Научная статья на тему 'БИОЛОГИЯНИ ФИЗИКА ВА КИМЕ БИЛАН БОҒЛАБ ФАНЛАРАРО ўҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

БИОЛОГИЯНИ ФИЗИКА ВА КИМЕ БИЛАН БОҒЛАБ ФАНЛАРАРО ўҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
281
169
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фанлараро алоқадорлик / дарс / биология / физика / кимё / инновация / межпредметные связи / урок / биология / физика / химия / инновация

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Норбўтаев Хўшбоқ Бабаназарович, Нормуродова Нигора Абдусатторовна

Мақолада умумтаълим мактабларида биологияни физика ва кимё фанларини боғлаб ўқитиш мазмуни, шакл ва методлари, шунингдек, фанлараро алоқадорликка оид дарс ишланмаси келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕХНОЛОГИЯ МЕЖПРЕДМЕТНОГО ОБУЧЕНИЯ БИОЛОГИИ В УВЯЗКЕ С ФИЗИКОЙ И ХИМИЕЙ

В статье приведены содержание, формы и методы обучения, связь биологии с физикой и химией в общеобразовательных школах, а также приводится разработка урока, касающегося межпредметных связей.

Текст научной работы на тему «БИОЛОГИЯНИ ФИЗИКА ВА КИМЕ БИЛАН БОҒЛАБ ФАНЛАРАРО ўҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Норбутаев Хушбок, Бабаназарович,

Термиз давлат университети «Бошлан^ич таълим» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди доцент;

Нормуродова Нигора Абдусатторовна,

Термиз давлат университети «БошланFич таълим» кафедраси укитувчиси

БИОЛОГИЯНИ ФИЗИКА ВА КИМЁ БИЛАН БОШБ ФАНЛАРАРО ЦИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

УДК:37.141

НОРБУТАЕВ Х.Б., НОРМУРОДОВА Н.А. БИОЛОГИЯНИ ФИЗИКА ВА КИМЁ БИЛАН БО€ЛАБ ФАНЛАРАРО УЦИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Маколада умумтаълим мактабларида биологияни физика ва кимё фанларини боFлаб укитиш мазмуни, шакл ва методлари, шунингдек, фанлараро алокадорликка оид дарс ишланмаси кел-тирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: фанлараро алокадорлик, дарс, биология, физика, кимё, иннова-

НОРБУТАЕВ Х.Б., НОРМУРОДОВА Н.А. ТЕХНОЛОГИЯ МЕЖПРЕДМЕТНОГО ОБУЧЕНИЯ БИОЛОГИИ В УВЯЗКЕ С ФИЗИКОЙ И ХИМИЕЙ

В статье приведены содержание, формы и методы обучения, связь биологии с физикой и химией в общеобразовательных школах, а также приводится разработка урока, касающегося межпредметных связей.

Ключевые слова и понятия: межпредметные связи, урок, биология, физика, химия, иннова-

NORBUTAYEV KH.B., NORMURODOVA N.A. TECHNOLOGY OF INTERDISCIPLINARY APPROACH FOR TEACHING BIOLOGY LINKING WITH PHYSICS AND CHEMISTRY

There are presented in the article the content, forms and methods of teaching biology discipline in connection with physics and chemistry in secondary schools, and as an example is provided the development of interdisciplinary lessons.

Keywords: interdisciplinary relations, lesson, biology, physics, chemistry, innovation.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

Кириш. Таълим жараёнида биологияни физика ва кимё укув фанлари уртасида фан-лараро боFланишни амалга ошириш укувчи-ларнинг фактларни тах,лил килиш, х,одиса ва жараёнларни урганишда сабаб-окибат боFла-нишлари мох,иятини тушуниш, укув фанлари буйича аввал узлаштирган билимларини янги вазиятларда куллаши оркали укув материа-лини онгли узлаштиришга эришишга замин тайёрлайди. Шунингдек, табиатда содир булаётган жараёнларни кузатиш, уларнинг мох,иятини англаш, фанлараро алокадорликка доир муаммоли савол-топширикларни бажа-риш оркали укувчиларнинг мустакил ва ижо-дий фикр юритиш куникмаларини шаклланти-риш ва ривожлантириш бугунги куннинг дол-зарб муаммоси саналади.

