Научная статья на тему 'ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ОРҚАЛИ МУСИҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИКПСИХОЛОГИК ҲУСУСИЯТЛАРИ'

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ОРҚАЛИ МУСИҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИКПСИХОЛОГИК ҲУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
260
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
инклюзив таълим / инклюзия / мусиқий тафаккур / педагогик тамоиллар / мезонлар / натижа / услуб / имконияти чекланган ўқувчилар. / inclusive education / inclusion / musical thinking / pedagogical principles / criteria / outcome / style / students with disabilities.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дилобар Жўрабоева

Мазкур мақолада имконияти чекланган, ногиронлиги мавжуд ўқувчи ёшларни инклюзив таълим орқали мусиқий маданиятини шакллантиришнинг педагогикпсихологик хусусиятлари атрофлича ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL PECULIARITIES OF THE FORMATION OF MUSICAL CULTURE BY means OF INCLUSIVE EDUCATION

This article describes in detail the pedagogical and psychological features of the formation of musical culture of students with disabilities through inclusive education.

Текст научной работы на тему «ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ОРҚАЛИ МУСИҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИКПСИХОЛОГИК ҲУСУСИЯТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН УЦУВЧИЛАРНИ ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ОРЦАЛИ МУСЩИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК-

ПСИХОЛОГИК ^УСУСИЯТЛАРИ Дилобар Журабоева

Фаргона давлат университети Мусина таълими ва маданият кафедраси укитувчиси

https://doi.org/10.5281/zenodo.6655382

Аннотация. Мазкур мацолада имконияти чекланган, ногиронлиги мавжуд уцувчи ёшларни инклюзив таълим орцали мусиций маданиятини шакллантиришнинг педагогик-психологик хусусиятлари атрофлича ёритилган.

Калит сузлар: инклюзив таълим, инклюзия, мусиций тафаккур, педагогик тамоиллар, мезонлар, натижа, услуб, имконияти чекланган уцувчилар.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ И ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ ПО СРЕДСТВАМ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Аннотация. В данной статье подробно описаны педагогические и психологические особенности формирования музыкальной культуры учащихся с ограниченными возможностями здоровья посредством инклюзивного образования.

Ключевые слова: инклюзивное образование, инклюзия, музыкальное мышление, педагогические принципы, критерии, результат, стиль, учащиеся с ОВЗ.

PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL PECULIARITIES OF THE FORMATION OF MUSICAL CULTURE BY means OF INCLUSIVE EDUCATION

Abstract. This article describes in detail the pedagogical and psychological features of the formation of musical culture of students with disabilities through inclusive education.

Keywords: inclusive education, inclusion, musical thinking, pedagogical principles, criteria, outcome, style, students with disabilities.

КИРИШ

Узбекистоннинг янги тараккиёти боскичида мамлакатимизда булаётган узгаришлар ва янгиланишлар мустах,кам маънавий-ахлокий кадриятлар негизида амалга оширилаяпди. Бу эса ёшларнинг юксак фазилатларни шакллантиришда, шу билан бирга, уларнинг маънавий дунёкарашини кенгайтиришда таълимнинг урни ва роли мух,им ахдмиятга эга эканлигини курсатади.

Хаётнинг мураккаб синовларига болалигидаёк учраётган ногирон фарзандларимизга гамхурлик килишимиз лозимлиги исбот талаб этмайдиган хдкикатдир. Ана шу хдкикатни амалга ошириш йулида куплаб лойихдлар ишлаб чикилмокда ва у хдётга изчиллик билан татбик этилмокда. Ана шундай дастур-лойихдлардан бири инклюзив таълим лойихдси булиб у ижтимоий ташаббусларни куллаб-кувватлаш жамгармаси, Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги хдмда Швецария конфедерацияси Узбекистондаги элчих,онаси хдмкорлигида амалга оширилмокда.

