Научная статья на тему 'Экология курсининг кириш дарсларида амалий машғулот ўтиш методикаси'

Экология курсининг кириш дарсларида амалий машғулот ўтиш методикаси Текст научной статьи по специальности «Математика»

CC BY
781
214
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология ва атроф-муҳит / Э. Геккель / аутэкология / популяциялар экологияси / синэкология / биосфера экологияси / табиатда кузатиш / тажрибалар ўтказиш / математик моделлаштириш услублари / Ўзбекистон экологик ҳаракати / экологик ҳаракат дастури / ecology and environment / E. Geckell / outecology / populations ecology / sinecology / ecology of biosphere / observation of nature / experiments implementation / mthematic modelling methodics / Uzbekistan ecologycal moovement / ecological movements programm.

Аннотация научной статьи по математике, автор научной работы — Мирзаева Н. А.

Таълим жараёнида амалий машғулотларнинг аҳамияти каттадир. Зеро бунда асосий ролни ўқитувчи эмас, таълим олувчилар бажаради. Мазкур жараёнда замонавий педагогик технологияларни қўллаш орқали кўзланган мақсадга эришиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF PRACTICAL TEACHING IMPLEMENTATION ON THE LESSONS OF ECOLOGY

The place of practical lessons in teaching process is incomparable, as not teaching, but studying realizes a leading role. In that the setting purpose and results are achieved with using of modern pedagogical technology.

Текст научной работы на тему «Экология курсининг кириш дарсларида амалий машғулот ўтиш методикаси»

Мирзаева Н.А.,

Камолиддин Бех,зод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти катта укитувчиси

ЭКОЛОГИЯ КУРСИНИНГ КИРИШ ДАРСЛАРИДА АМАЛИЙ МАШГУЛОТ УТИШ МЕТОДИКАСИ

МИРЗАЕВА Н.А. ЭКОЛОГИЯ КУРСИНИНГ КИРИШ ДАРСЛАРИДА АМАЛИЙ МАШГУЛОТ УТИШ МЕТОДИКАСИ

Таълим жараёнида амалий машFулотларнинг ах,амияти каттадир. Зеро бунда асосий ролни укитувчи эмас, таълим олувчилар бажаради. Мазкур жараёнда замонавий педагогик техноло-гияларни куллаш оркали кузланган максадга эришиш мумкин.

Таянч суз ва тушунчалар: экология ва атроф-мух,ит, Э. Геккель, аутэкология, популяциялар экологияси, синэкология, биосфера экологияси, табиатда кузатиш, тажрибалар утказиш, математик моделлаштириш услублари, Узбекистон экологик х,аракати, экологик х,аракат дастури.

МИРЗАЕВА Н.А. МЕТОДИКА ПРОВЕДЕНИЯ ПРАКТИЧЕСКИХ ЗАНЯТИЙ НА УРОКАХ ПО ОБУЧЕНИЮ ЭКОЛОГИИ

Место практических занятий в процессе обучения несравнимо, т.к. здесь ведущую роль играет не преподаватель, а обучающийся. При этом с помощью использования современных педагогических технологий можно достичь поставленных целей и результатов.

Ключевые слова и понятия: экология и окружающая среда, Э. Геккель, аутэкология, экология популяций, синэкология, экология биосферы, наблюдения природы, проведение экспериментов, методика математического моделирования, экологическое движение Узбекистана, программа экологического движения.

MIRZAEVA N.A. METHODS OF PRACTICAL TEACHING IMPLEMENTATION ON THE LESSONS OF ECOLOGY

The place of practical lessons in teaching process is incomparable, as not teaching, but studying realizes a leading role. In that the setting purpose and results are achieved with using of modern pedagogical technology.

Keywords: ecology and environment, E. Geckell, outecology, populations ecology, sinecology, ecology of biosphere, observation of nature, experiments implementation, mthematic modelling methodics, Uzbekistan ecologycal moovement, ecological movements programm.

Экологик таълимда уцувчи-талабаларга пухта билим бе-риш, атроф-муцит муаммоларини урганиш, экологик куникма ва малакалар цосил цилиш, турли услублар орцали таълим-тарбияни бомаб олиб бориш каби мацсадлар илгари сурилади.

