Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ХИЗМАТИДА РАҲБАР КАДРЛАРНИ БОШҚАРУВ САЛОҲИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ'

ДАВЛАТ ХИЗМАТИДА РАҲБАР КАДРЛАРНИ БОШҚАРУВ САЛОҲИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
101
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Янги Ўзбекистон / бошқарув кадрлари / бошқарув / компетенция / давлат хизмати / бошқарув салоҳияти / назарий-концептуал асослар / профессионал фаолият / мувофиқлаштириш / ўқув дастурлар.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Рафиқова Зиёдахон Акмалжон Қизи

Мазкур мақолада бошқарув кадрлар компетентлиги масаласи, ривожланиш босқичлари ҳамда уни юксалтиришнинг назарий-концептуал методологик асослари ўрганилган. Унда хорижий ва маҳаллий олимларнинг “компетенция” тушунчасига доир илмий қарашлари, давлатнинг раҳбар кадрлар тайёрлаш сиёсати ва дунёда кечаётган тенденцияларга оид фаолияти, кадрларнинг профессионал билими, салоҳияти ва компетенцияларининг ўсишини мувофиқллаштириш масалалари таҳлил қилинган. Унда шунингдек, Ўзбекистонда кадрлар сиёсати ва давлат органларидаги раҳбар кадрлар фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари тадқиқ этилган. Ҳозирги глобал пандемия шароитида раҳбар кадрларда зарур бўлган бошқарув компетенциялари ва бошқарув фаолиятига доир раҳбар кадрларининг компетенцияларини шакллантириш бўйича ўқув дастурларини такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ХИЗМАТИДА РАҲБАР КАДРЛАРНИ БОШҚАРУВ САЛОҲИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ДАВЛАТ ХИЗМАТИДА РАУБАР КАДРЛАРНИ БОШЦАРУВ САЛО^ИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ Рафикова Зиёдахон Акмалжон кизи

Узбекистон Республикаси Президенти Хузуридаги Давлат Бошкдруви Академияси таянч

доктаранти ziyodaabdurahimova0311@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10134846

Аннотация. Мазкур мацолада бошцарув кадрлар компетентлиги масаласи, ривожланиш босцичлари уамда уни юксалтиришнинг назарий-концептуал методологик асослари урганилган. Унда хорижий ва мауаллий олимларнинг "компетенция" тушунчасига доир илмий царашлари, давлатнинг раубар кадрлар тайёрлаш сиёсати ва дунёда кечаётган тенденцияларга оид фаолияти,кадрларнинг профессионал билими, салоуияти ва компетенцияларининг усишини мувофицллаштириш масалаларитаулил цилинган.

Унда шунингдек, Узбекистонда кадрлар сиёсати ва давлат органларидаги раубар кадрларфаолиятининг узига хос хусусиятлари тадциц этилган.

Хозирги глобал пандемия шароитида раубар кадрларда зарур булган бошцарув компетенциялари ва бошцарув фаолиятига доир раубар кадрларининг компетенцияларини шакллантириш буйича уцув дастурларини

такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Янги Узбекистон, бошцарув кадрлари, бошцарув, компетенция, давлат хизмати, бошцарув салоуияти, назарий-концептуал асослар, профессионал фаолият,мувофицлаштириш, уцув дастурлар.

Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы компетентности управленческого персонала, этапы развития и теоретико-концептуальные основ совершенствования.Анализируются научные взгляды зарубежных и отечественных ученых на понятие «компетентность», государственную политику подготовки руководящих кадров и деятельность в соответствии с современнымитенденциями в мире, увязку профессиональных знаний, потенциала и роста компетенций. Также рассматриваются особенности кадровой политики в Узбекистане и деятельность руководящих кадров в государственных органах. В условиях современной глобальной пандемии вносятся предложения и рекомендации по совершенствованию программ обучения для формирования управленческих компетенций, необходимы в менеджменте.

Ключевые слова:Новый Узбекистан, управленческий персонал, управление, компетенция, государственная служба, управленческий потенциал, теоретико-концептуальная база, профес- сиональная деятельность, координация, программы обучения.

