Научная статья на тему 'БИОМАССА ВА БИОГАЗ ҲОСИЛ БЎЛИШ ЖАРАёНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

БИОМАССА ВА БИОГАЗ ҲОСИЛ БЎЛИШ ЖАРАёНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
473
76
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
биогаз / биомасса / биоэнергетика / физика / биология / экология / биогаз қурилмалари / технологик харита / фанлар интеграцияси / табиий фанлар. / biogas / biomass / bio-energy / physics / biology / ecology / tools biogases / routing / integration of subjects / natural science

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Алиёрова Н. О., Исмоилов Э. О., Кудиров Ш. Ш.

Мақолада академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари табиий фанлар таълимида фанлар интеграциясидан фойдаланиб, биомасса, биогаз ҳосил бўлиш жараёнларини ўргатиш имкониятлари тўғрисида фикр юритилган. Бундан ташқари, табиий фанлар (физика, биология, экология) интеграциясидан фойдаланиб, академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида тўгарак машғулоти олиб бориш учун намунавий дарс технологик харитаси тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

OPPIRTUNITIES OF THE INTEGRATION OPTIONS IMPLEMENTATION IN TEACHING OF NATURAL SCIENCES, IN THE PROCESS OF BIOMASS AND BIOGAS APPEARANCE

There is discussed in the article implementation of opportunities of natural sciences integration in teaching of the biogas and biomass appearance in lyceums and colleges. More over, there is recommended progressive technological flow sheet implementation, developed for the academic lyceums additional lessons, using achievements of natural sciencies (physics, biology, ecology).

Текст научной работы на тему «БИОМАССА ВА БИОГАЗ ҲОСИЛ БЎЛИШ ЖАРАёНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Алиёрова Н.О.,

Термиз давлат университети кошидаги 2-сонли академик лицей укитувчиси; Исмоилов Э.О.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан миллий университети магистранти; Кудиров Ш.Ш.,

Термиз давлат университети магистранти

БИОМАССА ВА БИОГАЗ ДОСИЛ БУЛИШ ЖАРАЕНЛАРИНИ УЩИШДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

АЛИЁРОВА Н.О., ИСМОИЛОВ Э.О., КУДИРОВ Ш.Ш. БИОМАССА ВА БИОГАЗ ЦОСИЛ БУЛИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ УЦИТИШДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Маколада академик лицей ва касб-хунар коллежлари табиий фанлар таълимида фанлар ин-теграциясидан фойдаланиб, биомасса, биогаз хосил булиш жараёнларини ургатиш имконият-лари туFрисида фикр юритилган. Бундан ташкари, табиий фанлар (физика, биология, экология) интеграциясидан фойдаланиб, академик лицей ва касб-хунар коллежларида тугарак машFулоти олиб бориш учун намунавий дарс технологик харитаси тавсия этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: биогаз, биомасса, биоэнергетика, физика, биология, экология, биогаз курилмалари, технологик харита, фанлар интеграцияси, табиий фанлар.

АЛИЁРОВА Н.О., ИСМОИЛОВ Э.О., КУДИРОВ Ш.Ш. ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕГРАЦИИ ЕСТЕСТВЕННЫХ НАУК В ПРЕПОДАВАНИИ ПРОЦЕССОВ ПОЯВЛЕНИЯ БИОМАССЫ И БИОГАЗА

В статье речь идёт о возможностях использования в академических лицеях и профессиональных колледжах интеграции естественных наук в преподавании процессов появления биомассы и биогаза. Кроме того, рекомендовано использовать технологическую карту образцового урока в кружках академических лицеев и колледжей, используя интеграцию естественных наук (физика, биология, экология).

Ключевые слова и понятия: биогаз, биомасса, биоэнергетика, физика, биология, экология, инструменты биогаза, технологическая карта, интеграция предметов, естественные науки.

ALIYOROVA N.O., ISMOILOVE.O., KUDIROVSH.SH. OPPIRTUNITIES OF THE INTEGRATION OPTIONS IMPLEMENTATION IN TEACHING OF NATURAL SCIENCES, IN THE PROCESS OF BIOMASS AND BIOGAS APPEARANCE

There is discussed in the article implementation of opportunities of natural sciences integration in teaching of the biogas and biomass appearance in lyceums and colleges. More over, there is recommended progressive technological flow sheet implementation, developed for the academic lyceums additional lessons, using achievements of natural sciencies (physics, biology, ecology).

Keywords: biogas, biomass, bio-energy, physics, biology, ecology, tools biogases, routing, integration of subjects, natural science.