Инклюзив ёки интеграциялашган таълим тушунчаси махсус эътиборга мух,тож булган болаларнинг умумтаълим мактабларида билим олишларини назарда тутади. Тадкикотнинг асосий гояси имконияти чекланган болаларнинг нозик рух,иятига унинг ногиронлиги уларок салбий таъсир утказилишига йул куймаслик, унинг бошка болалар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

билан бир каторда таълим олиши учун барча керакли имконият ва шароитларни яратиб бериш омилларини ишлаб чикишдан иборатдир. Инклюзив таълимни жорий килиш баробарида ногирон деган тушунчанинг инкор этилиши ва хар бир бола тенг хукукли эканини имконияти чекланган болалар ва уларнинг ота-оналари билишлари зарурдир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Бугунги кунда мамлакатимизда имконияти чекланган болалар таълим-тарбияси ва уларнинг ижтимоий хаётга мослашувига кулай шароитлар яратиб берилмокда. Уларни жамиятга интегратсия килиш, аввало имкон кадар саломатлигини тиклаш максадида "Имконияти чекланган болалар учун умумий таълим лойихаси" асосида иш юритиб келинмокда. Бу борада Республикамизда амалга оширилаётган бир катор ишлар алохида тахсинга сазовордир. Хусусан, 2020 йил 13-октабрда Узбекистон Республикаси Президентининг П^-4360-сон "Алохида таълим эхтиёжлари булган болаларга таълим-тарбия бериш тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари тугрисида"ги ^арори республика буйича ривожланишида нуксони булган болаларнинг инклюзив таълим-тарбия олиши учун бир катор афзалликлар яратиб беришга хизмат килмокда.

Республикамизда имконияти чекланган укувчи ёшларни ривожланиш даражаси, имконияти нуксон хусусиятлари ва кобилиятларига кура махсус ёки умумтаълим тизимида таълим олишини амалга ошириш максадида инклюзив таълим сиёсати амалга оширилмокда. Инклюзив таълим алохида ёрдамга мухтож болаларнинг атрофдагилар билан мулокотда булиши, ижтимоий мухит талабларига жавоб бера оладиган булиб улгайиши, уз кундалик-маиший эхтиёжини кондира олиш куникмаларини эгаллай олиши, хаётга мослашиб, умумтаьлим мактабларида соглом тенгдошлари билан тенг шароитларда укий олиши, улар билан узаро дустона муносабатга киришиши, топширикларга масъулият билан ёндашиш учун кулайликлар тугдиради. Шуни назарда тутиб, ушбу тадкикот ишимизда инклюзив таьлим асосида укувчилар мусика маданиятини шакллантиришнинг узига хос самарадорлик белгиларини асослаш, уни таьлим муассасаларидан бошлаб олий таълимгача булган узлуксиз таълим жараёнида йулга куйиш учун зарурий педагогик-психологик ёндашув йулларини аниклаш кузда тутилган.

Шунга кура бир катор махсус институтлаштирилган марказларда олиб борилаган тадкикотлар натижасида куйидаги холатлар аникланди:

1) Укувчиларнинг ижтимоий мухитдан ажралиб колганлиги;

2) Ривожланиб бораётган жамиятда уз урнини топа олмаслиги;

3) Ижтимоий ходимларнинг бу масалага булган муносабатларида айрим камчиликлар борлиги шулар жумласидандир.

Демак, мамлакатда инклюзив таълимни ривожлантиришга каратилган таклифлар талаб даражасида урганилмаётганлиги ва унга етарлича эътибор каратилмаётганлиги мазкур тадкикотнинг накадар долзарб эканлигидан далолат беради. Шу боис имконияти чекланган укувчи ёшлар хам соглом болалар каби жамиятда уз урни борлигини хис этишлари жамиятнинг маънавий янгиланишида маънавий тараккиётнинг таркибий кисми сифатида махсус тадкик этиш заруриятини келтириб чикаради.

