Научная статья на тему 'УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ ЎҚУВ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ДИРЕКТОР ЎРИНБОСАРЛАРИ МИДИЭРГОНОМИК МАДАНИЯТИ'

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ ЎҚУВ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ДИРЕКТОР ЎРИНБОСАРЛАРИ МИДИЭРГОНОМИК МАДАНИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
128
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эргономик ёндашув / мидиэргономик маданият / эргономик таълим муҳити / технологик тизим / эргономический подход / эргономическая культура / эргономическая образовательная среда / технологическая система

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдуллаев Сафибулло Хабибуллаевич, Эралиев Халимжон Алимбекович

Умумтаълим мактаби ўқув ишлари бўйича директор ўринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш ва ҳозирги замон мактаб раҳбарининг мидиэргономик маданиятини ривожлантиришда эргономик билим, кўникма ва малакаларнинг долзарблиги асосланган. Ўқув ишлари бўйича директор ўринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш жараёни мазмуни ва амалга ошириш технологик тизими таркибига кирувчи компонентларни тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МИДИЭРГОНОМИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА ЗАМЕСТИТЕЛЕЙ ДИРЕКТОРОВ ПО УЧЕБНОЙ РАБОТЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ

Развитие мидиэргономической культуры заместителей директоров по учебной работе общеобразовательной школы и развитие мидиэргономической культуры современного руководителя школы основано на потребности в эргономических знаниях, умениях и квалификациях. Представлено содержание процесса развития мидиргономической культуры заместителей директора по учебной работе и компоненты, входящие в технологическую систему внедрения.

Текст научной работы на тему «УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ ЎҚУВ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ДИРЕКТОР ЎРИНБОСАРЛАРИ МИДИЭРГОНОМИК МАДАНИЯТИ»

Абдуллаев Сафибулло Хабибуллаевич,

Наманган давлат университети технологик таълим кафедраси профессори вазифасини бажарувчиси, педагогика фанлари доктори ^с)

Эралиев Халимжон Алимбекович,

Наманган вилояти педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий маркази укув ва методик ишлар буйича директор уринбосари

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ ДУВ ИШЛАРИ БУЙИЧА ДИРЕКТОР УРИНБОСАРЛАРИ МИДИЭРГОНОМИК МАДАНИЯТИ

УДК: 378:046.4 DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_3_7

АБДУЛЛАЕВ С.Х., ЭРАЛИЕВ Х.А. УМУМТАЪЛИМ МАКТАБИ УК,УВ ИШЛАРИ БУЙИЧА ДИРЕКТОР УРИНБОСАРЛАРИ МИДИЭРГОНОМИК МАДАНИЯТИ

Умумтаълим мактаби укув ишлари буйича директор уринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш ва х,озирги замон мактаб рах,барининг мидиэргономик мадания-тини ривожлантиришда эргономик билим, куникма ва малакаларнинг долзарблиги асосланган. Укув ишлари буйича директор уринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш жараёни мазмуни ва амалга ошириш технологик тизими таркибига кирувчи компонент-ларни такдим этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: эргономик ёндашув, мидиэргономик маданият, эргономик таълим мух,ити, технологик тизим.

АБДУЛЛАЕВ С.Х., ЭРАЛИЕВ Х.А. МИДИЭРГОНОМИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА ЗАМЕСТИТЕЛЕЙ ДИРЕКТОРОВ ПО УЧЕБНОЙ РАБОТЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ

Развитие мидиэргономической культуры заместителей директоров по учебной работе общеобразовательной школы и развитие мидиэргономической культуры современного руководителя школы основано на потребности в эргономических знаниях, умениях и квалификациях. Представлено содержание процесса развития мидиргономической культуры заместителей директора по учебной работе и компоненты, входящие в технологическую систему внедрения.