Табиатда руй берадиган уодиса ва жараёнлар турли пайт-да ва хилма-хил куринишда содир булади. %озирги даврда бун-дай уодиса ва жараёнларнинг руй бериш сабаблари, узгариши уамда уолатларини табиий фанлар алоуида уз фундаментал уонунлари ва тушунчалари асосида изоулайди ва умумлаш-тиради.

Визга маълумки, табиий фанлар жумласига физика, кимё, биология, геология, экология, география каби фанлар киради.

Хозирда инсониятнинг энергия манба-ларига булган эх,тиёжи борган сари ортиб бормокда. Вунга, биринчидан, ах,оли сонининг ортиши сабаб булса, иккинчидан, экологик шарт-шароитлар сабаб булмокда. Чунки инсо-ният турмуш тарзи ва бошка барча сох,аларни энергия манбалари таъминотисиз тасаввур этиб булмайди. Демак, уз-узидан куриниб турибдики, энергетика назарий ва амалий жих,атдан бир канча аник ва табиий фанлар билан узвий боFликдир. Академик лицей ва касб-х,унар коллежлари табиий фанлари таъ-лимида биогаз ва унинг х,осил булиш шарт-шароитлари, ундаги биологик жараёнларнинг руй бериш сабаблари ва боскичларини ту-шунтиришда табиий фанларнинг фундаментал ва амалий конуниятларидан фойдала-ниш эх,тиёжи туFилади. Масалан, биоэнергия манбалари ва улардан самарали ва тежам-кор фойдаланишда биология-иктисодиёт-экология фанлари интеграцияси татбик этил-са, катта ижобий ютукларга эришиш мумкин1. Виз, асосан, ноанъанавий энергия манбалари турларидан бири х,исобланган биоэнергетика туFрисидаги фундаментал маълумотларни академик лицей ва касб-х,унар коллежлари табиий фанлари таълимида укитишда биология-физика-экология фанлари интеграциясидан фойдаланишни лозим топдик.

Организмларнинг энергиядан фойдала-ниш хусусиятлари ва х,аёт фаолияти жараёни-да энергия узгаришларини биоэнергетика урганади, яъни биоэнергетика биологик ти-зимларда энергиянинг кайта узгариш жараён-

1 Абдиев У.В., Исмоилов Э.О. Физика таълимида фанлар интеграциясидан фойдаланиб ноанъанавий энергия манбалари оркали фундаментал тушунчаларини шакл-лантириш. // «Халк таълими» илмий-методик журнали, 2014, № 6. -20-23-б.

ларини урганишга каратилган биологик булим х,исобланади.

Органик чикиндилар (усимликлар колдик-лари, х,айвонлар ва паррандалар чикиндилари) йиFиндиси биомассани ташкил килади.

Биогаз эса биомассани х,авосиз мух,итда бижFитиш йули билан олинадиган, метанга ухшаш табиий газдир.

Биомасса, биогаз тушунчалари ва биомас-садан фойдаланиб биогаз х,осил килиш усул-лари, техник восита ва жараёнлари, биогаз курилмалари ишлаш тамойиллари, уларнинг замонавий конструкциялари, биогаз х,осил булиш боскичлари, ундан электр энергияси ва иссиклик манбаи сифатида фойдаланиш ша-роитлари х,амда имкониятлари туFрисидаги маълумотларни табиий фанлар таълимида укитишда фанлар интеграциясидан фойдала-ниш катта самара беради.

Виология, физика ва экология фанлари интеграциясидан фойдаланишни таълим жараё-нига татбик килишни боскичма-боскич куриб чикамиз. Академик лицей ва касб-х,унар кол-лежларидаги таълим жараёнида табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиш имкониятлари 1-расмда ифодаланган.

Схематик жадвалдан куриниб турибдики, фанлар интеграциясидан фойдаланиш мав-зуга тегишли маълумотларни тулик ва аник узлаштириш, билим х,амда куникмаларга нис-батан туликрок эга булиш имкониятларини яратади.

Виз келтирган маълумотларда факатгина биология-физика-экология фанлари интеграциясидан фойдаланилади. Холбуки, табиатда-ги х,ар кандай х,одиса ва жараёнларни барча табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиб урганиш, тадкик килиш жуда катта самара-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 6

1-расм. Биомасса ва биогаз х,осил булиш фундаментал тушунчаларининг фанлараро интеграция орк,али тушунтирилиши1

ФИЗИКА

Биогаздан энергия

манбаи (электр, иссикушк) сифатида фойдаланиш имкониятлари

Биоэнергиядан фойдаланишда турли чиринди ва махаллий угитлардан тугри фойдаланишнинг экологик шарт-шароитлари

1 Ушбу схематик жадвал муаллифлар томонидан «Ноанъанавий энергия манбаларини табиий фанлар интеграция-сидан фойдаланиб укитиш методикаси» мавзусида 2012-2014 йилларда Термиз давлат университетида олиб борил-ган тадк,ик,отлар асосида ишлаб чикилган.

