Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришда солиқ механизмининг роли'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришда солиқ механизмининг роли Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
322
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ишонқулова М.

Ўзбекистон Президенти ва Ҳукумати томонидан республикамизда кичик бизнес субъектлари фаолиятига янада кенг имкониятлар бериш, уларни ривожланишидаги тўсиқларни баратараф этиш, иқтисодиётнинг базавий тармоқларида модернизация, техник ва технологик қайта жиҳозлаш жараёнларини фаоллаштириш, сифатли, экспортга йўналтирилган рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни таъминлайдиган замонавий мослашувчан мини-технологияларни татбиқ этиш, ички ва ташқи бозорларда мамлакатимиз ишлаб чиқарувчилари маҳсулотларининг рақобатбардошлигини янада оширишга қаратилган бир қатор меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришда солиқ механизмининг роли»

Ишонкулова М.

Узбекистон Республикаси

Солик, Академияси тадк,ик,отчиси

КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РАГБАТЛАНТИРИШДА СОЛИК МЕХАНИЗМИНИНГ РОЛИ

Узбекистон Президенты ва Цукумати томонидан ре-спубликамизда кичик бизнес субъектлари фаоли-ятига янада кенг имкониятлар бериш, уларни ри-вожланишидаги тусицларни баратараф этиш, ицтисодиётнинг базавий тармоцларида модернизация, техник ва технологик цайта жихозлаш жа-раёнларини фаоллаштириш, сифатли, экспорт -га йуналтирилган рацобатбардош махсулотлар ишлаб чицаришни таъминлайдиган замона-вий мослашувчан мини-технологияларни татбиц этиш, ички ва ташци бозорларда мамлакати-миз ишлаб чицарувчилари махсулотларининг рацобатбардошлигини янада оширишга царатилган бир цатор меъёрий-хуцуций хужжатлар цабул цилинмоцда.

Бугунги кунда хизмат курсатиш ва кичик бизнес сохасини янада ривожлан-тириш, ахоли бандлигини таъминлаш ва хаёт даражасини оширишнинг энг мухим омили сифатида жадал ривожлантириш -устувор вазифа килиб белгиланган.

Презедентимиз И.А.Каримов таъкид-лаганидек: «Солик юкини, биринчи на-вбатда, кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик субъектларидан олинадиган солик юкини сезиларли даражада камайтириш белгиланмокда.»1

2011 йилда солик юки, 1991-йил би-лан солиштирганда, ялпи ички махсулотга нисбатан карийб 2 баробар камайиб, 41,2 фоиздан 22 фоизга тушганини кайд этиш зарур. Утган йили микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солик тулови

1 Узбекистон Республикаси Президенти Ис-лом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. 19.01.2012 йил.

ставкасининг 7 фоиздан 6 фоизга камай-тирилиши хужалик юритувчи субъект-лар инвестиция фаолиятининг кенгайи-шига хизмат килди. Бунинг натижасида бушаб колган карийб 80 миллиард 300 миллион сум маблаFни биринчи навбат-да ишлаб чикаришни технологик янгилаш ва замонавий техникани жорий этишга йуналтириш имкони пайдо булди.2

Маълумки, утган йилларда мамлакати-миздаги енгил ва озик-овкат саноатининг истеъмол товарлари ишлаб чикаришга ихтисослашган корхоналари, шунингдек, ишлаб чикаришни махаллийлаштириш дастурида иштирок этаётган корхоналар учун кенг куламли кушимча солик ва бож-хона имтиёзлари берилди.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Ис-лом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. 19.01.2012 йил.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 1, 2012

Жумладан, Узбекистон Республика-си Президентининг 2009 йил 28 январ-даги «Ма^аллий ноозиц-овцат истеъ-мол товарлари ишлаб чицариш кен-гайтирилишини рагбатлантириш бо-расидаги цушимча чора-тадбирлари тугрисида»ги 1050-сонли царорига кура:

- 2012 йил 1 январгача булган даврда руйхати келтирилган ноозик-овкат истеъ-мол товарлари ишлаб чикаришга ихти-сослашган корхоналарга куйидаги солик ва божхона имтиёзлари хамда преферен-циялари берилган:

• фойда солиFи ва мулк солиFи, ми-крофирмалар ва кичик корхоналар учун ягона солик тулови, Республика йул жамFармасига мажбурий ажратмалар тулашдан озод этиш;

• Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланадиган руйхатлар буйича импорт килинадиган, ноозик-овкат истеъмол товарлари ишлаб чикаришда фойдаланиладиган асбоб-ускуналар, бутловчи буюмлар, респу-бликада ишлаб чикарилмайдиган хом ашё хамда материалларни божхона туловларидан (божхона расмийлаштиру-ви йиFимларидан ташкари) озод этиш;

- Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг тасдикланган руйхатига киритилмаган ноозик-овкат истеъмол то-варларини узи учун ишлаб чикаришда зарур булган хом ашё, материаллар ва фурнитураларни импорт килишда божхона декларацияси кабул килинган кун-дан бошлаб, божхона туловларини (божхона расмийлаштируви йиFимларидан ташкари) 60 кунгача булган муддатга уза-йтириш кузда тутилди.

- Мазкур солик ва божхона имтиёзлари хамда преференциялари худди шу то-варлар х,ажми умумий ишлаб чикариш хажмининг камида 60 фоизини ташкил этадиган ноозик-овкат истеъмол товарлари ишлаб чикаришга ихтисослашган корхоналарга татбик этилади. Ушбу солик ва божхона имтиёзлари берилиши муносаба-ти билан бушайдиган маблаFлар янги ишлаб чикаришларни барпо этишга, фаоли-ят курсатаётган корхоналарни модерни-зациялаш, техник ва технологик жихатдан

кайта жихозлашга, ноозик-овкат истеъмол товарлари ишлаб чикаришда зарур буладиган хом ашё ва материаллар харид килишга, киритилган инвестицияларни коплаш, жумладан кредитларни тулашга йуналтирилади.

Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2009 йил 15 майда-ги "Тадбиркорлик фаолиятини яна-да цуллаб-цувватлаш ва ривожланти-риш чора-тадбирлари тугрисида"ги 1112-сонли царорига кура, 2009 йил 1 июндан бошлаб:

- кадастр хужжатларини расмийлашти-риш буйича хизмат курсатиш тарифлари-ни;

тадбиркорлик объектларининг архитектура-режалаштириш топширик-ларини ишлаб чикиш ва уларнинг лойиха хужжатларини экспертизадан утказиш кийматини;

- тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи юридик ва жисмоний шах-сларни давлат руйхатидан утказиш учун бож х,акини - энг кам иш хаки микдорининг 5 баробаридан 2 баробари микдоригача;

- тадбиркорлик субъектлари томонидан банкларда хисоб-ракамларини очиш учун туловларни - энг кам иш хаки микдорининг 1 баробаридан 0,5 баробари микдоригача, кишлок жойларда эса - энг кам иш хакининг 0,1 баробари микдоригача пасайтириш таклифлари маъкулланди.

Мамлакатимизда инновацион-

му^итни шакллантириш доимий равиш-да махсулотни янгилаш, ишлаб чикариш фондларини янги техника асосида янгилаш, умумжамиятни ривожлантириш им-кониятини яратиш холатларига шаро-ит барпо этади. Ишлаб чикарилаётган махсулотларнинг сифатини ошириш, тан-нархини тушириш ва хилларини кенгайти-риш оркали унинг ракобатбардошлигини ошириш, технологик янгиликларни жорий килишнинг асосий максади хисобланади.

Мамлакатимизда инновацион ишлан-малар ривожлантирилиши хамда ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик янгилаш жараён-ларига татбик этишни раFбатлантириш буйича амалий механизмлар яратиш, фан

ва ишлаб чикаришнинг янада мустахкам алокасини таъминлаш максадида, шунинг-дек илмий-тадкикот ташкилотлари хамда реал иктисодиёт тармоклари корхоналари уртасида узвий хамкорлик алокаларини урнатиш максадида Узбекистон Респу-бликаси Президентининг 2008 йил 15 июлдаги "Инновацион лойи^алар ва технологияларни ишлаб чицаришга татбиц этишни рагбатлантириш бо-расидаги цушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-916-сонли Карорига мувофик:

- 2013 йилнинг 1 январигача булган даврда укув ва илмий-тадкикот муас-сасалари хамда ташкилотлари, лойиха-конструкторлик ташкилотлари хужалик юритувчи субъектлар билан тузилган шартномалар буйича амалга оширилади-ган амалий илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишларини бажариш кисмида даромад солиFи, ягона солик тулови, кушилган киймат солиFи ва дав-латнинг максадли жамFармаларига маж-бурий туловлар (ягона ижтимоий туловдан ташкари) тулашдан озод этилди.