Abstract. This article examines the issue of the competence of management personnel, the stages of development and the theoretical and conceptual methodological bases of its improvement. It analyzed the scientific views of foreign and local scientists on the concept of "competence ", the policy of the state on the training of leading personnel and the activities related to the current trends in the world, the issues of coordinating the growth of professional knowledge, potential and competence of personnel. It also researches the specific characteristics of the personnel policy and the activities of the leading personnel in

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

state bodies in Uzbekistan.

In the current global pandemic conditions, suggestions and recommendations were made regarding the improvement of training programs for the formation of management competencies and competencies of management personnel necessary for management personnel.

Keywords: New Uzbekistan, management personnel, management, competence, public service, management capacity, theoretical and conceptual foundations, professional activity, coordination, educational programs.

Кириш

Янги Узбекистоннинг таракиётини асоси бyлган ислох,отларни амалга оширувчи рах,бар кадрлар бошкарув компетенцияларини юксалтириш муносиб рах,бар кадрлар тайёрлашнинг асоси х,исобланади. Рах,бар кадрларда бошкарув компетенцияларини ривожлантиришда икки мух,им вазифа, яъни стратегик жихдтдан инсон капиталини ривожлантириш, тактик жихдтдан бозор иктисодиёти талабларига мос билим ва малакаларни шакллантиришга эътибор каратилади.

Бу борада ХХ асрнинг 90-йилларида стратегик менежмент назариясида бошкарув компетенциялари доминант концепцияга айланиб, рах,бар кадрларда бошкарув компетенцияларини ривожлантириш асосида ракобатбардош устунликларни шакллантиришни назарда тутиш мух,им ахдмият касб этган эди.

Шу боисдан рах,бар шахсининг асосий вазифаси одамларга хизмат килиш, уларни рози килишдан иборат 6Ули6, улар Уз масъулияти ва жавобгарлигини, аввало, виждони олдида, унга ишонч билдирган одамлар, эл-юрт олдида чукур англаши, зиммасига юкланган вазифаларни адо этиш учун узи жонбозлик курсатиб, узгаларни х,ам фидокорликка чорлаши хдмда ишлаши лозим. Шу боисдан бугунги кунда ушбу максадларга эришиш учун рах,барлар олдига мух,им вазифалар куйилиб, ушбу йуналишдаги тадкикотларни янада кенгайтириш вазифалари турипти.

Бугунги кунда давлат бошкарувини модернизациялашда профессионал йуналтирилган кадрларни тайёрлаш мух,им ахдмият касб этмокда. Давлат бошкарувининг самарадорлиги куп жихдтдан давлат органлари фаолияти сифатига, шунингдек, давлат хизматчиларининг профессионал мах,оратига боглик.

Давлат органларининг вазифаларини амалга ошириш, кун тартибига куйиладиган янги вазифаларни х,ал этишнинг самарали усулларини излаш давлат хизматчиларининг профессионал жихдтдан юкори мах,оратга эга булишини, касбий ривожл анишини талаб килади.

Шиддатли равишда узгариб бораётган ижтимоий мух,итда бошкарув эгилувчан булиши керак. Шу билан бирга, бошкарув карорларини тезкорлик билан кабул килиш ва уларни амалга оширишни таъминлаш хдмма бошкарувчиларнинг кулидан келмаслиги х,ам мумкин. Давлат хизматчиси - вазифа ва функцияларни амалга оширишда доимо ижодий ёндашувни талаб киладиган касб. Шунинг учун, давлат хизмати тизимидаги мутахассислардан уз профессионал фаолиятида илмий даражаларини мунтазам ошириб бориш талаб килинади.

Мамалакатимиздаги давлат бошкарувининг тарихий шаклланиши ва ривожланиши тенденцияларининг мавжудлиги давлат хизматчиларини компетенцияларни оширилишида мух,им ахдмият касб этади. Шунингдек, бугунги кунда

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

давлат хизматчилари компетенцияларини оширишда жахон тажрибасида тан олинган илмий назарияларнинг хамоханглигини таъминлаш тараккиётимизнинг асосий устувор вазифаларидан хисобланади. Асосий кием

Бугуни кунда бошкарув кадрлар компетентлиги ва унинг назарий асосларини урганиш, улар фаолияти юксалишининг назарий-концептуал асосларини такомиллаштиришдадавлатнинг рахбар кадрлар тайёрлаш сиёсати ва дунёда кечаётган тенденциялар мухим рол уйнайди. Бу борада бугунги кунда бир катор мухим вазифаларни амалга ошириш зарур булиб, улар куйидагилардан иборатдир:

■ бошкарув кадрлар компетентлиги юксалишининг назарий-концептуал асосларига доир тадкикотларни амалга ошириш;

■ бошкарув кадрлар салохияти", "бошкарув кадрлари салохиятини ривожлантириш механизми" тушунчалари мазмунининг узига хос хусусиятларини аниклаш.

