Научная статья на тему 'УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МЕХАНИКА БЎЛИМИГА ОИД ФИЗИК ТУШУНЧАЛАР МАЗМУНИ ЎРГАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕТОДИКАСИ'

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МЕХАНИКА БЎЛИМИГА ОИД ФИЗИК ТУШУНЧАЛАР МАЗМУНИ ЎРГАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
креативлик / терминал / муаммоли вазият / билим / кўникма / малака / мантиқий фикр.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Боймиров Шерзод Тухтаевич, Тожибоева Мадина Ислом Қизи

Ушбу мақолада муаллиф моддий оламни назарий ва амалий жиҳатдан ўрганишда физик тушунчалар, ғоялар, қонунлар ҳамда назариялар пайдо бўлиши. Бизни ўраб олган табиатни ва ундаги ҳодисаларни ўрганишда физик тушунчалар моҳиятини тушуниш катта аҳамиятга эгалиги ҳамда ўқувчиларда илмий дунёқарашни шакллантиришда муҳим ўрин тутишлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Боймиров Шерзод Тухтаевич, Тожибоева Мадина Ислом Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МЕХАНИКА БЎЛИМИГА ОИД ФИЗИК ТУШУНЧАЛАР МАЗМУНИ ЎРГАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕТОДИКАСИ»

"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МЕХАНИКА БУЛИМИГА ОИД ФИЗИК ТУШУНЧАЛАР МАЗМУНИ УРГАНИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕТОДИКАСИ

1Боймиров Шерзод Тухтаевич, 2Тожибоева Мадина Ислом кизи

12ДТПИ

https://doi.org/10.5281/zenodo.11116031

Аннотация. Ушбу мацолада муаллиф моддий оламни назарий ва амалий жщатдан урганишда физик тушунчалар, гоялар, цонунлар %амда назариялар пайдо булиши. Бизни ураб олган табиатни ва ундаги %одисаларни урганишда физик тушунчалар мо%иятини тушуниш катта а%амиятга эгалиги %амда уцувчиларда илмий дунёцарашни шакллантиришда му%им урин тутишлиги ёритилган.

Калит сузлар: креативлик, терминал, муаммоли вазият, билим, куникма, малака, мантиций фикр.

Аннотация. В этой статье автор представляет возникновение физических концепций, идей, законов и теорий при теоретическом и практическом изучении материального мира. При изучении окружающей нас природы и явлений в ней отмечается, что понимание сути физических понятий имеет огромное значение и играет важную роль в формировании научного мировоззрения у учащихся.

Ключевые слова: креативность, терминал, проблемная ситуация, знания, умения, компетентность, логическое мышление.

Abstract. In this article, the author presents the emergence of physical concepts, ideas, laws and theories in the theoretical and practical study of the material world. When studying the nature and phenomena around us, it is noted that understanding the essence ofphysical concepts is of great importance and plays an important role in shaping the scientific worldview of students.

Keywords: creativity, terminal, problem situation, knowledge, skills, competence, logical thinking.

Физика укитишда укувчиларда илмий билимлар, тушунчалар мажмуасини мантилий кетма-кетликда, максадга мувофик холда шакллантириш энг мухим вазифалардан бири хисобланади. Собик иттифок даврида яратилган укув-методик адабиётларда тушунчаларни шакллантириш, унинг ривожланиш динамикаси мисоллар асосида тушунтирилган.

Иш ва энергия тушунчаларини Ю.И.Соколовский, ёругликнинг корпускуляр тулкин хоссалари тушунчасини Ю.И.Дурасевич ва Л.И.Резниковлар, оламнинг физикавий манзараси, физикавий майдон, нисбийлик назарияси каби катор тушунчалар методик жихатдан А.Ф.Ефименко томонидан ёритилган. Физикавий тушунчаларни маъноси ва мохияти мантикан тугри, боскичма-боскич ургатиб борилса, уларнинг 1азмуни методологик жихдтдан илмий тахлил килинсааина физикавий ходисаларни яхширок урганиш ва баён килиш имкони яратилади.

