Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИИ ИНТЕГРАТИВ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ физика фанини ўқитиш жараёнини'

ЗАМОНАВИИ ИНТЕГРАТИВ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ физика фанини ўқитиш жараёнини Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
327
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қуёш энергияси / шамол генератори / геотермал энергетика / биоэнергетика / физика / математика / кимё / экология / иқтисод / кластер / қуёш батареялари / билим ва кўникма / солнечная энергия / ветрогенератор / геотермальная энергия / биоэнергетика / физика / математика / химия / экология / экономика / кластеры / солнечные элементы / знания и навыки

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Абдиев Умирбек Бегматович

Мақолада муқобил энергия манбаларига доир маълумотларни мактаб физика таълимида шакллантиришда фанлар интеграциясидан фойдаланиш имкониятлари баён этилган. Шунингдек, муқобил энергия манбалари фундаментал ва амалий асосларини ўқитишда замонавий усул ва методларидан фойдаланиш бўйича баъзи методик тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по философии, этике, религиоведению , автор научной работы — Абдиев Умирбек Бегматович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ФИЗИКИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ ИНТЕГРАТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ (НА ПРИМЕРЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ФИЗИКИ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ)

В статье обсуждается использование альтернативных источников энергии для интеграции науки в формировании школьного образования по физике. Даны также некоторые методические рекомендации по использованию современных методов и методик для обучения фундаментальным и практическим основам альтернативных источников энергии.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИИ ИНТЕГРАТИВ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ физика фанини ўқитиш жараёнини»

Абдиев Умирбек Бегматович,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети Термиз филиали, Илмий ишлар ва инновациялар буйича директор уринбосари, техника фанлари номзоди, доцент

ЗАМОНАВИЙ ИНТЕГРАТИВ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ ФИЗИКА ФАНИНИ ЦИТИШ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК АСОСЛАРИ (УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ ФИЗИКА ТАЪЛИМИ МИСОЛИДА)

УДК: 37.016:53

АБДИЕВ У.Б. ЗАМОНАВИЙ ИНТЕГРАТИВ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ ФИЗИКА ФАНИНИ УЦИТИШ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ (УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ ФИЗИКА ТАЪЛИМИ МИСОЛИДА)

Маколада мукобил энергия манбаларига доир маълумотларни мактаб физика таълимида шакллантиришда фанлар интеграциясидан фойдаланиш имкониятлари баён этилган. Шунинг-дек, мукобил энергия манбалари фундаментал ва амалий асосларини укитишда замонавий усул ва методларидан фойдаланиш буйича баъзи методик тавсиялар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: куёш энергияси, шамол генератори, геотермал энергетика, биоэнергетика, физика, математика, кимё, экология, иктисод, кластер, куёш батареялари, билим ва куникма.

АБДИЕВ У.Б. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ФИЗИКИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ ИНТЕГРАТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ (НА ПРИМЕРЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ФИЗИКИ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ)

В статье обсуждается использование альтернативных источников энергии для интеграции науки в формировании школьного образования по физике. Даны также некоторые методические рекомендации по использованию современных методов и методик для обучения фундаментальным и практическим основам альтернативных источников энергии.

Ключевые слова и понятия: солнечная энергия, ветрогенератор, геотермальная энергия, биоэнергетика, физика, математика, химия, экология, экономика, кластеры, солнечные элементы, знания и навыки.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

ABDIEV U.B. IMPROVEMENT OF THE PHYSICS TEACHING IMPLEMENTING MODERN INTEGRATIVE TEACHING METHODS (ON THE EXAMPLE OF SECONDARY SCHOOLS' EDUCATION IN PHYSICS)

There is discussed in the article alternative energy sources using for the integration of science in the formation of physical education in schools. There also some guidelines for the modern methods and techniques for teaching the fundamental and practical basics of alternative energy sources implementation are discussed.