Ключевые слова и понятия: эргономический подход, эргономическая культура, эргономическая образовательная среда, технологическая система.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

ABDULLAEV S.KH., ERALIEV KH.A. MIDIERGONOMIC CULTURE OF DEPUTY DIRECTORS FOR EDUCATIONAL wORK OF COMPREHENSIVE schools

The development of the mid-ergonomic culture of deputy directors for educational work of a general education school and the development of the mid-ergonomic culture of a modern school leader is based on the need for ergonomic knowledge, skills and qualifications. The content of the process of development of the midirgonomic culture of deputy directors for academic work and the components included in the technological implementation system are presented.

Key words and concepts: ergonomic approach, ergonomic culture, ergonomic educational environment, technological system.

Кириш. Мамлакатимизда ижтимоий-иктисодий ривожланишлар билан бир каторда, таълимни модернизация килиш йуналишида кенг камровли ишлар амалга оширилмокда. Кадрлар тайёрлаш сох,асидаги давлат сиёсати инсонни интеллектуал ва маънавий-ахлокий жих,атдан тарбиялаш билан узвий боFлик булган узлуксиз таъ-лим тизими оркали х,ар томонлама барка-мол шахсни шакллантиришни назарда тут-ган х,олда педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказининг асосий вазифа-лари сифатида тингловчиларнинг укув фан-лари, фан модуллари ва блоклари буйича мунтазам билим олишларини, уларда билим узлаштириш эх,тиёжини, асосий укув-илмий ва умуммаданий билимларни, миллий ва умум-башарий кадриятларга асосланган маънавий-ахлокий фазилатларни, касбий ривожланиш-ларини, ижодий фикрлаш ва атроф-мух,итга онгли муносабатда булишни белгилаб берди.

Мавзунинг долзарблиги укув ишлари буйича директор уринбосарларининг миди-эргономик маданиятини ривожлантиришдаги тажрибаларнинг етарли урганилмаганлиги, таълим мух,итининг таълим олувчиларда маънавий-ахлокий узгаришларга олиб кели-шининг х,амда укув ишлари буйича директор уринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантиришнинг етарли даражада урганилмаганлиги билан белгиланди.

Тадцицотнинг мацсади умумтаълим мактаблари укув ишлари буйича директор уринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш жараёнини урганиш асосида мидиэргономик маданиятни ривож-лантиришни ташкил этиш буйича амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Мавзу буйича илмий изланишлар-нинг цисцача та^лили. Маданиятни ривож-

лантиришга оид фалсафий, ижтимоий-антропологик масалалар А.Бегматов, М.Каххарова, А.Маврулов, Ж.Туленов, Г.Туленова, Э.Юсупов, О^айбуллаевлар томо-нидан тадкик этилган. Психолог олимлар-дан М.Давлетшин, В.Каримова, А.Леонтьев, А.Маслоу, З.Нишонова, Л.Рубинштейн, Н.Сафаев, Э^озиев кабилар томонидан муам-монинг психологик жих,атлари урганилган.

Маданиятни ривожлантиришга оид ижтимоий-педагогик, антропологик ва акмеологик масалалар юзасидан Б.Адизов, Р.Джураев, О.Жамолиддинова, У.Мах,камов, Ш.Мардонов, О.Мусурмонова, Н.Ортиков, Б.Рахимов, Д.Рузиева, З.Т.Солиева, Д.Шарипова, Ш.Шарипов, Ш.Шодмонова, Н.Эгамбердиева, М.Куроновлар илмий изла-нишлар олиб боришган.

Касбий педагогик маданиятини ривожлантириш муаммоси билан боFликликда турли сох,а олимлари томонидан илмий изланишлар олиб борилган булсада, глобаллашув шаро-итида умумтаълим мактаблари укув ишлари буйича директор уринбосарларининг мидиэргономик маданиятини ривожлантириш маса-ласи тадкик этилмаган.

Мацоланинг илмий мо^ияти шундан ибо-ратки, олимларимиз томонидан таълим жара-ёнига эргономик ёндашув ва укув ишлари буйича директор уринбосарлари фаолиятига х,амда мидиэргономик маданиятнинг таълим муассасаларидаги таълим жараёнига булган таъсири етарли урганилмаган.