Физикавий тушунчаларни боскичма-боскич шакллантиришга укитув-чилар куп холларда эътибор бермайдилар. Тушунчаларнинг мохияти тугри очилмай колиши ёки нотугри талкин килиниши физикавий ходисалар хакида метафизик, догматик фикрлашга олиб келиши мумкин. Бунинг учун тушунчаларни услубий нуктаи назардан тугри тахлил килиш, физика курсидаги конун ва гояларини тугри шакллантириш хамда тушунтиришга

"АЧЩ VA TABПY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" КЕ8РиБЫКЛ 1ЬМ1У-ЛМЛЫУ ANJUMANI 2024-У1Ь 7-МЛУ

замин хозирлайди. Дарсликда бир канча конуният ва тушунчалар анчайин самарали усуллар билан баён килинган: масалан, харакат конунларини аниклашнинг умумий коидалари муваффакиятли киритилган. Бунда физиканинг асосий вазифаларидан бири, узаро таъсирни тадкик килиш масаласига катта эътибор берилган. Физикавий ходисаларни тадкик килишда экспериментал ва аналитик методларидан кенг фойдаланилган. Бир канча шароитларда физик назария ва экспериментларнинг роли умумий дунёкараш асосида хулосаланган. Масалан, энергиянинг сакланиш конуни фундаментал конун сифатида курсатилган булиб, бунда материянинг йуколиб кетмаслиги ва хдракат формаларини бир -бирига айланиши ишончли тарзда баён килинган. Илмий дунёкарашни шакллантириш нуктаи назаридан "Х,аракат конунларига кириш" боби муваффакиятли ёзилган. Энергия хакида тушунча берилганда эса харакатнинг универсал улчови эканлигига асосланилган. Шунингдек, "Бутун олам тортишиши" боби яхши ёритилган булиб, укувчилар дунёкарашини устиришга имкон берадиган илмий билиш методларидан кенг фойдаланилган.

Маълумки, физика фани, шунингдек, мактаб механика булими доимо илмий техникавий билимларни акс эттириш сифатида ривожланиб, янгиланиб боради. Бунинг учун конунларни ифода килиш, физик тушунчаларни таърифлаш хамма вакт хозирги замон фанининг ривожланиши ва укувчиларнинг билиш (узлаштириш) даражасига мувофик булиши керак. Механик тушунчаларни илмий тахлил килишда куйидагиларга эътибор бериш керак булади:

1. Тушунчаларнинг мазмуни ва мохияти.

2. Урганилаётган физик назарияга тегишли тушунчанинг ахамияти ва роли.

3. Оламнинг ягона физик манзарасини билиш нуктаи-назаридан урганилаётган физик тушунчанинг ривожи ва узгариши.

4. Тушунчаларнинг кулланилиш чегараси.

5. Муайян тушунчани урганишда учрайдиган хатолик ва чалкашликларни танкид килиш ва тузатиш.

Физикавий катталиклар (тезлик, масса, тезланиш, куч ва бошка) катталикларни аниклаш, катталикларни асослаб куллаш; катталикларнинг хусусиятларини урганиш; катталикларнинг формуласини билиш; катталикларни улчаш; катталикларнинг улчаш усулларини аниклаш каби кетма-кетлик асосида киритилиши максадга мувофикдир.

Х,аракатни таърифлаш учун, асосан, траектория усулидан фойдаланилган, вектор усулига дарсликдан кура жуда кам эътибор каратилган. Ньютон конунларини баён килишда куйидаги кетма-кетликдан фойдаланилади:

1) конунларни асослаб куллаш;

2) катталикларнинг узаро мувофиклигини тажрибада курсатиш;

3) конунларни таърифлаб бериш;

4) конунларни математик куринишида ифодалаш;

5) берилган конуннинг аошка конунлар билан алокасини урнатиш;

6) конунларни амалиётда куллаш намуналарини курсатиш;

7) конунларни куллаш чегарасини аниклаш.

VII синфда дарсликда махсус тушунчаларни очиб бериш учун, асосан, изчилликка риоя килинган. Масалан, тезлик тушунчасини куллашда, укувчиларнинг VII синфда олган билимларига таянилади. Юкоридаги фикрларимизни илмий асослаб бериш максадида ва узаро таккослаш оркали у ёки бу физикавий тушунча, конун ва катталикларни

"АЧЩ VA TABПY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" КЕ8РиБЫКЛ 1ЬМГУ-ЛМЛЫУ ANJUMANI 2024-У1Ь 7-МЛУ

шакллантирилишдаги тафовутни курсатиб, тушунчалар мазмуни ва уни баён килишни такомиллаштириш хусусида фикр юритамиз.