Мацсад. Мактаб таълимидаги табиий фан-лар укувчиларга дунёнинг х,озирги илмий манзарасини очиб беради. Шу боис табиат х,акидаги фанлар укувчи дунёкарашининг табиий-илмий асосини ташкил этади. Фанлараро алокадорлик укувчиларнинг умумлашган илмий тушунчаларини шакллантиришга йуналтирилган булиши лозим. Билимлар инте-грацияси таълимга узгача ёндашишни такозо килади. Чунончи, укув материалини умумлашган тизимда баён килиш, таълим-тарбия жараёнида муаммоли, модулли, шахсга йуналган технологиялардан фойдаланиш зарурлигини курсатади.

Укитиш жараёнида фанлараро боFланишни амалга ошириш моддий ва маънавий оламни тадкик килувчи турли фанларнинг узаро х,амкорлиги улар ривожининг табиий жараёни ва укувчиларнинг илмий дунёкараши ва тафаккурини ривожлантирувчи омил сифа-тида назарда тутиш зарур.

Таълим тизимида фанлараро алокадорлик мух,им педагогик муаммодир. Бу сох,ада куплаб олимлар илмий тадкикот ишларини олиб борганлар. Жумладан, И.Д.Зверев карашларида фанлараро боFланиш укувчи-ларнинг фикрлаш кобилиятини ривожланти-ради, мустакиллигини оширади. Шунингдек, уларнинг фанларга булган кизикишини ривожлантириш билан бирга мех,нат куникма

ва малакаларини шакллантиришга катта ёрдам беради1.

И.Т.Суравегина биология дарсларида фанлараро боFланишни куллаш оркали биологияни укитиш жараёнини фаоллашти-риш, укувчиларнинг биология ва бошка фанларга булган кизикишини орттиришни тадкик килган. Олиманинг нуктаи назарида биологияни бошка укув фанлари билан боFла-масдан укитишни тасаввур килиш кийин. Фанлараро боFланишни туFри йулга куйиш ва ундан мох,ирлик билан фойдаланиш укувчиларнинг табиат х,акидаги билимлари тизимини шакллантиришга хизмат килади, деб таъкид-лайди2.

Шунингдек, республикамиз биолог методист олимлари томонидан фанлар уртасидаги фанлараро боFланишни тадкик этиш борасида муайян ишлар амалга оширилган. Жумладан, А.Т^офуров томонидан биологияни укитишда фанлараро боFланиш, Ж.О.Толипова педагогик кадрларни тайёрлашда фанлар интег-рациясидан фойдаланиш муаммоларини тадкик этган3.

Э.О.Турдикуловнинг тадкикот ишларида табиий фанларни интеграциялаб укитиш муаммоси ишлаб чикилган булиб, у олам х,акидаги бир бутунликни ташкил этиши назарда тутилиши, таълим интеграцияси фанлараро боFланишнинг юкори даражаси, бир бутун интеграллашган билимларни яратишга имкон берадиган воситаси эканлиги кайд этилган4.

М.Нишонбоева томонидан яратилган «Биология дарсларида экологик тарбия» укув кулланмасида биология дарсларида фанлараро алокадорликка эътиборни каратиш, яъни биологияни укитиш жараёнида физик тушунча ва конуниятлардан фойдаланиш, укувчиларда биофизик тушунчаларни шакллантиришга,

1 Зверев И.Д. Экология в школьном образовании. - М.: «Знание», 1988. -С. 96.

2 Суравегина И. Теория и практика формирования ответственного отношения школьников к природе в процессе обучения биологии: Автореф. дисс. ... докт. пед. наук. - М., 1986. -С. 35.

3 Толипова Ж.О., Тафуров А.Т. Биология укитиш мето-дикаси. Бакалавриат таълим йуналиши талабалари учун укув кулланма. Низомий номидаги ТДПУ. - Т.: «Iqtisod-МоПуа», 2007. -224-б.

4 Турдикулов Э.О. Физика ва экологик таълим. - Т.: «Укитувчи», 1992. -228-б..

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

табиий фанлар буйича олган билимларининг онгли булиши ва чукур узлаштирилишига олиб келади. Бунда табиат ва жамият, улар-нинг узаро боFликлиги, табиат конуниятлари х,акидаги илмий билимларнинг яхлит тизими таркиб топади. Табиат х,акидаги биология, физика, кимё фанларининг узаро алокадорлиги асосида дарсларни ташкил килиш максадга мувофиклиги таъкидланган1.

