CC BY
8Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
AHOLI O'RTASIDA OMMAVIY YUGURISHNING AHAMIYATI
G'. S. Xo'jamkeldiyev
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, p.f.b.f.d. (PhD)
I. D. G'aniboyev
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, dotsenti
F.Ch.Ziyaev
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, o'qituvchisi
F.M.Karimov
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, o'qituvchisi
I.A.Yusupov
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, o'qituvchisi
KIRISH
Hurmatli Yurtboshimiz va xukumatimiz tomonidan aholi o'rtasida sportni ommaviyligini oshirish va shu orqali aholi salomatligini mustahkamlash hamda O'zbekistonda aholini o'rtacha yosh ko'rsatkichini oshirish maqsadida ko'plab ishlar amalga oshirilmoqda. Hozirgi kunda insonlar o'rtasida semirish, ortiqcha vazndan qanday holos bo'yicha ko'plab savollarni uchratamiz. Misol uchun: "Ozish uchun qanday yugurish kerak?", "Ortiqcha vazndan qutulish, ozish, xushbichim va sog'lom bo'lish uchun qanday yugurish kerak?" - bu yoz fasli yaqinlashishi bilan odamlar o'rtasida eng keng tarqaladigan savollardan biri. Biz tomonimizidan o'tkazilgan tadqiqotimizda inson ortiqcha vazndan qutilish uchun ko'plab izlanishlar hamda so'rovnomalar natijasida ushbu muammoni yechimi aniqlandi. Bugun biz siz xohlagandek natijaga erishish uchun yugurishni qanday tarzda amalga oshirish yo'llari to'g'risida aytib o'tmoqchimiz.
Avvalambor, yugurish uchun mos keluvchi vaqtni tanlaymiz. 6.30 dan 7.30 gacha. Mushaklar faolligi avj olishining birinchi bosqichi. Bu vaqtda organizm kaloriyani osonlikcha sarflaydi, shuning uchun yugurish uchun eng qulay vaqt hisoblanadi. 11.00 dan 12.00 gacha. Mushaklar faolligi avj olishining ikkinchi bosqichi. Bu vaqtda ham yugurish yaxshi, chunki organizm faolligi oshgani uchun
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
kaloriyani tezroq sarflaydi.16.00 dan 18.00 gacha. Mushaklar faolligi avj olishining uchinchi bosqichi. Bu vaqtda organizm yog' to'qimalarida yig'ilib qolgan kaloriyan i sarflaydi. Bu esa ozishga yordam beradi.
Ozish uchun och qoringa, ovqatlangandan 2 soat keyin yugurish eng to'g'ri vaqt hisoblanadi. Biz qaysi vaqtni aniqlab olganimizdan so'ng endigi navbat yugurish joyini aniqlab olamiz.O'zingizga qayerda yugurish qulay bo'lsa, o'sha yerda yugurishingiz mumkin. Agar qancha masofaga yugurganingizni bilishni xohlasangiz, unda yaxshisi stadionda yugurishni tavsiya etdik.
Yugurish ritmi va tezligi. Organizm quvvatni uglevodlar zaxirasini ishlatish yo'li bilan birinchi 40 daqiqa ichida sarf qiladi. Yugurishning 40-daqiqasidan so'ng esa ko'proq quvvat talab qiluvchi yog'lar parchalana boshlaydi.
Shuning uchun, yugurishga bir haftada 3 marta, 1 soatdan kam bo'lmagan vaqt talab qilinishini pedagogic tajribalarimiz davomida aniqladik.
Yugurish vaqtida to'g'ri nafas olish. Nafasni yarim ochiq og'iz va burun orqali olish tavsiya qilinadi. Yugurishning boshlanishida chuqur va siyrak, tezlashganda esa tez-tez nafas olish juda muhimdir. Har 2—3 qadamda nafas oling va har 2—3 qadamda esa nafas chiqaring.
Yugurish uchun kiyim va poyabzal. Yugurish uchun maxsus "running" belgisi bo'lgan krossovka tanlang. Ularga maxsus yostiqchalar qo'yiladi, havo o'tkazadi va bukiladigan joylari yumshoq bo'ladi.
Kiyim sport uchun mo'ljallangan, erkin va harakatga to'sqinlik qilmaydigan bo'lishi kerak. Sovuq va shamolli ob-havoda issiqroq kiyingan ma'qul. Ayniqsa bo'yin va bosh sohasiga, chunki yugurish paytida tananing aynan shu qismlari 40 foizgacha issiqlikni yo'qotadi.
Yugurish paytida suv ichish rejimi. Yugurish vaqtida odatdagidan ko'ra 4 marta ko'proq suv yo'qotiladi, shuning uchun albatta suv ichish zarur.
Undan tashqari biz pedagogik tadqiqotimiz davomida yugurishning sog'liq uchun foydasi o'rganganimizda quyidagi foydali jihatlarini aniqladik.
