Научная статья на тему 'ФИЗИКАДАН ТАКРОРЛАШ ВА УМУМЛАШТИРУВЧИ ДАРСЛАРда ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

ФИЗИКАДАН ТАКРОРЛАШ ВА УМУМЛАШТИРУВЧИ ДАРСЛАРда ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
205
86
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
такрорлаш / умумлаштириш / ўзлаштириш даражалари / масса / куч / оғирлик / Ньютон қонунлари / повторение / обобщение / степени усвоения / масса / сила / вес / законы Ньютона

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ишмуродова Гулбахор Измуродовна

Мақолада физика предметини ўқитишда такрорлаш ва умумлаштирувчи дарсларни ўрганишда инновацион технологиялардан фойдаланишнинг ўрни ва аҳамияти кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ ПОВТОРЕНИЯ И ОБОБЩЕНИЯ ПРИ ОБУЧЕНИИ ФИЗИКЕ

В статье рассматриваются роль и значение применения инновационных технологий в проведении уроков повторения и обобщения по предмету физики.

Текст научной работы на тему «ФИЗИКАДАН ТАКРОРЛАШ ВА УМУМЛАШТИРУВЧИ ДАРСЛАРда ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

Ишмуродова Гулбахор Измуродовна,

Карши мух,андислик иктисодиёт институти «Физика» кафедраси доценти

ФИЗИКАДАН ТАКРОРЛАШ ВА УМУМЛАШТИРУВЧИ ДАРСЛАРДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

ИШМУРОДОВА Г.И. ФИЗИКАДАН ТАКРОРЛАШ ВА УМУМЛАШТИРУВЧИ ДАРСЛАРДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада физика предметини укитишда такрорлаш ва умумлаштирувчи дарсларни урганишда инновацион технологиялардан фойдаланишнинг урни ва ах,амияти курсатиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: такрорлаш, умумлаштириш, узлаштириш даражалари, масса, куч, оFирлик, Ньютон конунлари.

ИШМУРОДОВА Г.И. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ ПОВТОРЕНИЯ И ОБОБЩЕНИЯ ПРИ ОБУЧЕНИИ ФИЗИКЕ

В статье рассматриваются роль и значение применения инновационных технологий в проведении уроков повторения и обобщения по предмету физики.

Ключевые слова и понятия: повторение, обобщение, степени усвоения, масса, сила, вес, законы Ньютона.

ISHMURODOVA G.I. THE INNOVATIVE TECHNOLOGIES IMPLEMENTATION ON THE LESSONS OF REPETITION AND GENERALIZATION OF THE PHYSICS TEACHING

There is discussed in the article role and importance of the application of innovative technologies in conducting lessons of repetition and synthesis on the physics subject.

Keywords: repetition, generalization, degrees of mastering, mass, force, weight, Newton's laws.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармонининг 4-банди - «Ижти-моий сох,ани ривожлантиришнинг устувор йуналишлари»да умумий урта, урта махсус ва олий таълим сифатини яхшилаш х,амда уларни ривожлантириш чора-тадбирларида умумий урта таълим тизими ислох,отларини янада демократлаштириш туфайли чет тиллар х,амда математика, физика, кимё, биология каби бошка мух,им ва талаб юк,ори булган фан-ларни чукур урганиш ёшларнинг билим ва салох,иятини янада оширишга, мамлакатнинг баркарор ривожланишига хизмат килиши таъ-кидлаб утилган1.

Бугун республикамизда таълим ислох,отлари амалга оширилаётган бир пайтда математик ва табиий-илмий фанларни укитиш сифатини яхшилаш, замонавий дарсларда таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи ва кизиктириш максадларини аник белгилаб олиш оркали укувчиларнинг педагогик технологияларга асосланган узлаштириш даражаларини асос-лаш х,амда келгусида фаол, ижодкор, иннова-цион Fоялар асосида билим олган ёшларни тарбиялаш лозим.

Маълумки, замонавий физика дарсларида мазмунни аниклаш давлат таълим стандарт-лари, укув дастури, дарслик х,амда укув кулланмалар, интернет манбаларидан олин-ган маълумотлар асосида ташкил килинади ва утказилади. Урганилаётган физика фани маз-муни фан-техника тараккиёти, илFор ишлаб чикариш технологиялари, жамиятнинг мада-нияти даражасига мос келиши учун физика укитувчиси турли манбалардан аник матери-ални танлаб олиши, сох,адаги муаммолар билан танишиши, укув предмети мантиFини бузмаган х,олда уларнинг мос х,олда урга-нилишини ташкил этиши талаб этилади. Бунда у белгилаб олган материални дастур билан х,ам, дарслик билан х,ам таккослаб олиши керак.

