Научная статья на тему 'Ҳунармандчилик тараққиётининг тарихий ва институционал асослари'

Ҳунармандчилик тараққиётининг тарихий ва институционал асослари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3146
365
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳунармандчилик / ҳунармандлар кооперацияси / маҳаллий саноат / артель / «Ҳунармандчилик маҳсулотлари учун сифат белгиси» / уй ҳунармандчилиги / буюртмага асосланган ҳунармандчилик / бозорга асосланган ҳунармандчилик / ремесленничество / кооперация ремесленников / местная промышлен- ность / артель / «Знак качества для ремесленных изделий» / домашнее ремесленничество / ремесло на заказ / ремесло на рынок / handicraft / handicraftsman cooperation / local industry / workmen’s cooperative association / «Quality status stamp for handicraft products»

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдуллаева Раъно Гафуровна

Мақолада ҳунармандчиликнинг тарихий тараққиёти ва унинг шакллари, режали иқтисод давридаги ҳолати, мустақиллик йилларида соҳа тараққиёти учун яратилган имконият ва имтиёзлар, бугунги кунда уни ривожлантиришнинг институционал асослари ёритилган. Шунингдек, ЮНЕСКОнинг «Ҳунармандчилик маҳсулотлари учун сифат белгиси» дастурининг Жануби-Шарқий ва Марказий Осиёда ҳунармандчиликни қўллаб-қувватлаш йўналишлари акс эттирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORICAL AND INSTITUTIONAL BASICS OF HANDICRAFT DEVELOPMENT

В статье показано историческое развитие ремесленничества и его формы, судьба в годы плановой экономики, созданные льготы и преференции в годы независимости, институциональные основы развития ремесленничества на сегодняшний день, также показаны поддерживающие направления программы ЮНЕСКО «Знак качества для ремесленных изделий» ремесленников Юго-Восточной и Центральной Азии.

Текст научной работы на тему «Ҳунармандчилик тараққиётининг тарихий ва институционал асослари»

>

АБДУЛЛАЕВА Раъно Гафуровна,

Тошкент давлат иктисодиёт университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси катта укитувчиси

ХУНАРМАНДЧИЛИК ТАРАККИЁТИНИНГ ТАРИХИЙ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ

УДК: 330.1 (330.8) ББК: 65.29

АБДУЛЛАЕВА Р.Г. ХУНАРМАНДЧИЛИК ТАРАЦЦИЁТИНИНГ ТАРИХИЙ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ

Маколада хунармандчиликнинг тарихий тараккиёти ва унинг шакллари, режали иктисод давридаги холати, мустакиллик йилларида соха тараккиёти учун яратилган имконият ва имтиёзлар, бугунги кунда уни ривожлантиришнинг институционал асослари ёритилган. Шунингдек, ЮНЕСКОнинг «Хунармандчилик махсулотлари учун сифат белгиси» дастурининг Жануби-Шаркий ва Марказий Осиёда хунармандчиликни куллаб-кувватлаш йуналишлари акс эттирилган.

Таянч иборалар: хунармандчилик, хунармандлар кооперацияси, махаллий саноат, артель, «Хунармандчилик махсулотлари учун сифат белгиси», уй хунармандчилиги, буюртмага асосланган хунармандчилик, бозорга асосланган хунармандчилик.

АБДУЛЛАЕВА Р.Г. ИСТОРИЧЕСКИЕ И ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЕ ОСНОВЫ РАЗВИТИЯ РЕМЕСЛЕННИЧЕСТВА

В статье показано историческое развитие ремесленничества и его формы, судьба в годы плановой экономики, созданные льготы и преференции в годы независимости, институциональные основы развития ремесленничества на сегодняшний день, также показаны поддерживающие направления программы ЮНЕСКО «Знак качества для ремесленных изделий» ремесленников Юго-Восточной и Центральной Азии.

Ключевые слова: ремесленничество, кооперация ремесленников, местная промышленность, артель, «Знак качества для ремесленных изделий», домашнее ремесленничество, ремесло на заказ, ремесло на рынок.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

ABDULLAEVA R.G. HISTORICAL AND INSTITUTIONAL BASICS OF HANDICRAFT DEVELOPMENT

In the article are discussed historical development of handicraft and it's form, it's fate in the years of state-planned economy, created graces and preferences during independence years, institutional basics of handicraft development nowadays. Moreover there is shown UNESCO's supporting directions and program: «Quality status stamp for handicraft products» of handicraftsmen of Southeast and Central Asia.