Keywords: solar energy, wind generator, geothermal energy, bioenergy, physics, mathematics, chemistry, ecology, economics, clusters, solar cells, knowledge and skills.

Кириш.

Маълумки, мактаб физика таълимида укувчиларга фан ва техника сунгги янгилик-лари, физика сох,асидаги кашфиётлар ва улар-нинг мазмуни, мох,иятлари билан таништириб бориш давр талаби хисобланади1. Физика укитишда энг асосий фундаментал тушунча-лардан бири энергия ва уни х,осил килиш жараёнлари х,исобланади. Хозирги вактда энергия манбалари ичида энг самаралиси ва экологик тоза энергия манбалари мукобил энергия манбалари х,исобланади. Шунинг учун узлуксиз таълим боскичларида мукобил энергия манбалари замонавий конструкциялари, улардан фойдаланишнинг техник имконият-лари устида жуда катта амалий ишлар олиб борилмокда. Бу ишларни олиб боришда етук мутахассис кадрларнинг эх,тиёжи борган сари ортиб бориши шу сох,а олимлари томонидан башорат килинмокда. Маколада мукобил энергия манбаларига доир замонавий билим-ларни укитиш имкониятлари, кургазмали куроллардан фойдаланиш, укитишнинг интег-ратив методларидан фойдаланиш оркали дарс машFулотлари самарадорлигини ошириш назарда тутилган.

Мацсад.

Замонавий интегратив таълим методларидан фойдаланиб физика фанини укитиш жараёнини такомиллаштириш ва мукобил энергия манбаларига доир маълумотларни физика таълимида шакллантиришда аник ва табиий фанлар интеграцияси асосида

1 Абдиев У.Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбаларини укитишда фанлар интеграцияси. // «Олий ва урта махсус, касб-х,унар таълимида аник ва табиий фанларнинг узаро алокадорлик ва узвийлиги масала-лари» Республика илмий-назарий анжумани материал-лари, Карши, 2014. -382-383-б.

укитишга доир методик таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш максад килиб олинган.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари цисцача та^лили.

Мукобил ва кайта тикланувчи энергия манбаларини урганишга доир тадкикотлар етакчи хорижий давлатлардан Германиянинг Берлин техника университети (Technische Universitaet Berlin-TUB), Италиянинг Лаквила университети (University of L'aquila-Univaq), Болгариянинг Кимё технологиялари ва металлургия университети (Chimiko Technologichen i Metalurgichen Universitete-UCTM), Швециянинг Кунглига техника институти (Kungliga Tekniska Hoegskolan-KTH) каби Европанинг нуфузли олий таълим муассасаларида илмий изланишлар олиб борилмокда. Шунингдек, Европадаги олий укув юртлари, жумладан Германиянинг Ханзе университети, Буюк Британиянинг Northumbria University, Италиянинг Рим университетларида х,ам мукобил энергия манбалари турларини ривожлантириш буйича таълим дастурлари ишлаб чикилган. Укувчиларнинг фанларни етарли даражада узлаштиришлари учун улар-нинг фикрлаш кобилиятлари, узлаштириш курсаткичлари, х,одиса ва жараёнларни туFри идрок этишларининг рух,ий-психологик х,олат-лари катта роль уйнайди.

Шу нуктаи назардан, маколада мактаб физика таълимида фанлар интеграциясидан фойдаланиб, куёш фотоэнергетикасига доир фундаментал тушунчаларни укитишнинг педа-гогик-психологик асосларига доир тажриба-синов ишлари ва уларнинг натижалари баён этилади.

Мацоланинг илмий янгилиги.

