Научная статья на тему 'ГЕНЕТИКА АСОСЛАРИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛЬ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИДА ИННОВАЦИОН МОДЕЛИНИНГ ЎРНИ'

ГЕНЕТИКА АСОСЛАРИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛЬ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИДА ИННОВАЦИОН МОДЕЛИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

118
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақобатбардош кадр / таълим технологияси / технологик харита / синф-дарс тизими / педагогик усул / .узлуксиз таълим жараѐни / инновацион таълим / педагогик технология / АКТ. / competitive personnel / educational technologies / technological map / class-lesson system / pedagogical method / continuous educational process / innovative education / pedagogical technologies / ICT.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Хушнуд Сафарбаевич Нурметов, Рустам Журакулович Хамраев, Гуллола Бахтиёр Қизи Жумамуродова, Умида Ҳакимжановна Азимова

―Генетика асослари мавзусини ўқитишда модуль технологияларни қўллаш‖ мавзусидаги ушбу мақолада педагогик технологиялар, жумладан модулли таълим технологиясидан фойдаланишнинг аҳамияти ѐритилган. Шунингдек ўқув жараѐнида модулли таълим технологиясини қўллашнинг таълим самарадорлигига таъсири ва афзалликлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The use of modular technology to teach the topic of genetics has highlighted the importance of modern pedagogical technologies including the use of modular teaching technology. Aswell as the the impact and benefits of using modular learning technology in teaching.

Текст научной работы на тему «ГЕНЕТИКА АСОСЛАРИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА МОДУЛЬ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИДА ИННОВАЦИОН МОДЕЛИНИНГ ЎРНИ»

ГЕНЕТИКА АСОСЛАРИ МАВЗУСИНИ УЦИТИШДА МОДУЛЬ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИДА ИННОВАЦИОН МОДЕЛИНИНГ УРНИ

Хушнуд Сафарбаевич Нурметов, Рустам Журакулович Хамраев

Чирчик давлат педагогика университети катта укитувчилари xushnud.nurmetov.85@mail.ru

Гуллола Бахтиёр кизи Жумамуродова, Умида Х,акимжановна Азимова

Чирчик давлат педагогика университети талабаси gullolajumamurodov@gmail.com

. АННОТАЦИЯ

"Генетика асослари мавзусини укитишда модуль технологияларни куллаш" мавзусидаги ушбу маколада педагогик технологиялар, жумладан модулли таълим технологиясидан фойдаланишнинг ахамияти ёритилган. Шунингдек укув жараёнида модулли таълим технологиясини куллашнинг таълим самарадорлигига таъсири ва афзалликлари очиб берилган.

Калит сузлар: ракобатбардош кадр, таълим технологияси, технологик харита, синф-дарс тизими, педагогик усул, .узлуксиз таълим жараёни, инновацион таълим, педагогик технология, АКТ.

ABSTRACT

The use of modular technology to teach the topic of genetics has highlighted the importance of modern pedagogical technologies including the use of modular teaching technology. Aswell as the the impact and benefits of using modular learning technology in teaching.

Keywords: competitive personnel, educational technologies, technological map, class-lesson system, pedagogical method, continuous educational process, innovative education, pedagogical technologies, ICT.

КИРИШ

Умумий урта таълим мактаблар ва академик лицейларда укитиладиган барча фанлар каби "Генетика асослари"ни укитиш ва таълим самарадорлигини орттиришда педагогик технологияларнинг урни мухим саналади. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг амалдаги иккинчи сифат боскичи таълим муассасаларида укитиладиган барча укув фанларини илгор педагогик технологиялар билан

January, 2023

519

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

таъминлашни кузда тутади. Шу сабабли барча укув фанлари каби биологияни укитишда хам педагогик технологиялардан фойдаланиш замон талаби саналади.

Педагогик технология атамасига хар бир дидакт олим уз нуктаи назаридан келиб чиккан холда таъриф берган. Х,али бу тушунчага тулик ва ягона таъриф кабул килинмаган. Ушбу таърифларнинг ичида энг максадга мувофиги ЮНЕСКО томонидан берилган таъриф саналади.

Педагогик технология— укитиш шаклларини оптималлаштириш максадида укитиш ва билимларни узлаштириш жараёнида инсон салохияти ва техник ресурсларни куллаш, уларнинг узаро таъсирини аниклашга имкон берадиган тизимли методлар мажмуасидир.