Keywords: handicraft, handicraftsman cooperation, local industry, workmen's cooperative association, «Quality status stamp for handicraft products».

XyHapMaHdHUflUK цадимги daBpnap, n-bHU инсониптнинг uwna6 nuqapuw 0aonunmu 6unaH 6upгanuкдa naudo 6ymaH, de6 aumunadu.

Айнан, ана шу к,адимги давр к,ачондан бошланганлиги хак,ида тухталиб утсак. Архео-логларнинг Африка ва Ява оролида олиб борган тадкикотлари сайёрамизда одамлар 3-3,5 миллион йиллардан бери яшаб кела-ётганлигини курсатади1 ва бу давр кадимги палеолит даври деб аталади. Бу давр ва ундан кейинги мезолит даври одамларнинг терма-чилик ва овчиликка асосланган турмуш тарзи табиатдаги тайёр нарсаларни узлаштириш, истеъмол килиш хужалиги деб хам аталади. Учинчи давр неолит - янги тош даври булиб, унга милоддан аввалги 6-4 мингинчи йиллар киради. Неолит даври одамларнинг дехкон-чилик, чорвачилик ва хунармандчилик ор-кали истеъмол килинадиган махсулотларни узлари яратишга асосланган турмуш тарзи, ишлаб чикариш хужалиги шаклланган боск,ич, деб хам аталади. Демак, хунармандчилик тараккиёти неолит давридан, яъни милоддан аввалги 6-4 мингинчи йиллардан бошланган. Бу даврда тош куроллари орасида тошбол-талар, поналар, исканалар, тоштешалар пайдо булди. Неолит даври «тошболталар асри» хам дейилади.

Хунармандчиликнинг сопол буюмлар ясаш тармоти вужудга келади. Шунинг учун бу даврни «сопол асри» хам дейишади. Неолит даврида ишлаб чик,арувчи хужалик шаклла-ниб булади. Бу инсоният эришган катта ютук,

1 Усмонов К., Содиков М., Бурхонова С. Узбекистон тарихи. Дарслик. - Т., 2005. -24-б.

булиб, одамлар табиатга карамликдан бутун-лай кутиладилар. Жамоалар (урутлар) озук,а излаб кучиб, дайдиб юришдан утрок, хаёт кечиришга утадилар. Доимий яшайдиган кул-балар, уйлар куриш одамларнинг турмуш тарзига айланади, к,ишлок,лар вужудга келади. Неолит даврида одамлар хайвон терисидан тикилган кийимлар урнига жун ва усимлик толасидан тук,илган матолардан тикилган кийимлар киядиган буладилар. Хунарманд-чиликда тукимачилик, тикувчилик тармоти хам пайдо булади.

Туртинчи давр - энеолит, яъни мисдан куроллар ясаш узлаштирилгани учун тош-мис даври дейилади, у милоддан аввалги 4 мингинчи йилларда юз берди.

Бешинчи давр - бронза, яъни мис ва к,алай котишмасидан мехнат куроллари ясаш узлаштирилган давр булиб, милоддан аввалги 3-2 мингинчи йилларни уз ичига олади. Аждодларимиз милоддан аввалги 3 мингинчи йиллардаёк, мисга к,алай аралаштириб бронза, яъни к,аттик, металл к,отишмасини олишни, ундан пишик, ва к,аттик, мехнат куроллари, килич, ханжар, уй-рузтор буюмлари, зеб-зийнат безаклари ясашни узлаштириб олди-лар. Бу давр бронза даври деб ном олди.

Бронзанинг кашф этилиши металлург хунармандларни, металлургия устахоналари ва заргарлик устахоналарини вужудга кел-тирди. Хунармандчиликнинг бу тарифа ихти-сослашуви турли худудлар уртасида махсулот

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

айирбошлаш, уларни иктисодий жихатдан ботлайдиган алока йулларининг пайдо були-шига олиб келади.

Милоддан аввалги бир мингинчи йиллар бошларида темирдан турли куроллар ва асбоб-ускуналар ясашнинг узлаштирилиши натижасида темир асри бошланади1.

