CC BY
38Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
UMUMTA'LIM MAKTAB O'QUVCHILARINI YENGIL ATLETIKA SPORT TURIGA YO'NALTIRISH SAMARADORLIGI.
I.Mirzatillayev, A.Baratov, B.Xaydarov, Z.Saydqulov, B.Aqmonov.
O'zDJTSU o'qituvchilar
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi va Prezidentimiz tomonidan chiqarilayotgan jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish to'g'risidagi farmoni va qarorlari, yurtimizda ushbu sohaning siyosat darajasiga ko'tarilayotganligidan dalolat beradi. Bugungi kunda sohani yanada rivojlanishida ushbu farmonlar murabbiy ustozlar oldiga bir qancha ma'suliyatli vazifalar yuklaydi. Prezidentimizning 2021 yil 5 noyabrdagi №PQ-5279-sonli sport ta'lim muassasalarida va maktablarda jismoniy tarbiya va sport xususan yengil atletikaning yurish va yugurish turlari rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risidagi, №PQ-5280- ommaviy sportni mahallalarda va qishloqlarda targ'ib qilish, №PQ-5281 va sonli qarorlarida ko'p yillik tayyorgarlikning Olimpiyada o'yinlariga iqtidorli, istiqbolli sportchilarni saralab olish va ushbu tsikllarga yo'naltirishning ustivor vazifalarini belgilab bepilgan. Darhaqiqat ushbu qarorda 2024 yilda Parij (Frantsiya) shahrida navbatdagi XXXII yozgi olimpiyada va XVI Para olimpiyada o'yinlarga tayyorgarlik ko'rish, iqtidorli sportchilarni izlab topish hamda yo'naltirish masalalari davlat siyosatining ustivor yo'nalishlaridan biriga aylangan. Ushbu farmonlarni ijrosini ta'minlash joylarda sport mashg'ulotlarini samarali tashkil etish, rejalashtirish, O'ziga xos ahamiyatga egadir. Shu boisdan yengil atletika sohasida. Bugungi kunda malakali yuguruvchilarni mashg'ulot jarayonlarini takomillashtirish, mashg'ulot yuklamalarni taqsimlash, yillik mashg'ulotlarni rejalashtirish yuqori malakali sportchilarni har xil vositalar yordamida tayyorlash usullariga ko'pchilik olimlar e'tibor qaratishgan va ilmiy izlanishlar olib borishgan. Ulardan R.S.Salamov, F.A.Kerimov, A.Abdiev, R.D.Xalmuxamedov, T.S.Usmonxodjaev, K.T.SHakirjanova, N.T.To'xtaboev, M.S.Olimov, I.R.Solievlar bir qancha ilmiy ishlarni olib borishgan. Ammo ular tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqotlarda maktab o'quvchilarining musobaqalarga tayyorlashda aynan kross yugurish mashqlari orqali ularni nafas olish ritmini shakllantirish, yurak qon-tomir tizimi faoliyatini yaxshilash, tayanch harakat apparatlarini faoliyatini rivojlantirish masalariga kam e'tibor qaratganligini ko'rishimiz mumkin. Asosan maktab o'quvchilarining boshlang'ich, ya'ni sport turi
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
bilan shug'ullanishni boshlagan davrida umumiy jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish, o'quvchilarni funktsional holatini rivojlantirish ularni musobaqalar jarayonida sport natijalarini yuksalishiga kross yugurishning o'ziga xos ijobiy xususiyatlari mavjud. Chunki o'rta masofalarga yuguruvchilar har xil vosita usullar qo'llanilib kelinayotganligi hech kimga sir emas. Ammo bizning fikrimizcha kelgusida sportchilarni tayyorlashda kross yugurish masofalaridan foydalanish har bir sportchini jismoniy tayyorgarligini rivojlanishiga, funktsional holatini shakllanishiga zamin yaratish uchun imkon beradi. Shu boisdan o'quvchi sportchilarni tayyorlashda kross yugurish masofalaridan foydalangan holda mashg'ulotlarni tashkil qilish zarur. Chunki, sport musobaqalarida sportchilarni sport natijalarini tahlil etadigan bo'lsak, yoki musobaqa jarayonini kuzatganimizda yugurishning o'rta yoki uzoq masofalarga ixtisoslashgan sportchilarimizda maxsus chidamlilik sifatini etishmayotganligini musobaqa faoliyatida ko'rishiz mumkin. Bu holat nafaqat yengil atletikachilarning balki, boshqa sportchilarning ham kelajakda sport natijasi uchun yoki mashg'ulotlarda tayyorgarlik sifatida qolaversa funktsional holatiga, jismoniy tayyorgarligiga ham o'z ta'sirini ko'rsatmasdan qolmaydi. Kross yugurish masofalaridan yuguruvchilar haftada ikki yoki uch marta mashg'ulotlarda ularning sport natijalari yuksalishiga jismoniy tayyorgarligining oshishiga va funktsioanl holatini yaxshilanishiga xizmat qiladi. Shu boisdan biz tomonimizdan tanlangan ushbu kross yugurish jismoniy tayyorgarligi orqali yuqori malakali yuguruvchilarni jismoniy tayyorgarligi va jismoniy rivojlantirishga qaratilgan dolzarb mavzulardan biri bo'lib o'ziga xos ilmiy ahamiyat kasb etadi.