Бу ерда, инсон салохияти дейилганда, укитувчининг педагогик ва укувчиларнинг укув-билиш фаолияти, техник ресурслар деганда укитиш методлари ва воситалари назарда тутилмокда.

Бизнинг назаримизда, педагогик технология - таълим жараёнининг самарадорлигини ошириш максадида укитиш ва билимларни узлаштириш жараёнида укитувчининг педагогик ва укувчининг укув-билиш фаолиятини уйгун равишда ташкил этиш, мазкур фаолиятни фаоллаштириш максадида, самарали укитиш методлари, воситалари ва шаклларини куллаш, уларнинг узаро таъсирини аниклашга имкон берадиган тизимлар мажмуасидир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисидаги конуни"да таълим мамлакатимизнинг ижтимоий тараккиёт сохасида устувор йуналиш деб эълон килинган. Мазкур хужжатда мамлакатимизнинг таълим сохасидаги давлат сиёсатининг асосий принциплари этиб куйидагилар кайд этилган:

^ таълим ва тарбиянинг инсонпарвар ва демокритик характерда эга эканлиги;

^ таълимнинг узлуксизлиги ва изчиллиги; ^ таълим тизимининг дунёвий характерда эга эканлиги; ^ давлат таълим стандартлари асосида билим олишнинг хамма учун очиклиги;

^ таълим дастурларини танлашга ягона ва табакалаштирилган ёндашув; ^ билимли булиш ва истеъдодни рагбатлантириш; ^ таълим тизимида давлат ва жамоат бошкарувини уйгунлаштириш;

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Узбекистон Республикаси "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"да

таълим тизимини тубдан ислох килиш, замон талаблари асосида кайта куриш, узлуксиз таълим тизимининг турлари, таълим муассасалари олдидиги вазифалар, кадрлар тайёрлаш миллий моделини амалиётга тадбик этиш масалалари билан бир каторда узлуксиз таълим тизимининг принциплари хам курсатиб утилган .

Мухтарам юртбошимиз Ш.Мирзиёевнинг таълим-тарбияга оид асарлари, йирик методист олимларнинг илмий тадкикотлари илмий-назарий ва методологик жихатдан асос вазифасини утади [1,2].

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ушбу маколанинг назарий ахамияти дарс мавзусининг хусусиятлари хамда кузда тутилган максадларга мувофик танланади ва тегишлича тайёргарлик курилади. Генетика асослари мавзусини укитишда модулли таълим технологияси буйича иштирок этиш учун укувчиларнинг таёрликларига узига хос талаблар куйилади, булар машгулотда фаол иштирок этиш учун зарур билимларни узлаштирганлик, мулокотга таёрлик, узаро хамкорликда ишлаш, мустакил фикрлаш, уз фикрини эркин баён килиш ва химоя кила олиш куникмалари ва бошкалардан иборат. Машгулотда вактдан унумли фойдаланиш зарур шарт хисобланади.

Амалий ахамияти дарсларни ташкил этиш учун зарур воситаларни тугри танлаш, тайёрлаш хамда машгулот утказувчилар ва уларнинг вазифалари аник белгиланган булиши лозим. Генетика асослари мавзусини укитишда фойдаланиладиган модулли таълим технологияси билан анъанавий таълим усуллари орасида узига хос фарклар мавжуд булиб, хар бир укитувчи бу фаркларни киёслаши, уларнинг бир-бирига нисбатан афзалликлари ва камчиликларини дарсни режалаштириш ва уни утказиш усулларини танлашда тугри хисобга олиши лозим [4].

Модулли таълим технологияси модулларга асосланади. Модул лотинча суздан олинган булиб, цисм (блок) деган маънони билдиради.

Генетика асослари мавзусини укитишда модулли таълим технологияларидан фойдаланишда дарсда фойдаланиладиган мавзу мантикий тугалланган фикрли кисмлар, яъни модулларга ажратилади ва хар бир кисмни укувчилар мустакил узлаштиришлари учун укув топшириклари тузилади. Шу укув топшириклари асосида, хар бир модул якунида савол-жавоб утказилади ва хулоса чикарилади.

