, бас тер иткл цаарнднь яhж сольгдсиг медртжэхнь лавта.
hурвн тулhиг тэкдг йоснь haл тэкдг йоснла эдл. haл тэкдгнь бe-мeргYлин йосн. Бe-мeргYлд <Лал» болхла эмн-насиг белглнэ. haл тэкхнь haлын сэкYCиг, эцк тецгр, эк haзриг тэкжэх Yзгдл. Эннь эмн насна Yрглжлл болн эрун цевриг медртжэх гYн ухата. Эртнэс eдгэ цаг кYртл eeрдYД haлaн тэксэр ирсмн. hурвн тулhдк малчнр жил болhн haл тэкдгнь — eeрдYД бээhэлин зуд учрхла, эцк тецгр, эк haзрaн тэкж eршэл авч, haлын сэкYCн бузр болhниг эрYтhх болтха гисн кYCл болжана. Эннь негдгч.
Хойрдгчнь болхла, hурвн тулhиг тэкхнь бe мeргYлин йоснла эдл болв чигн, кезэ тэкх, ямр ном умшхиг шарин шажна лам-гецгэнр зааж eгдг. Иим учрас тенд бe мeргYл болн шарин шажна хойр йосн улмжлгдад ирж. XVII-гч зун жилмYДт eeрдYД оларн шажнан сольсн бээдлиг эн домг дотрас медж болна.
XVII-гч жилмYДЭC хооран, 1985-гч жилд чигн, эндр чигн hурвн тулhиг жил болhн тэкнэ. Эннь баатр кYYг дурслхин хамт eeрдин
кэзэцк иткл, зац-зацшлыг улмжлжана. Иигжэснь баатр куунэ ухан-седклиг улмжлжад зогсшго хур ус ^ссн, амр-амулц кYCCн седклэн илткжэнэ. Зац-уулин йоснь тер зац-уулиг кедг кYмсин седкл санана талар кYчн чидл вгдг [Мерфи 2009: 234].
Кезэцк тулhин чолуд домг YлгYP болж, цаарандан иткл CYЗгиг илркэлх бодьта эд болж. Эннь чолун тедY уга, домг уусч, домг дотр «YЗмж бээдл», «тууж болн дурсмж», «иткл болн йосн» бYP ниилэд орсн бээнэ.
YYнэс хэлэхлэ, домгнь «тууж болн урн-зокъялын тагт» болхас даву бас ,;узмж-бээдл", „дурсмж", „кезэцк иткл"-иг холвадг тагт, домг дотр бас „домг келгч ^н болн соцсгч кYYнэ медрл улмжлгджана" [Фоули 2000: 30]. Оцданар келхлэ, Yзмж болн тэк^н хамтдан бээвл номт Ф. Боасин келсн онлта (теория) таарна. Тер онлнь юмб гихлэ, «ардын зац-уулнь сойлын толь, зац-YYлнь дару тер келн-улсин эврэ Yндсни ЗYЙ. Зац-YYлнь кедYhэр вцгрч одсн цаг мвчиг тээлх тYлкYP болвчн бас вдгэ цагиг тээлх тYлкYP болдгнь мвн» [Дандес 2005: 40].
Хамтар керглдг кел болн келн-улсин чинр
Домгнь «тууж болн урн-зокъялын дунд, иткл болн ки бодлhна дунд» бээдг шинжнь китдин Ик цаhан дерсэс (Великая китайская стена) ар Yзгт эмдрж ирсн нYYДлчн келн-улсин амн Yгин зокъялд YЛY медгднэ. Китдин Ик цаhан дерсэс ар Yзгт эмдрж ирсн нYYДлчн келн-улсин тууль, домг, олн эмтнэ дуд, йврэл, магтал, хYрмин йосн, оршалhна йосн, тэклин йосн дотр олн эмтнэ ухан-седкл, иткл-CYЗг илткгднэ. Эннь нег келн улсин хоорндк йовлцанд эдл ^сл-эрмлзлиг илткж, ут удан жилд улмжлгдх CYYPиг тэвж, келн болн оюн санана хYвд элгн садна хэрлцэг уускнэ.
Хамтар керглдг келнь сойлын улмжлл болн тер сойлын кYрэ дотрк олн гешYнэ йовлцанас YYCнэ. Тер олн гешYнэ хоорндан нег-негэн кYЛэн таньхд сойлын YP кергтэ. Хамтан керглдг келн болн нег сойлын кYрэ дотрк олн гешYн хоорндан нег-негэн ^лэн таньхд, домгин улмжлл ик тус болна.
Домг болн кYн эмтнэ хоорнд бвкшго седкл YYCДг учрас Ьалдман туск домгнь домг келгч, домг соцсач эс гиж олн тоона вврдYДиг
за^лдулж;ана. Ьурвн тулhар YлгYрлэд келхлэ, домгнь зевкн нэргэн цецгэнэ юмн биш, орн-нутгиг нерлх, тэклhнэ йос кех гих метэр шуд олн тYмнэ едр болhна эмдрлд орж;ана. Иигэд нег келн-улсин хоорндк хэрлцэг батл^ бас тедниг хоорнднь еердYлж, хащуhарнь бас еердYДин амр амулц эмдрлиг эркмдг, эк бээhэлэн хээрлдг, мал эмтиг хээрлдг улм^лта сойлын ухан тоолвриг илтк^энэ.
