Научная статья на тему 'УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ВА ОММАВИЙ ТАДБИРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ВА ОММАВИЙ ТАДБИРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

507
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / таълим / спорт / таълим / мактаб.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ю. Ю. Арипов

Мазкур мақолада умумий ўрта таълим муассасаларида дарсдан ташқари жисмоний тарбия-соғломлаштириш ва оммавий тадбирларини ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари қисқача кўриб чиқилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ВА ОММАВИЙ ТАДБИРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ДАРСДАН ТАШЦАРИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОГЛОМЛАШТИРИШ ВА ОММАВИЙ ТАДБИРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Ю. Ю. Арипов

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети в.б. профессор

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада умумий урта таълим муассасаларида дарсдан ташкари жисмоний тарбия-соFломлаштириш ва оммавий тадбирларини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари кискача куриб чикилади.

Калит сузлар: педагогика, таълим, спорт, таълим, мактаб.

КИРИШ

Мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш ижтимоий сиёсатнинг мухдм йуналишлардан бир этиб белгиланган. Чунки спорт ах,оли саломатлигини мустах,камлаш, ёш авлодни соFлом ва баркамол этиб тарбиялаш оркали жамиятда соFлом турмуш тарзини карор топтиради.

Ёш авлодни жисмоний тарбия ва спорт билан мунтазам шуFулланишга жалб этиш, спорт турлари буйича истеъдодли спортчиларни танлаш, тайёрлаш ва мах,оратини ошириш, кадрлар тайёрлаш, сохдга замонавий технологияларни жорий этиш ва халкаро алокаларни кенгайтириш, моддий-техник базаларни мустах,камлаш хдмда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш асосий вазифалардан бири х,исобланади.

Мамлакатимизда соFлом ва баркамол авлодни вояга етказиш давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бири булиб, миллат генофондини асраш, оилада, жамиятда соFлом турмуш тарзини шакллантириш, спорт турида юкори натижа курсата оладиган кобилиятли, истеъдодли спортчиларни кидириб топиш, спорт турларини ривожлантириш хдмда уларнинг оммавийлигини ошириш, иктидорли спортчиларни саралаш ва юкори малакали мураббийларни тайёрлаш, спорт иншоотлари кувватидан тулик ва самарали фойдаланишни йулга куйишдан иборатдир.

Шунингдек, таълим муассасаларида барпо этилган барча спорт иншоотлари кувватидан тулик ва самарали фойдаланишни йулга куйиш, жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш, соFлом турмуш тарзини оммалаштириш, таълим муассасаларида укувчи-ёшларни соFломлаштириш ва мунтазам спорт билан шуFулланишлари учун спорт секцияларини ташкил этиш,

укувчи-ёшларнинг дарсдан ташкари буш вактларини мазмунли утказишлари учун таълим муассасалари спорт залларида улар билан утказиладиган спорт тадбирлари ва мусобакалар куламини кенгайтириш колаверса, оммавий спортни умумхалк харакатига айлантириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири булиб хисобланади.

Шу боис юртимизда жисмоний тарбия хамда спортга давлат сиёсатининг мухим йуналишларидан бири сифатида алохида эътибор каратилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шу максадда, Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги "Жисмоний тарбия ва спортни туFрисида"ги УРК,-394-сонли К,онуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-3031-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги "ПФ-5368-сонли Фармони, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 16 июлдаги "Давлат таълим муассасалари хузурида спорт клубларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 542-сонли карори, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 13 февралдаги "2019 -2023 йиллар даврида Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги 118 -сонли карорларида белгиланган максад ва вазифалар таълим муассасаларида дарсдан ташкари жисмоний тарбия-соFломлаштириш ва оммавий-спорт тадбирларини ривожлантиришга хизмат килишга каратилган.

Оммавий спортни ривожлантириш ва истеъдодли ёшларни саралаш (селекция) сохасида таълим муассасаларининг устувор йуналишлари этиб цуйидагилар белгилаган.