Тадцицотнинг объекти сифатида малака ошириш муассасаларидаги таълим жараёни танланди.

Тадцицотда цулланилган усуллар: тизим-лилик, киёсий-мантикий тах,лил, эмпирик кузатув ва анкета суровномалари натижала-ридан фойдаланилди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

Асосий цисм. Таълим сохасидаги давлат сиёсатининг асосий принциплари, давлат таълим стандартлари, давлат таълим талаблари ва укув дастурлари асосида таълим-тарбия бериш, аник максад хамда ижтимоий-тарихий тажриба асосида ёш авлодни х,ар томонлама камол топтиришдир. Тарбияланувчиларнинг онги, хулк-атвори ва дунёкарашини ривож-лантиришга йуналтирилган тизимли жара-ёнда муайян лойиха асосида ташкил этилади-ган, аник максадга эришишга йуналтирилган, таълим натижасини кафолатлайдиган педаго-гик жараён ташкил этиш укув ишлари буйича директор уринбосарларидан мидиэргономика буйича билим, куникма ва малакаларга асос-ланган маданиятни талаб этади.

Дарс машFулотларининг интернет ва ахборот-коммуникация технологияла-

ридан фойдаланилган холда масофадан туриб амалга ошириш, муайян лойиха асосида ташкил этиш, аник максадга эришишга йуналтирилган, таълим натижасини кафолатлайдиган педагогик жараёнларда энг сама-рали методлардан фойдаланиш, таълим ва тарбия технологияларини танлаш хамда дарс жараёнларини ташкил этиш самарадорлигини мидиэргономик маданият таъминлайди.

Таълим мазмунини белгилаш тамойиллари ва мезонларига риоя этган холда укув мате-риалларини танлаш ва тизимлаштириш, таълим муассасаси укув моддий базаси ва таълим воситаларига куйиладиган эргономик талабларни хисобга олиш укув материалла-рини самарали моделлаштириш имкониятини беради1. Натижада, яхлит педагогик жара-ённинг умумий конун, конуният ва тамой-илларига амал килган холда таълим-тарбия жараёнида гносеологик, ташкилий, психологик, дидактик, социологик ва кибернетик конуниятларининг уЙFунлигига эришилади.

Таълим-тарбия жараёни таркибий кисмларининг узаро алокадорлиги ва уму-мийлигини хисобга олиб таълим-тарбия жараёнини ташкил этишнинг асосий ва ёрдамчи шаклларидан унумли фойдаланиш укувчиларни буш вактини самарали ташкил этиш ва утказиш укитувчиларнинг креа-

1 Абдуллаев С.Х. Укитувчиларнинг эргономик мадани-ятини ривожлантириш мух,итини ташкил этиш тизими ва технологияси // Замонавий таълим. Тошкент, 2021. 9-сон. Б.28- 36.

тив салохиятини хамда эргономик маданият-ларини ривожлантиришни такозо этади. Таълим муассасасида фаолият юритувчи укув ишлари буйича директор уринбосарларининг касбий малакаси, тегишли функционал вазифалари буйича иш тажрибалари, касб сохасига мувофиклиги, эгаллаб тур-ган лавозими буйича функционал вазифа-ларни билиши, ташаббускорлиги, ишга ижо-дий ёндашуви замонавий талаблар даража-сида булиши, хамда унинг холислик, ошкора-лик, шахсий ва касбий компетентлик, амалий тажриба, бошкарув махоратлари, масъулият-лилик, ташаббускорлик каби сифатлари билан бир каторда укув ишларини лойихалаш ва режалаштириш, укув мухити ва мехнат гигие-наси талабларига уз фаолиятида риоя килиш, интерфейс тармоFи дастурий махсулотларини лойихалаш уларнинг мидиэргономик мадани-ятлари даражасига боFлик булади.