Кейинги йилларда фанлар уртасидаги фан-лараро боFланишни интеграция атамаси билан юритиш одат тусига айланган.

Фанлараро интеграция куйидаги таркибий кисмларга ажратилган:

- объектга доир интеграция - бир объект-нинг турли фанлардаги тимсоллари бир мавзу, булим ёки курсларга киритилади;

- тушунчага оид интеграцияда умумий тушунчалар мазмунни очиб берадиган мавзу ёки курслар камраб олинади;

- назарияга оид интеграцияда - физика ва биологиядаги назариялар умумий х,олатда урганилади;

- методологик интеграцияда - илмий билишнинг алох,ида методларига оид интегра-цияни амалга ошириш кузда тутилади;

- муаммоли интеграцияда фанлараро муаммолар камраб олинади ва х,ал этиш йуллари ишлаб чикилади;

- фаолиятга оид интеграцияда муаммони х,ал этиш юзасидан мунозара утказиш, кичик гурух,ларда ишлаш, фанлараро тадбирлар режасини тузиш, лойих,алар тайёрлаш каби-лар кузда тутилади;

- амалий интеграцияда ах,амиятга молик булган жараёнлар асосида техник мах,сулот-ларни яратиш назарда тутилади.

Изланиш объекти. Биологияни физика ва кимё билан боFлаб укитишни назарда тутган х,олда, умумий урта таълим мактаблари укув режаси, х,ар учала укув фанларининг дастур-ларини мазмунан максадга мувофик тах,лил килиш, улар уртасидаги узвийлик, яъни гори-зонтал ва вертикал боFланишларни аниклаш, укувчиларнинг ёш ва психологик хусусиятла-рини эътиборга олган х,олда, муаммога оид масала таълим-тарбия жараёнида куллаш

1 Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тар-бия. - Т.: «Укитувчи», 1992. -27-б.

оркали укувчиларнинг илмий дунёкарашини шакллантириш зарурати вужудга келди.

Кулланиладиган услуб. Фанлараро алока турлари махсус билимлар ёки фактик, методологик, мафкуравий булиб, тадкикот иши махсус билим сох,аси х,исобланган биологияни физика ва кимё билан боFлаб укитишни асос килиб, унда умумий ва хусусий биологик тушунчалар билан физик ва кимёвий тушунчалар уртасидаги горизонтал боFланиш кузда тутилади.

Горизонтал боFланиш деганда, укув фан-лари мавзулари дастур ва укув режаси асосида синфлараро параллел боFланиш тушуни-лади. У куйидагича ифодаланилади: 6-синф «Ботаника» дарслигидаги «Гул», «Мева ва уруFлар», «УруFнинг униб чикиши». Усимта (ниш)нинг озикланиши ва усиши, «Усимлик органларининг узаро ва атроф-мух,ит билан боFликлиги» мавзуларини 6-синф «Физика» дарслигидаги «Нурланиш», «Темпуратура», «ЁруFликнинг табиий ва сунъий манбалари» мавзулари билан фанлараро боFланиши ёки

7-синфда «Зоология»нинг «Бир х,ужайрали, содда х,айвонлар (оддий амёба, яшил эвглена)», «Куп х,ужайрали х,айвонлар», «Хашаротлар синфи», «Баликлар синфи», «Сувда х,амда курукликда яшовчилар синфи», «Сут эмизувчилар синфи» мавзуларини 7-синф физика дарслигидаги «Жисмнинг х,аракати», «ОFирлик кучи», «Реактив х,аракат», «Потенциал ва кинетик энергия», «Ишкаланиш кучи», «Сирпаниш ишкаланиш» мавзуларини 7-синф «Анорганик кимё» дарслигидаги «Модда ва унинг хоссалари», «Атом молекулалар таъли-мот. Атом ва молекулаларнинг мавжудлиги. Кимёвий элемент, кимёвий белги». «Кисло-роднинг кимёвий хоссалари, унинг биологик ах,амияти, ишлатилиши». «Сувнинг табиатда таркалиши. Унинг тирик организмлар х,аёти-даги ах,амияти, ишлатилиши», шунингдек,