-мактабгача таълим муассасаларида — бошлаетич гимнастика ва харакатли уйинлар буйича машFулотлар олиб бориш оркали жисмоний ривожлантириш хамда саломатликни мустахкамлаш учун тарбияланувчиларда жисмоний тарбия ва спорт машFулотларига кизикишни шакллантириш;

-умумтаълим мактабларида — укувчилар орасидан жисмоний тарбия укитувчиларини жалб килган холда истеъдодли ёшларни саралаб олиш (селекция) хамда болалар ва усмирлар спорт мактаблари спорт захирасини шакллантириш максадида кейинчалик минтакавий спорт мусобакаларида иштирок этиш учун синфдан ташкари спорт тугараклари ва секциялари машFулотларини ташкил этиш (хафтасига камида 4 соатдан);

-урта махсус, касб-хунар таълим муассасаларида — укувчилар орасидан жисмоний тарбия укитувчилари ва спорт тури буйича тренерларни жалб килган холда истеъдодли ёшларни саралаш ва ихтисослаштирилган болалар ва усмирлар спорт мактаблари спорт захирасини шакллантириш максадида кейинчалик минтакавий хамда республика спорт мусобакаларида иштирок этиш учун олимпия ва миллий спорт турлари буйича синфдан ташкари спорт тугараклари хамда секциялари машFулотларини ташкил этиш (хафтасига камида 6 соатдан);

-олий таълим муассасаларида — истеъдодли ёшларни саралаб олиш (селекция) ва спорт турлари буйича миллий терма жамоалари хамда республика олий спорт махорати мактаблари спорт захирасини шакллантириш максадида кейинчалик республика ва халкаро спорт мусобакаларида олимпия ва миллий спорт турлари буйича талабалар спорт клублари хамда жамоаларини ташкил этиш;

-укувчи-ёшлар уртасида соFлом турмуш тарзини шакллантириш хамда жисмоний тарбия ва спортни кенг тарFиб килиш, уларнинг мунтазам равишда жисмоний тарбия билан шуFулланишлари учун шарт-шароитлар яратиш;

-укувчи-ёшлар уртасида спорт турлари буйича жамоалар ташкил этиш, улар уртасида турли спорт мусобакалари ва оммавий жисмоний тарбия тадбирларини хусусан "мактаб лигаси", "талабалар лигаси"ташкил этиш оркали истъдодли ёш спортчиларни аниклаш;

-жисмоний тарбия ва спорт жараёнига машFулотлар утказиш учун малакали тренерлар ва мутахассисларни жалб этиш, шунингдек, илFор тажрибани жорий килиш.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 20 сентябрь куни жисмоний тарбия ва спорт со^асини ривожлантириш масалаларига баFишланган йотилишда сузлаган нут^ида вазирликлар, идора ва ташкилотларга Жисмоний тарбия ва спорт сохасини янада ривожлантириш буйича истикболдаги мухим куйидаги вазифалари белгилаб берилди:

-дарсдан ташкари вактларда таълим муассасаларидаги спорт объектларидан барча ёшдаги одамларнинг фойдаланиши ташкил этиш, бундан ташкари, жойлардаги буш турган хусусий объектлар негизида ахолини оммавий спортга жалб килиш учун имтиёзли хизмат курсатувчи спорт марказларини ташкил этиш.

-туман, шахар, вилоят ва республика микёсида спорт мусобакалари сонини кескин купайтириш, FOлиб ва совриндорларни Ёшлар иттифоки маблаFлари хисобидан пуллик мукофотлар билан раFбатлантириш.

-ахоли, айникса, укувчи-ёшларни спортга кенг жалб килиш учун "Алпомиш" ва "Барчиной" тестларини мусобака тарзида утказиш хамда уч даражадаги кукрак нишонлари билан такдирлаш.

-корхоналар, таълим муассасалари, истирохат боFларида оммавий бадантарбия ва гимнастика машFулотларини утказиш. Бундай машкларнинг инсон саломатлиги учун фойдалилигини тарFиб килиш максадида доимий курсатув ва ижтимоий роликлар тайёрлаб, телевидение оркали намойиш этиш.

-мутасадди рахбарларга барча спорт федерациялари фаолиятини танкидий урганиб, уларнинг ишини, айникса, селекция йуналишини тубдан яхшилаш, рахбар кадрларнинг масъулиятини ошириш.