Ishning maqsadi: o'quvchilarni kross yugurish musobaqalari orqali ularni yengil atletikaning yugurish turlariga yo'naltirishdan iborat.
Tadqiqot vazifalari: Oldimizga ko'yilgan maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar hal etildi:
- Maktab o'quvchilarining mashg'ulotlarida kross yugurishga oid ilmiy uslubiy adabiyotlarni o'rganish va ma'lumotlarni umumlashtirish;
- Umumta'lim maktab o'quvchilari va sport ta'limi muassasalarida shug'ullanayotgan o'quvchilarni jismoniy rivojlanishi va jismoniy tayyorgarlik darajalarini o'rganish;
- Mashg'ulotlarda kross yugurish mashqlarini qo'llash orqali ularning sport natijalari va imkoniyatlariga qarab yengil atletikaning yugurish turlariga yo'naltirish.
- Ishning yangiligi: umumta'lim maktablari va sport ta'lim muassasalarining o'quv mashg'ulot guruhi sportchilarining mashg'ulotlarida kross yugurish
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
musobaqalari va kross tayyorgarligini hisobga olgan holda ularni yengil atletikaning o'rta va uzoq masofalarga yugurish turlariga yo'naltirish.
Umumta'lim maktab o'quvchilarining jismoniy tayyorgarlik dinamikasi
№ Nazorat Tajriba guruhi Nazorat guruhi
testlari Т/o T/k t p T/o T/k t p
100
1 metrga 11,90±0, 11,28± 3,22 >0,0 11,90±0, 11,58±0, 1,31 <0,00
yugurish (s) 17 0,08 05 15 20 5
200
2 metrga 24,05±0, 23,35± 1,09 >0,0 24,1±0,3 23,80±0, 0,49 <0,00
yugurish (s) 47 0,44 05 5 39 5
400
3 metrga 41,1±1,2 35,8±0, 3,46 >0,0 40,9±1,1 39,4±0,9 1,04 <0,00
yugurish (s) 4 87 05 3 8 5
800
4 metrga 67,8±1,9 63,9±1, 1,69 >0,0 66,3±2,9 65,2±2,9 0,28 <0,00
yugurish (s) 3 24 05 0 5 5
1000
5 metrga yugurish (s) 176,0 ±4,93 166,8± 5,67 1,29 >0,0 05 173,6±6, 33 172,95± 4,86 1,37 <0,00 5
3 kg,li
to'ldirma
to'pni
б bosh 887,7±9 994,5± 0,66 >0,0 888,9±4 901,2±4 0,21 <0,00
ortidan oldinga uloqtiris h (sm) 5,15 132,33 05 1,39 2,24 5
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
joyidan
turib uch
807,3±2 878,3± >0,0 808,3±2 837,5±2 >0,00
7 hatlab 1,02 0,81
5,93 64,31 05 7,18 3,56 5
sakrash
(sm)
Biz olib borgan tatqiqotda 100m ga yugurishda tajriba guruhida natijalar 3.22 bo'lgan bo'lasa, nazorat guruhida esa 1.31 tashkil qildi. 200m yugurishda bo'lsa 1.09 bo'ldi, nozarot guruhida bo'lsa 0.49 tashkil etdi. 400 m masofaga yugurishda juda yaxshi natijaga erishdik deb ayta olamiz tadqiqotdan keyin natijalar tajroba guruhida 3.46 bo'ldi, nazorat guruhida 1.04 ko'rsatdi. 800m ga yugurishda o'sish darajasi 1.69 bo'lgan bo'lsa nazorat guruhida esa 0.28 tashkil etdi. 1000m tajribadan keyin 1.29 natija ko'rsatildi nazorat guruhida bo'lsa 1.37 ko'rsatdi. 3kg toldirma to'pni bosh orqasidan oldinga uloqtirishda tajriba gurugida 0.66 natija ko'rsatildi nazorat guruhida bo'la 0.21 natija ko'rsatdi. Jayidan turib uch hatlab sakrash sakirash testimizda bo'lsa tajriba guruhi 1.02 ga o'sgan bo'lsa nazorat guriha bo'lsa 0.81 natijani ko'rsatdi.
