Научная статья на тему 'УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИДАН МОДДАЛАРНИНГ МАГНИТ ХУСУСИЯТИНИ ЎРГАТИШ ДАРСИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ'

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИДАН МОДДАЛАРНИНГ МАГНИТ ХУСУСИЯТИНИ ЎРГАТИШ ДАРСИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
67
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
физикани ўқитиш / магнит хоссалари / модда / технология / мавҳум / ўқитувчи / ўқувчи / фан / педагогика. / преподавание физики / магнитные свойства / вещества / технология / аннотация / учитель / ученик / наука / педагогика.

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Норқулов Немат, Зикриллаев Нурулло Фатхуллаевич, Уракова Феруза Эркиновна

Мақолада физика фанидан моддаларнинг магнит хусусиятлари ҳақида умумтаълим мактаблари ўқувчиларига кенгроқ тушунча бериш мақсадида дарс жараёнини ўтишда янги педагогик методларни қўллаган ҳолда ташкил этиш имкониятлари кўрсатиб берилди. Ўқувчиларга физика фанини ўқитишда уларнинг билим ва кўникмаларини юқори даражада шакллантиришда қандай манбалардан фойдаланиш бўйича таклифлар берилди. Дарс якунида ўқувчиларнинг мавзу бўйича шахсий фикр-мулоҳазаларини тинглаб ўзаро муҳокама қилиш асосида уларнинг ўзлаштиришларини баҳолаш таклиф этилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРИМЕНЕНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ ПРИ ОБУЧЕНИИ НА УРОКЕ ФИЗИКИ МАГНИТНЫХ СВОЙСТВ ВЕЩЕСТВА

В статье показаны возможности организации учебного процесса с использованием новых педагогических методов при преподавании физике с целью дать учащимся средних школ более широкое представление о магнитных свойствах материалов. Учителям были даны предложения о том, какие методы использовать при обучении магнитные свойства вещества целью в глубоком уровне формирования их знаний и навыков. В конце урока выслушиваются личные мнения учащихся по теме и оценивается их усвоение урока на основе взаимного обсуждения.

Текст научной работы на тему «УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИДАН МОДДАЛАРНИНГ МАГНИТ ХУСУСИЯТИНИ ЎРГАТИШ ДАРСИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ»

Нор^улов Немат,

Узбекистан Миллий университети физика факультети "Умумий физика" кафедраси доценти, физика-математика фанлари номзоди

Зикриллаев Нурулло Фатхуллаевич,

Тошкент давлат техника университети "Ракамли электроника ва микроэлектроника" кафедраси профессори, физика-математика фанлари доктори

Уракова Феруза Эркиновна,

Тошкент давлат техника университети "Ракамли электроника ва микроэлектроника" кафедраси стажёр-тадкикотчиси

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИДАН МОДДАЛАРНИНГ МАГНИТ ХУСУСИЯТИНИ УРГАТИШ ДАРСИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЦЛЛАШ

УУК: 371.370.13

НОРКУЛОВ Н., ЗИКРИЛЛАЕВ Н.Ф., УРАКОВА Ф.Э. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИДАН МОДДАЛАРНИНГ МАГНИТ ХУСУСИЯТИНИ УРГАТИШ ДАРСИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ

Маколада физика фанидан моддаларнинг магнит хусусиятлари х,акида умумтаълим макта-блари укувчиларига кенгрок тушунча бериш максадида дарс жараёнини утишда янги педа-гогик методларни куллаган х,олда ташкил этиш имкониятлари курсатиб берилди. Укувчиларга физика фанини укитишда уларнинг билим ва куникмаларини юкори даражада шакллан-тиришда кандай манбалардан фойдаланиш буйича таклифлар берилди. Дарс якунида укувчиларнинг мавзу буйича шахсий фикр-мулох,азаларини тинглаб узаро мух,окама килиш асосида уларнинг узлаштиришларини бах,олаш таклиф этилди.