Физика таълимида замонавий фан-таълим, ишлаб чикариш узвийлиги асосида мукобил энергия манбалари мазмунидаги билим, куникма ва малакаларни шакллантиришда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

интегратив укув материалларини танлаш мезон ва тизимлари ишлаб чикиш буйича илмий изланишлар олиб борилди. Бунда аник ва табиий фанлар интеграциясидан (фанлар-аро боFланиш асосида) фойдаланиб укитиш катта имкониятларга эга эканлиги аникланди ва мукобил энергия манбалари мазмунидаги назарий ва амалий билимларни интегратив методлардан фойдаланиб укитишга доир методик тавсия ва курсатмалар ишлаб чики-либ, укув жараёнига татбик этилди. Педагогик экспериментлар куйидаги тажриба-синов ишларида амалга оширилди.

Тадцицотнинг объекти.

Тажриба-синов ишлари Сурхондарё ви-лояти Термиз туманидаги 9-сон мактабида 2016-2019 йилларда олиб борилди. Тажриба-синов ишларини ташкил этишда тажриба ва синов синфлари сифатида 9-синф укувчилари, хусусан, тажриба гурух,и сифатида 9А-синфи (30 нафар укувчи), синов гурух,и 9Б -синфи (30 нафар укувчи) танлаб олинди. Маълумки, 9-синф физика дарслигида «Гелиотехника ва Узбекистонда куёш энергиясидан фойдала-ниш» номли мавзу матни келтирилган булиб, бу маълумотлар укувчиларда куёш энергия-сини электр энергиясига айлантиришнинг физикавий жараёнларини тулик тушунтириб бера олмайди. Шунинг учун тажриба-синов ишларида укувчиларда куёш нурланиш энер-гиясини электр энергиясига айлантиришнинг физикавий асосларига доир замонавий билим, куникма ва малакаларни шакллантириш имко-ниятларини тадкик этиш асосий максад килиб олинди. Укитувчи уз педагогик мах,оратини ишга солган х,олда, укувчиларга куёш энерге-тикасига доир нисбатан туликрок етказиш имкониятларини излаб топишда биринчи навбатда укувчиларнинг психологик-рух,ий х,олатлари, кизиктириш имкониятлари, ностан-дарт илмий-ижодий кобилиятлари даражала-рини белгилаб олиши керак. Бу масалалар-нинг имкон кадар ечимини топиш учун тадкикот ишини ташкил этишда мавзуга доир ишлаб чикилган тест саволлари ва махсус ишлаб чикилган суровномалар бир вактда тажриба-синов гурух,ларига такдим этилди ва билим даражаларининг курсаткичлари аник-лаб олинди.

Маълумки, тажриба гурух,ида х,ам, синов гурух,ида х,ам 30 нафардан укувчилар булиб,

уларнинг фикрлаш кобилияти, билими ва дарсни узлаштириш даражалари турличадир. Бу эса укитувчида маълум бир кийинчилик-ларни туFдиради. Яъни мавзуга тегишли маъ-лумотларни укувчиларга етказишда мураккаб вазиятлар вужудга келади. Бунда укитишнинг янги метод ва усулларидан фойдаланиш зару-рияти пайдо булади. Укитишнинг янги метод ва усулларини танлашда синф укувчиларининг маълумотларни узлаштира олиш кобилият-ларини х,исобга олиш максадга мувофик булади. Укувчиларда мавзуга доир маълумот-ларга кизиктириш, урганиш иштиёкини уЙFо-тишда уларнинг кобилиятлари, психологик, яъни маълумотларни нисбатан аник ва кулай-рок кабул килиш психологик ^олатига ^ам эътибор бериш талаб этилади. Энергия ман-баларига доир фундаментал тушунчалар, айникса фотоэффект конунлари асосида электр энергияси х,осил килиш принципла-рини укувчиларга тушунтириш них,оятда катта амалий ах,амиятга эгадир1.

Тадцицотда цулланилган усуллар.