- болалар спорти иншоотларини барпо этиш, курилишда замонавий тежамкор технологиялардан фойдаланиш масалаларига хам эътибор каратилди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шу билан бирга, таълим муассасаларида айрим камчиликларнинг мавжудлиги, укувчи-ёшларни жисмоний тарбия ва спорт билан мунтазам шуFулланишларига шарт-шароитлар яратиб бериш хамда укувчи-ёшлар орасида иктидорли спортчиларни саралаб олиш ишларини тизимли йулга куйишда катор муаммоларни вужудга келтирмокда;

I. Таълим муассасаларида "Жисмоний тарбия" фани дарсларини ва мазкур фан укитувчилари сонини купайтириш зарурлиги мавжуд:

- Умумий урта таълим мактабларида "Жисмоний тарбия" дарслари хафтасига 1 академик соат (45 минут)дан утказилмокда. Юкори синф укувчиларини уFил ва киз болаларини алохида булиб утиш хамда "Жисмоний тарбия" дарсларини хафтасига 2 соатдан- 4 соатга ошириш хамда дарсдан ташкари спорт тугаракларига маблаF ажратиш;

- Касб-хунар таълим муассасаларида хам "Жисмоний тарбия " фани дарслари хафтасига 1 боскичида хафтасига 1 академик соат (80 минут)дан утказилмокда. 2 боскич талабаларида дарслар кискариб кетган умуман жисмоний тарбия дарслари утказилмайди;

-аксарият ОТМларда "Жисмоний тарбия" дарслари укитишнинг факат 1 боскичида хафтасига 2 академик соат (80 минут)дан утказилмокда. Дарс соатларининг камлиги хисобидан фан укитувчилари сони кискариб кетган факат 2 нафардан жисмоний тарбия фани укитувчиси колган;

- хозирги кунда Республикда мавжуд ОТМларда жами 717 нафар "Жисмоний тарбия" фани профессор-укитувчилари фаолият олиб бормокда. Тахлилларга кура, республика буйича 1 нафар "Жисмоний тарбия" фани укитувчисига уртача 484 нафар талаба тУFри келмокда;

- ОТМларининг факат 40 тасида (43,9%) жисмоний тарбия кафедралари мавжуд булиб, колган 51 тасида (56 %) "Жисмоний тарбия" фани укитувчилари бошка гуманитар кафедраларда фаолият курсатмокда. Натижда ОТМнинг барча боскичларда тахсил олаётган талабаларни жисмоний тарбия ва спорт машFулотларига жалб килиш, спорт турлари буйича секция ва тугаракларни ташкил этиш самарадорлиги пастлигича колмокда.

II. Таълим муассасаларининг спорт иншоотлари сонини ошириш хамда мавжудларининг моддий-техник базасини яхшилаш борасидаги ишларни янада кучайтириш лозим:

III. Таълим муассасаларидаги (спорт тугараклари ва секциялари) фаолияти самарадорлигини янада ошириш буйича Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 16 июлдаги "Давлат таълим муассасалари хузурида спорт клубларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 542-сонли карори билан тасдикланган Низомига мувофик, спорт тугараклари таълим муассасаларининг "жисмоний тарбия" фани укитувчилари томонидан жамоатчилик асосида зарурий спорт клубларини ташкил этиш чораларни куриш лозим:

Юкорида кайд этилган муаммоларни бартараф этиш, таълим тизимида укувчи-ёшлар спортини янада ривожлантириш, укувчи-ёшларни жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб килиш ишларини самарали ташкил этиш максадида куйидагилар таклиф этилади:

1.Олий ва урта махсус таълим вазирлиги тузилмасида жисмоний тарбия ва спорт сохасига жавоб берадиган Жисмоний тарбия ва спорт булимини ташкил этиш;

2. 2019/2020 укув йилидан бошлаб барча таълим муассасаларида "Жисмоний тарбия" фанини дарс соатларини ошириш ва касб-хунар таълими ва олий таълим муассасалари талабаларни барча боскичларига жорий этиш;

3.Таълим муассасалари спорт клубларини ташкил этиш ва дарсдан ташкари спорт тугараклари (секция) хамда "Умид нихоллари", "Баркамол авлод" ва "Универсиада" спорт мусобакаларида укувчи-ёшларни оммавий равишда иштирокини таъминлаш учун спорт клубларини молиялаштириш тизимини жорий этиш;

4. ОТМларда ташкил этилган спорт клублари фаолиятини самарали юритиш, талабаларни спорт тугараклари ва секциларига купрок жалб этиш, уларни спорт мусобакаларидаги иштирокини муносиб раFбатлантириш, таълим муассасасида мавжуд спорт иншоотларини саклаш ва спорт анжомлари билан доимий таъминлаш максадида спорт клубларининг молиявий манбаси сифатида

хар йили талабалар тулов контракт пулларидан тушадиган маблаFларнинг 10 фоизини йуналтириш;

5."Узбекистон талабалар спорти" ассоциациясининг аник молиялаштириш манбалари сифатида ихтиёрий кириш аъзолик бадаллари хамда Олий укув юртларини моддий-техник базасини ривожлантириш фонди маблаFларини белгилашни максадга мувофик хисобланади.