34 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

1-жадвал. Дарснинг технологик харитаси

1. Дарснинг мак,сади Таълимий: укувчиларда биомасса, биогазнинг хосил булиш биологик асослари туFрисидаги билим ва куникмаларни шакллантириш. Биоэнергиядан (табиий газ, иссиклик, электр энергияси) фойдаланишнинг амалий ахамияти туFрисида маълумотлар бериш. Тарбиявий: фикрлаш кобилиятини шакллантириш, дунёк,арашни кенгайтириш. Ривожлантирувчи: мустак,ил фикрлаш, биомасса, биогаз хосил булиш буйича бошланFич билим ва куникмаларни хосил к,илиш.

2. Дарсни ташкил этиш технологияси Метод: мунозара ва аклий хужум. Шакл: урта гурухларда ишлаш. Восита: видеопроектор, таркатма материаллар, анимацион кургазмалар. Усул: оFзаки, ёзма ва кургазмали. Назорат тури: савол-жавоб, тест. Бахолаш: 5 балли тизим асосида.

3. Дарс боскичлари ва вак,т таксимотлари 1. Ташкилий кисм - 5 минут. 2. Укувчиларни тугарак маш^улоти мак,сади билан таништириш - 5 минут. 3. Утган тугарак маш^улотини к,иск,ача такрорлаш - 10 минут. 4. Янги тугарак маш^улоти мавзусини баён к,илиш - 35 минут. 5. Янги тугарак маш^улоти мавзусини мустахкамлаш - 10 минут. 6. Укувчиларни тест (таркатма) саволлар асосида бахолаш - 10 минут. 7. Уйга вазифа бериш - 5 минут.

дорликка эга1. Маколада умумлашган тушун-ча ва маълумотлар келтирилган булиб, биоэнергетика ва унинг фундаментал асослари туFрисидаги маълумотларни фанлар интегра-циясидан фойдаланиб етарлича узлаштириш имконияти мавжуд.

Биомасса, биоэнергия туFрисидаги билим ва куникмаларни табиий фанлар таълими жа-раёнида шакллантиришда биология-физика-экология фанлари интеграцияси буйича куйидаги асосий фундаментал тушунчалар кет-ма-кетлиги дарс жараёнида татбик этилади:

■ биомасса, биогаз хосил булишининг биологик асослари;

■ биогаз курилмалар ва уларнинг замонавий конструкциялари;

■ биогаз хосил булиш жараёнининг табиат экотизими билан узаро алокадорлиги2.

Куйида намуна сифатида Термиз давлат университети кошидаги 2-сонли академик ли-цейда табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиб, педагогик тажриба сифатида синаб

1 Абдиев У., Исмоилов Э., Холмуминов И., Хидиров Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбаларини укитишда фанлар интеграцияси. // «Олий ва урта махсус, касб-хунар таълимида аник ва табиий фанларнинг узаро алокадорлик ва узвийлиги масалалари» Республика илмий-назарий анжумани материаллари, Карши, 2014, март. -382-383-б.

2 Абдиев У.Б., Исмоилов Э.О. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбалари тушунчаларини шакллантиришда фанлар интеграциясидан фойдаланиш. // «Физика, математика ва информатика» илмий-услубий журнали. Т., 2015, 1-сон. -59-62-б.

курилган «Биомасса, биогаз ва унинг ^осил булиш жараёнларини урганиш» мавзусида-ги икки академик соатга мулжалланган тугарак машFулотини укитиш технологик харитаси тав-сия этилган.

Мавзу: Биомасса, биогаз ва унинг ^осил булиш жараёнларини урганиш.

Таянч суз ва тушунчалар: биомасса, биогаз, биогаз курилмаси, махаллий уFитлар, чи-риш жараёни, экологик тизим, метан, углерод диоксиди.

Тугарак машFулотининг бориши:

1. Ташкилий цисм. Укитувчи томони-дан тугарак машFулоти учун зарур жихозлар тайёрланади (видеопроектор, таркатма мате-риаллар ва бошка керакли жихозлар).