Тажриба-синов ишини ташкил этишда биринчи навбатда укувчиларнинг дарсга психологик жих,атидан тайёрлиги, кизикишлари, илмий-ижодий дунёкарашларига бах,о берил-гандан сунг дарсда кургазмали органайзерлар, кургазмали демонстрацион макетлар (1-расмга каранг) ва таркатма материаллар-дан фойдаланиб, кластер ва савол-жавоб метод ва усулларидан фойдаланилди.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Дарсда укувчиларнинг психологик х,олат-лари, рух,иятларига боFлик ^олда дарсни тинг-лашларига тулик имкониятлар яратиб берилди. Демак, бундан аёнки, укитувчи шун-дай мух,итни х,ар доим дарс бошланишидан олдин шакллантириб олиши керак булади. Айникса, аник ва табиий фанларни укитишда укувчиларнинг фикрлаш кобилиятлари, дунё-карашлари, х,одиса ва жараёнларни туFри ва аник англай олишлари мух,им ах,амиятга эгадир. Мактаб физика таълимида куёш энерге-тикасига доир маълумотларни укитишга оид 1 соатлик дарснинг технологик харитаси тузиб

1 Исмухамбетова А.С. Формирование у учащихся энергетического подхода при описании физических явлений разной природы в школьном курсе физики. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук. - Волгоград, 2013. С. 13-14, 26.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

1-расм. Куёш нурланиш энергиясини электр энергиясига айлантиришнинг физикавий асосларини урганишдаги кургазмали макетлар.

чикилди. Технологик харитада келтирилган режа асосида укувчиларга маълумотлар етка-зилди. Бу жараённи амалга оширишда уки-тувчи ва укувчилар орасидаги куйидаги педагогик-психологик муносабатлар хисобга олинди (1-жадвал).

Жадвалдаги маълумотлар укувчи ва укит-увчи орасидаги педагогик-психологик муно-сабатларни урнатиш билан бир вактда, мав-зуга доир маълумотлар юзасидан нисбатан тулик, аник билим, куникма ва малакаларнинг шаклланишига хизмат килиши педагогик экс-периментда бир неча бор аникланди. Тажриба-синов тахлилларига кура, мактаб физика таълимида «Куёш энергиясини электр энергиясига айлантиришнинг физикавий асос-лари» мавзусини укитишда купрок кургазмали демонстрацион воситалардан фойдаланиш кулай хисобланар экан. Шунингдек, куёш энергетикасига доир назарий ва амалий маъ-лумотларни укувчиларга етказишда ишчи холатдаги макетлардан фойдаланиб, интерактив метод ва усулларни куллаган холда дарс жараёнларини олиб бориш янада самарали натижаларга эришиш имконига эга эканли-гини тажриба-синов натижалари курсатди (2-расмдаги диаграммада келтирилган). Мактаб укувчиларида куёш энергетикаси туFри-сидаги билим ва куникмаларни шаклланти-ришда яна бир самарали усул - «Аналогия» (ухшатиш, таккослаш) принципидан фойдаланиш хам ижобий натижалар бериши аник-ланди. «Аналогия» принципида укувчилар мураккаб физик ходиса ва жараёнларни

табиатда руй берадиган, яъни кундалик хаётда руй берадиган содда ходиса ва жараёнларга таккослаш оркали тасаввур килиб ургана-дилар. Масалан, куёш элементи юза сохасида куёш нурланиши хисобига хосил булган электр зарядлари окимларини (контактларида окаётган токни), дала экинлари экилган кичик арикчаларда окаётган сувга киёслаш, заряд-лар тупланадиган аккумуляторлар батарея-сини эса сувни туплашда ва ундан йил даво-мида фойдаланишга мулжалланган сув омбо-рига киёсланганда укувчиларда маълум дара-жада билимлар пайдо булди. Бундай ухша-тишлар асосида укувчиларга билим, куникмалар бериш укувчиларда биринчидан, мавзуга нисбатан кизикиш уЙFотса, иккинчи-дан, уларнинг ностандарт фикрлаш коби-лиятларини янада ривожлантиради. Бу эса укитувчи ва укувчилар орасидаги педагогик-психологик муносабатни фаоллаштириш, илмий-ижодий кобилиятларни ривожланти-ришга хизмат килиши аникланди. Укувчи-ларнинг ёши ва уларнинг илмий-ижодий дунёкарашларини хисобга олган холда, куёш нурланиш энергиясини электр энергиясига айлантиришга доир элементар тушунчаларни шакллантириш максадга мувофикдир1.