ХУЛОСА

Юкорида кайд этилган Узбекистон Республикаси Президенти Фармони ва карорларининг ижросини таъминлаш максадида, хулоса килиб шуни таъкидлаш лозимкий, таълим муассасаларида тахсил олаётган укувчи-ёшларни дарсдан кейин буш вактларини самарали ташкил этиш буйича спорт секция ва тугаракларини самарали ишлаши, жисмоний тарбия ва спорт билан мунтазам шуFулланишларига шарт-шароитлар яратиб бериш хамда укувчи-ёшлар орасида иктидорли спортчиларни саралаб олиш ишларини тизимли йулга куйиш хамда узлуксиз 3 боскичли "Умид нихоллари, "Баркамол авлод" ва ""Универсиада" спорт мусобакаларининг барча боскичларини сифатли утишини таъминлаш, оммавий спорт тадбирларини юкори савияда ташкил этишда бугунги кунда таълим муассасалари кошида спорт клубларини ташкил этиш оркали эришилади.

Таълим муассасалари кошида спорт клубларини тузиш оркали укувчи-ёшларнинг дарсдан ташкари оммавий жисмоний тарбия ва спорт-соFломлаштириш тадбирларини янада такомиллаштириш, истеъдодли ёшларни саралаб олиш (селекция) ва спорт турлари буйича мактаб терма жамоалари захирасини шакллантириш, таълим муассасаларининг педагог ва бошка ишчи ходимларини спортга жалб килиш, шунингдек спорт клуби фаолиятини самарали йулга куйиш, жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, фаоллаштиришга хамда унинг моддий-техник базасини тубдан такомиллаштиришга каратилади.

REFERENCES

1. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Тренировочные нагрузки хоккеистов в подготовительном периоде. Фан-спортга, (4), 33-34.

2. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Физическая работоспособность в годичном цикле подготовительного периода подготовки квалифицированных футболистов. Фан-спортга, (3), 10-13.

3. Рустамов, Д. У., & Кенжаева, С. Х. (2021). Значение ролевых игр в формировании коммуникативных компетенций студентов изучающих иностранный язык. Academic Research in Educational Sciences, 2.

4. Иброгимова, Н. М., & Абдумаликова, Г. Х. (2021). Организация правильного питания юных спортсменов. Academic Research in Educational Sciences, 2.

5. Сафарова, Д. Д., & Бобомуродов, Ф. И. (2019). МОРФО-КИНЕЗИОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ФАЗ ВЫПОЛНЕНИЯ БРОСКОВ В БОРЬБЕ ПО ВИДУ МИЛЛИЙ КУРАШ. In Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры (pp. 122-126).

6. Сейдалиева, Л. Ж., Мусаева, У. А., & Серебряков, В. В. (2020). ФИЗИЧЕСКАЯ РАБОТОСПОСОБНОСТЬ КВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ФУТБОЛИСТОВ НА РАЗЛИЧНЫХ ЭТАПАХ ГОДИЧНОГО ЦИКЛА. Интернаука, (9), 6-7.

7. САФАРОВА, Д. Д., & ЯДГАРОВ, Б. Ж. (2020). Динамика показателей специальной работаспособности спиринтеров на различных этапах общеподготоввительного периода. Фан-спортга. 54-56

8. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11 -16 лет с нарушением интеллекта. Academic Research in Educational Sciences, 2.

9. Юсупова, Р. И., Мусаева, У. А., & Юсупов, Г. А. (2021). Оценка состояния здоровья студенческой молодежи, обучающихся в вузах. Academic Research in Educational Sciences, 2.

10. Моргунова, И. И. (2020). Определение спортивной пригодности детей для занятий спортивной. Фан^портга, 75-78.

11. Xolisov, B. A. (2020). Sovet hokimiyatini o'matilishi va boshqaruv siyosati. Oriental art and culture, 115-118.

12.Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги "Жисмоний тарбия ва спортни туFрисида"ги УРК,-394-сонли К,онуни.

13.Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-3031-сонли карори.

14.Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги "ПФ-5368-сонли Фармони.

15.Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 16 июлдаги "Давлат таълим муассасалари хузурида спорт клубларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 542-сонли карори.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.