Айрим ишлаб чикариш жамоалари дехкончилик билан, бошкалари чорвачилик ёки хунармандчилик билан шутулланадилар. Улар уртасида дехкончилик, чорвачилик ва хунармандчилик махсулотларини узаро айирбошлаш кенгайиб борди. Бу эса, уз навба-тида, савдогарлар табакасини, илк шахар-ларнинг мухим белгиларидан бири сифатида бозорларни келтириб чикаради. Жамиятнинг ижтимоий-иктисодий хаётида товар айирбошлаш юз берди, дастлабки шахарлар пайдо булди. Археолог олимларнинг сунгги тадки-котлари асосида фикр юритадиган булсак, Узбекистон худудида бронза давридаёк, милоддан аввалги 2 мингинчи йиллик урта-ларида кичик шахар давлатлари шакллан-ган.

Шундай килиб, мамлакатимиз одам пайдо булган илк минтакалардан биридир. Ватани-мизда одамлар карийб миллион йиллардан бери яшаб келмокдалар. Улар уз тарак,к,иётида ибтидоий туда, урут жамоасидан иборат узок тарихий йулни босиб утдилар. Яшаш учун курашиб, оддий тош куроллари ясашдан металлни кашф этишгача, металлдан мехнат куроллари, уй-рузтор ва турли хил безак буюмлари ясашгача кутарилдилар. Яланточ холда яшашдан жун, пахта, пилла толасидан кийим тикиб кийишгача, -горларда яшашдан уй-жой куриш, кишлок-кишлок булиб яшаш-гача булган узок ижтимоий ривожланиш дав-рини бошдан кечирдилар.

Юк,оридаги тараккиёт жараёни хунарманд-чиликнинг канчалик кадимий фаолият сохаси эканлигини курсатади. Хунармандчилик уз тараккиёти жараёнида уй хунармандчилиги, буюртма ва бозорга асосланган хунарманд-

1 Усмонов К,-, Содиков М., Бурхонова С. Узбекистон тарихи. Дарслик. - Т., 2005. -24-б.

чилик шаклларини босиб утди. Хунарманд-чиликнинг бундай боскичларни босиб ути-шига ижтимоий мехнат таксимотлари катта туртки берган. Милоддан аввалги XVIII асрда Вавилон шохи Хаммурапи конунларида темирчилар, курувчилар, дурадгорлар, тош йунувчилар, кунчилар, кемасозлар хакида суз юритилади. Хунармандлар кунбай тулов асосида ишлаганликлари хакидаги маълумот-лар келтирилади.

Кадимги Шарк каби Кадимги Юнонистон ва Румда хам мустакил хужалик юритилиб, буюртма асосида ва бозорга махсулот чика-раётган хунармандларнинг сони анчани таш-кил этган. Бу эса жамиятнинг ривожланишида мухим ахамият касб этган, сифат жихатидан янги ижтимоий катлам - шахар хунарманд-чилигининг пайдо булишига олиб келди. Шахар хунармандлари ерга ботлик эмас эди-лар, шунинг учун улар купрок товар-пул муносабатларига жалб килинган эдилар. Мехнат куролларининг такомиллашуви, хунармандлар касбий махоратларининг ошиши, уларнинг ихтисослашуви ва куплаб янги хунар турларининг пайдо булиши анча мураккаб махсулотларни ишлаб чикариш техникасининг узлаштирилишига олиб келди. Хунармандлар кенг куламда такомиллашган кишлок хужалиги ва хунармандчилик мехнат куролларини тайёрлай бошладилар. Бу эса бутун хужалик хаётига ижобий таъсир курсатди. Хунармандчилик тараккиёти бозор иктисодиёти пайдо булгунга кадар давом этди. Илк бозор иктисодиёти даврида уй хунармандчилигининг салмо™ кескин кама-йиб, бозор учун ишловчи хунармандларнинг сони купайди. Купчилик хунармандлар уз мустакилликларини йукотиб, олиб-сотар сав-догарларга ботлик булиб колишди, куп хол-ларда эса уз уйида ёки йирик бадавлат-тадбиркорлар кулида ёлланиб ишловчи -касаначига айланиб колди. Саноат инкилоб-ларидан кейин эса хунармандчилик махсулоти машинада ишлаб чикарилган арзон фабрика махсулотлари томонидан сикиб чикарила бошланди. Шу пайтдан бошлаб хунарманд-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

1-жадвал. Даврлараро хунармандчилик тара^^иёти

Даврлар Хунармандчилик тараккиёти

Палеолит, сунгги боскич Хайкалтарошлик, тасвирий санъат, суякдан такинчоклар ясаш вужудга келди.