- илмий-тадкикот муассасалари ва ташкилотларини кайта жихозлаш ва тулик жихозлаш учун Узбекистон Республи-каси Вазирлар Махкамаси тасдиклаган руйхатлар буйича модернизация килиш доирасида олиб келинадиган ускуналар божхона туловларидан (божхона расмий-лаштируви йиFимларидан ташкари) озод этилди.

Кичик корхона уз уйларида ишлаёт-ган (касаначилик билан шуFулланаётган) фукаролар билан, конун хужжатларида белгиланган ходимлар сонининг чеклан-ган нормативидан купи билан 30 фоиз ошган микдорда мехнат шартномалари тузганда, кичик корхоналар учун назарда тутилган кафолатлар, имтиёзлар ва префе-ренциялар мазкур корхона учун сакланиб колиниши белгиланди.

2009 йил якунларига эътибори-мизни каратсак, тадбиркорларнинг уз ишини ташкил этиш билан боFлик сарф-харажатлари сезиларли даража-да камаймокда. Масалан, архитектура-режалаштириш топширик тупламларини олиш киймати 4 баробар, лойиха-смета

хужжатларини экспертизадан утказиш 2,5 баробар, кадастр хужжатларини расмий-лаштириш киймати эса 2 баробарга пасай-тирилган холатини куришимиз мумкин. Инвентаризация натижасида аникланган карийб 2 мингта буш бино кичик тад-биркорлик субъектларига ижарага бери-либ, бунда биноларни ижарага бериш та-рифлари тадбиркорлик субъектларининг каерда жойлашгани ва уларнинг фаолият турига караб 3 баробардан 10 баробарга кадар камайтирилди.

Республикада иктисодиёт ривожлан-тиришнинг танланган уз модели ва уз вактида кабул килинган 2009-2012 йил-ларда Инцирозга царши чоралар да-стурининг изчил амалга оширилиши ту-файли макроиктисодий баркарорлик ва иктисодий усишнинг баркарор юкори суръатлари таъминланаётганлиги кайд этилди. 2011 йилнинг 9 ойида ялпи ички махсулотнинг усиши 8,3 фоизни, саноат махсулотлари ишлаб чикариш хажмининг усиши 8,3 фоизни, кишлок хужалиги махсулотлари етиштириш хажмининг усиши 7,8 фоизни, хизматлар хажмининг усиши 11,2 фоизни, курилиш ишлари хажмининг усиши 9 фоизни ташкил этди. Давлат бюджети ялпи ички махсулотга нисбатан 0,2 фоиз микдорида профицит билан ижро этилди. Инфляция даражаси прогноз курсаткичлардан ортик булмади.

Жахон молиявий - иктисодий инкирозидан кейинги даврда ахолини иш билан таъминлаш муаммоларини хал килишда хам жиддий сифат узгаришлари кузга ташланмокда. Ушбу ута долзарб булган масалани ечишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривож-лантириш билан бирга, хизмат курсатиш сохаси ва касаначиликнингтурли шаклла-рини кенг жорий этиш лозимдир.

Мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни баркарор ривожлан-тириш ва ахоли бандлигини таъминлаш максадида "Баркамол авлод йили" Давлат дастурига биноан Узбекистон Республи-каси Президентининг "Таълим муссаса-ларининг битирувчиларини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш борасидаги цушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 2010 йилнинг 28 июлидаги ПФ-4232-

сонли Фармони, энг aввaлo, тaълим му-accacaлapи, яъни кacб-x1унap кoллeжлapи, aкaдeмик лицeйлap Ba oлий тaълим му^-caлapи битиpувчилapини бeвocитa УЗ тaн-лaгaн кacблapи бyйичa иш Уpинлapи би-лaн тaъминлaшгa Ba ax1oлини, aйникca, ёшлapни бaндлик дapaжacини oшиpиш-ra кapaтилгaнлиги мух,им ax1aмиятгa эгa булди.