January, 2023

Мазкур дарсларда укувчиларнинг билиш фаолияти модулларни кетма-кет узлаштиришларини назарда тутган холда ташкил этилади. Х,ар бир модулни узлаштириш жараёни укувчиларнинг яхлит билиш фаолиятининг элементи саналади, яъни бир дарсда яхлит ташкил этилиши кузда тутилган укувчиларнинг укув фаолияти мавзу ажратилган модулларга мувофик холда укув фаолияти элементлари (УФЭ)дан ташкил топади. Агар дарсда урганиладиган мавзу мазмуни 4 та модулдан иборат булса, укув-чиларнинг укув-билиш фаолияти мос холда 4 та укув фаолияти элементи (УФЭ) дан ташкил топади. Шуни кайд этиш керакки, дарс якунида укувчиларнинг уз фаолиятларини тахлил килиши ва уз-узини бахолашини амалга ошириш максадида модул дастурини якунлаш боскичи булади. Шу сабабли фикр юритилаётган ушбу дарсда фойдаланиладиган модул дастурида 5 та укув фаолияти элементи (УФЭ) булади. Укитувчи шу асосда модул дастурини тузади [5 ].

Таълим муассасаларининг асосий вазифаларидан бири, укувчиларга инсоният тарихи давомида яратилган билимларни етказиш, фанлар асослари буйича мунтазам билим олишлари учун тегишли шароит яратиш, зарур ахборотларни танлаш ва мустакил укишни ургатиш оркали билим олишга булган эхтиёжларини кондириш ва кизикишларини орттиришдан иборат.

Ушбу вазифаларни анъанавий таълим технологиясидан фойдаланилган холда хал этиб булмайди, шу сабабли таълим-тарбия жараёнига модулли таълим технологиясини куллаш зарурати вужудга келди.

Модулли таълимнинг асосий мо^ияти, укувчилар модул дастурлари ёрдамида мустакил ишлашига асосланган укув-билиш фаолияти оркали белгиланган максадга эришадилар.

Модул дастурлари мавзунинг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи максадидан келиб чикадиган модул дастурининг дидактик максади, укувчиларнинг дарс давомида бажарадиган укув топшириклари, топширикларни бажариш буйича берилган курсатмалар, модул дастурини якунлаш кисмини узида мужассамлаштиради.

Модул дастурларини тузишда уцитувчи эътиборини куйидагиларга царатиши зарур:

У Модул дастуридан кузда тутилган дидактик максадни аник ёритиш. Анъанавий таълимда, дарс ишланмасида укитувчи дарснинг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи максадларини уз зиммасига юклайди, яъни укувчиларда муайян тушунчаларни шакллантириш, илмий дунёкарашни кенгайтириш, тарбия

January, 2023

522

бериш ва хк. Модул дастурининг дидактик максади дарснинг юкорида кайд этилган максадларига уйгун холда укувчиларнинг зиммасига юклатилади. Шуни кайд этиш керакки, максад аник булса, унга мувофик холда тадбирлар кулланилади ва унга эришиш осон булади.

> Укув материалини урганишнинг мантикий йуналиши (индуктив ёки дедуктив тарзда берилганлиги)ни аниклаш. Модулли таълим тамойиллари хисобга олинган холда укув материалини мазмунан тугалланган мантикий кетма-кетликдаги кичик кисм (модул)ларга таксимлаш.

> Укувчилар томонидан укув материалларини хар бир модули ёки кисмини узлаштириши учун ташкил этиладиган укув фаолияти усулларини белгилаш.

> Укув фаолияти усулларига боглик холда модул дастуридан урин олиши лозим булган укув элементларини ва уларнинг кетма-кетлигини аниклаш.

> Укувчилар билимини аниклаш ва назорат килиш буйича дастлабки жорий назорат, ахборот туплами, укитиш мазмунини кайта ишлаш, якуний назорат ва укувчилар билимидаги типик камчиликлар хамда хатоларни бартараф этиш йулларини белгилаш.

> Укувчилар учун асосий ва кушимча адабиётларни танлаш.

Укувчилар модул дастури ёрдамида укув материалини мустакил ва

ижодий урганиш жараёни мазкур мавзуни узлаштириш учун дастурда белгиланган вакт доирасида амалга оширилишига эришиши лозим.

Модул дастурини муваффакиятли куллашнинг мухим шарти, унда укувчиларнинг укув-билиш фаолиятининг укув элементларини тугри танлашидир. Чунки укувчилар модул дастури билан ишлаганда, айнан шу укув элементларини бажарадилар.

Биз куйида укув фаолияти элементларининг турлари хакида фикр юри-тамиз.

Модулли дастурда жуда куп ахборот манбаларидан фойдаланилади, шу сабабли укув фаолияти элементларини ахборот манбаларига кура тавсифлаш максадга мувофик.