Мезолит Ук-ёй (камон), иртитувчи найза куроллари ясалди. К,оятош суратлари пайдо булди.

Неолит Тош болта, пона, искана, кетмон-теша (мотига), тош мосламали суяк урок, дон янчгич, сопол идишлар ясалди. Сувда сузиш мосламалари ясалди. Ип йигирувчи урчук, тукув дастгохлари вужудга келди. Жун ва усимлик толасидан кийимлар тикилди. Ишлаб чикариш хужалиги шаклланди.

Энеолит Мис кашф этилди, мисдан болта, урок, найза учлари, ханжар куроллари, такинчок ва безак буюмлари ясалди.

Бронза Бронза ихтиро килинди. Металлдан болта, урок, кетмон, теша, найза, пичок, килич, ханжар, заргарлик буюмлари ясалди. Омоч, тилдирак, арава ясалди. Устахоналар пайдо булди. Хайвонлардан транспорт сифатида фойдаланиш узлаштирилди. Ёртучок, утур, чарх-урчук ясалди. Савдо алокалари вужудга келди. Шахарлар пайдо булди.

чилик узининг ишлаб чикариш сохасидаги хукмронлик мавкеини йукота бошлади, аммо ишлаб чикариш сохасидан бутунлай йук булиб кетмади.

Мамлакатимиз худудида режали икти-содиёт даврида хунармандчилик тараккиёти умуман тухтаб колди. Бу даврда хунар-мандчилик маъмурий равишда сундирилди. 1926 йили умумий ах,оли орасида якка дех,-конлар ва бирлашмаган хунармандлар 80,2 фоизни, ишчи ва хизматчилар эса 19,8 фоизни ташкил этган. Шу йилларда хунармандлар мажбурий тарзда артелларга бирлаштирил-дилар ва саноатлаштириш тугаши билан юкоридаги курсаткич кескин узгариб, 1939 йилда ишчи ва хизматчилар сони 32,2 фоизга тенг булган, дехкон хамда бирлашмаган хунармандлар эса 2,9 фоизни ташкил этган.

1956 йилда Иттифок хукумати «Хунармандлар кооперациясини тугатиш тутрисида» карор кабул килди ва хунармандчилик мах-сулотларини турли техник воситалар, станок-лар оркали ишлаб чикариш йулга куйилиб якка тартибдаги хунармандлар мажбурий тарзда хунармандчилик фабрикаларига бир-лаштирилдилар. Натижада 60-йиллар бошида Узбекистонда хунармандчилик ишлаб чика-ришида банд булган ахоли сони шу кадар кескин камайдики, бу курсаткич халк хужа-лигида банд булганлар умумий сонининг 0,1

фоизига хам етмади. Кейинчалик хунармандлар умуман хисоботга киритилмадилар.

Хунармандчилик махсулотлари фабрика-ларида ишлаб чик,арилаётган махсулотларнинг сифатига нисбатан салохияти кескин узгарди, мехнат унумдорлиги пасайиб кетди. Респуб-ликамиз мустакилликка эришгандан сунг хунармандчиликни ривожлантириш давлат сиёсати даражасига кутарилди.

Мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб Узбекистон Республикаси Прези-денти ва хукумати томонидан миллий хунармандчилик сохасининг эркин, демократик шароитларда ривожланишига жиддий эъти-бор каратилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 1991 йил 27 августда «Ижо-дий уюшмалар, кунгилли жамиятлар ва жамтармаларни партия тасарруфидан чикариш тутрисида»™1 ва «Узбекистон ижодкор-лари жамтармасини тузиш тутрисида»ги2 фармонлари натижасида Узбекистон худудида фаолият курсатаётган ижодий уюшмалар, жамиятлар, уларнинг булимлари ва корхо-налари хам партия тасарруфидан чикарилди. Партия тасарруфидан чикиб мустакил фао-лиятни бошлаган республика ижодий уюш-маларининг моддий ва молиявий негизини

1 Узбекистон Республикаси Олий Кенгаши Ахборот-номаси. // Т., 1991 йил 30 октябрь, 10-сон. -6-б.