Экология укитишнинг асосий вазифа-ларидан бири таълим мазмунини такомил-лаштириш, экологик Fоя ва тушунчаларни, конуниятларни ургатиш, таълим жараёни-да укувчи-талабалар тафаккурини ривож-лантирадиган, фаоллигини оширадиган ва мустакиллигини таъминлайдиган самарали усулларни куллашдир. Амалий машFулотни утиш жараёнида кулланиладиган методика модулли таълим технологияси (икки талаба х,амкорликда ишлашига мулжалланган модуль дастури)га асосланган булиб, асосан назарий машFулотларда эгалланган билим-ларни мустах,камлаш, талабаларнинг би-лиш фаолиятини жадал орттириш, узига ва уз билимига ишончнинг пайдо булиши, талабаларнинг аклий, жисмоний, рух,ий бар-камоллигига эришиш, уз устида мустакил ва мунтазам ишлаш куникмаларини х,осил килади. Куйидаги амалий машFулот ишлан-маси экология фанининг кириш мавзулари-ни утишда укитувчилар ва талаба-ёшларга самарали ёрдам беради.

Амалий машгулот мавзуси: «Экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш асослари».

Амалий машгулотнинг таълимий максади. Экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш фанларининг узаро узвий алокаларини ургатиш, максад ва вазифала-рини аниклаш. Аутэкология, популяциялар экологияси, синэкология, биосфера эколо-гияси каби булимлар билан танишиш. Экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш фанининг ривожланиш тарихига х,исса кушган олимлар билан танишиш.

Амалий машгулотнинг тарбиявий максади. Она заминга булган мех,р-мух,аббат, бурч ва масъулиятлилик х,иссини шакллан-тириш. Талабаларга экологик, иктисодий, эстетик ва ахлокий тарбия бериш.

Амалий машгулотнинг ривожлантирувчи максади. Экология ва табиатни мух,офазалаш

фани х,акида билимларни эгаллаш, экологик конуниятлар, тушунчаларни х,осил килиш. Дарслик, укитиш воситалари билан мустакил ишлаш куникмаларини ривожлантириш.

Амалий машгулотнинг жих,озланиши. Экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш фанларининг булимлари берилган жадвал-лар, лаборатория жих,озлари.

Амалий машгулотда фойдаланилади -ган технология. Модулли таълим технологияси (икки талаба х,амкорликда ишлашига мулжалланган модуль дастури).

Асосий тушунчалар ва таянч билим-лар: экология ва атроф-мух,ит, Э. Геккель, аутэкология, популяциялар экологияси, синэкология, биосфера экологияси, табиат-да кузатиш, тажрибалар утказиш, математик моделлаштириш услублари.

Амалий машгулотнинг бориши:

Ташкилий кисм.

Утган мавзу юзасидан талабаларнинг назарий олган билимларини аниклаш ва на-зорат килиш учун топшириклар.

Талабаларни мавзунинг номи, максади, укитиш натижалари билан таништириш ва уларнинг фаолиятини укув топширикларини бажаришга йуллаш.

Мавзуни урганиш:

Укитувчи ушбу амалий машFулотда урга-ниладиган укув материалини куйидаги ман-тикий кисмларга ажратади:

1. Экология ва атроф-мух,итни мух,офа-залаш фанларининг узаро узвий алокалари, максад ва вазифалари билан танишиш.

2. Экология ва атроф-мух,итни мух,офа-залаш фанлари урганувчи конуниятлар.

3. Экологиянинг ривожланиш тарихини урганган Fарб, антик давр ва Шарк олимла-ри х,амда уларнинг асарлари.

4. Умумий экологиянинг асосий булим-лари.

32 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

«Экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш асослари» мавзуси буйича икки талаба хамкорликда ишлашига мулжалланган модуль дастуридаги амалий машгулотнинг технологик харитаси

Фаолият боскичлари Фаолиятнинг мазмуни

Таълим берувчи Таълим олувчилар

Тайёрлов боскичи Мавзуни урганиш боскичларини аниклайди, таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи максадни белгилайди ва кутилаётган натижаларни шакллантиради. Белгиланган таълимий максадларга мос укув-билиш, муаммоли вазифаларни ишлаб чикади. Гурухлар ишини таъминловчи ёзма йурикномаларни тайёрлайди. Гурухлар иш натижаларини бахолаш мезонларини ишлаб чикади.