Модулли таълим технологиясидан фойдаланишда уцитувчи куйидаги мезонларга амал кцлиши лозим:

* Укувчиларга мустакил узлаштириш учун тавсия этиладиган укув материали укувчиларнинг укув имкониятларини хисобга олган холда, улар уддалай оладиган ва шу билан бирга максимал даражада кийин булмаслиги керак.

* Укувчилар укув материалини дастурда белгиланган

January, 2023

523

вакт доирасида эгаллашлари керак.

❖ Укитувчи укувчиларни укув материалларини мустакил ва ижодий узлаштириш куникмасига эга булишига эришиши лозим. Бунда, дастлаб укитувчи дарсга олиб кирадиган ахборотни икки кисмга ажратади. Биринчи кисмини укувчилар укитувчи ёрдамида, иккинчи кисмини ижодий ва мустакил узлаштиришлари лозим. Кейин белгиланган мавзуларни модулли дарс шаклида утказишни мулжаллаб, модул дастурларини тузади.

Модул дастури укитувчилар томонидан тузилиб, унда укитиш максадлари мавзуни урганиш боскичлари, укувчилар томонидан бажа-риладиган укув фаолияти элементлари, укувчилар билимини назорат килиш йуллари кетма-кет ёзилади.

Шуни кайд этиш керакки, модул дастурлари бу — дарс матнини ва укитувчи томонидан укув материалини режалаштириш эмас, балки укувчиларнинг у ёки бу мавзуни мустакил ва ижодий урганишларига мулжалланган укув фаолияти дастуридир.

Модул дастурлари укитувчилар томонидан тузилиб, унда укитиш максадлари, мавзуни урганиш боскичлари, укувчилар томонидан бажариладиган укув топшириклари, укув фаолияти элементлари, укувчилар билимини назорат килиш йуллари кетма-кет ёзилади.

Куйида укув ахбороти манбаларига боглик холда ташкил этиладиган укув фаолияти элементларининг турлари жадвал тарзида берилмокда:

Т/р Укув фаолияти элементи тури Укув ахбороти манбалари

УФЭ-1 Матнли укув элементи Дарслик, кушимча укув адабиётлар, газета ва журналлар

УФЭ-2 Жадвалли укув элементи Жадваллар, моделлар, диаграммалар

УФЭ-3 Кургазмали укув элементи Жадваллар, расмлар, композициялар

УФЭ-4 Огзаки укув элементи Укитувчи ёки маърузачининг маърузаси, укувчиларнинг ахбороти

УФЭ-5 Компютерли укув элементи ЭХМ хотирасига киритилган ахборотлар,таълим дастурлари, мултимедиалар

January, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal

524

УФЭ-6 Аудио-видео, техниквоситали укув элементлари Кинофилм, диафилм, диапозитивлар, видеофилм, магнит тасмалари, дисклар

УФЭ-7 Табиий обектли укув элементлари Табиий обектлар, микро ва макро препаратлар, гербарий, тулумвах.к.

Модулли дарсларда мавзу мазмунидан келиб чиккан холда юкорида кайд этилган укув фаолияти элементларидан яакка тартибда ёки тегишли УФЭ дан мажмуа холда фойдаланиш мумкин.

Кичик гурухлар учун тузилган модул дастурларидан фойдаланишда икки хил ёндашув мавжуд:

1. Мусобака усули.

Укитувчи укувчиларни тенг сонли кичик гурухларга ажратиб, модул дастури воситасида мустакил ишларни ташкил этади. Х,ар бир модул якунида савол-жавоб, укув бахси мусобака тарзида утказилади. Гурухлар уртасида голиблар аникланади. Гурух аъзолари уз фаолиятини хамкорларининг фикрини хисобга олган холда бахолайди.

2. Кичик консултантлар усули.

Укитувчи укувчиларни тенг сонли кичик гурухларга ажратиб, модул дастури воситасида мустакил ишларни ташкил этади. Хдрбиргурухга кичик консултантлар тайинланади. Кичик консултантлар гурух ишини бошкаради, укувчиларнинг фаолиятини назорат килади, тегишли холларда ёрдам уюштиради. Х,ар бир модул якунида савол-жавоб, укув бахси утказилади. Узаро назорат оркали укувчилар бахоланади.

Модул дастурининг турлари ва уларнинг мохияти дидактик максадларни амалга ошириш имкониятларини таккослаганда яккол куринади.