Таянч суз ва атамалар: физикани укитиш, магнит хоссалари, модда, технология, мавхум, укитувчи, укувчи, фан, педагогика.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

НОРКУЛОВ Н., ЗИКРИЛЛАЕВ Н.Ф., УРАКОВА Ф.Э. ПРИМЕНЕНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ ПРИ ОБУЧЕНИИ НА УРОКЕ ФИЗИКИ МАГНИТНЫХ СВОЙСТВ ВЕЩЕСТВА

В статье показаны возможности организации учебного процесса с использованием новых педагогических методов при преподавании физике с целью дать учащимся средних школ более широкое представление о магнитных свойствах материалов. Учителям были даны предложения о том, какие методы использовать при обучении магнитные свойства вещества целью в глубоком уровне формирования их знаний и навыков. В конце урока выслушиваются личные мнения учащихся по теме и оценивается их усвоение урока на основе взаимного обсуждения.

Ключевые слова и понятия: преподавание физики, магнитные свойства, вещества, технология, аннотация, учитель, ученик, наука, педагогика.

NORKULOV N., ZIKRILLAYEV N.F., URAKOVA F.E. THE USE OF MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN GENERAL EDUCATION SCHOOLS IN TEACHING THE MAGNETIC PROPERTIES OF MATTER IN A PHYSICS LESSON

The article shows the possibilities of organizing the educational process using new pedagogical methods in teaching physics in order to give secondary school students a broader understanding of the magnetic properties of materials. Teachers were given suggestions on what methods to use when teaching the magnetic properties of matter to aim at a deep level of shaping their knowledge and skills. At the end of the lesson, students' personal opinions on the topic are heard and their assimilation is assessed on the basis of mutual discussion.

Key words and concepts: teaching physics, magnetic properties, substances, technology, abstract, teacher, student, science, pedagogy.

Кириш. Жорий йилнинг 28 январь ва 5 апрель кунлари Узбекистон Республи-каси Президенти Шавкат Мирзиёев раисли-гида мактаб таълимини ривожлантириш маса-лалари буйича видеоселектор йиFилишлари утказилди. Мамлакат келажаги, барча сох,алар ва лойих,аларнинг муваффакияти билимли мутахассисларга боFликлиги ушбу видеосе-лекторларда бир неча бор таъкидланди.

Мамлакат келажаги, барча сох,алар ва лойих,алар муваффакияти билимли инсон-ларга боFлик. Шу боис охирги турт йилда таълим сифатини яхшилаш, укитувчилар мавкеини юксалтириш буйича куп ишлар килинди. Энди мамлакатимиз янги даврга кадам куймокда. Узбекистоннинг 2022-2026 йилларга мулжалланган тараккиёт стратеги-ясида туртинчи устувор йуналиш айнан таъ-лим сох,асини, инсон капиталини ривожлан-тиришга каратилган. Давлатимиз рах,бари бу х,аёт-мамот масаласи эканини таъкидлайди: "Бу сох,адаги ислох,отларни кечиктиришга х,аккимиз йук. Мактаб таълимида пойдеворни бугундан мустах,кам куйишимиз керак. Бунга барча эътиборимиз ва ресурсларимизни

сафарбар киламиз. Кийин йулни танлаяпмиз, лекин шу йул муаммоларни ечади"1.

Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2022 йил 28 январда утказилган йиFилишда мактабларнинг моддий техни-касини янгилаш ва таълим сифатини яхшилаш факат Халк таълими вазирлигининг эмас, балки барча вазирлик ва идоралар, х,окимликлар, илмий ташкилотлар, зиёлилар ва кенг жамоатчиликнинг вазифаси булиши кераклиги алох,ида таъкидланди. Хозирги кунда факатгина Президент мактаблари, ихтисослашган ва хусусий мактабларда илFор методикалар асосида дарсларни таш-кил этиш йулга куйилганини, колган мактабларда укитиш методикаси эскирганлигича колаётганлиги х,акида айтиб утилди. Замо-навий таълим методларини колган мактабларда х,ам жорий килиш буйича ташаббус-лар умуман йуклиги таъкидланди. Давлатимиз рах,бари мактаб таълими сох,асидаги

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2022 йил 28 январь куни мактаб таълимини ривожлантириш масалалари буйича видеоселектор йи-гилиши - https://xs.uz/uzkr/post/maktab-talimini-rivozhlantirish-bojicha-ustuvor-vazifalar-belgilandi

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

ислох,отлар жуда мух,им эканини айтиб, мутасадди рах,барларга халкаро ташкилот-лар билан биргаликда таълим стратегиясини ишлаб чикиш вазифасини куйди. Шу асосда, мактаб таълимини ривожлантириш дастури кабул килиниши белгиланди1.