Иккинчидaн, тaълим муccacaлapи мoнидaн кaдpлapни мaкcaдли тaйёpлaш тизими тaкoмиллaшaди, улapни тaдбиp-кopлик cубъeктлapи билaн шapтнoмaвий мунocaбaтлapи муcтax1кaмлaниб, aмaлий тaжpибaгa эгa бyлгaн кaдpлapни тaйёp-лaш caлox1ияти кeнгaяди.

Учинчидaн, микpoфиpмaлap Ba кичик кopхoнaлap билим Ba мaлaкaгa эгa бyлгaн ёш кaдpлap билaн тaъминлaниб, кУшимчa иш ypинлapи тaшкил этилaди. Нaтижa-дa мax1cулoт ишлaб чикapиш Ba xизмaт-лap кypcaтиш x1aжмлapи oшaди, кичик бизнecни мaмлaкaт ялпи ички мax1cулoти x1aжмидaги улуши кyпaяди.

Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeн-тининг ушбу Фapмoни тaълим муac-cacaлapи учун х^м муaйян имшният-лap яpaтaди. Жумлaдaн, Тaълим муac-cacaлapининг, aйникca кacб-x1унap шл-лeжлapининг юкopи мaлaкaгa эгa бул^н кaдpлapни тaйёpлaшгa бyлгaн мaнфa-aтдopлиги oшиб, eтapли дapaжaдaги пpoфeccop-yкитувчилap тapкибини 1^к-ллaнтиpиш, янги пeдoгoгик тexнoлoгия-лapни жopий этиш, y^B дacтуpлapини тa-кoмиллaштиpиш Ba тaълим муaccacacи мoддий-тeхникa бaзacини кeнгaйтиpишгa бyлгaн мacъулиятини кучaйтиpaди.

Шунингдeк, тaълим жapaёнини бeвocи-тa aмaлиёт билaн бoFлaнгaн x1oлдa aмaл-ra oшиpиш имкoниятлapи яpaтилиб, тaй-ёpлaнaётгaн кaдpлapни eтapли дapaжa-дa билим Ba кyникмaгa э^ булишини тaъ-минлaйди.

Нaтижaдa, тaълим муccacaлapи Уpтacидa paкoбaт мух,ити шaкллaниб, кaдpлap тaйёpлaш cифaтини oшиpишгa бул^н интилиш Ba мaнфaaтдopлик кeнгa-яди.

Энг acocийcи, микpoфиpмaлap Ba кичик кopхoнaлap, яъни кичик тaдбиpкopлик cубъeктлapи учун Фapмoннинг ax1aмияти

жудa кaттaдиp. Жумлaдaн, ушбу тoифa-дaги тaдбиpкopлик cубъeктлapи ^c6-x^ap кoллeжлapи, aкaдeмик лицeйлap Ba oлий тaълим муcacaлapи битиpувчи-лapини иш билaн тaъминлaгaн тaк1диpдa, ^нунчили^ бeлгилaнгaн имтиёз Ba eн-гилликлapни caклaб кoлгaн x1oлдa, уз xo-димлapи coнини бeлгилaнгaн чeгapaвий микдopдaн 20 фoизгa oшиpиш им^ния-тигa эгa бyлдилap.

Бундa имтиёз Ba eнгилликлapдaн coлик мaъмуpчилиги билaн бoFлик бyлгaн энг acocийлapи - бу coддaлaштиpилгaн coликкa тopтиш тизимини кУллaш, тeк-шиpишлap дaвpийлигини тypт йилдaн куп бyлмaгaн муддaтдa биp мapтa aмaлгa oшиpиши Ba мoлиявий x1иcoбoтлapни биp йилдa биp мapтa тaкдим этишдaн ибopaт-диp.

Энди, иктишдиётни aйpим тapмoклapи миcoлидa ^иб чикaдигaн бyлcaк, мaca-лaн, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 1998 йил 9 апрелдаги "Хусу-сий тадбиркорлик, кичик бизнесни ри-вожлантиришни янада рагбатлантириш чора-тадбирлари тугисида"ги ПФ-1987-сонли Фармонига мувoфик, eнгил Ba oзик-oвкaт caнoaти, мeтaллгa ишлoв бe-pиш Ba acбoбcoзлик, ёFoчни кaйтa ишлaш, мeбeль caнoaти Ba куpилиш мaтepиaллa-pи caнoaтидa юpидик шaxc мaкoмидaги кичик тaдбиpкopлик (бизнec) cубъeктлapи тoифacигa ypтaчa йиллик xoдимлapи coни 100 кишидaн ибopaт кopxoнaлap киpaди.