Юкоридаги келтирилган мавзуни укитишда интегратив таълим методларидан фойдаланиб физикада билим, куникма ва малакаларни

1 Абдиев У.Б., Исмоилов Э. Умумтаълим мактаблари физика таълимида куёш фотоэнергетикаси фундаментал тушунчаларини шакллантириш. // «Замонавий таълим» журнали, Тошкент, 2014. №9, -38-42-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

V____

1-жадвал. Укувчи ва укитувчи орасидаги педагогик-психологик муносабатлар1.

Ук,итувчи фаолияти Укувчилар фаолияти

1. Синфнинг ва укувчиларнинг дарсга тайёр холатини текшириш ва дарснинг ташкилий кисмини укувчиларга баён этиш. 2. Утилган мавзуни кискача такрорлаш ва савол-жавоб асосида укувчиларни бахолаш. 3. Янги мавзуни режа асосида боск,ичма-боск,ич баён этиш. 4. Дарс жараёнида укувчиларнинг узлаштириш даражаларини хисобга олиш, маълумотларни соддалаштириш ва укувчиларни кизиктириш. 5. Дарс жараёнида янги педагогик ва ахборот технологияларидан самарали фойдаланиш. 6. Дарснинг мустахкамлаш кисмидан самарали фойдаланиш, укувчиларда мавзуга доир билим, куникма ва малакаларнинг кай даражада эканлигини доимий равишда назорат килиб бориш. 1. Дарсга тулик тайёргарлик асосида катнашиш (дафтар, ручка ва бошкаларнинг мавжудлиги, кийиниш одоби). 2. Дарсга катнашиш тартиб-интизомига тулик риоя килиш (дарсда укитувчини хурмат килиши, одоб-ахлок, тартиб билан катнашиш, ортикча хатти-харакатлар килмаслик). 3. Берилган маълумотларни уз вактида узлаштириш, дафтарга асосий маълумотларни кайд этиб бориш. 4. Дарсда фаол иштирок этиш, савол-жавобларга мунтазам катнашиб бориш. 5. Дарсда берилган топширикларни мустакил бажариб куриш, натижаларни имкон кадар узи тахлил килиб куриши. 6. Берилган вазифаларни уз вактида бажариш.

2-расм. 2016-2019 ук,ув йилларида утказилган тажриба-синов натижалари диаграммаси2.

Синов гурухн Тажриба прухи

шакллантиришда асосан аник, ва табиий фанлар орасида узаро алокадорлик жихатларини аниклаб олишни такозо этади.

Хар кандай ходиса ва жараён урганилганда фанларнинг тадкикот усул ва методларидан фойдаланиб, ходиса ёки жараённинг руй бериши бахоланади. Бунда конун ёки кону-ниятларнинг уринли эканлигини тушунтириш-нинг асосий жих,атларидан бири натижаларни умумлаштириб, аник ва туFри хулосага эри-шишдир. Бундай натижага эришишда фанлар-аро боFланиш асосий амалий ахамиятга эга-дир. Физика таълимида хам фанлар интегра-циясидан фойдаланиб, мукобил ва кайта

1 Муаллифнинг ишланмаси.

2 Муаллифнинг тадкикоти натижалари асосида тузил-ган.