Узбекистон Республикаси мустакилликка эришгач, таълим ижтимоий сох,адаги усту-вор йуналиш деб белгиланди. Узлуксиз таълим тизимини жорий этишда, х,ар томонлама камол топган, таълим ва касб-х,унар дастур-ларини онгли равишда танлаган ва пухта узлаштирган, ижтимоий-сиёсий, х,укукий, психологик-педагогик ва мустакил фикрлай-диган, жамият, давлат ва оила олдидаги уз жавобгарлигини х,ис этадиган ёшларни тар-биялаш талаблари куйилди. Бу муаммо-ларнинг ечимига факатгина сифатли таълим оркалигина эришиш мумкинлиги х,аммага маълум. Юкоридаги фикрлардан келиб чикиб мактабларда дарс утиш жара-ёнини янада сифатли ташкил этиш, янги педагогик методларни куллаган х,олда фан-ларни укитиш оркали укувчиларнинг билим ва савиясини юкори даражага кутариш х,ар бир укитувчининг асосий вазифаси этиб бел-гиланди.

Бизнинг максадимиз таълим сифатини энг юкори даражага кутаришдир. Лекин, мактабларда анъанавий усуллар асосида дарс-ларни ташкил этиш укувчиларнинг фан-ларни урганишларидаги кизикишларига сал-бий таъсир килиши мумкин. Укитувчилар олдига куйилган вазифа, айникса, физика фанини урганишнинг дастлабки боскичида укувчиларни фаннинг мавзуларини мурак-каблиги билан куркитмасдан, аксинча, укувчиларда фанга нисбатан кизикиш уЙFотишни талаб этади. Бунинг учун ама-лиётда укувчилар фаолиятини фаоллашти-ришга асосланган педагогик технологияларни куллаб, мактаб укувчиларига ургатилаётган физик конунларнинг ах,амияти ва универсал-лигини тушунишларига, ижодий ва танкидий фикрлай олишларига, олган билимларини каерда ва кандай куллай олишларини билиш-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзи-ёев раислигида 2022 йил 28 январь куни мактаб таълимини ривожлантириш масалалари буйича видеоселектор йи-гилиши - https://xs.uz/uzkr/post/maktab-talimini-rivozhlantirish-bojicha-ustuvor-vazifalar-belgilandi

ларига имкон беради. Шу кунгача олиб борилган куплаб педагогик тадкикотларда, айникса, физика фанидаги мавзуларни мох,иятини тушуниш анча мураккаб экан-лиги аникланган. Маълумки, мавзу мох,иятини укувчиларга тушунтириш купрок мураккаб тушунчаларни уз ичига олади. Замона-вий таълимнинг максади мавжуд билим-ларни етказиш эмас, балки янги билимларни ургатиш ва уларни фикрлай олишлари учун укувчиларда куникмаларни шакллантириш-дир.

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили.

Замонавий методларни куллаб дарс утиш буйича нафакат бизда балки хориж давлат-ларнинг таълим сох,асида х,ам жуда куп илмий изланиш ва тадкикотлар олиб борилган булиб, педагогикада маълум назария ва ама-лиётга асосланган ^олда илмий хулосалар килинган. Тадкикотларнинг (хорижлик мута-хассислар Айкан ва Юму Ак. ва бошкалар)2 илмий тах,лили асосида физика фанини укувчиларга тушуниш анча мураккаблиги аникланган. Фанни янада тизимли ва сама-рали укитишда, фан дастури ва дарсликлар-даги мавзуларни жиддий ва кенг куламда кайта куриб чикиш кераклиги исботланган (Боздоан ва Ёлчин томонидан кузатишларда)3. Демак физика фани купрок тушуниш кийин булган тушунчаларни уз ичига олади. Шу сабабли, физика фанини укувчиларга кандай килиб самарали укитишни ташкил килиш ^озирги кундаги долзарб масалалардан бири булиб колмокда.