1 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Халк, билан мулок,от ва инсон манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурини урганиш буйича илмий-услубий рисола. -Т.: «Маънавият», 2017. -195-б.

Айникса, умумий урта таълим тизимида физика фани асосларидан такрорлаш ва умум-лаштирувчи машFулотларга тайёргарлик кураётган физика фани укитувчиси аввалги дарсларнинг натижаларида укувчилар нима-ларни билиб олганлигини аниклаб уларнинг натижаларини урганиши, алокадорлигини урнатиб узлаштирилган назарий билимлар, амалий куникма ва малакалар маълум бир тизимга келтирилиши ва мустахкамланиши учун замин буладиган укув дидиактик матери-алларни танлаши ва инновацион технология-лардан фойдаланиши мухим ахамиятга эга.

Шундай килиб, урганилиши, узлаштирилиши шарт булган энг мухим бош масалалар ва ахборат тарзида бериладиган материаллар ажратилади. Уларнинг мураккаблик даражасига кура физик тушунчалар, катталиклар, математик ифодалар ва тажрибалар мохияти аниклаштирилади. Физика фани асосларидан замонавий шаклда утказиладиган такрорлаш ва умумлаштирувчи дарсларда материал шундай танлаб олиниши керакки, билимлар тайёр холда хулосалар тарзида эмас, балки куйилган саволларга укувчилар мустакил равишда туFри жавобни топиш имконияти яратилсин. Бундай шарт-шароитни х,осил килишда фан-нинг хусусиятидан келиб чикиб инновацион педагогик технологиялардан уринли фойдала-ниш ва куллай билиш лозим.

Маълумки, инновация (инновацион) - янги-лик киритиш, янгиликдир. А.И.Пригожин инновация деганда муайян ижтимоий бир-ликка - ташкилот, ахоли, жамият, гурухга янги, нисбатан турFун унсурларни киритиб борувчи максадга мувофик узгаришларни тушунади, бу инноватор фаолиятидир2.

Таълим тараккиётида кулланилаётган янги йуналиш - «инновацион педагогика» атамаси ва унга хос булган тадкикотлар Fарбий Европа ва АКШда ХХ асрнинг 60-йилларида пайдо булди.

Умумий урта таълим мактабларида физика фанидан такрорлаш ва умумлаштирувчи дарс-ларни ташкил этиш ва утказишда инновацион педагогик технологиялардан фойдаланишда баъзи бир муаммолар мавжуд. Жумладан:

2 Азизхужаева Н.Н. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. - Т.: Узбекистон Ёзувчилар уюшмаси «Адабиёт жам^армаси» нашриёти, 2006. -52-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

- физикадан такрорлаш ва умумлаштирувчи дарсларда бир тизимга келтириладиган, аник,-лаштириладиган ва мустах,камланиши лозим булган физик катталик, тушунча, математик ифода, формула, бирликлар, катталикларни улчаш асбоблари хакидаги маълумотларнинг етарлилиги, янги методлар асосида шундай укитилиши керакки, натижада узлаштирилган ва мустах,камланадиган физик катталиклар укувчилар онгида узок вакт эсда сакланиши ва физиканинг кейинги булимлари укити-лаётган вактда фойдаланиш учун етарли булиши лозим;

- ухшаш тушунчаларни (жисм оFирлиги, оFирлик кучи, жисм массаси) бир-биридан фарклай олишга хизмат киладиган тах,лилий характерга эга булган янги методларни кул-лашнинг зарурлиги;

- маълум булган коидаларни кайта тиклаш ва уни изланаётган натижа учун куллаш талаб этилади;

- такрорлаш ва умумлаштирувчи дарсларда кулланиладиган методлар утилган мавзулар юзасидан утказилаётганлигини х,исобга олиб, дарсларнинг зерикарли характерга эга бул-маслиги, балки узлаштиришнинг юкори дара-жаларини талаб этадиган, мустакил изланув-чанлик, танкидий фикрлашга ургатадиган, укувчиларда ижодий фаолиятни ривожланти-ришга хизмат киладиган булиши талаб эти-лади.

Бунда аникланган мавзу, бизнинг мисоли-мизда «Динамика булими»да укитиладиган асосий тушунчалар жисм массаси, жисмнинг оFирлиги, узаро таъсир, куч, оFирлик кучи, х,аракатнинг нисбийлиги ва х,.к.лар физиканинг бошка барча булимларида кенгайтири-лади ва чукурлаштирилган х,олда укитилиши х,исобга олинади.