тикланувчи энергия манбалари ва улардан самарали фойдаланиш имкониятларини урга-нишда хам юкори натижаларга эришиш мум-кинлиги амалиётда жуда куп исботини топди. Интегратив методлардан физика укитиш жараёнларида туFридан-туFри фойдаланишда айрим камчиликлар пайдо булади. Фанлараро боFланишда хам узвийликни таъминлаш, билимларнинг бир-бирини тулдириши, тас-диклаши, умумий тушунчалар ходиса ёки жараённи х,ар томонлама англаш, билим, куникма ва малакаларнинг укувчиларда етар-лича х,осил булишини таъминлаши нуктаи назаридан самарали хисобланади. Фанлараро боFланишда укувчиларнинг психологик-рухий холатлари, кизикишларини хисобга олиб, физик жараёнлар ва уларнинг руй бериш коуниятларини нисбатан содда ва тушунарли холатда баён килиш имкониятлари мавжуд-дир. Буни тасдиклаш учун фанлар интеграция-сидан фойдаланиб юкорида келтирилган мав-зуни укитишда педагогик тадкикот утказилди. Куёш фотоэнергетикаси туFрисидаги маълу-мотлар физика фанининг оптика булимидан сунг шакллантирилиши максадга мувофикдир4. Тажриба-синов ишларини олиб боришда табиий фанлардан физика, кимё, экология фанлари конуниятларидан фойдаланиб, куёш фотоэнергетикаси туFрисида умумий маълу-

3 Муаллифнинг ишланмаси.

4 Абдиев У.Б., Исмоилов Э. Умумтаълим мактаблари физика таълимида куёш фотоэнергетикаси фундаментал тушунчаларини шакллантириш. // «Замонавий таълим» журнали, Тошкент, 2014, №1, -52-54-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

3-расм. Куёш фотоэнергетикасига доир билим, куникма ва малакаларни шакллантиришда фанлар интеграциясидан фойдланиш1.

Ички фотоэффект конуни асосида куёш элемента структурасида электрон жуфтликлар х,осил булиш механизми, р - п утиш сохдсида бу электрон-ковак жуфтликнинг иккига ажратилиши

Куёш элементлари

хом-ашё материалларининг кимёвий тузилиши, структураси,, иссиклик ва

ёруглик таъсиридаги

кимёвий реакциялар

1^уёш элементари ишлаш жараёнини географик мухдгга мослаштириш, экологик шарт -шароитларнинг узгариши, иссиклик ва чангланиш даражасининг

микдорий курсаткичлари

мотга эга булиш тажриба-синов ишларида аникланди (3-расм).

Хулоса ва аниц таклифлар.

Педагогик тадкикотларда мукобил энергия манбалари туFрисидаги фундаментал маълу-мотларни физика таълимида шакллантиришда физика - кимё - экология фанлари интеграциясидан фойдаланиш самарали натижа бериши тажрибада аникланди. Физика, кимё ва экология фанлари интеграциясидан фойдаланиб физика таълими жараёнида мукобил энергия манбалари тушунчаларини шакллантиришни боскичма-боскич укитиш назарда тутилган. 3-расмда бу фанлар орасидаги боFланишлар, яъни ноанъанавий энергия манбалари туFри-сидаги маълумотларнинг физика укитиш жараёнидаги табиий фанлар интеграцияси ифодаланган.

Схемадан куриниб турибдики, фанлар интеграциясидан фойдаланиш мавзуга тегишли маълумотларни тулик ва аник узлаш-тириш, билим х,амда куникмаларга нисбатан тулик эга булиш имкониятини яратади. Келти-рилган маълумотларда факатгина физика -кимё - экология фанларидан фойдаланилади.