Куйида модулли таълим технологиялари асосида ташкил этилган дарсда укитувчи ва укувчиларнинг укув билиш фаолиятидаги узига хос хусусиятлари билан танишамиз.

Модулли таълим технологиясига асосланган дарсларда укувчиларнинг укув-билиш фаолияти модул дастурлари асосида ташкил этилади. Укувчилар укув материалини модул дастуридан урин олган укув топширикларини сифатли бажариш оркали мустакил узлаштирадилар ва уз укув фаолиятининг субектига айланадилар. Шу тарика ягона таълим-тарбия жараёнининг иккита субекти — укитувчи ва укувчи укув жараёнидан кузланган максадга эришади.

January, 2023

525

Укитувчи укув материалларини модулларга ажратади ва модул дастурини яратади. Х,ар бир модулнинг хусусий дидактик максади ва укув топширикларини аниклайди. Машгулот юзасидан назорат тест топшириклари ва мустакил иш топширикларини тузади. Укувчиларнинг мустакил укув билиш фаолиятини ташкил этади. Модул дастурининг дидактик максади ва укув топшириклари билан таништиради. Укувчиларнинг модул дастури ёрдамида мустакил ишларини ташкил этади. Муаммоли вазиятларни вужудга келтиради, тегишли холларда ёрдам уюштиради.

Модул дастуридан урин олган хар бир модул якунида укув бахси, савол-жавоб, мунозара, аклий хужум утказади. Модул дастурини якунлайди, машгулот юзасидан тест топшириклари ёрдамида укитувчи назоратини амалга оширади. Эришилган натижани тахлил килиб укувчиларга эришилган натижасига мувофик холда мустакил ва ижодий иш топширикларини тавсия этади.

Укувчилар модул дастурининг дидактик максади, модуллар, модул-ларнинг хусусий дидактик максадлари, машгулот давомида бажариладиган укув топшириклари, топшириклар юзасидан курсатмаларни англайди. Уз укув билиш фаолиятини ташкил этади. Машгулот матнини мустакил узлаштиради, укув топширикларини сифатли бажаради, саволларга жавоб топади. Муаммоли вазиятлардан чикишнинг оптимал вариантларини таклиф этади. Укув бахси, савол-жавоб, мунозара ва аклий хужумда фаол иштирок этади ва хк. [5,6].

Биология (Цитология ва генетика асослари) курси умумтаълим мактаб ва академик лицейларнинг укувчилари учун мулжалланган булиб, уни узлаштириш мобайнида укувчиларга ирсият, узгарувчанлик, янги усимлик, хайвон, микроорганизм формаларини яратиш, органик олам эволюциясининг умумий конуниятлари хакида билим беришдан иборат. Х,ар кандай билим илмий тушунчалардан ташкил топади. Генетикага оид билимларга ирсият, узгарувчанлик, уларнинг моддий асослари хромосома, ген хамда генотип, фенотип, гомозигота, гетерозигота, Мендел, Морган конунлари, жинс билан боглик ирсийланиш, генларнинг узаро ва куп томонлама таъсири, усимлик, хайвон, одам, микроорганизмлар ирсиятини урганиш методлари, селекцияда кулланиладиган методлар каби тушунчалар киради.

Хусусан, "Генетика асослари" мавзусини укитишда модулли таълим технологияларидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Куйида ушбу технология асосида дарсларни ташкил этишга оид дарс ишланмаси берилмокда.

January, 2023

526

Узгарувчанлик назарияси ва конуни мавзусини укитишда модулли таълим технологияларини куллаш.

Дарснинг мавзуси: Узгарувчанлик назарияси ва конуни

Дарснинг таълимий максади: укувчиларни узгарувчанлик ва унинг хиллари: комбинатив, рекомбинатив, мутацион, модификацион узгарувчанлик; мутацион назария ва мутация хиллари: ген, хромосома, геном мутациялари; мутацияларнинг селекциядаги ахамияти билан таништириш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Дарснинг тарбиявий максади: укувчиларни узгарувчанлик ва унинг хиллари билан таништириш оркали илмий дунёкарашини шакллантириш, касбга йуллаш.

Дарснинг ривожлантирувчи максади: укувчиларнинг узгарувчанлик ва унинг хиллари хакидаги билимларини, дарслик устида мустакил ишлаш куникмаларини ривожлантириш.

Дарсни жи^озлаш: мавзуга оид жадваллар, проектор, слайдлар.

