Научная статья на тему 'ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ҲАМРОҲЛИК МАСАЛАЛАРИ'

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ҲАМРОҲЛИК МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
277
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
бири бўлган психологик-педагогик

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Очилов Ч.К

Инклюзив таълим амалиёти таянадиган бош ғоя шундан иборатки, бу таълим алоҳида олинган ҳар битта ўқувчининг ўзига хос томонларини қабул қилиши ва ҳисобга олиши керак, демак таълимни ҳар бир боланинг махсус эҳтиёжларини қондирадиган тарзда ташкил этиш лозим. Мавжуд махсус таълим тизими амалиёти шуни кўрсатадики, индивидуал ёндашув фақат зарур ҳолатлардагина қўлланади. Инклюзив мактабларда эса ҳар битта бола ўқишда яхшироқ натижаларга эришиш имконини берадиган психологик ёрдам, эътибор, керакли шарт-шароит билан таъминланган бўлиши лозим. Дарҳақиқат бизнинг мактабларимиз инклюзив мактаб бўлиши ва уларда инклюзив таълим олиб борилиши бугунги куннинг долзарб йўналишидир. Янги умумий таълим дастури алоҳида эҳтиёжга эга болалар муваффақиятли ўзлаштира олиши учун қулай шароитларни ярата олиши ва шунга мос ўзгартиришлар киритилиши лозим. Инклюзив таълимнинг асосий таркибий қисми сифатида ва амалга ошириш борасида энг муҳим элементларидан бири бўлган психологик-педагогик ҳамроҳликдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ҲАМРОҲЛИК МАСАЛАЛАРИ»

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК

ХДМРОХ,ЛИК МАСАЛАЛАРИ Очилов Ч.К.

ЖДПУ мустакил тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.1011522 7

Инклюзив таълим амалиёти таянадиган бош гоя шундан иборатки, бу таълим алох,ида олинган х,ар битта укувчининг узига хос томонларини кабул килиши ва х,исобга олиши керак, демак таълимни х,ар бир боланинг махсус эх,тиёжларини кондирадиган тарзда ташкил этиш лозим. Мавжуд махсус таълим тизими амалиёти шуни курсатадики, индивидуал ёндашув факат зарур х,олатлардагина кулланади. Инклюзив мактабларда эса х,ар битта бола укишда яхширок натижаларга эришиш имконини берадиган психологик ёрдам, эътибор, керакли шарт-шароит билан таъминланган булиши лозим. Дархдкикат бизнинг мактабларимиз инклюзив мактаб булиши ва уларда инклюзив таълим олиб борилиши бугунги куннинг долзарб йуналишидир. Янги умумий таълим дастури алох,ида эх,тиёжга эга болалар муваффакиятли узлаштира олиши учун кулай шароитларни ярата олиши ва шунга мос узгартиришлар киритилиши лозим. Инклюзив таълимнинг асосий таркибий кисми сифатида ва амалга ошириш борасида энг мух,им элементларидан бири булган психологик-педагогик х,амрох,ликдир.

Таълим муассасаси координаторларининг (ёки ресурс укитувчиларининг) фаолиятида айнан педагогик-психологик хамрох,лик талаб этилади. Таълимда инклюзив жараёнларга психологик-педагогик х,амрох,лик килишда таълим муассасасидаги координаторларнинг (ёки ресурс укитувчиларнинг) фаолияти катта ахдмиятга эга. Уларнинг фаолияти асосан "алох,ида" бола ва унинг оиласини таълим тизимига жорий этиш жараёнини самарали бошкаришга каратилган булади. Инклюзив таълим йулига кадам куяётган таълим муассасасининг рах,барияти таълим жараёнининг барча катнашчилари -ота-оналар, болалар, педагогларнинг янги шароитга мослашуви ва хдмкорлигини таъминлаши лозим. Бу уринда координаторнинг маъмурий вазифаларига куйидагилар киради:

- инклюзив таълим сохдсида педагогик жамоа фаолиятининг стратегияси ва тактикасини белгилаш (ташкилий компонентлар), инклюзив таълимга жалб килинган хдмма болаларга бир хил эътиборни таъминлашда бор ресурслардан самарали фойдаланиш;

- ривожланишида нуксони булган болалар эх,тиёжларини тах,лил килиш, бола ривожланишининг узок муддатга мулжалланган максадларни, бола ва унинг оиласини куллаб-кувватлаш стратегиясини белгилаш.

Инклюзив таълим амалиётининг яна бир мух,им масала бу ривожланишида нуксони булган болали оилаларга х,амрох,лик килиш хизматини яратиш билан боглик. Бундай болага эга х,ар битта оила психологик-педагогик ёрдамга мух,тожлиги уз-узидан аён. Чунки ногирон боланинг тугилиши, айникса бу ногиронлик огир шаклда булса, оилада огир психологик вазиятни юзага келтиради: одатда она ишини ташлайди ва ижтимоий хдётдан четлашиб колади, бутун оиланинг рух,ий мух,ити бузилади ва пировард натижада боланинг ижтимоийлашуви кийинлашади.

Бундай хизматнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат булади:

- болаларнинг шахс сифатидаги, психологик-жисмоний ва аклий ривожланиши учун кулай шарт-шароитларни яратиш;

- болалар ривожланишидаги камчиликларни эрта аниклаш ва уларни болалар даврасига эрта кушиш.