■ кадрлар технологияларини ишлаб чикишнинг бошлангич шарти сифатида бошкарувкадрлар салохиятини бахолаш мезонларини ишлаб чикиш;

■ давлат хизматида рахбар кадрлар компетенлигини хакикий холатини урганиш;

■ рахбар кадрлар учун компетенциялар моделларини ишлаб чикиш;

■ рахбар кадрларнинг компетенцияларини ривожлантириш учун услубий ёндашувларва воситаларни ишлаб чикиш;

Бошкарув кадрларининг малакасини ошириш технологияларини такомиллаштиришва х.к. Агар масаланинг илк назарий асослари ва урганилиш тарихига мурожаат килинса, бошкарув компетенцияларини тизимли ёндашув асосида урганиш А.Н.Аверьянова, В.Г.Афанасьева, И.Д.Андреева, Л.Берталанфи, И.В.Блауберга, М.Б.Бахтина, А.А.Богданова, Е.П.Голубкова, В.Н.Кузьмина, Е.И.Морозова, А. Г. Поршнева, Ю.М.Плотинского, Л.А.Петрушенко, В.Н.Садовского, А.Файоля, Р.А.Фатхутдинова, Ю.И.Черняка, Э.Г.Юдина асарларида маълум маънода урганилган. Масалан, И.В.Блауберга асосий компетенциялар ташкилотнинг ракобатбардош устунлигининг потенциал манбаи булиб, рахбар кадрларнинг бошкарувга доир ноёб кобилияти, билими ва хулк-атворини узида акс этиради, деб таърифлайди [1. 2019. 16(2). 138].

Компетенциялар, шахснинг юриш-туришини бахолашга оид билимлар мажмуи булиб, у оркали биз ташкилотни самарали ривожланиши йулида ходимнинг уз фаолиятини амалга оширишида кандай даражадаги муваффакиятларга эришаётганлигини аниклашимиз мумкин.

Компетенциялар, мавжудлиги одатда, шахс хулк-атворини улчовчи (индикаторлар ёрдамида) муайян холатлар оркали кайд килинади (яхши шаклланган хулк-атвор ва малакалар).

Купинча кундалик мулокотда биз "компетенция" ёки "билимдонлик" тушунчаларини тез-тез ишлатамиз. Айникса, "профессионал компетенция" тушунчаси купрок диккатни тортади. Лекин, баъзан инсонлар билан ишлаш борасида "коммуникатив компетенция" тушунчаси хам ишлатилади. Бу аслида узгалар билан тил топиша билиш, уз нуткини равон ва бир текисда тузиш оркали фикрларини бошкаларга етказа олиш каби мухим хусусиятлар билан богланади. Психология фанида, хусусан, унинг "Бошкарув психологияси" сохасида охирги пайтларда "ижтимоий-психологик компетенция"

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

феномени ажратилмокдаки, мохиятан у - коммуникатив компетенциядан кенгрок ва купкамровлирокдир.

Г.Миролюбова узининг "Менежерлар маданий компетенция компетенцияларининг ривожланиши" (2005) деб номланган укув-услубий кулланмасида бошкарувчининг таянч компетенциялари хусусида замонавий, илмий жихатдан асосланган катор фикр-мулохазаларини таъкидлаб утади. Шу боис хам, даъвогарнинг лавозимга лойиклик мезонлари хусусида гап кетганда, мутахассислар олдида бошкарувчи шахсига хос куйидаги таянч компетенцияларни аниклаш ёки урганиш масаласи кундаланг туради:

[1] Профессионал компетенция - бу узи бошкараётган соха фаолиятини мукаммал даражада йулга куйиш учун ташкилот миссиясини аниклаштиришга хизмат килувчи мавжуд маълумот, билим хамда малакаларга эга булишликдир.