Механика таълимининг самарадорлик даражаси бевосита физикавий таълим мазмунига боглик. Дарслик ва укув кулланмаларга булган зарурият мавжуд экан, уларни мазмунини максадга мос равишда аниклаш ва такомиллаштириш лозим. Бизнингча, механика таълимининг аникланган мазмунга кура матнлар кетма-кетлиги узаро богланган дидактик компонентлардан иборат булади. Улар: мотивлар (М), укувчининг укиш фаолияти (У.Ф.), укувчининг билиш фаолияти (У.Б.). Механика таълим мазмунини беришда хам ушбу кетма-кетликни инкор этмаган холда бу дидактик жараённи (ДЖ) куйидагича ифодалаш мумкин:

ДЖ=М+УФ+УБ

Танланган таълим мазмуни укувчи учун бирор шахсий кимматга эга булса, унга кизикиш уйготсакгина таълим максади шахснинг уз эхтиёжига айланиши, яъни "мотив" хосил булади. "Мотив" тушунчаси эхтиёж, интилиш, майл, кизикиш каби маъноларни англатиб, физика дарсларида хам буни хисобга олиш ва ривожлантириш зарур. Укув жараёнини бундай стандартлаштирилиши модулли дастурлар ёрдамида амалга оширилиши мумкин.

Физика предметини укитишда укувчиларнинг билим эгаллашларини фаоллаштирадиган мухим омиллардан бири-модулли таълим технологияларидир. Модулли таълимнинг асосий мохияти шуки, укувчилар модул дастурлари устида мустакил ишлаб, илм олишда белгиланган максадга эришадилар. Шу уринда савол тугилади. Модул дастурлари нима?

Модул дастурлари мавзунинг таълим-тарбиявий максадини дарс давомида мустакил бажарадиган топшириклар асосида акс эттирган курсатмалар мажмуасидир.

Модул дастурлари матни ёки укитувчилар томонидан укув материалини режалаштириш эмас, балки укувчиларнинг мазкур мавзуни мустакил ва ижодий урганиши буйича укув фаолияти дастуридир. Модул дастурлари укитувчилар томонидан тузилиб, унда модулнинг умумий дидактик максади, мавзуни урганиш боскичлари, укувчилар томонидан бажариладиган укув фаолияти элементлари, уларнинг билимини назорат килиш йуллари кетма-кет баён этилади.

Укитувчи модул дастурларини тузишда ва механика таълим жараёнида фойдаланишда куйидагиларга эътибор бериши зарур:

1. Укув материалини танлаш. Укувчиларга мустакил узлаштириш учун тавсия этиладиган укув материали кисман таниш ва улар уддалай оладиган булиши керак.

2. Вактни тежаш. Укувчилар укув материалини дастурда белгиланган вакт доирасида эгаллаб олишларига эришиш зарур.

3. Укувчиларда мустакил ва ижодий ишлаш куникмаларини хосил килиш. Укитувчи укувчиларни модул дастурлари билан ишлашга йуллашдан аввал, уларда дарслик ва бошка манбалар устида ишлаш куникмаси шаклланганлигига ишонч хосил килиши керак.

4. Укувчилар билимини назорат килиш. Укитувчи модул дастурлари кулланиладиган дарслари учун утган мавзулар юзасидан тест саволлари тайёрлайди ва дастлабки жорий назоратни утказади. Шунингдек, янги мавзу буйича тест синовларини тайёрлайди ва укувчилар билимини аниклайди.

Бундан ташкари модул дастуридан урин олган хар бир топширик юзасидан билимини аниклаш учун укувчилар уз-узини ва узаро назоратни амалга оширадилар.

"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY

Адабиётлар руйх,ати

1. Орехова В. П., Усовой Л. В. Методика преподования физики: в 8-10 классах средней школы. Просвещение, 1980. С.320.

2. Кузьминой Н. В. Методы системного педагогического исследования. ЛГУ. 1980. С. 172.

3. Понамаренко В. И., Нурматова П.Н, Ёкубов А.М., Х,абубуллаев Б.К. Механика ва молекуляр физикадан лаборатория практикуми, Укитувчи, 1991. С.92.

4. К. В. Фролов и др., Механика и научно- технический прогресс. Наука, 1987. С.23.

5. Мирзаахмедов Б. М. Гофуров Н.Б., Тошмухаммедов Ф.Ф., Физикауцитиш методикаси курсидан уцув эксперимент. Укитувчи, 1994. С.179.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.