Таълим муассасалари укув ишлари буйича директор уринбосарлари таълим ва тарбия самарадорлигини ошириш борасида мидиэргономика талабларига асосан окилона фаолият юритишлари, таълим муассасасининг хакикий эгаси булиш, бошкарувнинг барча жабхаларини мукаммал эгаллаш, уз лаво-зим вазифаларига нисбатан ута масъули-ятли булиш, таълим жараёни хавфсизлиги ва кулайлигини таъминлай олиш, укув ишларини лойихалаш ва режалаштириш, укув мухити ва мехнат гигиенаси талабларига уз фаолиятида тула риоя килиш сифатлари-нинг уларда мавжудлиги мухим ахамиятга эга. Шунингдек, укув ишлари буйича директор уринбосарларидан касбий компетентлиги, мидиэргономик маданият, ташаббускорлиги, шахсий сифатлари, бошкарув куникмалари ва тажрибаси, тизимли тахлил ва карор кабул килиш малакаси, лавозим вазифаларни, энг аввало, давлат сиёсати талабларидан келиб чиккан холда бажаришнинг макбул, самарали йулларини амалга ошириш талаб этилади.

Бугунги кун таълим тизимини модернизация килиниши, уни таркибий жихатдан кайта куриш, таълим, фан, техника ва технологи-янинг, иктисодиёт ва маданиятнинг жахон микёсидаги замонавий ютукларини хисобга олган холда таълим дастурларини узгартириб, янгилаб боришни кузда тутади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

ИлFор технологияларни кенг

узлаштирилиши, иктисодиётдаги ижо-бий узгаришлар, чет эл инвестиция-лари куламининг кенгайиши, тадбиркор-лик, кичик ва хусусий бизнесни ривожла-ниши, шунингдек, узлуксиз таълимни фан ва ишлаб чикариш билан интеграцияла-шуви, таълим олувчиларнинг кобилиятлари ва имкониятларига мувофик равишда таъ-лимга табакалаштирилган ёндашувни жорий этилиши таълим беришнинг илFор педагогик технологияларини, замонавий укув-услубий мажмуаларни яратилишини, педагогик жара-ёнларни ташкил этиш ва бошкариш тизи-мини мидиэргономика талабларига мувофик равишда такомиллаштиришга асос булмокда.

Бу уз навбатида, педагогларни янги методи-каларга ургатиш миллий маркази рахбарлари ва педагог ходимлари зиммасига умумий урта таълим муассасалари укув ишлари буйича директор уринбосарларинининг мидиэрго-номик маданиятини такомиллаштириш бора-сида таълим, фан, техника ва технологиялар ютукларини, илмий асосланган инновация-ларни татбик этган холда педагогик жараён-ларни мидиэрганомика талаблари асосида ташкил этиш ва бошкариш, шунингдек, педагогик жараёнларнинг самарадорлигини таъ-минлаш йуналишидаги мавжуд ноанъанавий муаммоларни ижобий х,ал этиш масалалари юзасидан янги вазифаларни юклайди.

Таълим мазмунини белгилаш тамой-иллари ва мезонларига риоя этган холда укув материалларини танлаш ва тизимлаш-тиришга доир замонавий ёндашувларни хисобга олиб, укув материалларини мидиэргономика талабларига мувофик модел-лаштириш, яхлит педагогик жараённинг умумий конун, конуният ва тамойилларига амал килган холда таълим-тарбия жараёнида гно-сеологик, ташкилий, психологик, дидактик, социологик ва кибернетик конуниятларнинг уЙFунлигига эришиш, шунингдек таълим-тарбия жараёни таркибий кисмларининг узаро алокадорлиги ва умумийлигини хисобга олиб таълим-тарбия жараёнини ташкил этиш-нинг асосий ва ёрдамчи шаклларидан унумли фойдаланиш, укитувчи ва укувчиларни буш вактини самарали ташкил этиш ва утказиш, креатив салохиятни, мидиэргономика буйича билим ва куникмаларни такомиллаштириш ва

ривожлантириш долзарб масалалар каторига киради.