1. Кириш боскичи (5 дакика) 1.1. Мавзунинг номи, максади, укитиш натижалари, мавзунинг режасини эслатади. 1.2. Гурухлар ишини бахолаш мезонларини эълон килади. Мавзунинг номи, максади, мавзунинг режаси, бажариладиган топшириклар ва бахолаш мезонларини англайдилар.

2. Асосий боскич (50 дакика) (5 дакика) (10 дакика) (5 дакика) (10 дакика) (20 дакика) 2.1. Талабаларнинг укув-билиш фаолиятини фаоллаштириш максадида тест саволномалари таркатилади. 2.2. Мавзу буйича тузилган модуль дастурини таркатиш ва талабаларни модуль дастурининг дидактик максади билан таништириш. 2.3. Талабаларнинг укув фаолиятини модуль дастуридаги укув топширикларини мустакил бажаришга йуллаш. 2.4. Хар бир укув фаолияти элементи топширикларининг тулик бажарилишини назорат килиш ва тегишли курсатмалар бериш. 2.5. Хар бир укув фаолияти элементи якунида савол-жавоб ёки мунозара утказиш. Талабалар фаолиятини назорат килади, йуналтиради, маслахат беради. Бахолаш мезонларини эслатади. Такдимот бошланишини маълум килади. 2.6. Бажарган ишларини такдим килишларини сурайди. Такдимот жараёнида талабалар фикрларини тахлил килади, фаол иштирокларини раFбатлантиради. Саволга жавоб берадилар. Икки талаба хамкорликда ишлайди. Хамкорликда бажарган ишларини мухокама килишади, олинган натижалар асосида кластер тузади ва мухокамага тайёрлайди. Такдимотда иштирок этади. Бошка иштирокчилар томонидан берилган саволларга жавоб беради. Кичик гурухлар уртасида утказилган укув мунозараларида фаол иштирок этади.

3. Якуний боскич (15 дакика) 3.1. Мавзуни умумлаштиради, хулосалар килади, якун ясайди. 3.2. Гурухлар ишини бахолайди, фаол иштирокчиларни алохида кайд килади ва бахоларни эълон килади. 3.3. Мустакил иш топширикларини тавсия этади. Умумлаштириш, хулосалашда иштирок этади. Мустакил иш топширикларини бажариш юзасидан курсатмаларни англайди.

V_/

«Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш асослари» мавзуси буйича икки талаба хамкорликда ишлашига мулжалланган модуль дастури

Укув фаолияти элементи (УФЭ)

Талабалар узлаштириши лозим булган укув материалига оид топшириклар

Топширикларни бажариш буйича курсатмалар

Бахо

1-УФЭ

Максад: Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш фанларининг узаро узвий алокаларини урганиш. Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш фанларининг узаро узвий алокаларини аникланг. Узлаштирган билимларингиз асосида куйидаги саволларга жавоб беринг ва топширикларни бажаринг:

1. Экология фанининг максадларини тушунтириб беринг.

2. Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш фанларининг вазифаларини тушунтириб беринг.

3. «Экологияни урганиш услублари» деб номланган жадвални назарий билимларингиздан фойдаланиб тулдиринг.

Шеригингиз билан хамкорликда ишланг.

Талабалар гурухи билан утказиладиган савол-жавобда иштирок этинг.

Экологияни урганиш услублари

Табиатда кузатиш Тажрибалар утказиш Математик моделлаштириш

Афзал- Камчи- Афзал- Камчи- Афзал- Камчи-

лиги лиги лиги лиги лиги лиги

? ? ? ? ? ?

2-УФЭ

Максад: Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш фанларини урганувчи конуниятлар.

Узлаштирган билимларингиз асосида куйидаги саволларга жавоб беринг ва топширикларни бажаринг:

1. Экологиянинг кандай назарий конуниятлари билан танишсиз?

2. Атроф-мухитни мухофазалаш фани урганувчи конуниятлар нималардан иборат?

3. Экология ва атроф-мухитни мухофазалаш фанлари урганувчи конуниятларнинг узаро ухшашлиги ва тафовутлари.

4. Узлаштирган билимларингиз асосида «Экологияни урганувчи конуниятлар» деб номланган жадвални тулдиринг.

Шеригингиз билан хамкорликда ишланг.