1. Qorin diabetni davolash uchun mashqlar. Inson tanasi jismoniy ishlarni bajarganda va qorin yog qatlamini iste'mol qilganda miya ma'lumot yuboradi. Tibbiy tadqiqotlar shuni tasdiqlaydi: bu diabet xavfini kamaytirish uchun yaxshi usuldir. Yog' hujayralari tomonidan chiqariladigan moddalar insulin ishlab chiqarishiga to'sqinlik qilishi mumkinligi sababli muntazam jismoniy mashqlar yengil II turdagi diabet kasalligini davolash uchun "dori-darmonlar" ga aylandi.
2. Ortiqcha yukni kamaytirish uchun harakat qilish. Ortiqcha beriladigan
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
ozuqaviy moddalar qon tomirlaridan emas, balki yuqori qatlamlari tomonidan ishlab chiqarilgan suyuqlikdan kelib chiqadi. Yugurishning tizzada va kalta qo'shimchalarda yetarlicha qo'shma suyuqlik bilan ta'minlanishi sababi, inson tanasining har bir bosqichida suyuqli kichish va so'ngra yana chiqarib yuborishdir. Bundan tashqari, tez-tez ishlaydigan tizzasidan yuqorisiga qo'shimchalar yukini kamaytirishga yordam beradi, chunki yaxshilangan mushak to'qimalari bo'g'inlarni qo'llab-quvvatlash uchun yaxshiroq xizmat qilishi mumkin.
3. Mashq faol miyani fikrlashi. Muntazam jismoniy mashqlar, sizning miyangizdan va faol fikrlashdan foydalanishga yordam beradi. Inson vujudidagi faol mushaklar inson miyasida oqsil ishlab chiqarishni rag'batlantirish uchun ma'lumot yuborishi mumkin. Tibbiyot ilmi uni miya-neyrostrofik omil deb ataladi. Inson tanasi bu asabga yangi nerv rivojlanishini targ'ib qilish va asabiy aloqalarni o'rnatish uchun kerak.
4. Qon aylanishini oshirish uchun mashqlar. Sport bilan shug'ullanish paytida yurak urish tezligi tezroq, qon aylanishi yaxshilanadi va kislorod kiradi. Shuning uchun ham u hujayralarga ko'proq oziq moddalar beradi va terining qizil rangini beradi.
5. Gipertenziya uchun yugurish. Yugurish paytida yurak urishni jadallashtirish orqali kislorodga boy qonni keskin mushaklarga beradi. Odamlar tez-tez ishlatish uchun foydalansa, yurak ko'proq yuk olib kelishi mumkin. Shu tarzda, tananing harakatsiz holatida bo'lsa ham, yurak urgan har safar qonni ko'proq tashiy oladi va tananing barcha hujayralari yaxshi kislorod yetkazib beradi. Tana vaznini kamaytirish va qonda stress gormonlarini kamaytirish orqali qon bosimi normallashishi mumkin. Yengil kasallangan bemorlar uchun faol mashqlar bajarishi va kamroq ovqat yeyishi mumkin.
6. O'pka hajmi oshiradi. Muskullar qisqa vaqt ichida juda ko'p kislorodni iste'mol qiladilar, shuning uchun tanani dam olishda ko'proq kislorodni nafas olishni o'rgatishadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kuniga 30 minutlik yugurishlarda o'pka miqdori (o'pka hajmi) 1/3 ga ko'payishi va qonning kislorodni birlashtirishi qobiliyatini oshirishi mumkin.
7. Qabul qilish ichakni yengillashtiradi. Jismoniy mashqlar va jismoniy mehnat parasempatik nervlarni ichak hazm qilish tizimini rag'batlantirishga yordam berishi mumkin. Kichkina mashq ichak tutilishining asosiy sababidir. Bunday holatda shifokor quyidagilarni tavsiya qiladi: kamida 30 minut jismoniy mashqlar bajarish kerak bo'ladi va ichak tutilishining og'rig'i ham hal qilinadi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
XULOSA
Yugurish uchun to'g'ri vaqt tanlansa va bir soatdan ortiq vaqt yugurilsa insondagi ortiqcha yog'larni parchlanishi aniqlandi. Organizm quvvatni uglevodlar zaxirasini ishlatish yo'li bilan birinchi 40 daqiqa ichida sarf qiladi. Yugurishning 40 -daqiqasidan so'ng esa ko'proq quvvat talab qiluvchi yog'lar parchalana boshlashi isbotlandi.
REFERENCES
1. Xo'jamkeldiyev G'.S. Chekka hududlarda yengil atletika sportini keng ommalashtirish // Jismoniy tarbiya, sport mashg'ulotlari nazariyasi va uslubiyatining nazariy-amaliy muammolari nomli to'plami. Ch. 2022. -B.1317-1318.