Biz olib borgan tadqiqotda sportchilarni jismoniy rivojlanishiga, faqat tana vazni, bo'yi, boshi va ko'krak aylanasiga qarab emas, balki gavda tuzilishi, qaddi qomati, oyoq kafti hajmiga qarab xam baho berish mumkin ekan.
Tayyorgarligining har bir turi boshqa turlarga bog'liqligini, ular tomonidan ijro etilishi va, o'z navbatida,ularga ta'sir ko'rsatishini ham e'tiborga olish zarur.
O'rta masofaga yugurishda jismoniy tayyorgarlik bu - sport tayyorgarligining bir turi bo'lib, u yengil atletikachining xarakat sifatlari: kuchi, tezkorligi, chidamliligi, chaqqonligi, egiluvchanligi va boshqalarni ustivor rivojlantirishga, shuningdek, sog'liqni, organizimdagi eng muhim organ va tizimlarni mustahkamlashga ularning funktsiyalarini takomllashtirishga yo'naltirilgan bo'ladi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF-5924son "O'zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 30 oktabrdagi PF-6099-son "Sog'lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni. Lex.uz.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
Olimov M.S, Soliyev I.R, Xaydarov B.Sh. Sport pedagogic mahoratini oshirish yengil atletika . T.: 2017 y.
3. Olimov M.S, Soliyev I.R, To'xtaboyev N.T Ortiqov X.T. O'rta va uzoq masofaga yugurish uslubiyati. T.: 2016 y
4. Qutratov R. Yengil atletika. T.:2012 y
5. Аракелян Е.Е. Теория и методика легкой атлетики: Учеб. прогр. по направлению 521900 Физ. культура для бакалавров / Аракелян Е.Е., Ягодин В.М., Гридасова Е.Я.; РГАФК. - М., 2001. - 66 с.: табл.
6. Арзуманов Г.Г. Влияние тренировочных режимов на изменение показателей структурных компонентов техники бега и специальной работоспособности спринтеров. Автореферат дис. ... канд. пед. наук: 13.00.04 / Арзуманов Геннадий Георгиевич; - М., 1982. - 25 с.
7. Балахничев А.В. Система соревнований в многолетней подготовке бегунов-спринтеров: дис. ... канд. пед. наук : 13.00.04 / Балахничев Александр Валентинович; РГУФК. - М., 2004. - 161 с.
8. Балахничев В.В. Отбор и подготовка спортсменок в легкой атлетике с позиции полового диморфизма / В.В. Балахничев, Е.П. Врублевский, О.М. Мирзоев // Теория и практика физ. культуры. - 2007. - N 4. - С. 11-15.
9. Бег на длинные дистанции: Руководство ИААФ по проведению соревнований вне стадиона: Справ. / Междунар. Ассоц. легкоатлет. федераций; ред. Зеличенок В., Фадеев Б. - М.: Терра-спорт, 2003. - 63 с.: ил.
10. Барабанкина, Е.Ю. Методика стимуляции срочного восстановления у спортсменов, специализирующихся в беговых видах легкой атлетики. Автореферат дис. ... канд. пед. наук: 13.00.04 / Барабанкина, Елена Юрьевна; РГУФК. - Волгоград., 2013. - 21 с.