8-синфда «Одам ва унинг саломатлиги» дарслигидаги «Одам танасининг тузилиши ва функ-цияси», «Таянч х,аракатланиш системаси», «Моддалар ва энергия алмашинуви», «Бош миянинг тузилиши ва функцияси», «Эшитиш органи» мавзуларини «Физика» 8-синфда «Атом тузилиши», «Табиатдаги электр х,оди-салари», «Ток манбалари. Аккумуляторлар», «Электр энергия», «Электр токининг куввати», «Микрофон ва овоз карнайи», «Трансформа-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

торлар», мавзуларини 8-синф «Анорганик кимё» дарслигидаги «Кимёвий элементлар-нинг табиий оилалари», «Атомларнинг ядро таркиби», «Энергетик поFоначалар. Электрон-ларнинг энергетик поFоначаларда таксим-ланиши», «Электролитлар ва ноэлектролит-лар. Электролитик диссоциацияланиш» мавзуларини биологияни физика ва кимё билан боFлаб укитишда горизонтал боFланиш асо-сида амалга оширилади. Бу боFланиш тури асосан, дарс жараёнида синфлараро параллел равишда шакллантирилади.

Олинган натижалар. Таълим жараёнида фанлараро алокадорлик уз-узидан эмас, балки укитувчининг касбий, илмий-назарий ва илмий-методик тайёргарлиги оркали х,амда унинг мохиятини чукур англаш асосида сама-рали амалга оширилиши мумкин. Бунинг учун укитувчи узи дарс берадиган фанини чукур ва пухта билиб колмасдан, балки унга якин фанлараро билимлардан хабардор булиши лозим. Бунга билимларнинг алох,ида турлари ва улар уртасидаги алокадорликни эгаллашга ёрдам беради.

Илмий янгилиги. Куйида биологияни физика ва кимё билан боFлаб фанлараро укитишда горизонтал боFланишга асосланган дарс ишланмаси келтирилмокда1.

Дарснинг мавзуси: Моддалар ва энергия алмашинуви х,акида умумий тушунча (Одам ва унинг саломатлиги, 8-синф).

Дарснинг таълимий максади: укувчиларни биологияни физика ва кимё билан боFлаб укитишда фанлараро алокадорлик мазмуни-даги билимларнинг узига хос хусусиятлари ва ах,амияти билан таништириш.

Дарснинг тарбиявий максади: биологияни физика ва кимё билан боFлаб укитишда фанлараро алокадорликни шакллантириш оркали илмий дунёкарашни шакллантириш.

Дарснинг ривожлантирувчи максади: укувчиларнинг умумий ва хусусий биологик, физик ва кимёвий тушунчалари, дарслик ва кушимча укув адабиётлари устида мустакил ишлаш, мустакил фикр юритиш куникмалари, нутк ва мулокот маданиятини ривожланти-риш.

1 Норбутаев Х. Мактаб укувчиларида экологик тафак-курни фанлараро шакллантириш (биология ва физика фанлари мисолида). Автореф. дисс.... канд. пед. наук. -Т., 2012. -72-б.

Дарсни жихозлаш: мавзуга оид кургазма воситалари, таркатма ва дидактик материал-лар.

Дарсда фойдаланиладиган технология: уйинли машклар (заковат).

Дарснинг бориши:

I. Ташкилий кисм. Саломлашиш, навбатчи ахбороти, укувчиларни дарсга тайёрлаш.

II. Утган мавзу юзасидан укувчиларнинг узлаштирган назарий билими, амалий куникма ва малакаларини назорат килиш ва бахолаш.

III. Утилган мавзуни мустахкамлаш.

Укувчилар укув материалларини мустакил

холда дарслик ва кушимча адабиётлар ёрда-мида урганадилар. Утилган мавзу буйича укувчилар билимини аниклаш учун укитувчи томонидан мавзулар буйича тайёрланган саволлар махсус кутичада таркатилади ва х,ар бир укувчи саволларга берган жавоблари оркали уларнинг билим даражалари аник-ланади.