Дарсда фойдаланиладиган технология: модулли таълим технологияси (Укувчиларнинг кичик гурухларда ишлашига мулжалланган модул дастури)

Асосий тушунчалар ва таянч билимлар: узгарувчанлик, комбинатив, рекомбинатив, мутацион, модификацион узгарувчанлик, мутацион назария, ген, хромосома, геном мутациялари, аллофен организмлар.

Дарснинг бориши:

I. Ташкилий кисм

II. Утган мавзу юзасидан укувчиларнинг билимларини назорат килиш ва бахолаш учун топшириклар бериш.(1 - илова)

III. Укувчиларни дарс мавзуси, максади, бориши билан таништириш ва уларнинг фаолиятини укув топширикларини бажаришга йуллаш.

IV. Янги мавзуни урганиш:

а) Янги мавзу буйича тузилган модул дастурини таркатиш ва укувчиларни модул дастурининг дидактик максади билан таништириш;

б) Укувчиларнинг фаолиятини модул дастуридаги укув топширикларини мустакил бажаришга йуллаш;

в) хар бир укув фаолияти элементи топширикларининг тулик бажарилишини назорат килиш, тегишли курсатмалар бериш;

г) хар бир укув фаолияти элементи якунида савол-жавоб ёки мунозара утказиш.

Укитувчи ушбу дарсда урганиладиган укув материалини куйидаги мантикий тугалланган фикрли уч кисмга яъни модулгаажратади:

January, 2023

S2?

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

1. Узгарувчанлик ва унинг хиллари: комбинатив, рекомбинатив,

мутацион, модификацион узгарувчанлик.

2. Мутацион назария ва мутация хиллари: ген, хромосома, геном мутациялари.

3. Мутацияларнинг селекциядаги ахамияти, селекцияда кулланиладиган асосий усуллар, аллофен организмлар олиш.

V. Аллел булмаган генларнинг узаро таъсирида белгиларнинг ривожланишига доир масалалар ечиш.

VI. Янги мавзу юзасидан укувчиларнинг билимларини назорат килиш ва бахолаш учун топшириклар бериш. (2 - илова)

VII. Дарсни умумий якунлаш. Уйга вазифа: Мустакил равишда 5-§ матнини укинг. 16-18 расмларни куринг ва улар маъносини шархланг. Куйидаги саволларга жавоб топинг:

1. Генетик инженерия кандай фан?

2. Генетик инженерия фанининг пайдо булиши ва унинг максадлари хакида сузлаб беринг?

3. Штаммлар кандай хосил булади?

4. Трансформация жараёнида ташкаридан кирган ДНК молекуласи мутация хосил кила оладими?

5. Кандай ходисалар бактерия хужайрасини фаг томонидан лизис килинишидан саклаб колиши мумкин?

6. Трансдуксия жараёни кандай кечганда бактерия амутация булмайди?

7. Трансдуксияда фаглар кандай рол уйнайди?

—Узгарувчанлик ва унинг хиллари. Мутацияларнинг селекциядаги ахамияти" мавзуси буйича укувчиларнинг кичик гурухрарда ишлашига мулжалланган модул дастури.

Модул дастурининг дидактик максади: Сиз кичик гурухларда укувчилар билан хамкорликда ишлаб узгарувчанлик ва унинг хиллари: комбинатив, рекомбинатив, мутацион, модификацион узгарувчанлик; мутацион назария ва мутация хиллари: ген, хромосома, геном мутациялари; мутацияларнинг селексиядаги ахамияти; селекцияда кулланиладиган асосий усуллар; аллофен организмлар олиш жараёнлари билан танишишингиз, дарслик устида мустакил ишлаш куникмаларингизни ривожлантиришингиз зарур.

January, 2023

УФЭ Укувчилар узлаштириши лозим булган укув материалиги оид Топшириклар

топшириклар ини бажариш

буйича

курсатмалар

1-УФЭ Мацсад: Узгарувчанлик ва унинг хиллари: комбинатив, Укувчилар

рекомбинатив, мутацион, модификацион узгарувчанликни гурухи билан

урганиш. хамкорликда

1. Dарсликдаги матнни диккат билан укинг ва куйидаги саволларга ишланг.

жавоб топинг: Укувчилар

2. Узгарувчанлик нима гурухи билан

3. Комбинатив узгарувчанликнинг мохиятини аникланг утказилади-ган

4. Рекомбинатив узгарувчанликнинг мохиятини аникланг савол-жавобда

5. Мутацион узгарувчанликнинг мохиятини аникланг фаол иштирок

6. Модификацион узгарувчанликнинг мохиятини аникланг этинг.