[2] Услубий компетенция - бу рахбарнинг билган нарсалари, шахсий малака ва куникмалари, турли лойихалар хусусидаги маълумотлар хамда топширикларни тез, тугри ва тушунарли (оператив) тарзда ходимларга етказа олиш кобилияти.

[3] Ижтимоий-психологик компетенция - бу шахснинг ижтимоий-психологик ходисалар хамда муомала конуниятлари, узгаларни билиш, тугри идрок килиш, дилидагини англаш ва шу асосда узаро хамкорликни ташкил килиш борасидаги саводхонлигидир.

"Амалий ижтимоий психология" (1998) китобининг муаллифлари ижтимоий-психологик компетенциянинг 3 та асосий таркибий кисмларини ажратиб курсатишади:

(а) коммуникатив компетенция;

(б) персептив компетенция;

(с) интерактив компетенция.

Агар диккат билан бу тизимга каралса, у Г.Андрееванинг уч тизимли мулокот тугрисидаги назарий карашларидан келиб чикканлигига гувох булишимиз мумкин (коммуникатив, персептив ва интерактив). Х,ар калай, бундай ёндашув психология фанидаги машхур купкиррали мулокот жараёнининг асосий сохаларини камраб олганлиги билан характерланади.

Хусусан, Узбекистонда хозирги кунда бу сохада хам тизимли ишлар амалга оширилмокда, албатта. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академиясида давлат фукаролик хизматчиларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, шунингдек, янги компетенцияларни ургатиш буйича малака ошириш курслари ва семинар-тренинглар олиб борилмокда.

Тадкикотчи Э.Г.Юдина асосий компетенциялар - бу менежерларнинг узлари тугридан - тугри идрок эта олмайдиган бошкарувга доир билимлар сифатида карайди. Шунингдек, бошкарув самарадорлигига таъсир этувчи омил каторига киради деб таъкидлайди. Юкоридаги фикрларга муносабат сифатида

шуни таъкидлаш лозимки, Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги томонидан давлат органлари ва ташкилотлари ходимлари учун мансаб погоналаридан кутарилишда мехнат фаолиятини ахлок-ирода сифатлари, иктидори ва куникмаларини объектив бахолаш ва малакасини ошириш (ilm.argos.uz) тизими жорий этилмокда. Лекин мазкур тизимдан фойдаланиш имконияти чекланганлиги, фойдаланувчиларни мотивацион рагбатлантириш тизими йуклиги, давлат хизматчиларини уз устида ишлаши, бошкарув компетенцияларини ривожлантириб боришга харакат килишлари юкори даражада эмас.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Давлат фукаролик хизматчиларининг бошкарув салохиятини юксалтириш назарияси ва амалиёти масаллари ФААкназарова, Л.П.Aрской, Н.М.Бережнова, В.A.Дятлова, М.В.Грачева, Ф. И.Гайнуллинова, A.Гаращенко, Т. И.Демченко, A.П.Егоршина, П.В.Журавлева, Э.М.Короткова, В.В.Корнилова, М.И.Магуры, A.П.Проxорова, В.В.Травина, Ф.Е.Удалова асарларида тадкик этилган. Уларда асосан рахбар кадрларнинг касбий ва бошкарув компетенцияларини ривожлантириш, жамиятда содир булаётган узгаришларга мувофик тарздаги фаолият мезонлари ва уларни кай тарзда амалга ошириш механизмлари урганилган.

Бошкарув сохасида тадкикот олиб борган М.И.Магуры бошкарув компетенцияларининг рахбар кадрлар профессионаллигини белигилайдиган асосий омил сифатида карайди. Бошкарув компетенциялари моделларини тахлил килиб, хар соха учун зарур булган бошкарув компетенциялари руйхатини шакллантиради [2. 2010 №5]. Кадрлар компетенциясини урганишнинг назарий ва услубий асослари К.Aдамса, Р. Бояциса, К. Вудрафа, Р. Дрейкли, В.Дулевича, Л. Зийала, М.Лоузи, Э.М.Короткова, Д. Маккеланда, Б.З. Миль-нера, К.Молони, В.Г.Смирнова, A.Фарнэма, A.Уайта каби олиммлар тадкикот ишларида уз ифодасини топган.