Куйида умумий урта таълим мактабларида «Динамика» булимини такрорлаш ва умумлаштирувчи дарслари» мавзусини укитишда инновацион технологиялардан фойдаланиш буйича замонавий дарснинг ишланмасини келтирамиз.

Динамика жисм х,аракатини урганадиган механиканинг булими х,исобланади.

Динамика жисм х,аракатини урганиб, жисм х,аракатланганда унга таъсир этувчи кучларни эътиборга олади. Динамиканинг асосини Нью-

тон конунлари ташкил этади1. Динамикада жисмлар харакатини улар орасидаги узаро таъсирига боFлаб урганилади. Динамикада урганиладиган тушунча ва конунларнинг мак-таб физика курсида, умумий урта таълим тизи-мида ва укувчилар илмий дунёкарашини шакллантиришидаги ахамияти каттадир. Шунинг учун урганиладиган укув материалла-рини такрорлаш дарсларида мустахкамлаш ва чукурлаштириш зарурияти мавжуд. Ушбу мав-зуни урганишнинг тахминий режаси куйи-дагича булиши мумкин:

Дарснинг таълимий мацсади: Укувчи-ларнинг «Динамика» булимига оид асосий физик тушунча ва катталикларга доир билим-ларини бир тизимга келтириш ва мустах,-камлаш.

Дарснинг тарбиявий мацсади: Укув-чиларни тизимли равишда аклий мехнат килиш ва тартиб-интизомга ургатиш.

Дарснинг ривожлантирувчи мацсади:

укувчиларда илмий дунёкараш ва политехник билимларни шакллантириш.

Кутилаётган натижалар:

• динамиканинг асосий тушунчалари: масса, куч, оFирлик, ута юкланиш, вазнсизлик ва Ньютон конунлари мавзуларини такрорлаш оркали билимлар бир тизимга келтири-лади;

• Ньютоннинг харакат конунларини умумий ва бир-биридан ажратиб турувчи асосий фарклари аниклаштирилади;

• оFирлик кучи, оFирлик ва масса тушунчалари хакидаги билимлар узаро таккосланади;

• харакатнинг нисбийлик Fояси хакидаги укув материаллари мухокама килинади;

• Ньютон механикасининг асосий тушунчалари ва конуниятларининг кулланилиш чегараси ажратиб олинади.

Дарснинг режаси:

1. Динамиканинг асосий тушунчалари: масса, куч, оFирлик, ута юкланиш, вазнсизлик ва Ньютон конунлари мавзуларини такрор-лаш.

2. Ньютоннинг харакат конунларининг умумий ва бир-биридан ажратиб турувчи асо-сий фаркларини аниклаш.

1 Избосаров В.Ф., Камолов И.Р. Механика. - Т.: «LIDER PRESS», 2009. -51-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

1-жадвал. Б/Б/Б - усули буйича саволлар анкетаси.

Т/р Динамика булимига Биламан Билишни хохлайман Билиб олдим

оид материаллар

1. 1. 1.

1 Динамиканинг асосий тушунчалари 2. 2. 2.

3. 3. 3.

1. 1. 1.

2 Динамиканинг асосий конунлари 2. 2. 2.

3. 3. 3.

3 Динамика булимидаги асосий 1. 2 1. 2 1. 2

катталиклар ва уларнинг бирликлари 3. 3. 3.

4 Динамика булимида кулланиладиган 1. 2 1. 2 1. 2

асосий математик ифодалар 3. 3. 3.

3. ОFирлик кучи, оFирлик ва масса тушун-чаларини таккослаш.

4. Харакатнинг нисбийлик Fояси тушунили-шини текшириш ва бу туFрисидаги укувчилар билимини чукурлаштириш.

5. Ньютон механикасининг асосий тушун-чалари ва конуниятларининг кулланилиш чегарасини мух,окама килиш.

Дарсни утказишда тест саволлари, таркатма материаллар, оFзаки мулокот, аклий х,ужум, жадвал (1-жадвал) ва тажрибалардан фойда-ланиш х,амда машFулотни бир неча боскич-ларда олиб бориш укув материалини укувчилар томонидан самарали утказилиши ва чукур узлаштирилишига имкон беради.

Дарснинг бошланишида укитувчи укувчи-ларга Б/Б/Б-жадвални таркатади ва куйидаги укувчиларга таниш булган, узлаштиришнинг биринчи даражасини талаб этадиган савол-лардан фойдаланиши мумкин: Куч деб нимага айтилади? Масса кандай физик катталик? Куч ва массани улчашнинг кандай усуллари мав-жуд? Санок системаси кандай танланади? Инерциал санок системасига таъриф беринг. Кучнинг кандай турлари бор? Жисм оFирлиги ва оFирлик кучи кандай фаркланади? ва х,.к.