Хозирги замон укитувчиси утган асрдаги укитувчидан тубдан фарк килади. Аввал-лари укитувчи учун синф хонаси, синф тах-таси ва бур, парталар, яъни укувчилар иш урни булиши кифоя эди. Хозирги замонда эса умумтаълим мактабларининг фаолиятини моддий техник базаси, таълим воситалари-нинг турли туман куринишларисиз тасаввур килиб булмайди. Ушбу моддий техник база ва таълим воситалар педагогик ва эргономик талаблар, меъёрий хужжатлар асосида ишлаб чикилиб амалиётга жорий этилган1.

Укувчи шахсининг камол топишига, муайян умумтаълим ва политехник билим, малака, куникмаларини такомиллаштиришга хиз-мат килиш учун таълим воситаларининг яроклилиги масаласи педагогик ва эргономик талаблар оркали белгиланади. Шунингдек, таълим воситаларига куйиладиган эргономик талаблар ушбу воситалардан фойдаланиш жараёнида намоён булувчи инсоннинг антропометрик, физиологик, психофизиоло-гик ва психологик хусусиятларини эътиборга олади.

Хорижлик олимлардан К.Бикше, Я.Гедровицс, Р.Смит, Л.Сидорчук укитувчи эргономик маданиятини тахлил килиб мак-табларнинг замонавий таълим шарои-тида, педагогик фаолият масъулияти ва таълим жараёнининг эргономик мухити асосида касбий фаолиятини такомиллаштириш максадга мувофиклигини курсатиб утганлар. Россия олимлари А.А.Белова, Е.В.Ворониной, Р.С.Гершунской, А.А.Криулиной, Л.П.Окулова, Н.А.Пугал, Е.С.Рапацевич, Е.В.Рябовой, Р.С.Сафина, С.Ф.Сергеева ва бошкаларнинг тадкикотларида таълимда эргономика муам-молари урганилган2.

Мамлакатимиз олий таълим тизимида талабалар касбий педагогик тайёргарликла-

1 Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги олий ва урта махсус таълими вазирлиги маданият ва спорт ишлари вазирлиги. Таълим муассасаларидаги мебель, укув-лаборатория асбоб-ускуналари, компьютер техникаси, спорт анжомлари ва бошка инвентар-лардан самарали фойдаланиш хамда уларни саклаш туFрисида йурикнома (кулланма). Тошкент - 2010..

2 Окулова Л.П. Педагогическая эргономика: монография. - М. Ижевск: Институт компьютерных исследований, 2011. - 200 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

рини такомиллаштириш муаммолари буйича: С.Х.Абдуллаев, О.С.Абдуллаева, С.Р.Волкова, Л.В.Голиш, Р.Х.Джураев, Б.Р.Джураева, З.К.Исмоилова, Г.Х.Ибрагимова, П.Т.Магзумов, К.Ж.Мирсаидов, Н.А.Муслимов, С.Т.Тургунов, А.Р.Ходжабаев, Э.Т.Чорыев, Р.К.Чориев1; ук,ув жараёнида замонавий педагогик тех-нологиялардан фойдаланиш самарадарлиги муаммолари ечимини топиш йуналишида: Н.Н.Азизходжаева, Л.В.Голиш, Б.С.Нуритдинов2 ва бошкалар томонидан илмий тадкикотлар олиб борилган.

Шундай булишига карамасдан миди-эргономика ва унинг укув ишлари буйича директор уринбосарлари фаолиятидаги урни деярли урганилмаган, фикримизча бунинг асосий сабабларидан бири директор уринбосарларига мидиэргономик тайёр-гарлик берилмаслигидир. Шунинг учун укув ишлари буйича директор уринбосарлари мидиэргономик маданиятини такомиллаштириш зарурияти долзарб муаммо булиб, бу муаммони ечимини топиш эса педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказ-ларида тингловчиларга мидиэргономика мав-зулари оркали эргономик тайёргарлик бериш максадга мувофик булади.