Узбекистонда хам борада катор тадкикотлар амалга оширилмокда, жумладан Узбекистон Бош прокуратураси академияси ходими И.Махмудов томонидан "бошкарув профессионализми" буйича тадкикотлар олиб борилиб, бошкарув компетенциялари рахбар профессионализмини ифодалаш бирлиги сифатида каралади. Мазкур йуналишда ю.ф.д. О.Махкамов томомнидан Узбекистон Республикасида кадрлар сиёсати ва давлат фукаролик хизматининг узига хос хусусиятлари тадкик этилган [3. Issue -1, №02 (2020) / ISSN 21B1- 1415]. Лекин, хозирги глобал пандемия шароитида рахбар кадрларда зарур булган бошкарув компетенцияларни: бошкарув фаолиятига доир катта хажмдаги ахборотлар билан ишлаш (Big data), бошкарув фаолиятини ракамлаштириш (digital management), бошкарув фаолиятигадоир вокеа, жараён, ходисани бир неча йил олдинга назар ташлаган холда келажакдаги холатини куздан кечириш, прогнозлаштириш (Foresight), бошкарув фаолиятидаги тизимли муаммоларни тахлил килиш (Systems analysis), танкидий тахлил килиш (Systems analysis) ва ноаниклик шароитида оптимал карорлар кабул килиш (Decision-making) куникма вамалакаларни узлаштириш даражаси пастлигича колмокда.

Тарихчи, сиёсатшунос олим A.Фарнэм компетенцияларни шакллантириш муаммоси сиёсий фан нуктаи назардан сайлов ва референдумларда, социологик тадкикотлар жараёнда, яъни халк билан мулокот жараёнида, иктисодиёт нуктаи назардан бозор муносабатларини амалга ошириш, ишлаб чикаришни бошкариш жараёнида купрок намоён булаётганлигини таъкидлайди. Буни муаллиф куйидаги жихатлар билан изохлайди:

- бошкарув кадрларини тайёрлаш сифатини ошириш, уларни мураккаб профессионал, ижтимоий ва технологик ечимларга тайёрлаш буйича куникмаларини шакллантириш; - хар хил ёшдаги

рахбарлар учун энг макбул укитиш тизимини ишлаб чикиш [4. 2014 №1 14.10.2021]. Сиёсатшунос олим Д. Эрназаров хозирги глобаллашув жараёнида рахбар кадрларда сиёсий компетенцияларни ютуклиги, гоявий-мафкуравий курашларда рахбарнинг баркарор фаолиятини таъминлайди деган фикрни илгари суради [5. https://tsue.scienceweb.uz/index.php/archive/article/view/256]. Назаримизда

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

мамалакатимизда булаётган сайлов жараёнларида рахбарда нафакат бошкарув компетенция балки сиёсий компетенциялар (сиёсий хушёрлик, сиёсий огохлик, сиёсий манфаатларни англаш, сиёсий ташаббус ва хаказо)ни билиши мухим ахамият касб этади.

Ресурс концепциясининг асосчиси Мичиган Университетининг Бизнес Олий мактаби профессори Б. Вернерфелт эди, у 1984 йилда "Фирманинг ресурслар талкини" маколасини эълон килган ва у ерда ракобатбардошликнинг хакикий омиллари айнан фирма ресурслари. Бирок, илмий ёндашувга илмий ва ишбилармон доираларга булган кизикиш юксалишини 1990 йилда К.Прахалада ва Г.Хамела "Корпорациянинг асосий компетенциялари", бу фирма концепциясининг афзалликларини бизнес булинмалари портфели сифатида эмас, балки компетенциялар портфели сифатида тушунтириб беради.

Хорижий олимларнинг "компетенция" гадоир илмий карашлари [5. 2011. -

57 с]

Муаллифлар «Компетенция» тушунчасининг мазмуни

Р. Боятцис — шахснинг мотивлари, хусусиятлари, куникмалари, ижтимоий роли ва билими каби хусусиятлар мажмуи

Г.Каннак, Я.Кибанов - киска вакт ичида куриб чикилган, ушбу ташкилот ходимларига тегишли булган билим, куникмаларнинг окилона комбинацияси

М.Бомензат - ходимлар уртасидаги билим, куникма ва мулокот усуллари мажмуи

Н.Т.Бунимович - маълум бир сохадаги билим ва тажриба; кимнидир алохида хабардор киладиган саволлар доираси

