Научная статья на тему 'УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИНКЛЮЗИВ МУҲИТДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ'

УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИНКЛЮЗИВ МУҲИТДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инклюзив таълим / муҳит / ўқувчилар жамоаси / ўқитувчининг педагогик фаолияти / ижтимоийлаштириш / педагогик асос.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Умаралиева Мухайё

Мақолада умумий ўрта таълим муассасалари ўқитувчиларининг инклюзив муҳитда касбий фаолиятга тайёрлашнинг ижтимоий-педагогик асослари хақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИНКЛЮЗИВ МУҲИТДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ»

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ УКИТУВЧИЛАРИНИНГ ИНКЛЮЗИВ МУ^ИТДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ИЖТИМОИЙ-

ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Умаралиева Мухайё

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий-тадкикот институти булим бошлиги, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори https://doi.org/10.5281/zenodo.11186752

Аннотация. Мацолада умумий урта таълим муассасалари уцитувчиларининг инклюзив мущтда касбий фаолиятга тайёрлашнинг ижтимоий-педагогик асослари хацида баён этилган.

Калит сузлар: инклюзив таълим, мущт, уцувчилар жамоаси, уцитувчининг педагогик фаолияти, ижтимоийлаштириш, педагогик асос.

Педагогларни инклюзив мух,итда укув жараёнининг малакали иштирокчиси булиши, укувчилар жамоасининг турли аъзолари, укувчиларнинг ижтимоий гурух,лари, уларнинг ота-оналари, хдмкасблари, жамоат ташкилотлари билан малакали касбий фаолият олиб бориши керак. Шу сабабли, умумий урта таълим укитувчиларини инклюзив мух,итда ишлашга касбий тайёргарлиги унинг учун ижтимоий-педагогик компетенцияни шакллантиришни уз ичига олиши лозим.

Биз, аввало, инклюзив таълимни жорий этиш ва, албатта, булажак бошлангич синф укитувчиларининг касбий тайёргарлиги нуктаи назаридан "компетентлик" тушунчасини тах,лил килишни зарур деб биламиз.

Миллий малака доираси томонидан берилган таърифларга асосланиб, "компетентлик" - бу шахснинг билим, тушунча, куникма, кадриятлар ва бошка шахсий фазилатлари оркали намоён буладиган муайян фаолият турини амалга ошириш кобилиятидир".

Умумий урта таълим муассасалари инклюзив мух,итда укитувчиларининг малака ва малакаларни эгаллаши уларнинг олий педагогик таълим муассасасида касбий тайёргарлигидан бошланиб, малака ошириш жараёнида шаклланиб бораверади. Шундай килиб, инклюзив компетенция укув жараёнида боскичма-боскич ривожланиши жараёнида шаклланади.

Шу муносабат билан, тадкикотимиз контекстида "касбий компетенция" атамасини куриб чикиш ва унинг таърифий тах,лилини амалга ошириш зарур. Укитувчининг инклюзив компетенциясини касбий фаолият турларини амалга оширишнинг замонавий ижодий шаклларида намоён буладиган, фаолият предмети буйича чукур илмий ва назарий билимларни талаб киладиган касбий тайёргарлик даражаси сифатида талкин этилади. жисмоний, аклий, интеллектуал, ижтимоий-маънавий фазилатлар ва шахс хусусиятларининг намоён булиши. Мутахассиснинг касбий малакаси - бу шахснинг касбий фаолиятини энг юкори даражада амалга ошириш кобилиятини белгилайдиган интеграл хусусиятдир.

Бизнинг тадкикотимиз учун И. Соколова томонидан олинган касбий педагогик компетенция тушунчасининг таърифи долзарб булиб, улар уни укитувчи ёки укитувчининг

ажралмас касбий ва шахсий характеристикаси сифатида тушунадилар, унинг шаклланиш даражаси бир нечта фанлар текислигида касбий функцияларни амалга ошириш кобилиятини курсатади майдонлар, касбий вазифаларни давлат томонидан белгиланган таълим стандартларига мувофик х,ал килиш, индивидуал услубни аниклаш ва шахсий фазилатларни намойиш этиш.

Олимлар таъкидлаганидек, укитувчининг инклюзив компетенциясининг куп функцияли тузилишида компетенциялар туплами уни шакллантиришнинг яхлит курсаткичлари сифатида ажралиб туради, бу укитувчиларнинг турли сохдларда турли хил фаолият турларини амалга ошириш хдкидаги тушунчасини сезиларли даражада кенгайтиради.

Умумтаълим муассасаси укитувчиларининг инклюзив компетенцияси ижтимоий-педагогик фаолиятни муваффакиятли амалга ошириш учун зарур булган билим, куникма ва куникмаларнинг синтезидир, деб х,исоблаймиз.

Муваффакиятли педагогик фаолиятнинг мух,им омилларидан бири В. Семиченко тегишли мутахассиснинг касбий профилига киритиш зарурлиги хдкида курсатган шахсий фазилатлари эканлиги тадкикотимиз учун мух,им ахдмиятга эга .