2. Тугарак машгулоти мавзусининг баё-ни. Укитувчи тугарак машFулоти мавзусини баён этишда укитишнинг мунозарали методи-дан фойдаланади. Бу метод, уз номидан анг-лаб турилибдики, тугарак иштирокчиларини мавзуда келтирилган муаммоли масала устида ишлашга ундайди. Тугарак иштирокчилари-нинг хар бирига уз фикрини эркин айта олиш имконияти ва шароитини яратиб бериш за-рур. Сунгра тугарак иштирокчилари билдир-ган фикр ва Fоялар умумлаштирилиб, тахлил килинади. Тахлил асосида куйилган максад ва вазифанинг энг туFри ечимини топишга хара-кат килинади.

3. Мавзу юзасидан савол-жавоблар. Тугарак машFулотида олдиндан тайёрлаб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 6

V_/

2-жадвал. Дарсни олиб бориш тартиби

Дарснинг мазмуни Укитувчи фаолияти Укувчи фаолияти

Дарснинг бориши 1. Укувчилар давоматини текширади. 2. Утилган тугарак маш^улоти юзасидан савол-жавоб утказади ва шу асосида укувчиларни бахолайди. 3. Янги тугарак маш^улоти мавзуси ва унинг режасини видеопроектор оркали экранда курсатади. 4. Янги тугарак маш^улотига доир кургазмали анимацион воситалар хамда таркатма материаллардан фойдаланади. 1. Тартиб билан жойлашадилар, дафтар, ручка ва бошка керакли нарсаларни тайёр холатга келтирадилар. 2. Утилган мавзуга доир савол ва топширикларга жавоб бериб, балл туплайдилар.

Мавзу режаси: 1. Биомасса ва биогаз хосил булиш жараёнлари. 2. Биоэнергиядан табиий газ, электр ва иссиклик энергиялари сифатида фойдаланиш имкониятлари. Укувчиларга янги мавзу режаси асосида видеопроектор оркали маълумотларни (расм, графиклар, чизмалар, жадваллар) намойиш этади ва уларнинг биологик хусусиятларини табиий фанлар (биология-физика-экология) орасидаги боFланишлар асосида тушунтиради. Мавзу юзасидан берилган маълумотларни куради, тинглайди ва уларнинг биология-физика-экология фанлари маълум конуният ва тушунчаларига боFликлигини англаб боради хамда керакли асосий фундаментал, амалий тушунчаларни дафтарига кайд килиб боради.

куйилган таркатма материаллардан фойдала-нилади. Таркатма материаллардаги тест савол-лари тугарак иштирокчиларига таркатилади ва тест саволлари устида ишлаш оркали биоэнергетика асослари туFрисида олинган билим ва куникмалар мустахкамланади. Тест саволлари хар бир тугарак иштирокчиси учун турлича булади ва ечиб чикиш вакти белгиланади.

4. Уйга вазифа бериш. Куйидаги топширик-лар тугарак иштирокчиларига уйга вазифа си-фатида берилади:

1. Биомасса, биогаз хосил булиш биологик асослари ва замонавий конструкцияларига доир янги интернет маълумотларини излаш.

2. Биоэнергияни табиий газ, иссиклик ва электр энергияларига айлантириш жараёнла-рини табиий фанлар интеграцияси (биология-физика-экология) конунлари асосида урганиш ва тах,лил килиш.

Уз-узидан куриниб турибдики, тугарак машFулотини «биомасса, биогаз ва унинг хосил булиш жараёнларини урганиш» мав-зусида ташкил этиш укувчиларнинг биомасса, биогаз хосил булиши ва ундан табиий газ, иссиклик ва электр энергияси сифатида фой-даланиш имкониятларини янги фан ва техника ютуклари асосида узлаштиришларига им-кон яратади. Шунингдек, бу маълумотларни укитишда янги инновацион педагогик ва ахбо-рот технологияларидан купрок фойдаланиш тугарак машFулотининг янада кизикарли ва мазмунли утишига хизмат килади.

Келтирилган маълумотларга кура, хар бир укитувчи (табиий фанлар укитувчилари) уз им-кониятларидан келиб чикиб, дарс жараёнини фанлар интеграциясидан самарали фойдалан-ган х,олда олиб борса, укувчиларда нисбатан тушунарли, тулик билим ва куникма хосил килиш билан бир вактда, уз касбий фаолияти-ни хам ривожлантириб боради.

Бугунги кунга келиб, жахондаги мамлакат-ларнинг 70 фоизи таълим тизимида интегратив характердаги укув дастурлари ва дарсликлар-дан фойдаланади1. Хар бир мамлакат таълим тизимига куйилган максадлардан келиб чикиб, интеграциянинг турли даражаларини ишлаб чиккан ва жорий килган.