Хорижий илмий тадкикотларда бошкарув компетенцияси тушунчаси фанлараро ёндашув асосида урганилади. Шунинг учун бошкарув компетенциясини ёритишда масаланинг ижтимоий-сиёсий, психологик, юридик ва менежмент фани конуниятлари асосида тахлил килишга зарурият тугилади. Бу борада купгина сиёсатшунос олимлар рахбарнинг бошкарув компетенцияларини бахолашнинг самарадорликнинг мухим курсаткичлари (KPI) билан боглайди, асли бу нотугри ёндашув, самарадорликнинг мухим курсаткичлари (KPI) асосида рахбар кадрларнинг асосан мехнат фаолияти бахоланади. Рахбар кадрларнинг бошкарув комптенциялари бу - рахбарнинг бошкарув салохияти, унинг кобилияти ва бошкарув сохасидаги билими ва малкасида уз ифодасини топади.

Замонавий ахборот жамиятининг билимга асосланган энг мухим кадриятлари бу рахбаркадрларнинг касбий ва бошкарув компетенцияларини ривожлантириш, жамиятда буладиган узгаришларга мос тарзда амалга ошириш тенденцияси кузатилади. Яъни, Т.Дюран компетенциянинг учта асосий шакли ёки уч улчовини таклиф килади: билим, ноу-хау ва муносабатлар. Унинг фикрича, бошкарув компетенциялари - билим, малака, куникма, тажриба, масъулият ва ташаббуслардан иборат булиши керак, дейди.

Президентимиз Ш.Мирзиёев "кадрлар салохиятига, уларни халк билан ишлай олиш кобилиятига алохида эътибор каратиб, янгича фикрлайдиган, инновацион билим ва тафаккургаэга булган, хорижий мамлакатларда таълим олган ёш, иктидорли кадрларни давлат бошкаруви органларига, корхона ва ташкилотларга, таълим муассасаларига рахбар этиб тайинлаш масаласини давлат сиёсати даражасига кутарди. Чунки, шиддат билан узгариб бораётган замон, давр талаби бошкарув кадрларининг жамият ижтимоий-сиёсий хаётидаги урни ва ролига мутлак бошкача талабларни куйди. Айникса, бугунги кунда дунёда юз бераётган иктисодий-ижтимоий, экологик, диний ва этник муаммолар

NOVEMBER 17 INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

nnoQ IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

каторига коронавирус пандемиясининг кириб келиши нафакат инсонлар соглигини саклаш, шунингдек, уларни пандемия шароитида ишлаши, оиласини бокиш муаммолари хам давлат, жамият олдида яна бир муаммо сифатида кундаланг куйилди" Thttps://uza.uz/uz/l.

Европанинг бир катор давлатларида ва А^Шда бошкарув кадрлар компетентлиги юксалишининг назарий-концептуал асосларини такомиллаштириш буйича катта назарий ва амалий тажрибалар тупланган. Хусусан, Д.Девис, Д.Уоррен, Д.Веттен, К.Камерон ва Г.Минсберг каби олимларнинг тадкикотлари тахлили бизга бир катор мухим янгиликларни яратишимизга туртки берди. Яъни Европа мамлакатларида бошкарув кадрлари компетенцияларини юксалтиришда куйидаги тенденцияларга эътибор каратилган:

□ рахбар кадрларнинг узгарувчан ролни кайта куриб чикиш ва менежерларнинг таълимдаги масъулиятини ошириш;

рахбар кадрларнинг касбий ва бошкарув компетенцияларни мунтазам бахолаб бориш оркали уларни малака ва куникмаларини ошириш;

□ етакчи кадрлар захирасини яратиш буйича назарий жихатдан асосланган ва амалда синовдан утган тизимларни киёсий урганиб бориш (benchmarking);

- рахбар кадрларни укитиш ва малакасини ошириш эмпирик маълумотлар ватадкикотларга асосланган;

- укув машгулотларида инновацион усуллар, воситалар, замонавий ахборот ваинтерактив технологиялар ва имкониятларни тулик ва хар томонлама фойдаланиш;

- семинар тренингларда замонавий рахбарнинг профессионал жихатдан мухимкомпетенцияларини шакллантиришга эътибор кабилар.