Сунгги йилларда хорижлик ва республи-кадаги мутахассислар томонидан ушбу долзарб масала буйича куплаб тадкикотлар олиб борилган. Умумий физика курси куплаб фун-даментал булим ва мавзулардан ташкил топган. Масалан: х,аракат, динамика, атом ва ядро, электромагнит тулкинлар, электр ва магнетизм, оптика ва бошкалар. Уларнинг ичида, айникса, магнетизм буйича укувчилар онгида мавзудаги тушунчаларни шакллан-тириш кийин х,исобланади. Замонавий

2 Урта мактаб укув дастурида физика мавзуларини тушуниш даражалари. Миллий эйтим дергиси 159-179.2003.

3 БошланFич фанлар курси тажрибаларининг частота-сини аниклаш ва дуч келган муаммолар. Gazi Universiteti Kir ehir Eitim Fakultesi dergisi 1:59-70.2004

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

тадкикотлардан аникланишича х,озирги кунда дарс жараёнини энг замонавий методлар асосида ташкиллаштириш укувчиларни олган билимларини нафакат ишлаб чикаришда, балки, кундалик х,аётларида хам бемалол фойдалана олишларига катта ёрдам беради.

Тадк,ик,отнинг мацсади. Мактабларда физика фанини укитишда урта асрда биринчи ва иккинчи Ренессанс даврларида буюк олимлар ва мутафаккирларнинг физика фанини ривожига кушган улкан хизматла-рини укувчиларга дарс давомида етказиш.

Тадк,ик,отнинг объекти. Абу Райх,он Беру-нийнинг физика сох,асига оид илмий меро-сини урганиб, мактабларда физикани укитиш фан дастуридаги мавзуларга кушимча сифа-тида киритиш х,амда укувчиларнинг мустакил таълимда урганишларига имконият яратиш.

Тадк,ик,отнинг илмий янгилиги. Мак-табда физика фанини утилган мавзуларда укувчиларда шаклланган назарий билимларини содда тажрибалар ва мух,окамалар асосида чукурлаштириш ва амалиёт дарсларида утмишда яшаб ижод килган Урта Осиёлик олимларнинг жах,он илм-фанини ривожига кушган улкан мероси билан укувчиларни таништириб бориш. Дарс давомида ва мустакил таълимда (фан тугаракларида) укувчиларга ватандошларимиз буюк олимлар ва мутафаккирларнинг дунё цивилизаци-ясига кушган улкан илмий мерослари х,акида дастлабки маълумотларни етказиш билан бирга, уларда илмга кизикишларининг шак-лланишига х,амда буюк аждодларини нафакат физика балки барча фанларни ривожига кушган илмий х,иссалари х,акидаги тасаввур-ларини шакллантиради.

Тадк,ик,от методологияси.

Таълимнинг асосий мазмуни унинг вази-фаларида ойдинлашади. Асосий вазифаларга аклий тарбия билан боFлик булган педаго-гик методлар киради. Бу вазифалар ичида илмий ва техникавий билимлар х,амда улар билан боFлик булган малака ва куникмаларни укувчилар онгида шакллантириш, аждодла-римиз колдирган улкан илмий мерос х,амда тарихий ва маданий кадриятларда х,аётнинг маъноси, жамиятда инсоннинг тутган урни, таълим-тарбия, одоб-ахлок х,акидаги х,икматли фикрлар, бугунги халк таълимининг

тараккиётини билиш янгидан шаклланаётган миллий таълим тизимини яратишга хизмат килади. Буларсиз, укувчиларда инсонпарвар-лик, поклик, иймон-эътикод, мурувват, ватан-парварлик, мех,натсеварлик, миллатлараро дустлик муносабатлари, кахрамонлик, мард-лик, баFрикенглик каби туЙFуларни шакллан-тириб булмайди.

Хозирги кунда умумтаълим мактаб укувчилари учун физика фанидан кабул килинган янги укув дастурда Урта асрда яшаган урта осиёлик олимларнинг физика фанига оид ишларини укувчиларга якиндан таништириб боришга х,аракат килинган. Шу сабабли, VI-VШ синф физика дарсликла-рида жуда куплаб сох,аларда илмий изла-нишлари асосида юкори натижаларга эриш-ган улуг аллома, энциклопедист улуF олим Абу Райх,он Берунийнинг физика со^асидаги илмий ишлари х,акида кимматли, лекин киска маълумотлар келтирилган1.