Таълим жараёнини интегратив дастурлар ва дарсликлар асосида ташкил этиш оркали укув-билиш жараёни охирида юкори сама-радорликка эришиш назарда тутилади, бунда интеграциянинг турли куринишларидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Масалан:

1. Мавзуларни кетма-кет такдим этиш асосидаги интеграция. Бунда укув материал-ларини баён килишда концентризм тамойили-га амал килинади, яъни олдинги укув материа-ли кейингисини тулдиради, лекин бир-бирини такрорламайди. Бундай интегратив ёндашув натижасида талабаларнинг билим, куникма ва

1 Абдиев У.Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбалари. Илмий-услубий кулланма. - Термиз, 2013. -30-б.

малакалари хамда ижодий фаолиятлари мун-тазам равишда ривожланиб, бойиб боради.

2. Укув дастурларида узаро уйгунлашган нукталарни вужудга келтиришга асосланган интеграция. Бунда мавзулараро уЙFунликни таъминлаш мухим ахамиятга эга. Бунинг аф-заллиги шундаки, талабанинг вакти ва кучи те-жалади, дарсликларнинг хажми ихчамлашади ва таннархи арзонлашади.

3. Модуллашган интеграция. Бундай интеграция доирасида турдош укув фанларига оид билим ва тушунчалар бир тизимга солиниб, узвий тарзда талабаларга такдим этилади.

4. Интегратив дастурлар. Ушбу типдаги дастурлар бир неча укув предмети ёки укув фанларига оид мавзуларни уЙFунлаштирган холда такдим этишни назарда тутади. Бугунги кунда укув режасида укув предметлари со-нининг купайиб кетганлигини хисобга олсак, бу типдаги дастурлар яратишга кучли эхтиёж сезилмокда.

5. Мавзулараро интеграция. Айни бир курс доирасида бериладиган укув материаллари бошка бир курс доирасидаги мохиятан якин

булган укув материаллари билан уЙFунлаш-тирилади1.

Фанларни укитишда ишлаб чикилган интегратив билимларни куллаш методикаси дастур материалларини урганишга ижобий таъсир килиши, талабаларнинг оламни яхлит холда англаш куникма ва малакаларини шаклланти-риш хамда дарснинг сифат ва самарадорлиги-ни оширишга олиб келишини курсатди.

Хозирги кунда талабаларнинг юксак ривож-ланган технологиялар, компьютер, ахборот технологиялари ва касбларга булган кизикиш, интилишлари катта. Фанларни укитиш жараё-нида интегратив билимларни ахборот технологиялари, жумладан, компьютердан фойда-ланиб, хар хил график ва жадваллар холатида бериш укувчи ва талабаларнинг дарсга булган кизикиши хамда иштиёкини янада оширади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, биомасса, биогаз хосил булиш жараёнларини укитишда табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиш асосида олиб борилган дарс, би-ринчидан, дарс самарадорлигини оширади, иккинчидан,укитувчи ва укувчи фаолиятлари-нинг ривожланишига олиб келади.

Адабиётлар:

1. Абдиев У.Б., Исмоилов Э.О. Физика таълимида фанлар интеграциясидан фойдала-ниб ноанъанавий энергия манбалари оркали фундаментал тушунчаларини шаклланти-риш. // «Халк таълими» илмий-методик журнали. Т., 2014, 6-сон. -20-23-б.

2. Абдиев У., Исмоилов Э., Холмуминов И., Хидиров Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбаларини укитишда фанлар интеграцияси. // «Олий ва урта махсус, касб-хунар таълимида аник ва табиий фанларнинг узаро алокадорлик ва узвийлиги масалалари» Республика илмий-назарий анжумани материаллари. Карши, 2014, март. -382-383-б.

3. Абдиев У.Б., Исмоилов Э.О. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбалари тушунчаларини шакллантиришда фанлар интеграциясидан фойдаланиш. // «Физика, математика ва информатика» илмий-услубий журнали. Т., 2015, 1-сон. -59-62-б.

4. Абдиев У.Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбалари. Илмий-услубий кулланма. - Термиз, 2013.

5. Абдураимов Ш.С. Касб таълими укитувчилари тайёрлаш сифатини таъминлашда интеграциялашган таълим мазмунининг урни. // «Педагогика» илмий-назарий ва методик журнали. Т.. 2015, 2-сон. -38-44-б.

1 Абдураимов Ш.С. Касб таълими укитувчилари тайёрлаш сифатини таъминлашда интеграциялашган таълим мазмунининг урни. // «Педагогика» илмий-назарий ва методик журнали. Т., 2015, 2-сон. -38-44-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.