2 Уша жойда, 18-19-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

мустахкамлаш, уларнинг оилаларига маъна-вий, моддий ва бошка ёрдамлар курсатиш максадида Узбекистон Республикаси Прези-денти хузуридаги Вазирлар Махкамасининг бюджетидан 3 миллион сум ажратилди1.

Уша пайтда иктисодиётдаги таназзул холати, мамлакатдаги ишсизлик даражасини инобатга олиб, республикада саноатлашган миллий хунармандчилик сохасини ривож-лантириш ва уни янада такомиллаштириш максадида бир катор чора-тадбирлар амалга оширилди.

1992 йил 3 сентябрда Узбекистон Республикаси Президентининг «Давлат «Махаллий саноат» корпорациясини ташкил килиш тутрисида»ги2 фармони эълон килинди. Республика халк бадиий хунармандчилиги саноат-савдо бирлашмасига карашли корхо-налар ва ташкилотларнинг шу бирлашмаси Давлат «Махаллий саноат» корпорацияси таркибига кирувчи Республика халк бадиий хунармандчилиги саноат-савдо концернига айлантирилди. Бу республика махаллий саноатини бошкаришни ташкил килишни янада такомиллаштириш, тармокда бозор муносабатларини кенг жорий этиш, корхо-наларнинг иктисодий мустакиллигини кен-гайтиришда, халк бадиий хунармандчилиги буюмларини ишлаб чикариш хажмларини купайтиришда айни муддао булди. Шунинг-дек, бозорни истеъмол товарлари билан тулдиришда, ахолининг истеъмол молларига булган эхтиёжини туларок кондиришда мухим ахамиятга эга булди. Тарихий маълу-мотлар хунармандчилик турли таназзуллар, урушлар натижасида издан чиккан икти-содиётни тиклашда мухим роль уйнаганлигига гувохлик беради. Режали ик,тисодиётдан мам-лакатимизга хам барчамизга маълум инки-розга юз тутган иктисодиёт, бушаб колган пештахталар мерос булиб колган эди. Ана шундай отир пайтда махаллий хом ашёдан хар томонлама фойдаланиш ва ахолининг иш

1 Узбекистон Республикаси Олий Кенгаши Ахборот-номаси. // Т., 1991 йил 30 октябрь, №10. -18-19-б.

2 Уша жойда, 78-79-б.

билан банд булмаган кисмини ишлаб чика-ришга жалб этиш мухим вазифалардан бири эди.

Шунингдек, 1995 йил 24-25 октябрь кун-лари Тошкентда БМТнинг Узбекистондаги доимий ваколатхонаси билан хамкорликда Узбекистон халк усталари ва хунармандлари иштирок этган биринчи Республика ярмар-касининг утказилиши3 мухим ахамиятга эга булиб, бу ярмарка хорижий мамлакатларнинг сайёхларида кизикиш уйтотди ва хунарманд-лар фаолиятига булган эътиборнинг ошишига кучли туртки булди.

1997 йилдан бошлаб хунармандчиликка булган эътибор янги боскичга кутарилди.

Уй шароитида юксак савиядаги бадиий хунармандчилик буюмлари ишлаб чика-раётган халк усталарига жойлардаги хоким-ликларнинг амалий ёрдами мухим вазифалардан бири сифатида курсатилган. Хунар-мандлар беш йилгача даромад солитидан озод килиндилар, республикадан четга чика-риладиган халк хунармандчилиги буюмлари учун бож тулови олиш бекор килинди. Бунинг натижасида норасмий фаолият олиб бора-ётган хунармандлар руйхатга олиндилар, соха ривожланиш боскичига утди. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 31 мартда «Халк бадиий хунар-мандчиликлари ва амалий санъатни янада ривожлантиришни давлат йули билан куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тутрисида»ги фармони халк бадиий хунармандчиликлари ва амалий санъатининг ахамиятини ошириш, кулда ишланган бадиий буюмлар тайёрлаш-нинг асрий анъаналари ва узига хос турла-рини кайта тиклашда мухим ахамиятга эга булди.