Бизнинг максадимиз, Берунийнинг физика фанига оид ишларини ишончли манбалар-дан ажратиб олиб, улардаги маълумотларни физика фанини укитишда х,озирдаги мавжуд замонавий маълумотлар билан таккослаган х,олда атама ва формулалар оркали яккол ифодалаб, янада содда ва тушунарли усуллар оркали дарс жараёнида ва дарсдан ташкари кушимча машFулотларда укувчиларга етка-зиб, уларнинг билим савиясини оширишдир.

Та^лил ва натижалар.

Таълим тизимида мураккаб фан мавзу-лари ва мав^ум тушунчаларни укувчиларга самарали ургатиш ва илмий куникмаларни шакллантириш зарурати кундан-кунга ортиб бормокда. Укувчилар купинча фандаги мав^ум тушунчаларни узлаштиришларида маълум кийинчиликларга дуч келмокдалар. Масалан, магнетизм мавзусини укувчиларга ургатиш кийин булган нисбатан мав^ум физик мавзудир. Агар укувчилар магнитланиш билан боFлик булган тушунчаларни мавх,ум эмас, балки кундалик х,аётда кулланиладиган аник тушунчалар эканлигига ишонч х,осил килсалар, укувчиларнинг физика фанига булган кизикишлари янада ортади.

1 Усмонов Т. Физика VI-IX (синфлар учун дарсликка кушимча) Астрономия-9 (коинот физикаси). - Тошкент 2002, 27-28 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

Магнетизмни ургатишда купинча анъ-анавий усулдан фойдаланилади. Лекин бу усулларни унчалик хам самарали деб булмайди. Бунда укитувчи укувчиларга магнетизм х,ак,ида оFзаки тушунча беради ва укувчиларга турли мисолларни келтиради. Бу усуллар хозирги кунда самарасиз эканлиги исботланди. Чунки, утилаётган мавзу буйича укувчиларда мавхум тушунчаларга жавоблар шаклланмай колаверади. Бу укувчиларнинг онгида тушунарсиз фикрларни пайдо булишига сабаб булади. Бунинг натижасида укитувчи кузлаган максадига эриша олмайди. Аслида укитувчи дарс жараёнида шунчаки маълумот берувчи булмаслиги керак.

Умумтаълим мактабларида таълим сифати ва самарадорлигини ошириш, укувчиларнинг мустакил билим олишларини таъминлаш учун укитувчилар уз касбий сохаларидаги билимларни мустахкам эгаллашларидан ташкари, замонавий педагогик технологи-ялар ва укитиш методларининг хусусиятла-рини чукур эгаллаган, дарс машFулотларида улардан самарали фойдаланиш коидаларини биладиган булишлари керак.

Хозирги кунда физика фанини укитишда турли хил педагогик методлардан кенг фойдаланиш максад килиб олинган1. Укитувчилар физика фанини утишда янги методлардан фойдаланишлари фаннинг кизикарли ва тушунарли булишига олиб келади. Шу нуктаи назардан магнетизм мавзусини утишда тажрибаларни намойиш килиш (демонстрация) асосида дарс жараёнини ташкил килиш максадга мувофик булади. Демонстрация-лотинча суз булиб курсатаман, исботлайман деган маъноларни билдиради. Бу усулдан фойдаланишдан максад укувчиларни билимга кизикишларини сундириб, укишдан чарчатиб, зада килиб куймаслик учун, утилаётган мав-зунинг физик мохиятини тушунтиришда таж-рибалар оркали курсатиш ва физик асбо-блар билан таништириб бориш, укувчиларни дарсни узлаштиришларида юкори ижобий

1 Махмудова Х. Аник ва табиий фанларни укитиш методикаси укув-услубий мажмуаси. - Тошкент: 2016. -14-24 б.