7. Реакция нормасини урганишнинг ахамиятини аникланг

2-УФЭ Мацсад: Мутацион назария ва мутация хиллари: ген, хромосома, Укувчилар

геном мутацияларини урганиш. гурухи билан

1. Мутация назариясининг яратилишини урганинг. хамкорликда

2. Мутациянинг кандай турлари борлигини аникланг. ишланг.

3. Уандай мутациялар ген мутациялари дейилади? Укувчилар

4. Хромосома мутацияларининг мохиятини аникланг. гурухи билан

5. Геном мутациялари нима? Доминант ва ресессив мутацияларни утказилади-ган

аникланг. савол-жавобда

6. Соматик ва генератив мутацияларни аникланг. фаол иштирок

этинг

3-УФЭ Мацсад: Мутацияларнинг селекциядаги ахамияти, селекцияда

цулланиладиган асосий усуллар, аллофен организмлар олишни

урганиш.

1. Мутацияларнинг селекциядаги ахамиятини аникланг. Укувчилар

2. Мутациялар олиш буйича селексияда кулланиладиган асосий гурухи билан

усулларини аникланг. хамкорликда

3. Аллофен организмлар олиш усулларини аникланг. ишланг

January, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal

529

Модул дастурини якунлаш.

Модул дастурининг дидактик максадини укиб чикинг. Сиз унга кай даражада эришдингиз? Узингизнинг укув фаолиятингизни беш балли тизимида бахоланг. Укув фаолиятингиздан коникиш хосил килган булсангиз узгарувчанлик ва унинг хиллари: комбинатив, рекомбинатив, мутацион, модификацион узгарувчанлик; мутацион назария ва мутация хиллари: ген, хромосома, геном мутациялари; мутацияларнинг селексиядаги ахамияти; селексияда

кулланиладиган асосий усуллар; аллофен организмлар олиш жараёнларига оид атамалардан фойдаланиб кроссворд тузинг. Агар уз укув фаолиятингиздан эришилган натижа сизни

каноатлантирмаса, модул дастури ёрдамида мавзуни кайта урганинг.

Укувчилар гурухи билан утказилади-ган савол-жавобда фаол иштирок этинг.

ХУЛОСА

Ахборот-коммуникацияси технологиялари ривожи билан интерактив усуллар, инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараенида куллашга булган кизикиш, эътибор кундан-кунга кучайиб бормокда. Инновацион технологиялар педагогик жараен хамда укитувчи ва укувчи фаолиятига янгилик, узгаришлар киритиш, уни амалга ошириш булиб, бунга асосан интерактив усуллардан тулик фойдаланилади. Интерактив усуллар бу- укитувчи ва укувчи хамда укувчилараро узаро биргаликдаги харакатдир. Укитувчининг вазифаси укувчиларни ушбу дарсга кизиктириш, уларнинг бирламчми фикрларини тинглаш, жавоб беришга ундаш, жавоблар ичида биологияга умуман боглик булмаган мавзулар кутарилганда хам укитувчи бунга алохида ахамият бермаслиги, укувчиларни янада купрок фикрлашга, биология ичига чукуррок кириб боришга ундаб туриш керак.

Генетика асослари фанидан ташкил этиладиган таълим-тарбия жараенида модул технологияларини йулга куйишнинг мухим ахамияти ва самарадорлиги укитувчи томонидан укувчиларнинг билиш фаолиятини укитиш вазифалари ва максадларига мувофик ташкил эта олиш куникмаларини эгаллаганлик даражасига боглик булади. Модулли таълим технологиясидан фойдаланишнинг афзаллик томонлари, уни анъанавий таълим технологияси билан таккослаганда аник куринади.

January, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal

530

ÄHbaHaBHH TatJHM Mogy^jH Tat^HM

^apc.ap 6up xh. Tap3ga o.h6 6opu.a-gu. BaKTgaH yHyM.H $oñga.aHH.-Mañgu. YKyB MaTepua.HHH y3.amTH-pum gacT.a6KH 6ocKHHga 6y.agu. Yñ Ba3H^acHHHHr opth6 KeTa-gu. YKyBHH^apHHHr y3apo My.OKOTH, MycTaKH..HrH, HyTKHHH pHBOÄ.aHTH-pHm hmkohhath neK^aHraH.^HrH MaB3yHH ypraHHmga ypTa caBua.H yKyBHHra Huc6aTaH My.:®:a. o.HHagu. YKyBHH.ap $ao.uaTH cycT, Tañep 6h-nHM.apHH y3.amTHpumra KapaTH.a-gu. YKyBHH.ap 6h.hmhhh yKHTyBHH 6ax,o.añgH. negaroruK MyHoca6aT.ap aBTopmap TexHO.oruara acoc.aHagu. Mogy. gacTypu Ta.a6.apu acocuga o.h6 6opu.agu. BaKTgaH caMapa.u $oñga.aHH-jiagu.YKyBHH.ap TOMOHugaH yKyB MaTepua-.u roKopu gapa^aga y3.amTHpH.Hmura, y3 ycTuga MycTaKH. um.amura hmkoh apaTH-.agH.YKyBHH.ap aKKa, «y^T x,o.ga khhhk rypyxgapga Hm.añgu, y.ap ypTacuga gyc-TOHa My.OKOT, y3apo epgaM, x,aMKop.HK By^ygra Ke.agu, HyTKH pHBO«.aHTHpu.agH. X,ap 6up yKyBHH y3 KH3HKHmu, HKTugopura acoc.aHu6 6h.hmhhh omupum MaKcaguga MycTaKH. Ba H^oguñ um.a6 aHru 6u.HM-.aMH y3.amTHpagu. Y3-y3HHH Ha3opaT, y3apo Ha3opaT Ba yKHTyBHH Ha3opaTH aMa.ra omupu.agH. negaroruK MyHoca6aT.ap y3a-po x,aMKop.HKKa acoc.aHagu.

REFERENCES

1. ffl.M.Mup3ueeB "TaHKuguH Ta^nu!, Kartuñ TapTu6-HHTH3OM Ba maxcuñ ®;aBo6rapnHK- x,ap 6up pax,6ap ^aonuaTHHUHr KyHga.uK KOugacu öynnmH KepaK" TomKern\ Y36eKucTOH. 2017. -104 6.

2. ffl.M.Mup3ueeB "^OHyH ycTHBopnurH Ba hhcoh MaH^aaraapHH TatMUHnam- ropT TapaKKueTH Ba xanK $apoBaH!HrHHHHr rapoBu" TomKeHT. Y36eKucTOH. 2016. -48 6.

3. Kagpnap Tñepnam Mhuhh gacTypu. Y36eKucTOH Pecny6nHKacn Ohhh Ma^HHHCHHHHr Ax60p0TH0Macu, 1997 ñu.. 11-12-coh, 295-Mogga.

4. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn Ba3Hpnap MaxKaMacuHHHr 2012 ñu. 28-geKa6pgaru "ohhh yKyB wpTHgaH KeñHHru TatnuM x,aMga 0!hh ManaKann hhmhh Ba hhhmhh negaroruK Kagp.apHH aгтecтaцнagaн yTKa3um th3hmhhh TaKOMHuamTHpHm Hopa-Tag6npnapH TyFpucHga"rH № 365 cohhh KapopH.

5. A.T.Fo^ypoB, A.A6gyKapHMOB, ^.TonunoBa, O.HmaHKynoB, M.YMapanneBa. "EHonorHa" gapcnuK. TomKeHT 2018 ñu.

6. ..ETonum, ^.M.Oañ3ynnaeBa "negaroruK TexHonornanapHH noHHxanamTHpnm Ba pe^anamTHpnm" YKyB ycny6HH KyuaHMa - TomKeHT - 2010-HHH.

January, 2023

531

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

7. Ж.О. Толипова, А.Т. Еофуров. Биология таълими технологиялари. - Т.: Укитувчи, 2002.

8. Ж.О. Толипова, А.Т. Еофуров. Биология укитиш методикаси. Педагогика олий укув юртлари талабалари учун дарслик. - Т.:, Молия-иктисод, 2007.

9. Рахимов А. К., Нурметов Х.С.,Саидова.Д.С."Узлуксиз таълим тизимида педагогик таълим инновацион кластерининг роли". Academic Research in Educational Sciences, журнал 2020 1(1), 48-53 бетлар.

10. D. U. Zakirov, X.S. Nurmetov ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА -ОСНОВНОЙ ИСТОЧНИК ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723, 25-31

betlar

January, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.