11. Худайбердиева, Н. А. (2021). ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА АЁЛЛАР УРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Fan-Sportga, (5), 39-41.
12. Turobov, X. X., & Soliyev, S. S. (2022). Zamonaviy O'zbekistonda ommaviy sportni rivojlantirishning tashkiliy asoslari. Uzluksiz ta'lim, 33-39.
13. Джалилова, Л. А., & Джалилова, М. И. (2022). РИТУАЛ ОЛИМПИЙСКОГО ОГНЯ В УЗБЕКИСТАНЕ: ИСТОРИЯ И ТРАДИЦИИ. Uzluksiz ta'lim, 27-32.
14. Мухаммадов, М. Г. (2018). Улучшение скорости молодых игроков анализа динамики метрологических показателей. Научный альманах, (7-1), 110-112.
15. Der, A. (2021). КоПгоПе der besonderen Beweglichkeit von Fußballspielern von
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
Kinder-Jugendmannschaften anhand von Expertenschatzungen Makhsumov Islomjon Adilovich.
16. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАДАЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
17. Oripov, O. O. O., & Otkirov, O. Z. O. (2022). OMMAVIY SPORTNI RIVOJLANTIRISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYALARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 491-500.
18. Yo„Nalishlarini, S. I. I. R., & Otkirov, O. Z. O. (2022). SPORT INFRATUZILMASINI INNOVATSION RIVOJLANTIRISH YO „NALISHLARINI SHAKLLANTIRISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 501-509.
19. Gulomov, N. S. O., & Raximboyeva, M. M. Q. (2022). VOLEYBOLCHILARNI GURUHLI TAKTIK HARAKATLARGA O „RGATISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 703-712.
20. Idrisov, M. I. O. G. L., & Oripov, O. O. O. G. L. (2022). SPORT-SOG „LOMLASHTIRISH TURIZMINI OLIY O „QUV YURTLARI TALABALARIGA O „QITISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYASI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 224-231.
21. Idrisov, M. I. O. G. L., & Otkirov, O. Z. O. (2022). INNOVATSION SPORT INFRATUZILMASINI YARATISH VA UNI RIVOJLANTIRISH MODELINI ISHLAB CHIQISH ALGORITMI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 721-729.
22. Умаралиева, Ф. Т. (2022). СТОЛ ТЕННИСИ БУЙИЧА МУСОБАКДЛАРНИ УТКАЗИШДА МУСОБА^А ^ОИДАЛАРИНИНГ АДАМИЯТИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 413-418.
23. Gulomov, N. S. O. (2022). 15-16 YOSHLI VOLEYBOLCHILARDA MUSOBAQA NATIJAVIYLIGINI TA'MINLASHDA TAFAKKURNI AHAMIYATI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 475-482.
24. Ходиков, Б. Х. (2022). КУРАШЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ДАРАКАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА МАШТУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 513-522.
25. Исаев, И. Б. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА МУСОБА^А ОЛДИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-336-342
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 504512.
26. Эргашов, Б. Д. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА КУЧ ТУРЛАРИ ВА КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИ УЗИГА ХОС УРНИ ВА АХДМИЯТИ, УЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 494-503.
27. Алимжонов, С. И. (2021). Мактабгача ёшдаги болалар гуру^ларида футболнинг муаммо ва ечимлари. Fan-sportga, 46-48.
28. Шермахаммедов, A. Т. (2020). ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МАХСУС ЧИДАМЛИЛИГИНИНГ АХАМИЯТИ ВА УНИНГ 16-17 ЁШЛИ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МУСОБАКА ФАОЛИЯТИ ШАРОИТИДА НАМОЁН БУЛИШИ. Фан-спортга, 28-31.
29. Эркинов, Ш. Ш. У., Шукурова, С. С., Акрамов, Б. Н., Эрдонов, О. Л., & Пулатова, М. Д. (2021). Анализ взаимосвязи параметров состава тела с параметрами скоростных качеств у футболистов на этапе углубленной специализации. Человек. Спорт. Медицина, 21(S1), 38-44.
30. Машарипова, Р. Ю. (2022). АНАЛИЗ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ СПЕЦИАЛЬНЫХ АТЛЕТОВ-ГИМНАСТОВ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 730-737.
31. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАХДЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