Инклюзив таълим - давлатимиз томонидан ёш авлодни тарбиялашга каратилган асосий масалаларнинг кун тартибидан урин олганлиги билан ва бу жараённинг укитувчи-педагоглар олдига куйилган вазифалардан бири эканлиги, таълим йуналишини жойларда

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

амалга ошириш узининг янгилиги билан намоён булиб келмокда. Олиб борилаётган тадкикот бугунги кун учун янги хамда уз натижаларини очиш борасида укитувчи-педагоглар олдида турган муаммолар ечимини исботлашга каратилганлиги билан диккатлидир.

Инклюзив таълимни урганиш педагогика фанида янги, энг долзарб муаммолардан хисобланади. Муаммога доир тадкикот ишларини урганиш, уларни илмий жихатдан тахлил килиш асосида маълум булдики, имконияти чекланган ёшларнинг тарбиявий мухити хамма вакт яхши, мутадил булиши, хамиша алохида эътиборда тутилиши, катталарнинг назаридан четда колмаслиги лозим.

Бугунги кунда мамлакатимизда жойлардаги ХТВнинг халкаро ЮНЕСЕФ ташкилоти билан хамкорликда "Инклюзив" таълим оркали болага дустона муносабат мухитини шакллантириш" лойихаси амалга оширилмокда. Жумладан, 11та туманда жами 110 та мактабда 210 нафар имконияти чекланган болалар инклюзив тарзда таълим олиши аникланган. Маниторинг натижаларининг тахлилларидан билиш мумкинки, хозирги кунда инклюзив синфлари мавжуд мактаблар сони мамлакатимизда 117 та булиб, инклюзив синфлардаги имконити чекланган укувчилар сони 378 нафарга етган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Гарбий Европа мамалакатлари ва А^Шда инсон психологик хусусиятлари билан боглик тажрибаларга асосланган илмий назария ва йуналишлар вужудга келди. Бу назариялар маълум даражада имконияти чекланган болаларнинг педагогик психологиясининг ривожланишига туртки булади. Бу борада Ж.Брунер, Ж.Пиаже, А.Валлон, С.Холл, Е.Мейерман, К.Бюлер, Е. Дюркгейм, Д.Локк ва бошкаларнинг илмий тадкикотларини эътироф этиш мумкин.

Жумладан, америкалик психолог олим С.Холл "Х,ар кандай бола узининг индивидуал тараккиётида филогенезни онтогенезда такрорлайди, шу боис болаларга ибтидоий инстинктларни огриксиз, енгил кечиши учун кулай имкониятлар яратиб бериш зарур", - деб атайди. Ж.Брунер эса "Шахснинг таркиб топиши билан таълим уртасида узаро алока мавжудлигини таъкидлаб, инсоннинг камолот сари интилиши билим олиш самарадорлигини оширса, укитишнинг такомиллашуви унинг ижтимоийлашувини жадаллаштиради", - деб уктиради. МУ^ОКАМА

Шунингдек, рус олимларидан Л.С.Виготский, И.И.Мамайчук, Л.П.Косковой, О.С.Николъская, В.С.Манова-Томова, Ю.С.Алёнина, В.С.Мухина, А.А.Бодалёв каби олимлар узларининг илмий ишларида имконияти чекланган болаларни педагогик-психологик коррекциялаш масалалари буйича тадкикот ишларини олиб борганлар.

Урта Осиё мутафаккирлари Имом Бухорий, Абу Исо Мухаммад ат-Термизий, Ибн Сино, Форобий, Беруний, Мирзо Улугбек, Юсуф Хос Х,ожиб, Имом Газзолий, Баховуддин Накшбанд, Алишер Навоий, Абдулла Авлоний, Аваз Утар каби алломаларнинг асарларида оила ва жамиятда ёшлар тарбияси ва унинг камолотида педагогик-психологик ёндашув муаммоси тугрисидаги илмий ва илмий педагогик мушохадалари бизгача етиб келган.

Х,озиргача мамлакатимизда таълим муассасаларида нуксонли болаларга таълим-тарбия беришда инкюзив таълим муаммоларини Е.Б.Шоумаров, Р.Шомахмудова, А.Бердиева, О.У.Аблаев, Д.СДахарова каби олимларнинг тадкикот ишларида муаммолар

назарий жихатдан урганилган. Мазкур тадкикот ишида эса х,ам назарий, х,ам амалий жихдтдан тадкик этилган.