Талабалар гурухи билан утказиладиган савол-жавобда иштирок этинг.

Т.р. Экология урганувчи конуниятлар

1 Инсон ва табиатнинг узаро мувозанатли муносабатларини ишлаб чикади.

2 Организмлар, уларни ураб турган мухит билан узаро муносабати таъсирларини урганади

3 ?

4 ?

5 ?

3-УФЭ

Maк1caд: Экoлoгиянинг pивoжлaниш тapиxини yp^^ Fapб, aнтик дaвp вa Шapк oлимлapи xaмдa yлapнинг acapлapи.

Узлaштиpгaн билимлapингиз acocидa кyйидaги caвoллapгa жaвoб бepинг вa тoпшиpиклapни бaжapинг:

1. Экoлoгиянинг pивoжлaниш тapиxини yp^^ aнтик дaвp oлимлapининг тaдкикoтлapи xaкидa ranMp^ бepинг.

2. Экoлoгиянинг pивoжлaниш тapиxини yp^^ Шapк oлимлapининг тaдкикoтлapи x^^a cyзлaб бepинг.

3. Экoлoгиянинг pивoжлaниш тapиxини yp^^ Fapб oлимлapи xaмдa yлapнинг acapлapи xaкидa мaълyмoт бepинг.

4. Экoлoгия aтaмacини фaнгa к^ит^н oлимнинг pacмини кyйидaгилap ичидaн тaнлaб oлинг. Kyйидaги oлимлapнинг ким э^нли^^^^ aниклaнг вa yлapнинг тaбиaтни

S. Экoлoгиянинг pивoжлaниш тapиxини yp^^ Ш^к oлимлapи вa yлapнинг acapлapини тyFpи бeлгилaнг. Xap 6mp oлим вa yлapнинг acapлapигa тaъpиф бepиб утинг.

ynyf aллoмaлap Чизик билaн тyтaштиpинг Acapлapининг нoми

Абу Paйxoн Бepyний ^тоб aл-xaжм вa aл микдop

Myco aл-Хopaзмий Caйдaнa, Хиндиетон

Абу Нacp Фapoбий «Ba^oe» -Бoбypнoмa

Абу Али ибн Cинo ^тоб cypъaт-aл ap3

Зaxиpиддин Myxaммaд Бoбyp Ал кoнyн-фит тиб

Шepигингиз билaн xaмкopликдa ишлaнг.

Taлaбaлap rypyxM билaн yткaзилaдигaн caвoл-жaвoбдa иштиpoк этинг.

Шepигингиз билaн xaмкopликдa ишлaнг.

Фикpингизни acocлaнг.

Taлaбaлap rypyxM билaн yткaзилaдигaн caвoл-жaвoбдa иштиpoк этинг.

4-УФЭ

Куйидаги таянч иборалардан фойдаланиб, «Экологиянинг Узбекистондаги ривожи»га оид матн тузинг: Туркистонга руслар истилоси, Табиатни мухофаза этиш кумитаси, Д.Н. Кашкаров, 1933 йил, пахта яккахокимлиги, экология мактаби, Узбекистон экологик харакати, экологик харакат дастури.

Максад: Умумий экологиянинг асосий булимлари. Узлаштирган билимларингиз асосида куйидаги саволларга жавоб беринг ва топширикларни бажаринг:

1. Аутэкология булимининг урганиш объекти. Жавобингизни мисоллар билан изохланг.

2. Синэкология булими нимани урганади? Жавобингизни мисоллар билан изохланг.

3. Популяциялар экологияси булимининг урганиш объекти нималардан иборат? Биосфера экологияси умумий экологиянинг кандай булими эканлигини аникланг. Узлаштирган билимларингиз асосида «Умумий экологиянинг асосий булимлари» деб номланган жадвални тулдиринг.

Умумий экология

Экология фанининг булимлари

Аутэкология Популя-циялар экологияси Син-экология Биосфера экологияси

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

? ? ? ?

Бахо кейинги графага куйилади. Белгиланган топшириFингизни маълум килинг.

5-УФЭ

Модуль дастурини якунлаш.

Модуль дастурининг дидактик максадини укиб чикинг. Сиз унга кай даражада эришдингиз? Узингизнинг укув фаолиятингизни беш баллик тизим буйича бахоланг.