Республикамизда миллий маданиятни янада ривожлантиришга хамда истеъдодли шогирдларни тайёрлашга кушган хиссани ратбатлантириш максадида 1998 йил 1 майда

3 «Халк сузи», 1995 йил 29 октябрь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

«Узбекистон Республикаси Халк устаси» фах-рий унвони1 таъсис этилди.

Хунармандчиликни ривожлантиришга каратилган давлат сиёсати бугунги кунга кадар изчил олиб борилмокда.

Хунармандларни куллаб-кувватлаш бора-сида берилган солик имтиёзлари Президент-нинг тегишли фармонлари билан 2017 йил 1 январга кадар узайтирилиб келинди. 2017 йил 1 январдан хунармандлар учун хам солик тулови жорий этилди. Энди хунармандлар энг кам ойлик иш хакининг 0,5 баробари микдорида катъий белгиланган солик тулаш-лари белгилаб куйилди2. Бу солик тулови республиканинг барча худудлари учун бир хил белгиланган. Якка тартибдаги тадбиркор-лар катъий белгиланган соликни энг кам ойлик иш хакининг 10 баробаригача булган микдорда тулашларини инобатга оладиган булсак, хунармандлар учун берилган солик имтиёзининг ратбатлантирувчи роли сези-лади.

Шунингдек, Узбекистон Вазирлар Махкама-сининг «Юридик шахс ташкил этмасдан оила-вий тадбиркорликни хамда хунармандчилик фаолиятини ривожлантириш ва кенгайтириш чора-тадбирлари тутрисида»ги 2009 йил 29 июлдаги 216-сон карори билан тасдикланган Низомга киритилган узгартиришларга кура хунармандчилик фаолияти турлари 42 тадан 34 тагача кискартирилди.

Республикамизда хунармандчилик фаолиятини ривожлантириш, химоялаш ва куллаб-кувватлаш учун институционал асос мавжуд. Институционал асос кадимдан мав-жуд бугунги кунда мавкеи янада ошган «Уста-шогирд» мактаблари, хунармандчиликни куллаб-кувватлаш учун ташкил этилган Республика халк хунармандлари ва мусав-вирлари «Хунарманд» уюшмаси, Республика

1 «Узбекистон санъати». - Т.: «Шарк», 2001. -227-б.

2 Тузатишлар Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2016 йил 27 декабрдаги «Узбекистон Респуб-ликасининг 2017 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва давлат бюджети пара-метрлари туFрисида»ги ПК,-2б99-сон карори билан кабул килинди.

«Тадбиркор аёл» уюшмаси, Республика «Усто» бирлашмаси, «Махалла» жамоат фонди фаолиятларида куринади. Бу инсти-тутлар мамлакатимизда хунармандчиликни янада ривожлантириш, куллаб-кувватлаш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга оширмокдалар:

1. Халк хунармандларининг фаолиятини мувофиклаштириш, уларнинг хукуклари ва манфаатларини химоя килиш.

2. Усталар ва хунармандларни моддий-техника ресурслари, асбоблар, кичик механизация воситалари билан таъминлаш, ишлаб чикарилган махсулотни сотишда, шу жумла-дан экспорт килишда ёрдам беришни назарда тутган холда уларга уйда ишлашлари учун шарт-шароитлар яратишда кумак бериш.

3. Бозор талабларини урганиш хамда юксак бадиий буюмлар тайёрлаш учун махаллий хом ашё ва материалларнинг янги турларидан фойдаланиш буйича тавсияно-малар ишлаб чикиш.

4. Мамлакат ичкариси ва чет элларда халк усталарининг буюмларини кенг тартиб ва реклама килиш учун расмли материаллар ва каталоглар чикариш, кургазмалар ва кимошди савдоларини ташкил этиш.

5. Халк санъати анъаналарини саклаб колиш хамда юксак бадиий буюмларни тайёрлаш куникмаларини ёшларга сингди-риш, мохир усталарни тайёрлаш ва хока-золар.

Бу институтлар фаолиятини келажакда хам тухтовсиз равишда кенгайтириб бориш лозим. Чунки бу институтлар хунармандчиликни ривожлантиришга ёрдам беради, хунармандчилик эса нафакат бизнинг республикамизда, балки бутун дунё мамлакатларида ахолини самарали иш билан банд этиш, ахоли турмуш фаровонлигини ошириш имкония-тини берадиган сохалардан биридир.