Тадкикотлар асосида хулоса килиш мумкинки, хар бир соха учун алохида компетенциялар кластери ва моделини ишлаб чикиш лозим. мисол учун олий таълим тизимида Олий таълим тизими педагог ва рахбар кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг битирувсини оширишни ташкил этиш Бош илмий - методик маркази томонидан утиладиган хар бир йуналиш тингловчилари учун алохида компетенциялар руйхатини шакллантириш лозим (1-жадвал).

Компет енция Кутилаётган натижа Махсус курслар, модуллар, интерактив технологиялар номи

Муаммоларн и хал килиш ва карор кабул килиш Уз ваколатлари доирасида бошкарув карорларини кабул килиш кобилиятидаги сифат узгаришлари, сифат учун жавобгарликнинг намоён булиши ва кабул килинган карорларнинг уз вактида бажарилиши Умумий касбий фанлар: "Таълим сохасидаги менежмент", "Таълим маркетинги". Махсус курс -"Бошкарув карорлари". Семинар машгулоти - "Бошкарув учлиги: режалаштириш, ваколатларни узатиш, карор кабул килиш"

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Ахборотни тахлил килиш, тизимли ёндашув (стратегик фикрлаш) Ахборот билан ишлаш, ишда тизимли ёндашувдан фойдаланиш куникмалари шаклланди; тизимли равишда уйлаш; услубий хужжатларниишлаб чикиш Муаммо-таулил семинарлари: «Таълим муассасасида иш юритиш ишларини ташкил этиш», «Таълим муассасасидаги ахборот технологиялари», «Таълим муассасасида инновацияларни бошкариш», «Таълимнинг инновацион жараёнларини ривожлантиришнинг асосий тендентсиялари ва стратегиялари»

Самарали алока ва жамоа билан ишлаш Умумий максадларга эришиш, алока ва алока тизимини урнатиш, баркарор иш муносабатларини урнатиш учун хамкорлик мухитини саклаш кобилияти даги сифат узгаришлари Умумий касбий фанлар: "Ишбилармонлик ало каси","ижтимоий психология". Махсус курс - "Узаро таъсир психологиясининг асослари". Алоца буйича тренинг "Жамоада ишлаш кобилияти" Тренинг - "Узини самарали такдим эта олиш". "Нотиклик махорати "

Ташкилий ва корпоратив маданиятни бошкариш Ишбилармонлик алокалари сохасидашаклланган куникмалар Махсус курслар: "Таълим муассасаларини бошкариш асослари", «Таълим муассасаларини бошкариш усуллари», «Таълим муассасасида ходимларни бошкариш». Семинар-тренинг -"мулокотнинг интерактив томони:узаро таъсир турлари"

Стратегик режалаштири шга Таълим ташкилотини бошкариш сохасидаги тизимлаштирилган билимлар, таркибий бирлик, стратегикрежалаштириш Махсус курслар: "Таълим тизимларини лойихалаш", "Таълим технологиялари"

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Натижа учун жавобгарлик Ижрочилар уртасида асосий ваколатларни таксимлаш, натижага йуналтирилган бошкарув Семинар-тренинг -"Кадрлар фаолиятини назорат килиш вабахолаш"

Етакчили к кобилияти лидерлик кобилиятини намоён були, ташаббускорли вашижоат Алоцаурнатишбуйича тренинг - Бошкарув махорати"

Уз узини бахолаш, танкидий фикрлаш уз узини ривожлантириш, уз узини танкидий бахолаш, уз устида ишлаш Индивидуал консультациялар

Стрессга чидамли лик низоли вазиятларда оптимал карорлар кабул килиш, низоларни хал кила олиш Тренинг "Эмоционал баркарорлик"

Дунё тажрибасига эътибор каратилса, масалан, давлат хизмати сифатини ошириш максадида Малайзия давлати 2002-йилдан компетенцияларга асосланган давлат хизматчиларини тайёрлаш тажрибасига утган. Давлат хизматида танлов ва ишга кабул килиш, малака ошириш ва ривожлантириш, касбни ривожлантириш, ишлашни такомиллаштириш ва такдирлаш жараёнида компетенциялар бахолаб борилади.