Укув фаолиятингиздан коникиш хосил килган булсангиз, экология ва атроф-мухитни мухофазалаш курсига кириш мавзусини умумийлаштирувчи кластер тузинг. Уз укув фаолиятингиздаги натижалар сизни кониктирмаса, модуль дастури ёрдамида мавзуни кайта урганинг.

Шу асосда куйидаги модуль дастури тузи-лади.

Модуль дастурининг дидактик максади. Сиз шеригингиз билан х,амкорликда ишлаб, экология ва атроф-мух,итни мух,офазалаш фанларининг узаро узвий алокаларини урганишингиз, максад ва вазифалари билан танишишингиз, аутэкология, популяциялар экологияси, синэкология, биосфера экологияси каби булимлар устида мустакил иш-лашингиз, амалий машFулот билан мустакил ишлаш куникмаларингизни ривожлантири-шингиз лозим.

Талабаларнинг модуль дастури ёрдами-да мустакил ишларини ташкил этиш. Хар бир модуль дастури якунида талабалар жа-моаси билан савол-жавоб, укув бах,си ва мунозарасини утказиш. Модуль дастурини якунлаш.

Мавзу юзасидан талабалар билимини тест савол-топшириклари ёрдамида аниклаш ва бах,олаш.

1. Экология фанига туFри таъриф беринг.

a) Табиат, жамият ва техникани уз ичига олган фан.

b) Ижтимоий фанлар жумласига кирувчи фан тармоFи.

c) Тирик организмлар билан ташки мух,ит уртасидаги алокани урганади.

d) Биологик фанлардан бири.

2. Экология атамасини фанга киритган олим.

a) Луи Пастер.

b) Чарлз Дарвин.

c) Владимир Вернадский.

d) Эрнест Геккель.

3. Экологияда энг куп фойдаланиладиган услублар.

a) Кузатиш.

b) Таккослаш.

c) Тажриба утказиш.

d) Математик моделлаш.

4. Экология фанига уз х,иссасини кушган Урта Осиё олимлари:

a) Беруний, ФарFоний, ибн Сино.

b) Жайх,оний, Навоий, Бобур.

c) Ибн Сино, Бобур, Беруний.

d) Фаробий, Султон Балхим, Махмуд KошFарий.

5. Узбекистондаги экология асосчилари.

a) Аболин, Зох,идов, Культиасов.

b) Баранов, Аболин, Райкова.

c) Зох,идов, Кашкаров, Коровин.

d) Северцов, Ямоносов, Зох,идов.

6. Экологик таълим-тарбиянинг энг мух,им хусусияти нимада?

a) Замонавий экология билан танишиш.

b) Узлуксиз таълим.

c) Экологик мух,ит таъсири.

d) Оиладаги психологик тарбия.

7. Экологик маданият нима?

a) Мах,аллий усимлик ва х,айвонот дунё-си х,акидаги биологик ва экологик билимлар жамланмаси.

b) Камёб ва йуколиб кетиш хавфи ости-даги усимлик ва х,айвонот дунёси х,акидаги маълумотларни билиш.

c) Билим, куникма, масъулият ва кадрлаш TуЙFуCИ.

d) Экологик билимлар тизими.

8. Экология фани ва ривожига катта х,исса кушган олимлар номини айтинг.

a) А.Эргашев, М.Гиляров, И.Михальчук.

b) В.Вернадский, Э.Геккель, Ю.Одум.

c) А.Акимушкин, К.Тимирязев, В.Петров.

d) В.Журавлев, Н.Серпокрилов, С.Пушенко.

Мавзуни кайта ишлаш ва якунлаш.

Уйга вазифа бериш. Назарий ва амалий машFулотларда эгаллаган билимлар асосида кластер тузиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

Г МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 37 У

Адабиётлар:

1. Толипова Ж.О., Fофуров А.Т. Биология таълими технологиялари. - Т.: «Укитувчи», 2002.

2. Экологик таълимдан баркарор ривожланиш таълими сари. / А.Н.Нигматовнинг умумий тах,рири остида. - Т.: «Талкин», 2007.

3. Эргашев Т., Эргашев А. Экология, биосфера ва табиатни мух,офаза килиш. - Т.: «Янги аср авлоди», 2005.

4. Мирзаева Н.А. Экология фанидан кургазмали услубий кулланма. - Т.: «Молия», 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.