Бу борада Президент Ш.М.Мирзиёев: «Якинда Хукумат мажлисида депутат ва сена-торлар иштирокида 2017 йилда янги иш уринлари ташкил этиш дастури лойихаси мухокама килинди. Дастур 390 минг кишини

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

доимий иш жойи билан, 200 минг кишини - кишлок хужалиги хамда курилишда мавсу-мий ва вактинчалик иш билан, 309 минг кишини - шахсий ёрдамчи ва дехкон хужа-ликлари, хунармандчилик ва оилавий тад-биркорлик оркали иш билан таъминлашни назарда тутади»1, деб таъкидлади.

Яна бир мухим масала бугунги кунда республика ёшларига миллий кадриятлар асосида, замонавий рухда таълим-тарбия бериш давлат сиёсати даражасига кутарилган. Узбекистан Республикаси 2016 йил 14 сент-ябрда янги тахрирдаги «Ёшларга оид давлат сиёсати тутрисида»ги Конунининг кабул килинганлиги бунинг ёркин далилидир. «Олдимизда турган энг мухим ва долзарб масалалардан бири - юксак маънавиятли, замонавий билим ва касб-хунарларга, уз мустакил фикрига эга булган ёшларни миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тар-биялашдан иборат эканини барчамиз яхши тушунамиз»2.

Бу борада миллий хунармандчилик замо-навийлик билан уйтунлаштирилса айни муд-дао булади. Чунки бугунги глобаллашув даври замон билан хамнафас булишни так,озо килади. Аммо бунда хар бир миллат узлигини, миллий урф-одат, кадриятлар ва мадания-тини саклаб колиши зарур.

Шу максадда ЮНЕСКОнинг «Хунармандчилик махсулотлари учун сифат белгиси» Дастури кабул килинган. Бу дастур миллий анъана ва кадриятлар, миллий хунармандчи-ликка хос малака ва махоратларнинг келажак авлодларга мерос булиб колиши ва барда-вомлигини таъминлаш учун инновацион усуллар билан миллий хунармандчилик мах-сулотларини ишлаб чикараётган хунарманд-ларни куллаб-кувватлашни кузда тутади.

1 Мирзиёев Ш.М. Демократик ислохотларни изчил давом эттириш, халкимиз учун тинч ва осойишта, муносиб хаёт даражасини яратиш - баркарор тараккиёт кафолатидир. / Узбекистон Республикаси Президентлигига номзод Шавкат Мирзиёевнинг Тадбиркорлар ва ишбилармонлар харакати -Узбекистон Либерал-демократик партиясининг VIII съездидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2016 йил 21 октябрь.

2 Уша ерда.

«Хунармандчилик махсулотлари учун сифат белгиси» Дастури 2001 йилда ЮНЕСКОнинг Бангкокдаги Минтакавий Осиё-Тинч океани бюроси ва AHPADA - Жануби-Шарк,ий Осиё мамлакатлари хунармандчилигини ривожлантиришни куллаб-кувватлаш ассо-циациясининг ташаббуси билан кабул килинган. 2004 йилдан Дастур Марказий Осиёдан Козотистон, Киртизистон, Тожикис-тон, Туркманистон, Узбекистон ва Жанубий Осиёдан Бангладеш, Бутан, Хиндистон, Мальдив, Непал, Покистон ва Шри-Ланка давлат-ларини камраб олди. 2006 йилдан эса «Сифат белгиси» дастури Шаркий Осиё - Хитой, Япония, Мутулистон, Шимолий ва Жанубий Корея давлатларида муваффакиятли кулланил-мокда.

Марказий Осиёда ЮНЕСКОнинг «Хунармандчилик махсулотлари учун сифат белгиси» Дастурини CACSA - Марказий Осиёда хунармандчиликни куллаб-кувватлаш таш-килотлари ассоциацияси амалга оширади. Утган йилдан бошлаб Дастур Бутунжахон хунармандлар уюшмаси (ВРС) рахбарлиги остида амалга оширилмокда.