Саволлар учун дарсда 7 минут ажратилади ва дарс якунида укитувчи рах,барлигидаги 4-5 кишилик укувчилардан тузилган маслах,ат-чилар гурух,и томонидан бах,оланади.

Дарснинг иккинчи босцичида булимни умумлаштирувчи схема ва жадваллардан фой-даланилади. Бунинг учун укувчиларда инерт-лик, масса, куч турлари, динамиканинг асосий конунлари ^акидаги назарий билимлар, ама-

лий куникмаларни чукурлаштириш х,амда умумлаштириш масалаларига эътибор кара-тилади. Бу ерда масса ва куч, массанинг инерт ва гравитацион хусусиятлари, кучнинг турлари ^ирлик кучи, ишкаланиш кучи, эластиклик кучи) ва улчаш усулларини аниклаш учун 2 нафар укувчи бирга ишлаши учун имкон бера-диган кластер тузиш таклиф этилади (1-схема) ва кластер тузиш коидалари билан таништи-рилади, Ньютон конунларини мустах,камлаш учун ута юкланиш ва вазнсизлик, оFирлик х,амда шу каби тушунчалар оркали укувчилар билимини тизимлаштириш ва умумлаштириш буйича максадга мувофик ишларни олиб бориш айникса мух,имдир.

Кластерни тузиш цоидаси:

1. Аклингизга нима келса, барчасини ёзинг. Fоялар сифатини мух,окама килманг, факат уларни ёзинг.

2. Хатни тухтатадиган имло хатолари ва бошка омилларга эътибор берманг.

3. Ажратилган вакт тугагунча ёзишни тух-татманг. Агарда аклингизда Fоялар келиши бирдан тухтаса, у ^олда качонки янги Fоялар келмагунча коFозга расм чизиб туринг.

Дарснинг якунида укитувчи укувчиларга берилган топширикларнинг бажарилиши буйича уз хулосаларини баён этади.

Уйга вазифа: дарсликда берилган «Динамика» булимини такрорлаш ва олинган билимларни мустах,камлаш, чукурлаштириш х,амда бир тизимга келтириш учун Ньютон конунларининг мантикий тузилиш структура-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

1-схема . Динамика булимидаги асосий катталикларнинг узаро богланиши.

2-жадвал. Динамиканинг асосий конунлари.

Т/р Асосий конунлар Ньютоннинг 1-конуни Ньютоннинг 2-конуни Ньютоннинг 3-конуни Бутун олам тортишиш конуни

1 Конунларни таърифлаш

2 Конунларнинг математик ифодаси

3 Катталикларнинг номи

4 Катталикларнинг улчов бирликлари

5 Улчаш усуллари

6 Конунларнинг куллаш чегарасини аниклаш

7 Берилган конуннинг бошка конунлар билан алокасини аниклаш

сини мустахкамлаш буйича классификация-лаш вазифаси таклиф этилади ва 2-жадвални тулдириб келиш хакида топширик, берилади.

Шундай килиб, физика фанидан умумлаш-тириш ва мустахкамлаш дарсларида педагогик технологияларни куллаш ва туfри ташкил этиш, табиатнинг асосий конунларини илмий асосда билиш, укувчилар узлаштиришининг

кенгрок, даражасини (яъни 1-2-3 даражада) таъминлаш, ижодий ва мантикий фикрлаш, табиат ходисаларини таккослаш асосида урга-ниш, олинган билимларни бир тизимга келти-ришга ургатади ва келгусида ижодкор хамда фаол ёшларни тарбиялашга хизмат килади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 12

Адабиётлаp pyйxати:

1. 2017-2021 йиллаpда Узбеки^он Pеcпyбликаcини pивожлантиpишнинг бешта ycтyвоp йyналиши бyйича Xаpакатлаp cтpатегияcини «Халк билан мулокот ва инcон манфаатлаpи йили»да амалга ошиpишга оид Давлат даcтypини ypганиш бyйича илмий-уолубий pиcола. - Т.: «Маънавият», ZÜ17.

Aзизxyжаева Н.Н. Педагогик теxнологиялаp ва педагогик мах^ат. - Т.: Узбеки^он Ëзyвчилаp yюшмаcи «Адабиёт жамFаpмаcи» нашpиёти, ZÜÜ6.

3. Избоcаpов В.Ф., Камолов И^. Механика.-Т.: «LIDER PRESS», ZÜÜ9.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ZÜ18, 1Z

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.