Укув ишлари буйича директор уринбосарларида касбий фаоллик - таълим-нинг меъёрий-х,укукий хужжатлари, бошкарув мах,орати, мидиэргономика асосларини, иш юритиш тизими, таълим жараёнида ва бошкарувда ахборот-коммуникация техно-логияларини жорий этиш, касбий компетент-лиги, чет тилларини билишда ифодаланади.

Касбий фаоллик даражаси - касбий малака даражаси, тегишли функционал вазифа-лар буйича иш тажрибаси, касб сох,асига мувофиклиги, эгаллаб турган лавозими буйича функционал вазифаларни билиши, ташаббускорлиги, ишга ижодий ёндашув даражаси, холислик, ошкоралик, шахсий ва

1 Абдуллаев С.Х. Технологик таълим укитувчиларининг эргономик компетентлиги // Монография. - GlobeEdit is a trademark of Dodo Books Indian Ocean Ltd., member of the OmniScriptum S.R.L Publishing group str. A. Russo 15, of. 61, Chisinau-2068, Republik of Moldova Europe Printed at: see last page, 2022, ISBN:978-620-2-48669-9.

2 Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство/учебное пособие для магистратуры всех специальностей. - Т.: ТГПУ им. Низами, 2003. - 192 с.

касбий компетентлик даражалари, амалий тажрибаси, бошкарув мах,оратлари мавжуд-лиги, таълим воситалари ва моддий техник базасига куйиладиган махсус мидиэргономик талабларнинг билиши, касбий маданияти, масъулиятлилиги, жамоадаги мавкеи ва шу каби бир катор сифатлар оркали белгиланади.

Касбий компетентлик, мидиэргономик маданият, ташаббускорлик, шахсий педагогик сифатлар, укувчилар билим олиш жараёнла-рини бошкариш куникмалари ва тажрибаси, тизимли тах,лил ва карор кабул килиш мала-каси, лавозим вазифаларни, энг аввало, дав-лат сиёсати талабларидан келиб чиккан х,олда бажаришнинг макбул, самарали йулларини амалга ошириш кобилиятларининг рах,бар ва педагогларда мавжудлиги таълим муассасаси фаолияти самарадорлигига ижобий таъси-рини курсатади.

Мидиэргономик маданият - бу умумлаш-тирилган фаолият булиб, таълим муассасаси укув ишлари буйича директор уринбосари фаолиятида ижобий натижаларга эришиш, педагогик жараёнларни ривожлантиришга йуналтирилган таълим муассасаси ички фао-лиятининг максадини тизимли режалашти-ришда укув ишларини лойих,алаш ва режа-лаштириш, укув мух,ити ва мех,нат гигие-наси талабларига уз фаолиятида риоя килиш, интерфейс тармоFи дастурий мах,сулотларини лойи^алаш ва амалга оширишида зарур х,исобланади.

Натижалар ва амалий мисоллар. Уму-мий х,олда, педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказларида укув ишлари буйича директор уринбосарларининг миди-эргономик маданиятини такомиллаштиришга объектив ва субъектив омиллар сабаб булади. Объектив омилларга давлатнинг янги таълим сиёсати, таълим сох,асидаги фундамен-тал ва амалий тадкикотлар, педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказининг инновацион фаолият йуналишидаги тажриба-ларини келтиришимиз мумкин.

Субъектив омилларга ижтимоий-х,удудий эх,тиёж, педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий маркази таълим-тарбиявий фаолиятининг ривожланиш жараёни, тин-гловчиларнинг мидиэргономик билим, куникма ва малакаларга эх,тиёжи, илмий салох,иятининг ривожланиши, таълим муасса-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

саси салохиятининг усиши, таълим жараёнини ташкил этиш ва бошкарув хусусиятларининг узгариши мисол булади.