Дастур куйидаги вазифаларни амалга оши-ришга йуналтирилган:

1. Хунармандчилик махсулотлари сифа-тини назорат килиш учун ишончли меха-низмни яратиш хамда к,атъий сифат стандарт-ларини урнатиш.

2. Анъанавий миллий хунармандчиликка оид билим ва куникмаларни саклаб колган холда хунармандчилик махсулотларини ишлаб чикаришда инновацион ёндашувни ривожлантириш.

3. Хунармандчилик махсулотлари марке-тинги ва дизайнини такомиллаштириш, хунармандчилик махсулотлари бозорини кенгайтириш ва уларнинг муаллифлик хукук-ларини химоялаш максадида семинарлар ташкил этиш.

4. Хунармандчилик саноати баркарорли-гини таъминлаш учун маркетинг хизматла-рини курсатиш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

Шyнингдeк, x1yнapмaндчилик куп мэмлэ-^"map ^нунчилигидэ вa xaлкapo ^нун-чиликдэ aнчaдaн бepи ишлaтилaди. Бу БЫ^ ЕИ, ЖСT учун ягoнa тepмин x1иcoблaнaди. Macaлaн, ЖСTдa Toвapлap «вдс^ (rATT) вa xизмaтлap (rATC) бyйичa 2 ïa йиpик Бoш битим мaвжyд. Xyнapмaндчилик ïoвapлapи вa xизмaтлapи ушбу иккaлa биïимгa х,эм киpитилгaн.

Xyнapмaндчилик ïoвapлapигa, мacaлaн, кyйидaгилap киpитилгaн: бaдиий вa зapгap-лик бyюмлapи, мeбeль, кийим-кeчaк, ^йэф-зaл, oзик1-oвк1aт мax1cyлoïлapи вa x1oкaзo-лap.

Xyнapмaндчилик xизмaïлapигa кийим-кeчaк вa пoйaфзaл тикиш, aïïopлик вa 6om-^ap киpиïилгaн.

Дeмaк, x1yнapмaндчилик ïaдбиpкopлиги дунёнинг купчилик мaмлaкaïлapидa pивoж-лaнïиpилмoкдa, бунинг учун инcïиïyци0нaл acoc мaвжyд. Жyмлaдaн, pecпyбликaмиздa Х,ЭМ x1yнapмaндчилик ïaдбиpкopлигини pивoжлaнтиpиш учун кepaкли acoc х.эмдэ йyл-йypиклap eïapли дapaжaдa. Эндиги вaзифa мaмлaкaтимиздa иннoвaциялapни Куллэгэн х^лдэ миллий x1yнapмaндчиликнинг ïapaккиëïини жaдaллaшïиpиш зapyp. Бу yз-yзидaн x1yнapмaндчилик мax1cyлoтлapи эк^ пopïини oшиpишгa oлиб кeлaди, ишcизлик дapaжacини пacaйтиpaди, кoлaвepca эх^ЛИ-нинг ïypмyш фapoвoнлигини юкcaлïиpaди. 3epo, буюк мaкcaдимиз oзoд вa o6oд Baïaн, эpкин вa фapoвoн х^ёт кypишдaн ибopaï-диp.

Адабиётлар:

1. Mиpзиëeв Ш.M. Дeмoкpaтик иcлox1oтлapни изчил дaвoм эттиpиш, xaлкимиз учун тинч вэ ocoйиштa, мyнocиб х^ёт дapaжacини яpaтиш - бapкapop тapaккиëт кaфoлaти-диp. I Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтлигигa нoмзoд ШЭВКЭТ Mиpзиëeвнинг Taд-биpкopлap вэ ишбилapмoнлap x,apa^™ - Узбeкиcтoн Либepaл-дeмoкpaтик пapтияcи-нинг VIII cъeздидaги мaъpyзacи. II «Хэлк cyзи», 2016 йил 21 on^p^

2. Уcмoнoв К., Сoдикoв M., Бypxoнoвa С. Узбeкиcтoн тapиxи. Дapcлик. - T., 2005. -478-б.

3. Узбвк^к^н Pecпyбликacи Олий Кeнгaшининг Axбopoтнoмacи. II T., 1991 йил 30 o^6p^ 10-шн.

4. «Хэлк cyзи», 1995 йил 29 on^p^

5. Узбeкиcтoн caнъaти. - T.: <^apK», 2001. -227-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.