Укитувчининг инклюзив компетенцияси муаммосини урганишга багишланган адабиётларни тах,лил килиб, биз укитувчиларнинг инклюзив компетенцияси интеграциялашган курсаткич, касбий назарий ва амалий билим, кобилият ва куникмаларни уз ичига олган шахсий хусусиятдир, деган хулосага келдик. Шунингдек, касбий фаолиятни амалга оширишга тайёрлик ва кобилиятни белгилайдиган бир катор профессионал мух,им ва шахсий фазилатлар.

Унинг таркибий кисмлари касбий компетенцияни шакллантиради. Бирок, олимларда касбий компетенциянинг таркибий кисмларини ва уларнинг мазмунини фарклашда ягона ёндашув мавжуд эмас.

Аммо, умумий урта таълим муассасалари укитувчисининг ижтимоий-педагогик фаолияти мох,иятининг олдинги кисмидаги асосларга асосланиб, биз инклюзив таълимда укитувчиларининг касбий фаолиятининг ижтимоий-педагогик компетенцияси уларнинг касбий билим, куникма ва кобилиятлардан стандарт ва нодавлат масалаларни х,ал килишда фойдаланиш кобилиятидир, деб х,исоблаймиз. Психофизик ривожланишнинг турли даражаларига эга булган болаларни биргаликда укитиш билан боглик стандарт педагогик вазифалар ва муаммолар, инклюзив таълимда куп функцияли фаолиятни амалга оширишнинг касбий, услубий ва психологик кобилиятининг бирлиги.

Биз умумтаълим муассасасининг инклюзив синфидаги укитувчиларининг ижтимоий-педагогик компетенцияси мазмунини касбий компетенсия сифатида белгилаймиз ва уни куйидаги масалалар буйича билимларни эгаллаши деб х,исоблаймиз:

- саломатлик билан боглик хдётий имкониятлари чекланган болаларнинг таълимини ташкил этишга давлат ёндашувлари;

- умумий, махсус ва коррексион педагогика, умумий ва махсус психологиянинг асосий категориялари;

- тугма ёки орттирилган омиллар таъсирида турли тоифадаги шахсларнинг психофизик ривожланишининг хусусиятлари;

- психологик-педагогик урганиш усуллари;

- хар бир укувчининг таълим эхтиёжлари ва имкониятларини таъминлаш учун таълимни индивидуаллаштириш ва табакалаштириш;

- укувчиларнинг ота-оналари билан ишлаш усуллари ва шакллари ва бошкалар. Шунингдек, инклюзив мущтда уцитувчилари цуйидаги куникмаларга эга булишлари

керак деган хулосага келдик:

- хар хил укувчиларнинг турли хоссалари ва сифатларининг индивидуал курсаткичларини диагностика килиш, уларни динамик равишда улчаш;

- умумий педагогик ва тузатувчи ва ривожлантирувчи таълим технологияларини жорий этиш;

- кичик ёшдаги мактаб укувчиларининг ривожланишидаги огишларни аниклаш ва уларни психологик-педагогик куллаб-кувватлашни амалга оширишда иштирок этиш;

- турли хил мактаб жамоасининг хар бир аъзосига таъсир килиш учун индивидуал ва табакалаштирилган ёндашувни амалга ошириш;

- ота-оналарнинг инклюзив таълимни жорий этиш буйича билимларини ривожлантиришга каратилган педагогик таълимнинг турли шаклларини ташкил этиш.

Юкоридаги тахлилларни инобатга олган холда, биз шундай хулосага келамизки, умумий урта таълим муассасалари укитувчиларини умумтаълим муассасасининг инклюзив мухитида ишлашга касбий тайёргарлиги уларга берилган куникмалар ва ижтимоий-педагогик компетенцияни шакллантиришни такозо этади.

Шундай килиб, ижтимоий-педагогик компетенция - бу ижтимоий-педагогик фаолиятни муваффакиятли амалга оширишга тайёр булиш учун зарур булган назарий ижтимоий-инклюзив билимлар, амалий куникма ва куникмалар, шахсий ахдмиятга эга ва касбий жихатдан мухим фазилатларнинг синтези билан тавсифланган кенг камровли таълим муассасасининг инклюзив мухитида турли хил болаларни укитиш билан боглик стандарт ва ностандарт ижтимоий-педагогик вазиятлар ва муаммоларни хал килиш учун улардан фойдаланиш кобилиятини яхлит шахсий ривожланиш курсаткичидир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Sh. Mirziyoyevning "O'zbekiston Respublikasi Xalq Ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi 2019-yil 24-aprelda PF-5712-son Farmoni (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 29.04.2019-y

2. Крыжановская Л.М. Психологическая коррекция в условиях инклюзивного образования. Пособие для психологов и педагогов. - М.: "Владос", 2013.

3. Pulatov Sh.N.Sankhya-ancient Indian philosophical school. //PUSTAK BHARATI RESEARCH JOURNAL// JAN-June. ISSUE Toronto, Canada. No: 1-2, 2020.

4. Мамедов К. Д., Пулатова П. М. "Олигофренопедагогика асослари" Педагогика Институтлари дефектология факультети талабалари учун укув кулланма. -Тошкент.: "Укитувчи", 1994.

5. Alohida yordamga muhtoj bolalarni tarbiyalashda oila va maktab hamkorligi" Ilmiy-metodik to'plam, - T-2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.