IV. Янги мавзуни урганиш. Укитувчи дарсни ташкил этишдан аввал, укувчиларни уйинли машклар технологияси, унинг заковат дарс тури билан таништириб, муайян тайёргарлик ишларини олиб боради. Сунгра янги мавзу буйича кискача маълумот бериб, унда 8-синф «Одам ва унинг саломатлиги» дарслигидаги «Моддалар ва энергия алмашинуви хакида умумий тушунча» мавзусини укувчиларга тушунтиришида дастлаб одам ташки мухитдан овкат ва сув кабул килиши, организмда унинг узгариши, х,азм килиниши, хосил булган кол-дик моддаларнинг ташки мухитга чикарилиши моддалар алмашинуви деб аталишини маълум килади. Шунингдек, овкат таркибидаги органик моддаларнинг кимёвий, механик, термик узгариши натижасида улардаги потенциал энергия иссиклик, механик ва электр энергия-сига айланади. Хосил булган энергия хисобига тукималар ва органлар иш бажаради, хужай-ралар купаяди, уларнинг эскирган таркибий кисмлари янгиланади, ёш организм усади ва ривожланади. Ана шу энергия хисобига одам тана хароратининг доимийлиги таъминла-ниши хакида маълумотлар беради. Шу жумла-дан, моддалар алмашинуви ассимиляция ва диссимиляция жараёнларининг бирлигидир. Одам организмида ташки мухитдан кабул килинган моддаларнинг хужайралар томонидан узгартирилиши, яъни оддийрок кимёвий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

моддалар хосил булиши ассимлация дейилади (ассимуло - ухшатаман). Бу жараён натижа-сида хужайралар купаяди, айникса ёш орга-низмнинг усиши ва ривожланиши таъминла-нади. Турли-туман организмларнинг эукариот хужайралари узининг тузилиши жихатидан мураккаблиги ва хилма-хиллиги билан ажра-либ туради. Унинг органоидларидан бири митохондрия хужайра хаёт-фаолиятида мухим ахамият касб этади.

Митохондрия хужайранинг энергия манбаи хисобланади, уни хужайра аккумулятори деб аташ хам мумкин. Унинг асосий вазифаси энергиянинг универсал манбаи хисобланган АТФни синтез килишдир. Митохондриялар сони синтез жараёнлари жадал амалга оши-рилаётган (жигар) ёки катта энергия сарфла-наётган хужайраларда куп булади. Масалан, учадиган кушларнинг кукрак мушакларида митохондриялар сони учмайдиган кушларга нисбатан бир мунча ортик.

Демак, митохондриялар сони организм хужайралари ва уларнинг фаолиятига караб турлича булади ва улар организм учун энергия манбаи хисобланади. Сунгра биологияни физика билан боFлаб укитиш максадида 8-синф «Физика» дарслигидаги «Ток манба-лари. Аккумуляторлар» мавзуси билан узаро боFлаб, унда утказгичга уланган лампочка узокрок ёниб туриши учун мунтазам электр токини хосил килиб турувчи манба ток манбаи булиши зарурлиги айтилади. Шунингдек, «Аккумулятор» сузи лотинчадан тупловчи деган маънони билдириши маълум килинади.

Аккумулятор жараёнида кимёвий энергия электр энергияга айланади. Ундан ток утказиш оркали сарфланган электр энергия тиклаб турилади.

Аккумуляторлар турли максадларда кенг кулланилади. Масалан, автомобилларда моторни юрFизиб юборишда, унинг чироклари ёнишида, радио, магнитофон, телевизор каби-лар учун электр ток манбаи сифатида фойда-ланилади.

Шундан сунг, биологияни физика ва кимё билан боFлаб фанлараро укитиш максадида 8-синф «Анорганик кимё» дарслигидаги «Электролитлар ва ноэлектролитлар. Электро-литик диссоцияланиш назарияси» мавзуси билан узаро боFлаб, унда металларнинг электр

токини утказиш хусусияти борлиги эслатиб утилади. Моддалар электр токини утказиш ёки утказмаслигига караб икки гурух - электролитлар ва ноэлектролитларга булинади. Эрит-малари ёки суюкланмалари электр токини утказадиган моддалар электролитлар дейилади. Электролитларга сувда эрийдиган кис-лоталар, ишкорлар ва тузлар киради. Эритма-лари ёки суюкланмалари электр токини утказмайдиган моддалар ноэлектролитлар (ноэлектролитмаслар) дейилади.

Ноэлектролитларга кутбсиз ковалент боFланишли моддалар, метан, карбонат ангидрид, шакар, спиртлар ва дистилланган сув киради. Электролитлар факат сувда эритил-ганда ёки яхшилаб суюклантирилгандагина электр токини утказади. Кристалл холда улар электр токини ёмон утказади ёки бутунлай утказмайди.