Хозирги кунда амалга оширилаётган замонавий ижтимоий-иктисодий ислохотлар бево-сита таълим тизимига уз таъсирини курсатади. Таълимни янгилаш уни демократлаштири-лиши, ижтимоийлашуви ва инсонпарвар-лашувини, укитувчи ва укувчиларнинг иш уринларига мослашувларига асосланган таълим жараёни хавфсизлиги ва кулайлигини таъминлаш ва амалга оширишини интегра-тив жараёнларни кучайтириш, таълимнинг ишлаб чикариш билан алокасини такомил-лаштиришни назарда тутади. Бу жараёнлар ижтимоий-маданий вазиятларнинг объектив узгаришлари билан боFлик холда, педагогик жараёнларни такомиллаштириш ва ривож-лантиришга таъсир курсатувчи асосий омил-лардан бири сифатида, мидиэрганомика тала-бларини узлаштирган, мидиэргономик мада-нияти ривожланган малакали мутахассисларга булган эхтиёжини белгилайди.

Таълим-тарбиянинг хилма-хил методла-рини, замонавий педагогик технологияларни окилона танлай олиш, ижодий ёндашув асо-сида метод ва технологияларнинг миллий менталитетга мослигини таъминлаш, мидиэргономика талаблари асосида педагогик жараёнларни ташкил этиш ва бошкаришда педа-гогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказларининг вазифалари, педагог-ходимларнинг мидиэргономик малакасини узлуксиз оширишга тизимли ёндашув, тин-гловчилар билан мидиэргономика буйича тажриба-синов ишларини ташкил этиш ва бошкариш, мидиэргономика тажриба-синов ишларини ташкил этиш ва бошкаришнинг назарий услубий асослари, тингловчилар гурухи фаолиятини эргономик талаблар асосида ташкил этиш ва бошкариш, тингловчилар касбий фаоллигини оширишда педа-гогларнинг вазифалари, педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказида тингловчилар мидиэргономик тайёргарлиги мазмуни, мидиэргономика талаблари буйича профессор-укитувчи ва ходимлар ресурсла-рини лойихалаш, таълим муассасасида укув ишларини лойихалаш ва режалаштириш, укув мухити ва мехнат гигиенаси талабларига уз

фаолиятида тула риоя килишга доир вазифа-ларни хал этиш зарур хисобланади.

Замонавий ижтимоий-иктисодий

ислохотлар, таълим тизимини такомиллаштириш йуналишида амалиётга татбик эти-лаётган янгиликлар "Малака ошириш жараёнида укув ишлари буйича директор уринбосарлари мидиэргономик мадания-тини такомиллаштириш"ни илмий назарий асосларини ишлаб чикишни талаб килмокда. Булар уз навбатида, таълим муассасаси рахбарлари ва укитувчилари педагогик жараёнларни мидиэргономик талаблар асосида ташкил этиш ва бошкариш йуналишидаги мавжуд зиддиятларни бартараф этиш, педагогик жараёнлар самарадорлигига таъсир курсатувчи омилларни аниклаш, мазкур жараён иштирокчилари фаолиятини такомиллаштириш йуналишларидаги карорларни кабул килишда мавжуд вазиятларни, субъект-ларнинг мойиллиги, эх,тиёжи ва кизикишини урганишлари зарурлигини такозо этади.

Хозирги кунда эса таълим муассасаларида педагогик жараёнларни такомиллаштириш ва ривожлантиришга таъсир курсатувчи асосий омиллардан бири сифатида мидиэрганомика талабларини узлаштирган, эргономик мада-нияти ривожланган малакали мутахассислар зарурлиги долзарб муаммо булиб колмокда.

Хулоса. Укув ишлари буйича директор уринбосарлари мидиэргономик маданиятини ташкил этувчи энг асосий етакчи омиллар укув ишларини лойихалаш ва режалаштириш, укув мухити ва мехнат гигиенаси талабларига уз фаолиятида тула риоя килиш сифат-ларининг уларда мавжудлигини таъминловчи билим, малака, фикрлаш ва йуналганлик хисобланади. Агар директор уринбосарида мидиэргономик маданият шаклланган булса, демак, у хозирги замон мактабларида таълим-тарбия жараёнлари объектларини (модел-лар; укув асбоблари ва жихозлари; тасвирли-овозли таълим воситалари; таълимнинг босма воситалари; дастгохлар, асбоб-ускуналар; хисоблаш техникаси воситалари; электрон мактаб дарсликлари; интерьер, укувчи ва укитувчи иш урни; ёритилганлик; хавфсиз ва кулай иситилганлик; мактаб мебели; фао-лиятни режалаштириш; дарс жадвали ва шу кабиларни лойихалаштириш) эргономик талаблар асосида ташкиллаштириш ва ушбу тала-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