натижаларга эришилади2. Укувчилар укув жараёнида зарурий билим, куникма ва мала-кага эга булмай туриб бирон бир тажри-банинг физик мазмунини тушунтириб бера олмайдилар. Шунинг учун укитувчи х,ар бир мавзуни иложи борича кизикарли килиб ама-лий тажрибалар утказиш асосида тушунти-риши зарур. Физика фанининг "магнит май-дони" мавзусининг кириш кисмида буюк аллома ва мутафаккир Абу Райх,он Беру-нийнинг ох,анграбо (магнит)нинг хоссалари буйича олиб борган изланишлари х,акида укувчиларга тушунчалар бериш билан бирга намойиш килиш усулидан фойдаланиш яхши самара беради3.

Бунда укитувчи укувчиларга факат оFзаки тушунчалар оркали мавзуни таништирибгина колмай, балки мавзуни турли хил тажрибалар ёрдамида кенг ёритиб беради. Бу педагогик метод асосида укувчиларнинг билим даража-сини ошириш, фанни чукуррок узлаштириш х,амда уларнинг билимларини тах,лил килиш имкони беради. Укувчиларда физика фани-даги билимларни шакллантириш учун уларга х,акикий х,аёт тажрибаларга асосланган кургазмали тажрибаларни намойиш килиш асосида саволлар беришни ташкил килиш керак. Бундай саволлар билан укувчилар диккатини тегишли мавзуга карата олин-маса, укувчиларнинг утилган мавзуни яхши узлаштира олмасликларига сабаб булади.

Синфда укувчилар узаро мунозаралар ёрдамида турли хил физик конуниятларнинг мох,иятини очиб беришга х,аракат килиб узлари таъриф берган конунларни тажриба оркали исботлашга интиладилар. Бунинг асносида укувчиларни физика фанига нисба-тан кизикишлари янада ортади. Мисол учун укитувчи магнит булагини олиб укувчилардан шу магнит булагига темир кукуни сепилса кандай куриниш х,осил булади деб сурайди. Укувчилар магнит майдони х,акидаги тасав-вурларини чизмалар ва ёзма матнлар асосида тушунтиришга х,аракат киладилар.

2 Крдиров М., Уроков Ш., Низомов Х. Умумтаълим мактабларида физика фанини укитиш. - Самарканд: 2014.

- 12-13 б.

3 Зикриллаев Н., Уракова Ф. Абу Райх,он Берунийнинг физика сохасидаги илмий асарларидан таълим жараёнида фойдаланиш. -Тошкент: 2022. - 6-7 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

1-жадвал. Укувчиларнинг утилган мавзуни узлаштиришининг назорат саволига укувчиларнинг жавоблари

№ Укувчиларга берилган савол: Агар магнитга темир чанг сепсангиз, кандай хрлатлар кузатилади? Жавоблар сони

Укувчилар томонидан берилган жавоблар:

1. Темир моддасининг зарралари думалок, чизик,ларни хосил килади. 8

2. Темир моддасининг зарралари кутблардан чикадиган чизикларни хосил килади. 5

3. Темир моддасининг зарралари кутбларда тупланиб, магнит майдон чизикларини хосил килади. 5

4. Темир моддасининг зарралари симметрик чизиклар хосил килиб магнит майдонининг охирига утади. 5

5. Темир моддасининг зарралари умуман бир-бирига ёпишиб колади. 3

6. Темир моддасининг зарралари камдан-кам холларда магнитнинг уртасида й^илади. 12

Укитувчи укувчиларнинг шахсий фикрла-рини тинглайди ва бошка укувчиларнинг фикрлари билан узаро солиштиришга имкон беради. Укитувчи мавзу буйича укувчиларга бир нечта саволлар билан мурожаат килади ва берилган саволга оид укувчиларнинг фик-рларини жамлайди (1-жадвал).

Хулоса. Укувчилар утилган дарсда олган билимлари асосида уз фикрларини магнит ва темир кукуни ёрдамида тажриба утказиб текширадилар хамда берган фикрларини канчалик туFри эканлигини узлари бажарган тажриба натижаларига солиштириб якуний хулосага келадилар.