2. Xo'jamkeldiyev G'.S. Piyoda yurishning inson salomatligidagi o'rni // «Енгил атлетика спорт турларини ривожлантириш ва спорт машгулотларини такомиллаштиришнинг долзарб муаммолари» халкдро илмий-амалий анжумани. 2021. - Б.313-316.
3. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., Smuriygina L.V., To'xtaboyev N.T. Yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari "Yengil atletika". / darslik. T.: 2018. - 376 b.
4. Худайбердиева, Н. А. (2021). ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА АЁЛЛАР УРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Fan-Sportga, (5), 39-41.
5. Turobov, X. X., & Soliyev, S. S. (2022). Zamonaviy O'zbekistonda ommaviy sportni rivojlantirishning tashkiliy asoslari. Uzluksiz ta'lim, 33-39.
6. Джалилова, Л. А., & Джалилова, М. И. (2022). РИТУАЛ ОЛИМПИЙСКОГО ОГНЯ В УЗБЕКИСТАНЕ: ИСТОРИЯ И ТРАДИЦИИ. Uzluksiz ta'lim, 27-32.
7. Мухаммадов, М. Г. (2018). Улучшение скорости молодых игроков анализа динамики метрологических показателей. Научный альманах, (7-1), 110-112.
8. Der, A. (2021). Kontrolle der besonderen Beweglichkeit von Fußballspielern von Kinder-Jugendmannschaften anhand von Expertenschätzungen Makhsumov Islomjon Adilovich.
9. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАХДЯЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
10. Oripov, O. O. O., & Otkirov, O. Z. O. (2022). OMMAVIY SPORTNI RIVOJLANTIRISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYALARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 491-500.
11. Yo'Nalishlarini, S. I. I. R., & Otkirov, O. Z. O. (2022). SPORT
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
INFRATUZILMASINI INNOVATSION RIVOJLANTIRISH YO 'NALISHLARINI SHAKLLANTIRISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 501-509.
12. Gulomov, N. S. O., & Raximboyeva, M. M. Q. (2022). VOLEYBOLCHILARNI GURUHLI TAKTIK HARAKATLARGA O 'RGATISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 703-712.
13. Idrisov, M. I. O. G. L., & Oripov, O. O. O. G. L. (2022). SPORT-SOG 'LOMLASHTIRISH TURIZMINI OLIY O 'QUV YURTLARI TALABALARIGA O 'QITISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYASI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 224-231.
14. Idrisov, M. I. O. G. L., & Otkirov, O. Z. O. (2022). INNOVATSION SPORT INFRATUZILMASINI YARATISH VA UNI RIVOJLANTIRISH MODELINI ISHLAB CHIQISH ALGORITMI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 721-729.
15. Умаралиева, Ф. Т. (2022). СТОЛ ТЕННИСИ БУЙИЧА МУСОБАКАЛАРНИ УТКАЗИШДА МУСОБАКА КОИДАЛАРИНИНГ АХАМИЯТИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 413-418.
16. Gulomov, N. S. O. (2022). 15-16 YOSHLI VOLEYBOLCHILARDA MUSOBAQA NATIJAVIYLIGINI TA'MINLASHDA TAFAKKURNI AHAMIYATI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 475-482.
17. Ходиков, Б. Х. (2022). КУРАШЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ХАРАКАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА МАШГУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 513-522.
18. Исаев, И. Б. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА МУСОБАКА ОЛДИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 504512.
19. Эргашов, Б. Д. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА КУЧ ТУРЛАРИ ВА КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИ УЗИГА ХОС УРНИ ВА АХАМИЯТИ, УЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 494-503.
20. Алимжонов, С. И. (2021). Мактабгача ёшдаги болалар гурухларида футбоднинг муаммо ва ечимлари. Fan-sportga, 46-48.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-120-125
21. Шермахаммедов, A. Т. (2020). ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МАХСУС ЧИДАМЛИЛИГИНИНГ АХАМИЯТИ ВА УНИНГ 16-17 ЁШЛИ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МУСОБА^А ФАОЛИЯТИ ШАРОИТИДА НАМОЁН БУЛИШИ. Фан-спортга, 28-31.
22. Эркинов, Ш. Ш. У., Шукурова, С. С., Акрамов, Б. Н., Эрдонов, О. Л., & Пулатова, М. Д. (2021). Анализ взаимосвязи параметров состава тела с параметрами скоростных качеств у футболистов на этапе углубленной специализации. Человек. Спорт. Медицина, 21(S1), 38-44.
23. Машарипова, Р. Ю. (2022). АНАЛИЗ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ СПЕЦИАЛЬНЫХ АТЛЕТОВ-ГИМНАСТОВ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 730-737.
24. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАХДЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