Изланишларимиз натижаларининг илмий ахдмияти укувчиларни инклюзив таълим асосида мусика маданиятини ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий ва педагогик жихдтларини тадкик килинганлиги, шунингдек, соглом ва имконияти чекланган укувчиларнинг мусикий маданиятини шакллантириш оркали жамият маънавий тараккиётига таъсири, хусусан Узбекистоннинг янги тараккиёт боскичидаги ахдмиятини чукур англаб етишга хизмат килиши билан белгиланади. Ушбу фикрлардан келиб чикиб куйидаги хулосаларга тухталдик:

- инклюзив таълим асосида укувчи ёшларнинг мусика маданиятини шакллантириш омиллари назарий ва амалий жихдтдан аникланди;

- укувчи ёшларнинг мусика маданиятини шакллантиришда инклюзив таълимнинг роли масалалари тадкик этилди;

- миллий мусика дурдоналаридан унумли фойдаланиш соглом ва имконияти чекланган болаларнинг маънавий баркамол булиб тарбия топишларида мух,им омил булишлиги тах,лил килинди.

Тадкикот натижаларининг амалий ахдмияти шундаки, унда уз аксини топган назарий хулоса, таклиф ва тавсияларидан ёш мусикашунос тадкикотчилар, инклюзив таълим билан шугулланувчи ва шугулланаётган мутасадди ташкилотлар, ижодий уюшмалар фаолиятини ривожлантиришда хдмда инклюзив таълим асосида укувчиларнинг мусикий маданиятни шакллантиришга йуналтирилган ташаббусларни тизимли асосда амалга ошириш ишларини белгилашда амалий кумак беради.

эх,тоёжлари булган болаларга таълим-тарбия бериш тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари тугрисида"ги ^арори

2. ^ахароваД.С. Инклюзив таьлим технологияси. Монография -Т.: 2014. -Б. 9

3. А.Авлоний "Туркий Гулистон ёхуд ахлок" -Т.: 2000 йил

4. Ahrorova, R. U. (2021). SEMANTIC ANALYSIS OF PHRASEOLOGICAL UNITS REPRESENTING "YOUTH" IN FRENCH AND UZBEK LANGUAGES. Theoretical & Applied Science, (7), 122-126.

5. Akhrorova, R. (2022, April). LEXICAL-SEMANTIC EXPRESSION OF EARLY YOUTH/JEUNESSE IN FRENCH. In МЕЖДУНАРОДНЫЕ НАУЧНЫЕ КОНФЕРЕНЦИИ С ВЫСШИМИ УЧЕБНЫМИ ЗАВЕДЕНИЯМИ (Vol. 2, No. 18.03, pp. 617-620).

6. Nurmuhammadovich, R. O., & Nurullaevna, N. M. (2021). Social And Spiritual Importance of Lessons of Musical CultureJournal of Pedagogical Inventions and Practices,2(2), 50-52.

7. Nasritdinova, M., & Khokimova, K. (2021, October). LANGUAGE IS THE MIRROR OF THE NATION. InArchive of Conferences(pp. 92-94).4.Nurmamatovich, D. S. (2022). The Role of Modern Technologies in the Learning Process.Journal of Ethics and Diversity in International Communication,1(8), 6-9.

ХУЛОСА

References

1. Узбекистон Республикаси Президентининг П^-4360-сон "Алох,ида таълим

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

8. Nurullayevna, N. M., & Muhlisa, T. (2021, December). SOME PROBLEMS AND SHORTCOMINGS IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM. InArchive of Conferences(pp. 61-62).

9. SultonaliMannopov, A., AbdusalomSoliev, U., & TokhirShokirov, R. (2021). Development of Uzbek National Singing Art during Independence. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 6845-6853.

10. Mannopov, S., Karimov, A., Qurbonova, B., & Dilobar, J. (2022, February). THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF MUSIC. In Archive of Conferences (pp. 49-52).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.