Укитувчи мавзуни утиб булгач, укувчилар диккатини жалб килиш ва мавзу буйича узлаштириш натижаларини аниклаш максадида "Магнит ёки магнитлаш нима", "Беруний моддаларни кандай магнитлаштир-ган", "Магнитдан кундалик хаётимизда кандай фойдаланамиз", "Беруний уз тажрибасида темирни урнига пулатни куйиб текширишни нега афзалрок хисоблаган?", "Беруний магнит кутбларининг узаро таъсирини кандай усуллар оркали аниклаган?" каби саволлар бериб укувчиларнинг дарс давомида олинган билимларини узлаштириш курсатгичларини аниклаб олади.

Укувчиларнинг мавзу буйича утказган тажрибалари буйича шахсий фикрлари тин-гланади. Хар бир укувчини навбат-навбат уз фикрини синфдаги укувчилар билан мухокама килиши ташкил этилади. Укувчилар фикрларини оддий тажрибалар ёрдамида тушунтиришларига шароит яратилади.

Укувчилар олинган назарий билим-ларни амалиётда куллаш асосида мустахкамлайдилар, шахсий фикрларини мунозараларда асослашга интиладилар ва химоя киладилар бу уз навбатида утилган

дарсда фойдаланилган педагогик усул асосида ижобий натижаларга эришишга олиб келади.

Кузатишлардан маълум булдики, укувчиларнинг билимларини мустахкам булишида укитувчининг курсатмаларига амал килишлари, бир-бирларига фанни узлаштиришда ёрдам беришлари, турли узаро тафовутли фикрларга эътибор килишлари, тажриба утказишга иштиёкли булишлари ва физик хусусиятларни чукуррок тушуниб олишларига сабаб булади.

Укувчилар тажриба натижаларининг тах,лилини кенгрок фикрлашларида юзага келган кийинчиликларни енгиб утиб мустакил хулосалар бера олсалар, улар берил-ган саволларга ижобий жавоб бера олади-лар. Бунинг асосида укувчиларнинг кундалик х,аётда учраши мумкин булган муаммо-ларни мустакил ва илмий асосда х,ал килиш кобилиятлари шаклланади.

Таклифлар.

Утилаётган дарс мавзуси буйича укувчилар тажриба утказишлари учун керакли шарт-шароитларни яратиш (лаборатория курилмалари, намойиш материаллари).

Утилган мавзу буйича укувчиларга кундалик х,аёт тажрибасига асосланган саволларни бериш оркали уларнинг диккатини тегишли мавзуга каратиш.

Укувчилар олган билимларини намойиш килишларини ташкил килишлари учун имко-ният бериш.

Дарс жараёнини замонавий педагогик методларни куллаган х,олда ташкил этиш.

Физика фанини самарали укитиш ва юкори натижаларга эришиш максадида мавжуд фан дастури ва дарсликларни куриб чикиб, керакли узгаришлар киритиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

с МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 39 и

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 5 апрель куни утказилган видеоселектор. // "Янги Узбекистон" ижтимоий-сиёсий газета, 2022 йил 6 апрель, 68-сон.

2. Айкан ва Юму Ак. Урта мактаб укув дастурида физика мавзуларини тушуниш даражалари. Миллий эйтим дергиси 159-179. 2003.

3. Боздоан ва Ёлчин. БошланFич фанлар курси тажрибаларининг частотасини аниклаш ва дуч келган муаммолар. Gazi Universiteti Kir ehir Eitim Fakultesi dergisi 1:5970.2004.

4. Усмонов Т. Физика VI-IX (синфлар учун дарсликка кушимча) Астрономия-9 (кои-нот физикаси). - Тошкент 2002, 27-28 б.

5. Махмудова Х. Аник ва табиий фанларни укитиш методикаси укув-услубий маж-муаси. - Тошкент: 2016. - 14-24 б.

6. Кодиров М., Уроков Ш., Низомов Х. Умумтаълим мактабларида физика фанини укитиш. - Самарканд: 2014. - 12-13 б.

7. Зикриллаев Н., Уракова Ф. Абу Райх,он Берунийнинг физика сох,асидаги илмий асарларидан таълим жараёнида фойдаланиш. -Тошкент: 2022. - 6-7 б.

8. Зикриллаев Ф., Берунийнинг физика сох,асидаги ишлари. -Тошкент: 1973. - 16-17 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.