Бугунги замон талаблари ва мамлакатни ривожлантириш шартларига мос равишда давлат бошкаруви тизими самарадорлигини оширишнинг жихатларидан бири давлат бошкаруви кадрларининг профессионаллиги ва компетентлиги хисобланади. Давлат хизматчилари узулуксиз, мунтазам равишда ижодий, шахсий ва касбий билим, салохиятларини ошириб бориши шарт эканлиги мустахкамлаб куйилган. Бунда давлат хизматчиларининг узлуксиз ривожланиб боришини амалга ошириш учун давлат хизмати тизимига уларнинг касбий ва компетенцияларини ошириш учун мотивациялаштирувчи янгича ёндашувларни жорий этиш назарда тутилган.

Дунё таржрибасида давлат бошкарув органлари фаолиятини урганиш шундан далолат берадики, давлат фукаролик хизматини ривожлантириш буйича махсус дастур асосида ишлаб чикилган худудий (махаллий) дастурлар бошкарув кадрлари ва давлат хизматчиларининг касбий салохияти ва компетенцияларини ривожланишини ташкил этиш ва амалга ошириш учун хизмат килади. Лекин купгина МДХ, давлатларида бошкарув рахбар кадрлар ва давлат хизматчиларининг касбий салохияти ва компетенциялари ривожланишини бошкариш буйича айнан бирор бир ваколатли давлат органи ёки ташкилот алохида мазкур вазифа билан шугулланмайди.

Узбекистонда бу борада дастлабки кадамлар ташланди, яъни бундай фаолият билан Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги шугилланиб келмокда ва ушбу агентлик томонидан талай ташкилий ишлар амалга оширилмокда.

Хулоса

Хулоса килиб айтганда, бошкарув кадрлар компетентлиги юксалишининг назарий- концептуал асосларини такомиллаштиришда давлатнинг рахбар кадрлар тайёрлаш сиёсати вадунёда кечаётган тенденцияларни хисобга олиш максадга мувофик. Бир пайтнинг узида кадрларнинг профессионал сифатида шахсий ривожланишини

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

бахолаш, салохият ва компетенцияларининг усиши мувофикллаштириш мурраккаб жараён. Шунинг учун мазкур сохада тизимли ислохотларни амалга ошириш керак.

Бизнингча бугунги кунда давлат бошкарувини инновацион ривожлантириш учун рахбар кадрларда куйидаги компетенцияларни юксалтириш зарур:

• самарали мулокот кила олиши;

• стратегик фикрлаш кобилиятига эга булиши;

• ноаник вазиятларда харакат килиш кобилияти мужассам булмоги;

• ижодкорлик махоратининг мавжудлиги;

• ишнинг якуний натижасига эътибор карата олиши кабилар.

Умуман, бугунги кунда бошкарув кадрларининг компетентлигига куйилаётган талабларнинг ортиши, улар фаолияти самарадорлигини объектив бахолашнинг зарурияти ва колаверса касбий усишнинг узлуксизлигини таъминлаш бошкарув кадрларининг мехнат самарадорлигини бахолаш буйича Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академиясида ташкил этилган "Assessment Centre''-бахолаш марказига булган талаб ортмокда. Бунда давлат хизматчиларининг ваколатлари ва компетенцияларинибахолашда кайси мезонларни танлаш кераклигини аниклаш, иш самарадорлигининг максади ва индикаторларини белгилаш лозим булади.

REFERENCES

1. Zaslavskaya O.Yu. RUDN Journal of Informatization in Education, 2019, 16(2), 138—14

2. Камалетдинова А. Б. Управленческие компетенции руководителя как фактор создания конкурентного преимущества организации//Электронный журнал

3. «Психологическая наука и образование» www.psyedu.ru / ISSN: 2074-5885 / E-mail:psyedu@mgppu.ru 2010, № 5

4. Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Issue -1,

5. №02 (2020) / ISSN 2181-1415 Пузанова Жанна Васильевна, Корнаухова Юлия Сергеевна Компетентностный подход в образовательной и управленческой практике: модели компетенций // Вестник РУДН. Серия: Социология. 2014. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/kompetentnostnyy- podhod-v-obrazovatelnoy-i-upravlencheskoy-praktike-modeli-kompetentsiy (дата обращения: 14.10.2021).

6. https://tsue.scienceweb.uz/index.php/archive/article/view/256

7. Ксенофонтова Х.З. Компетенции управленческого персонала: теория и методология развития: Монография. - М.: Креативная экономика, 2011. - 54

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.