Научная статья на тему 'УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШ ТЎҒРИСИДА'

УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШ ТЎҒРИСИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
9
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қарор / модель / тармоқ / мактаб / бошқарув / объект / тизим / decision / model / network / school / management / object / system

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулбаев Н.А., Мамиров М.

Мақолада умумий ўрта таълим муассасаларини бошқаришда қабул қилинадиган қарорлар ва буйруқлар алоҳида ўринга эга эканлиги таҳлил қилинган. Бошқарув нуқтаи назаридан, бу тизимнинг фаолиятини бошқарув элементлари асосида самарадолигини ошириш ва бошқарувнинг ижтимоий-психологик усуллари таклиф этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REGARDING THE MANAGEMENT OF THE GENERAL SECONDARY EDUCATION INSTITUTIONS SYSTEM

The article analyzes the importance of decisions and orders in the management of educational institutions. From a management point of view, socio-psychological methods have been proposed to increase the efficiency of this system.

Текст научной работы на тему «УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШ ТЎҒРИСИДА»

Гулбаев Н.А.

Тошкент давлат аграр унивеситети доценти

Мамиров М.

Узбекистон давлат санъат ва маданият институти УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТИЗИМИНИ

бошцариш тугрисида

Аннотация. Мацолада умумий урта таълим муассасаларини бошцаришда цабул цилинадиган царорлар ва буйруцлар алоуида уринга эга эканлиги таулил цилинган. Бошцарув нуцтаи назаридан, бу тизимнинг фаолиятини бошцарув элементлари асосида самарадолигини ошириш ва бошцарувнинг ижтимоий-психологик усуллари таклиф этилган.

Калит сузлар: царор, модель, тармоц, мактаб, бошцарув, объект, тизим.

Gulbaev N.A. associate professor Tashkent State Agrarian University

Mamirov M.

State Institute of Art and Culture of Uzbekistan

REGARDING THE MANAGEMENT OF THE GENERAL SECONDARY EDUCATION INSTITUTIONS SYSTEM

Abstract. The article analyzes the importance of decisions and orders in the management of educational institutions. From a management point of view, socio-psychological methods have been proposed to increase the efficiency of this system.

Key words: decision, model, network, school, management, object, system.

Республикамизда умумий урта таълим т^рисидаги Низомнинг умумий коидаларида куйидагилар алохида таъкидланган, яъни "Умумтаълим муассасалари уз фаолиятида Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларига, Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг карорларига, Узбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, карорлари ва фармойишларига, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг карорларига, ушбу Низомга, бошка норматив-хукукий хужжатларга, шунингдек уз уставларига амал килади; Умумтаълим муассасаси юридик шахс хисобланади ва уз уставига, мустакил балансига, шахсий Fазна хисобваракларига (давлат таълим муассасалари учун), банк хисоб ракамларига, уз номи курсатилган мухрга (давлат умумтаълим

муассасаларининг мухрида Узбекистон Республикасининг Давлат герби тасвири туширилади), штампга ва бланкаларга эга булади".

Шунингдек, Умумий урта таълимни бошкариш бандида: "Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги умумий урта таълимни бошкариш буйича махсус ваколат берилган орган хисобланади; Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги тизимини K,оракалпоFистон Республикаси Халк таълими вазирлиги, Тошкент шахар халк таълими бош бошкармаси, вилоятлар халк таълими бошкармалари, халк таълими бошкарув органлари хамда бошка ташкилотлар ташкил этади; Умумтаълим муассасасига бевосита рахбарлик тегишли халк депутатлари туман (шахар) Кенгашлари билан келишилган холда худудий халк таълими бошкармалари томонидан тайинланган директор томонидан амалга оширилади" деб белгилаб берилган.

Х,озирги кунда Русбубликамиздага барча умумий урта таълим муассасалари тизим шу Низом асосида фаолият олиб бормокда.

Таълим тизимидаги рахбарлар ва укитувчилар хаётида таълим-тарбия, ахлокий-этик меъёрлар, маданий ва маънавий кадриятлар, умумтаълим мактаби педагогик коллективи орасидаги муносабатлар мухим урин тутади. Педагогларнинг максадга йуналтирилган ижтимоий карашлари, хаёт тарзи ва урф-одатлари унинг камолотга етиши хамда ижтимоий фаоллигини оширишга жиддий таъсир курсатади.

Умумий урта таълим муассасаларини бошкаришда кабул килинган карорлар ва буйруклар алохида уринга эга булиб, бошкаришнинг мухим элемент хисобланади. Х,ар кандай карор ва буйруклар бажарилишида у ёки бу даражадаги омиллар унинг бажарилишига тусик булади.

К,арорлар ва буйрукларга таъсир этувчи омилларни урганиш ва уни баратараф этиш йуллари таълим тизимида хозирги куннинг долзарб масалалардан биридир.

Ушбу муаммони хал килишда, албатта фан ва техник эришган ютуклардан фойдаланиш, масалан бошкарувнинг ижтимоий-психологик усулларидан фойдаланиш анчагина самара беради.