Ушбу Фapмoннинг янa биp ax1aмиятли тoмoнини тaъкидлaш лoзим, микpoфиp-мaлap Ba кичик кopxoнaлapгa бepилгaн имкoниятлap туфaйли улapни мax1cулoт ишлaб чикapиш, xизмaтлap кypcaтиш, шу-нингдeк, peaлизaция x1aжмлapи oшaди x1aмдa бу coликкa тopтилaдигaн бaзaни кeнгaйишигa oлиб кeлaди.

Айни пaйтдa ушбу Фapмoн Ba Kapopлap инкиpoздaн cyнг Узбeкиcтoн иктиcoдиётининг янaдa кучли, бapкapop Ba мутaнocиб pивoжлaнгaн x1oлдa мaй-дoнгa чикиши, жax1oн бoзopлapидa узимизнинг муа^^м ypнимизни э^л-лaш, шулap acocидa изчил иктишдий ycишни тaъминлaш, xaлкимизнинг х^ёт дapaжacи Ba фapoвoнлигини янaдa oши-pиш бyйичa oлдимиздa туpгaн уcтувop Ba-ИKТИCOД BA MOЛИЯ I ЭKOHOMИKA И ФИHAHCЫ № 1, 2012

зифаларни муваффакиятли хал этиш учун ишончли замин яратади.

Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2010 йил 30 мартдаги "Халц бадиий хунармандчилиги ва амалий санъатини ривожлантиришни янада цуллаб-цувватлаш тугрисида"ги ПФ-4210-сонли Фармонига мувофик:

Узбекистон Республикаси Президен-тининг "Халк бадиий хунармандчилиги ва амалий санъатини ривожлантиришни раFбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида" 2008 йил 1 апрел-даги ПФ-3983-сонли Фармонида назар-да тутилган, уй шароитида халк бадиий хунармандчилиги ва амалий санъа-ти буюмларини ишлаб чикариш буйича якка тартибдаги мехнат фаолияти билан

банд булган шахслар томонидан катъий белгиланган соликни тулаш юзасидан солик имтиёзининг амал килиш мудда-ти "Хунарманд" уюшмаси аъзолари - якка тартибдаги тадбиркорлар учун 2012 йил-нинг 1 апрелигача узайтирилди.

Мамлакатимиз иктисодиётини туб-дан таркибий узгартириш ва диверсификация килиш, киска муддатда биз учун мутлако янги, иктисодиёт тармокларни барпо этиш, ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик ян-гилаш дастурларини амалга ошириш, за-монавий бозор инфратузилмасини шак-ллантириш борасида уз вактида бошлан-ган, чукур уйланган ва узок истикболга мулжалланган ишларимизнинг натижаси деб хисоблаймиз.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Озик-овкат махсулотлари ишлаб чикаришни кенгайтириш ва ички бозорни тулдириш юзасидан кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Карори, 2009 йил 26 январ, ПК-1047-сон.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Махаллий ноозик-овкат ис-теъмол товарлари ишлаб чикариш кенгайтирилишини раFбатлантириш бора-сидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Карори, 2009 йил 28 январ, ПК-1050-сон.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Уй-жой фондини фойдала-нишга тайёр холда топшириш шартларида реконструксия килиш ва таъмирлаш буйича пудрат ишларини кенгайтиришни раFбатлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Карори. 2009 йил 29 январ, ПК-1051-сон.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 7 февралдаги "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили" давлат дастури туFрисида"ги 1474-сон-ли Карори.

5. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2012 йил-га мулжалланган энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасидаги маърузаси.

6. Тошматов Ш.А. Корхоналарни ривожлантиришда соликлар роли. Монография. - Тошкент, Фан ва технология.- 2008.- 204 б.

7. Хомма А., А.Тангиркулов, Ш.Тошматов, И.Норкузиев ва Н.Розиковлар. Солик карзи ва уни ундириш. Укув кулланма. - Тошкент, Солик академияси, 2010. - 114.-Б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.