Холбуки, табиатдаги хар кандай ходиса ва жараёнларни барча табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиб урганиш, тадкик килиш жуда катта самарадорликка эгадир. К,уёш энергиясини электр энергиясига айлантириш-нинг физикавий асослари туFрисидаги билим ва куникмаларни физика таълими жараёнида шакллантиришда физика-кимё-экология фанлари интеграцияси буйича куйидаги асосий фундаментал тушунчалар кетма-кетлиги дарс жараёнида татбик этилади:

• юкорида келтирилган фанлар такси-мотини урганилаётган ходиса ва жараён ёки урганилиш объектига караб, укитувчи уз имкониятига асосланиб танлайди;

• назарий ёки амалий маълумотларни урганилиш эхтиёжидан келиб чикиб хамда укитувчи касбий махорати асосида фанлар интеграциясидан фойдаланишнинг самарали тизими яратилади;

• бирор-бир ходиса ёки жараённи урга-нишда фанлар интеграциясидан фойдаланиш бу жараён ёки ходисанинг бутун тизимга кандай таъсир курсатишининг аник ва етар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

лича хулосаланган тушунчалар, маълумотлар шакллантириш имкониятини х,осил килади.

Умуман олганда, мукобил энергия манба-ларига доир тушунчаларни аник ва табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиб уки-тишнинг педагогик-психологик асослари, фанлар интеграцияси асосида етарлича билим, куникма ва малакалар х,осил килиш имкони-ятлари мавжуд экан. Бу эса физика укитиш жараёнини такомиллаштиришга хизмат килади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, физика таълимида куёш фотоэнергетикасига доир етарлича билим, куникма ва малака-ларни шакллантиришнинг х,ар бир укув фао-лияти буйича (дарс технологик хариталари, мавзулар ва уларнинг кетма-кетлиги, кургаз-мали куроллар ва макетлар, таркатма материаллар, презентация ва слайдлар) методик тавсия ва таклифлар ишлаб чикиш ва укув жараёнига татбик этиш юкори натижадор-ликка эга х,исобланиши тажриба-синов ишла-рида аникланди. Куёш фотоэнергетикасига

доир билим, куникма ва малакаларни шакл-лантиришда укитишнинг ноъанавий метод ва усулларини татбик этиш ва янги ахборот тех-нологияларидан самарали фойдаланиш имко-ниятлари тадкик этилди ва натижалар тах,лил этилди. Бундан ташкари, аник ва табиий фанлар интеграциясидан фойдаланиб, узлуксиз физика таълимида мукобил энергия манба-лари фундаментал ва амалий тушунчаларни укитишнинг методик ва дидактик асосларига доир методик таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди ва укув жараёнига татбик этилди ва шу асосида физика укитиш жараёнини замо-навий билимлар билан такомиллаштиришга эришилди. Айникса, укувчиларнинг илмий-ижодий кобилиятларини ривожлантиришда кургазмали макетлардан фойдаланиш, уларнинг ишлаш принциплари, тузилиши ва кон-струкциялари билан якиндан таништириш оркали ривожлантиришга эришиш мумкинли-гини педагогик тадкикот натижалари кур-сатди.

Адабиётлар руйхати:

1. Абдиев У.Б. Физика таълимида ноанъанавий энергия манбаларини укитишда фанлар интеграцияси. // «Олий ва урта махсус, касб-х,унар таълимида аник ва табиий фан-ларнинг узаро алокадорлик ва узвийлиги масалалари» Республика илмий-назарий анжумани материаллар, Карши, 2014. -382-383-б.

2. Исмухамбетова А.С. Формирование у учащихся энергетического подхода при описании физических явлений разной природы в школьном курсе физики. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук. - Волгоград, 2013.

3. Абдиев У.Б., Исмоилов Э. Умумтаълим мактаблари физика таълимида куёш фото-энергетикаси фундаментал тушунчаларини шакллантириш. // «Замонавий таълим» журнали, Тошкент, 2014, № 9. -38-42-б.

4. Абдиев У.Б., Исмоилов Э. Умумтаълим мактаблари физика таълимида куёш фото-энергетикаси фундаментал тушунчаларини шакллантириш. // «Замонавий таълим» журнали, Тошкент, 2014, № 1. -52-54-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.