- ота-оналар билимларини ошириш, нуксонларнинг олдини олиш ва коррекциялаш, бола ва ота-она муносабатларини урганиш ва коррекциялаш;

- умуминсоний кадриятларни ривожлантириш ва ижтимоий инклюзия фалсафасини кабул килиш. Оилаларга х,амрох,лик килиш хизматининг иш шакллари ва йуналишлари турли-туман булиши мумкин: индивидуал консультациялар ва машгулотлар, ота-оналар ва мутахассисларнинг талаби буйича консультациялар, МТТ мутахассислари учун индивидуал ва гурух,ли консультациялар.

Инклюзив таълим амалиёти мутахассислардан янги билимлар ва малакаларни талаб килади. Бундай лолларда мутахассислар нафакат педагогик ва психологик таълимга ва иш тажрибасига эга булишлари, балки махсус педагогика ва психология каби сохдларда х,ам юкори касбий малакага эга булишлари талаб килинади. Мана шунинг учун х,ам таклиф этилаётган янги инклюзив таълим моделини амалга оширишда инклюзив амалиётга жалб килинган таълим муассасалари мутахассисларининг психологик- педагогик хамрохликни килишлари устувор йуналишларидан бири булиб хисобланади.

Мактаб укувчилари х,ар хил даражада таълим оладилар ва олинган билимларидан х,ар хил даражада фойдаланадилар. Шунга карамай, таълимнинг максади барча укувчиларнинг муайян ижтимоий макомга эга булиши ва уз ижтимоий кадр-кимматини карор топтира олишга эришишдан иборат. Инклюзия жисмоний ва психик ривожланишида муаммолари булган укувчиларда уз кучи ва имкониятларига ишонч уйготиш ва бу билан бошка соглом болалар - дустлари, тенгдошлари билан бирга битта мактабга бориб укишга кодир эканлигига ишонтириш демакдир. Таълим олишда махсус эх,тиёжларга эга булган болалар нафакат алох,ида муносабат ва ёрдамга мухтожлик сезадилар, балки уз кучларини ривожлантириш, мактабда муваффакиятга эришишларига ишонч х,осил килишларида х,ам ёрдамга мухтожлар. Инклюзив таълимнинг афзалликларини курсатадиган омиллар

Инклюзив таълим х,ар кандай йул билан таълим жараёнини х,ар битта шахсга якинлаштиришга интилади.

Таълим жараёнида куйидаги методлар ва усуллардан фойдаланиш тавсия этилади:

- фаолликни рагбатлантирадиган экспериментал таълим методларидан фойдаланиш;

- фаол таълим методларидан, шу жумладан мунозара, мулокотдан фойдаланиш;

- у ёки бу предметнинг калит тушунчаларини узлаштиришга купрок эътибор каратиш;

- янги материални боскичма-боскич узлаштириш усулини куллаш;

- бадиий адабиёт укишга купрок вакт сарфлаш;

- укувчиларга вазифаларни бажариш учун масъул эканликларини англатиш;

- укувчиларга купрок танлаш эркинлигини бериш;

- мактабда демократик муносабатлар тамойилларини жорий килиш;

- х,ар битта укувчининг эмоционал эх,тиёжлари ва узгариб турадиган хулк-атвор йусинига купрок эътибор каратиш;

- синфни жипслаштирадиган бирлаштирувчи фаолият турларидан фойдаланиш;

- умумий таълим мактабларида тах,сил олаётган алох,ида эътиборга мухтож укувчиларга доимо психологик ёрдам курсатиш;

- укитувчилар, ота-оналар, мактаб маъмурияти ва бошка манфаатдор ташкилотлар ва жамоатчиликни хдмкорликка жалб килиш.

Демак, имконияти чекланган болаларга курсатиладиган замонавий психологик-педагогик ёрдам шакллари, усуллари, технологияларини кайта куриш умуман таълим максадларини тубдан узгартириш ва янгича йуналтиришни талаб килади. Бу нимани билдиради? Х,озирги вактгача амал килиб келаётган таълим тизими асосан маълум хджмдаги репродуктив академик билимларни беришга каратилган. Бу таълим тизими кайта йуналтириш талаб килинади: бунда ривожланишида турли камчиликлари булган болаларнинг ижтимоий мослашуви, кенгрок маънода ижтимоий абилитацияси устувор урин эгаллаши керак. Инклюзив таълимнинг мох,ияти ва асосий максади х,ам айнан шу билан белгиланади. Бундай таълим бутун таълим тизимининг узгариши йулида куйилган муайян кадамлар булмоги лозим.

Укитувчининг таълимга инклюзив ёндашувни амалга оширишга психологик тайёрлиги деганда биз юкори мотивацион имкониятни таъминлашга имкон берадиган ижтимоий, ахлокий, психологик ва касбий фазилатлар ва кобилиятларнинг комбинацияси булган яхлит, шахсий таълимни тушунамиз. Биз инклюзив таълимни амалга ошириш учун укитувчиларни максадли тайёрлашнинг устувор жихдтларини касбий мух,им сифат сифатида багрикенгликни ривожлантириш, укувчиларнинг объектив киёфасини такдим этиш, турли тоифадаги болалар билан узаро муносабатларнинг хусусиятларини билиш деб х,исоблаймиз. ногиронлик, шунингдек, укитувчилик амалиёти давомида бундай болалар билан узаро муносабатларнинг шахсий тажрибасини олиш.

REFERENCES

1. Митчелл Дэвид. Эффективные педагогические технологии специального и инклюзивного образования (Использование научно-обоснованных стратегий обучения в инклюзивном образовательном пространстве). /Главы из книги, пер. - Аникеев И.С., Борисова Н.В. - М., РООИ "Перспектива", 2009.

2. Семаго М.М. Ребенок и образовательная среда: структурно-информационный подход. //Известия РАО. - 2006. - № 2 (июнь). - С. 81-90.

3. «Образование без границ» www edu-open. Ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.