Номт Чэнь Юнчао: «Куунэ туск домг, керг уртин туск домг, йиртм^ин бээдлин туск домг болвчн — бYP цуhар йиртм^ин бээдлин туск домг болтана. Эдгэр домгуд цуhар соцсач олна едр дутмын эмдрл дотрк 'бодьта бодьс' деер Yндсл^ келгддмн. Тиигэд кYмсин бийэн гисн ухамсриг сергэ^, домг келгч, домг соцсач болн тенд бээдг уга олн ^мс чигн залhлдата бол^ улм^ллын туск таньлтиг терYлнэ» [Юнчао 2013: 94-103].
Тиимэс ^мс домгиг YЙэс YЙд келхнь эврэннь Yндстнэ улм^лта сойл, Yндстнэ туск ухамсриг едр дутмин бодьс дотр багтан орулж;ах Yзгдл. Тер бодьта бодьснь мен эн Ьурвн тулh кевтэ олн эмтнэ иткл CYЗг болдмн.
«Домгт иткх аль угай гидгнь домг кел^эсн кYYнэ ниигмин гомогенностас шилтэнэ. Домгт иткх эс иткхиг судлхд хамгин ик асудлнь болхла, ^мсин соньн-акад бээдлиг яh^ цээлh^энэ, тер цээлhврт яh^ ханд^ана гисн овр (подход). Эдгэ цагин кYмс яhад соньн акад бээдлиг итк^энэ, яhад тер соньн акад бээдлэс болад домгиг хайсн уга гидгиг япон эрдмт Янагито Кунио келхдэн, «^мс эрт урдк цагнь яг едгэ цагла эдл биш соньн акад цаг YЙ бээсн мен гидгт иткнэ, тиимэс ^мс домгт иткнэ» [Цзоу 2003: 89-93].
Ьалдман туск домгиг иткх тал деер 1985-гч ^илд болсн шуурhн зуд чухл нелэ YЗYлсмн. Шин^лх ухан, техник есч кег^^ бээhэ болв чигн теегт бээдг ^мс Ьурвн тулh чолунас ээhэд эмэ^ бээнэ. YYнд Бурхна шащн болн бе-мергYлин нелэн оршна. Бас олн еердYД хоорндан сойлан улм^л^, хамтдан негн иткл CYЗгтэ учрас, домгнь YЙэс YЙд улм^лгдн ирсмн.
Ашлвр
Йиртм^ин бээдлин туск домг дотр «йиртм^ин Y3м^-бээдлнь» «герч» болад зогсшго бас нег келн-улсин этнограф, иим амн туу^ улм^лгдх йовцдан кYмсин эмдрдг hазриг цээлhн кел^, туу^ин
зэцгиг ха^лж бээхин зергцэ нег келн-улсин улмжлиг тогтажана. Домг кедY удан цаг вцгрсн болв чигн, YЙэс YЙД дамжн седклд багтшго hээхмэр чигн кYмс домгт келгджэх кун болн келгджэх hол YYЛ-керг Yнн бээсн гиж иткнэ. Эдл сойлта олн кумсин ЗYркнд теднэ домгт келгджэх тер вцгрж одсн туужин баатр болн уул-кергнь вцклдYP болсн мет Yнн. Иимэс йиртмжин бодьт бодьснь вцгрсниг улмжлн дамжулж бас вдгэ цагин бээдлиг YЗYЛн, иргч цагин сойлыг угтад медх ма^Ц.
Олзлгдсн ном
Бичеев 2005 — Бичеев Б. А. Дети Неба — Синие Волки. Мифолого-религиозные основы формирования этнического сознания калмыков. Элиста: КалмГУ, 2005. 200 с. Дандес 2005 — ШН^ •
, 2005 ЩНШШ (= Дандес А.
Фольклорный анализ / пер. Ху Сяохуй. Гуйлинь: Изд-во Гуансинского пед. ун-та, 2005. 299 с.). (На кит. яз.) КИЛП 1969 — Калмыцкие историко-литературные памятники в русском
переводе / сост. А. В. Бадмаев. Элиста: КНИИЯЛИ, 1969. 203 с. Мерфи 2009 —
2009^7^ШШ (= Мерфи Ф. Р. Введение в культурную и социальную антропологию / пер. Ван Чжуочжунь. Пекин: Коммерческая пресса, 2009. 318 с.). (На кит. яз.) Фоули 2000 —
Ш (=Фоули Д. М. Поэтика фольклора. Теория Пэри-Лорда. Пер. Чао Геджин. Пекин: Изд-во социальной литературы, 2000. 376 с.). (На кит. яз.)
Цзяньчжун — 2006 -
2006^06
$ (= Цзяньчжун Вэн. Взаимосвязь между нематериальным и материальным культурным наследием (на примере фольклора) // Журнал Пекинского педагогического университета. 2006, № 6. С. 45-49). (На кит. яз.)
цзоу 2003 — зд^мш^кшята ^ширша^й^ш
И, Щ^^Й» 2003^4$. (= Цзоу Минхуа. Генеалогия знания в мифологии: Интерпретация «Теории легенды» Кунио Янагиты) // Исследование этнической литературы. 2003. № 4. С. 89-93.
Юнчао 2013 — аьж*^
2013^04|Л (= Юнчао Чэнь: Фольклор как местный дискурс // Журнал Пекинского государственного университета. Сер. Философия и социальные науки. 2013. № 4. С. 94-103. (На кит. яз.)
Янагита 1985 — »ЫШШ,
1985^12^^1® (= Янагита К. Теория легенды / пер. Сян Лянь, редактор Цзычэнь. Пекин: Изд-во фольклора Китая, 1985. 176 с.). (На кит. яз.)