Х,ар кандай мактабни, у йирик ёки кичик мактаб булсин, бошкариш зарур. Мактабни бошкариш мехнатнинг ижтимоий хусусиятларидан келиб чикади. Бошкариш алохида мехнат фаолияти сифатида мехнат таксимоти, кооперацияси ва дарс машFулотлар куламининг кенгайиши натижасида юзага келган. Бу жараён бошкарув субъектининг муайян бир натижага эришиш максадида бошкарув объектларига максадли таъсир утказиш билан боFлик фаолиятни акс эттиради.

Бошкарув субъекти сифатида туман, вилоят халк таълимини бошкарувчи ваколати ва таъсирига эга булган жисмоний ва юридик шахслар тушунилади. Субъектнинг рахбарлик ваколатлари, таъсир утказишнинг тарбиявий ва маънавий-ахлокий дастаклари бошкарув фаолиятининг асосларини ташкил этади. Бошкарув объекти туман ва вилоят халк

таълимини бошкарувчи орган таъсири йуналтирилган жисмоний ва юридик шахслардан хамда ижтимоий-иктисодий тизимлар ва жараёнлардан ташкил топади.

Умумий урта таълим муассасалари бошкарув карорларини кабул килиш куйидаги услубларга асосланган холда амалга оширилади [1]:

> муаммони куйиш;

> муаммони хал килиш;

> карорни танлаш;

^ кабул килинган карорларнинг бажарилишини таъминлаш.

Бошкарувнинг ижтимоий-психологик усулларини таълим тизимига куллаш мактабда юз бераётган ижтимоий ходисаларни чукур урганиш ва педагоглар кайфиятига таъсир этувчи психологик (рухий) омилларни билишни талаб этади. Масалан, мехнат психологияси педагогларнинг шахсий хусусиятлари ва кобилиятларини, укувчиларни укитиш усулларини, иш ва дам олиш тартибини, иктидорли укувчиларни танлаш ва бахолаш усулларини, укув жараёнининг психологик жихатларини урганади. Бошкарувнинг психологик усуллари педагогик жамоада макбул психологик холат ташкил этиш йули билан педагоглар уртасидаги муносабатларни тартибга солишга каратилган.

К,арор омиллари (параметрлари) муаммоли вазият ва унинг мумкин булган ечимлари бахоланадиган курсаткичлардир. Умум таълим мактабларида кабул килинадиган карорларга таъсир этувчиларини бошкариладиган ва бошкарилмайдиган турларга ажратишимиз мумкин.

Бошкариладиган омиллар - карор кабул килувчи рахбар назоратида булиб, уларнинг кийматлари муаммо ечими жараёнида аникланиши мумкин. • масалан: мактаб укув хоналари, ходимлар сони, индикаторлар сони ва б.

Бошкарилмайдиган омиллар - рахбар карорига боFлик булмайди, яъни рахбар бу омиллар кийматини узгартира олмайди, факат уларнинг таъсирини эътиборга олиши зарур. • масалан: масофа, кушимча топширик, саломатлик, ракобатчи муассасалар ва б.

К,арор кабул килувчи шахснинг омиллар киймати хакида огохлигига караб омиллар куйидаги куринишларда булиши мумкин [2]:

Аник омиллар (детерминистик) - аник кийматлари маълум булган омиллар.

Тасодифий омиллар (стохастик) - аник кийматлари номаълум, лекин кабул кила оладиган кийматлари ва уларнинг эхтимоли маълум омиллар

Ноаник омиллар - аник киймати хам, кабул килиши мумкин булган кийматлари хам номаълум омиллар.

Омиллар Аник Тасодифий Ноаник

Ички Мактаб укув юкламалари Синфдаги Укувчилар бетоблиги,

хажми, битирувчи сони укувчиларнинг турли

коникарсиз бахолилар бахтсиз ходисаларга

фоизи учраши

Ташки Мактабнинг аттестация, Битирувчи-ларниинг Мактабнинг табиий

аккредитациядан утиши укишга кириши. офатларга учраши

Умум таълим мактаблари рахбарлари ва педагогларининг карорлар кабул килишдаги ёндашувларини куйидагича классификациялаш мумкин.

Интуитив ёндашув: Бирор бир тахлил утказмай, ички бир туртки асосида карор кабул килиш (кам урганилган).

Мантикий ёндашув: Тажриба ва содда мантикка асосланиб карор кабул килиш (куп вакт талаб этмайди, аммо консерватив усул хисобланади)

Рационал ёндашув: Чукур ва хар томонлама аналитик тахлилга асосланган карор кабул килиш (энг киммат усул булса хам - энг сифатли карорлар).

Юкорида зикр этилган фикларни умумлаштирсак умумий урта таълим муассасалари тизимини бошкариш мураккаб бир жараён яъни тизим эканлиги маълум булади. Бу тизимни макбул бошкариш учун янада купрок изланишлар ва илмий-тадкикот ишларини олиб бориш лозимлиги, замон талаби эканлигини унутмаслигимизга чорлайди.

Адабиётлар:

1. Пайзиев Э.П., Гулбаев Н.А. «Адаптивная система идентификации предприятий электрических сетей (АСУ ПЭС) - Труды института энергосетьпроект. М. 1980.

2. Абдураимов Ж.Г., Уббиниязов М.И., Гулбаев Н.А. "Укитувчиларнинг электрон таълим ресурслари ва платформалари учун ёрдамчи материаллар". Монография. Тошкент.2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.