бларга оFишмасдан амал килишни уз фаолия-тида амалиётга жорий эта олади, яъни:

1. Мактабда укувчилар шахсини камол топтиришда хавфсиз ва кулай иш уринлари ва таълим мухити шароитини яратади.

2. Укитувчининг уз иш урнида хавфсиз ва кулай таълим мухити шароитида узининг кас-бий вазифаларини самарали бажаради.

3. Саломатликни саклаш, техноло-гик ва укув ускуналар билан жихозланишга куйиладиган эргономик талабларга оFишмай амал килиши натижасида фан кабинетлари ва мактаб фаолиятини кулай ва хавфсиз шароит-ларда юритилишини таъминлайди.

4. Хар бир фан кабинетининг моддий техник базаси, таълимнинг техник воситалари ва жихозларидан фойдаланиш, укитувчи ва укувчиларнинг машFулотларни утказиш ва билим олиш жараёнларини хавфсиз ва кулай педагогик хамда мидиэргономик талаблар асосида ташкил этиш укув ишлари буйича директор уринбосаридан касбий фаоллик ва мидиэргономик маданиятни талаб этади.

Хулосаларга таянган холда, амалий таклифларни келтирамиз:

1. Педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказларида малака оши-раётган умумтаълим мактаблари укув ишлари буйича директор уринбосарларини мидиэргономик фаолиятга самарали тайёрлаш учун улар урганадиган укув модуллари тар-кибини педагогик эргономика асосидаги мидиэргономика мавзулари билан тулдириб машFулотларни ташкил этиш ва уларнинг мидиэргономик маданиятини тизимли тако-миллаштириб бориш зарур.

2. Педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий марказлари тингловчилари-нинг мидиэргономик маданиятини мунтазам ривожлантириб бориш(уларнинг касбий ком-петентлиги ва махоратини юксалиб боришига хизмат килади хамда хавфсиз ва кулай таълим мухитини яратиш, укувчининг кадр-киммати, унинг хаёти ва соFлиFини химоя килиш, сифатли таълим-тарбия жараёнларини ташкил этиш)ни таъминловчи махсус укув модуллари жорий этилиши, илмий-тадкикот ишлари олиб борилиши максадга мувофик булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Абдуллаев С.Х. Укитувчиларнинг эргономик маданиятини ривожлантириш мухитини ташкил этиш тизими ва технологияси // "Замонавий таълим" илммий-амалий оммабоп журнали. Тошкент, 2021. 9-сон. Б.28-36.

2. Абдуллаев С.Х. Технологик таълим укитувчиларининг эргономик компетентлиги // Монография. - GlobeEdit is a trademark of Dodo Books Indian Ocean Ltd., member of the OmniScriptum S.R.L Publishing group str. A. Russo 15, of. 61, Chisinau-2068, Republik of Moldova Europe Printed at: see last page, 2022, ISBN:978-620-2-48669-9.

3. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство/ учебное пособие для магистратуры всех специальностей. - Т.: ТГПУ им. Низами, 2003. - 192 с.

4. Окулова Л.П. Педагогическая эргономика: монография. - М. Ижевск: Институт компьютерных исследований, 2011. - 200 с.

5. Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги олий ва урта махсус таъ-лими вазирлиги маданият ва спорт ишлари вазирлиги. Таълим муассасаларидаги мебель, укув-лаборатория асбоб-ускуналари, компьютер техникаси, спорт анжомлари ва бошка инвентарлардан самарали фойдаланиш хамда уларни саклаш туFрисида йурикнома (кулланма). - Тошкент: 2010.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 3 (124)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.