Хулоса килиб айтганда, организм хужайра митохондрияси билан аккумуляторлар уртаси-даги ёки электролитлар ва ноэлектролитлар-нинг узаро боFланишлари оркали улар функ-цияларида умумий ухшашлик борлигини тасаввур килиш мумкин.

V. Янги мавзуни кайта ишлаш.

VI. Укувчиларни раFбатлантириш ва бахо-лаш.

Янги мавзу буйича утказилган тест топши-риклари оркали амалга оширилади.

VII. Уйга вазифа. 8-синф «Одам ва унинг саломатлиги» дарслигидаги «Моддалар ва энергия алмашинуви хакида умумий тушунча» мавзусини 8-синф «Физика» дарслигидаги «Ток манбалари. Аккумуляторлар» мавзусини ёки «Анорганик кимё» дарслигидаги «Электролитлар ва ноэлектролитлар. Электролитик диссоцияланиш назарияси» мавзуларини узаро боFлаб фанлараро алокадорликда укиб келиш.

Дарс жараёнида фанлараро алокадорликни самарали амалга ошириш укувчиларни янги укув материалларини кабул килишга тайёр-лаш, фанлараро, мавзулараро боFланишни амалга ошириш, муаммоли вазиятларни яра-тиш, шунингдек, хар бир дарсни режалашти-риш ва уларни мохирона утказиш укитувчидан чукур ва пухта тайёргарлик куришни талаб килади. Бу эса уз навбатида дарс самарадор-лигини оширишга хизмат килади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

Хулоса:

1. Фанлараро алокадорликни шаклланти-ришнинг таркибий кисмлари ва ривожланти-риш тамойиллари аникланди.

2. Биологияни физика ва кимё билан укитишда фанлараро алокадорликни шакл-лантириш мазмунидаги укув материаллари дидактик тамойиллардан фойдаланиб тан-ланди.

3. Таълимда фанлараро алокадорликни амалга оширишга доир тегишли методик тав-сияларни ишлаб чикиш ва уни амалиётга татбик этиш бугунги куннинг мух,им педагогик муаммолардан бири эканлиги таъкидлаб утилди.

4. Биологияни физика ва кимё билан боFлаб фанлараро алокадорликни шаклланти-ришда укитишнинг барча шакллари: дарс ва дарсдан ташкари машFулотларда самарали ва уринли фойдаланиш таълим-тарбия жараёни самарадорлигини оширишга хизмат килиши назарда тутилди.

Тавсиялар.

Дарсларни интеграциялаш асосида ташкил этишнинг узига хос хусусияти - машFулотлар педагогга дарс мазмунини бошкариш, укув-чиларга олам бир бутун эканлиги туЙFусини шакллантириш имкониятини беради.

Дарсларни интеграциялаш тизимини назарий-методик жих,атдан такомиллашти-риш, таълим жараёнига инновацион ёнда-шувга доир дидактик материаллар яратиш лозим.

Жумладан:

- укитувчилар томонидан берилаётган билимнинг укувчилар томонидан кай дара-жада узлаштирилаётганлигини доимий назо-рат килиб бориш;

- таълим жараёнида укувчи шахси маъна-виятини шакллантиришда узвийлик ва узлук-сизликни таъминлаш;

- укувчиларнинг психологик хусусиятла-рини х,исобга олган х,олда интеграциялашган дарсларни шакллантиришга каратилган маш-Fулотлар ташкил этиш.

Адабиётлар руйхати:

1. Зверев И.Д. Экология в школьном образовании. - М.: «Знание», 1988. -С. 96.

2. Суравегина И. Теория и практика формирования ответственного отношения школьников к природе в процессе обучения биологии: Автореф. дисс. ... докт. пед. наук. - М., 1986. -С. 35.

3. Толипова Ж.О., Fафуров А.Т. Биология укитиш методикаси. Бакалавриат таълим йуналиши талабалари учун укув кулланма. - Т.: «Iqtisod-Moliya», 2007. -224-б.

4. Турдикулов Э.О. Физика ва экологик таълим. - Т.: «Укитувчи», 1992. -228-б.

5. Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1992. -27-б.

6. Норбутаев Х. Мактаб укувчиларида экологик тафаккурни фанлараро шакллантириш (биология ва физика фанлари мисолида). Автореф. дисс.. канд. пед. наук. - Т., 2012. -72-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.