Научная статья на тему 'ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШНИНГ МАЪНАВИЙ-АҲЛОҚИЙ АСОСЛАРИ'

ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШНИНГ МАЪНАВИЙ-АҲЛОҚИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
58
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқитиш / тил қоидалари / маънавий-аҳлоқий / нутқида / тил ўқитиш / тил ва тафаккур / тилнинг ривожи / бойиши / бошқа тиллар орасида тутгaн ўрни / миллий-маданий қадриятлар / ривожлантириш / жамиятни демократиялаш / ин¬сонпарварлаштириш тадбирлари. / Teaching / language rules / spiritual and moral / speech / language teaching / language and thinking / language development / enrichment / its place among other languages / national-cultural values / development / democratization of society / humanization activities.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — X. Xudayqulov, R. Ergasheva

Ушбу мақолада тилларни ўқитишнинг маънавий-аҳлоқий жиҳатларига тўхталиб, унда инсон нутқида, тил ўқитиш, тил ва тафаккур ўзаро ажралмас ва бир бутунлиги кўрсатилган. Миллатнинг фаолияти энг аввало унинг тилида намоён бўлади. Тилнинг ривожи, бойиши, бошқа тиллар орасида тутгaн ўрни, мавқеи шу тилда cўзлашyвчи аҳолининг умумий аҳволи-руҳиятига ва кўрсатаётган фаолияти мазмуни ва даражасига боғлиқ бўлади. Бунда тил ўқитишнинг фан-теxника революциясини, cанoат ривожи ва умуман жамият тараққиётини жадаллаштириш ишларини миллий-маданий қадриятларни кенг ривожлантириш, жамиятни демократиялаш ва ин-сонпарварлаштириш тадбирлари билан биргаликда қўшиб олиб бориш лозим эканлиги ва бу борада изчил ҳaмдa узоқни кўзловчи, истиқбол режалари ва қатьий давлат дастурлари зарурлиги тўғpисида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MORAL AND MORAL FOUNDATIONS OF LANGUAGE TEACHING

This article focuses on the spiritual and moral aspects of language teaching, it shows that in human speech, language teaching, language and thinking are mutually inseparable and integrated. The activity of a nation is first of all reflected in its language. The development, enrichment of a language, its place and position among other languages depends on the general state of mind of the population that speaks this language and the content and level of their activities. In this regard, it is necessary to combine the science and technology revolution of language teaching, the development of canoat and the development of society in general with the broad development of national and cultural values, democratization and humanization of society, and in this regard, a consistent and far-sighted, forward-looking plan and firm state. The opinions on the necessity of programs are expressed.

Текст научной работы на тему «ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШНИНГ МАЪНАВИЙ-АҲЛОҚИЙ АСОСЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТИЛЛАРНИ УЦИТИШНИНГ МАЪНАВИЙ-А^ЛОЦИЙ АСОСЛАРИ

Худайкулов Хол Жумаевич

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан Миллий унверситети "Педагогика ва умумий психология" кафедраси профессори, педагогика фанлари доктори

Эргашева Раъно Ах,адовна

Бухоро вилояти педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий маркази. "Тилларни уцитиш методикаси" кафедрасининг катта ук;итувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7271988 Аннотация. Ушбу мацолада тилларни уцитишнинг маънавий-а^лоций жщатларига тухталиб, унда инсон нутцида, тил уцитиш, тил ва тафаккур узаро ажралмас ва бир бутунлиги курсатилган. Миллатнинг фаолияти энг аввало унинг тилида намоён булади. Тилнинг ривожи, бойиши, бошца тиллар орасида тутган урни, мавцеи шу тилда сузлашувчи а^олининг умумий а^воли-рущятига ва курсатаётган фаолияти мазмуни ва даражасига боглиц булади. Бунда тил уцитишнинг фан-техника революциясини, саноат ривожи ва умуман жамият тарацциётини жадаллаштириш ишларини миллий-маданий цадриятларни кенг ривожлантириш, жамиятни демократиялаш ва ин-сонпарварлаштириш тадбирлари билан биргаликда цушиб олиб бориш лозим эканлиги ва бу борада изчил уамдаузоцни кузловчи, истицбол режалари ва цатьий давлат дастурлари зарурлиги тугрисида фикрлар баён этилган.

Калит сузлар: Уцитиш, тил цоидалари, маънавий-а^лоций, нутцида, тил уцитиш, тил ва тафаккур, тилнинг ривожи, бойиши, бошца тиллар орасида тутган урни, миллий-маданий цадриятлар, ривожлантириш, жамиятни демократиялаш, ин-сонпарварлаштириш тадбирлари.

ДУХОВНО-ЭТИЧЕСКАЯ ОСНОВА ОБУЧЕНИЯ ЯЗЫКАМ Аннотация. Данная статья посвящена духовно-нравственным аспектам обучения языку, показывает, что в человеческой речи обучение языку, язык и мышление взаимно неразделимы и интегрированы. Деятельность нации в первую очередь отражается в ее языке. Развитие, обогащение языка, его место и положение среди других языков зависят от общего настроения населения, говорящего на этом языке, содержания и уровня их деятельности. В связи с этим необходимо сочетать научно-техническую революцию преподавания языков, развитие каноата и развитие общества в целом с широким развитием национально-культурных ценностей, демократизацией и гуманизацией общества, и в связи с этим, последовательный и дальновидный, перспективный план и твердое состояние. Высказаны мнения о необходимости программ.

Ключевые слова: преподавание, языковые правила, духовно-нравственное, речь, обучение языку, язык и мышление, развитие языка, обогащение, его место среди других языков, национально-культурные ценности, развитие, демократизация общества, гуманизационная деятельность.

MORAL AND MORAL FOUNDATIONS OF LANGUAGE TEACHING Abstract. This article focuses on the spiritual and moral aspects of language teaching, it shows that in human speech, language teaching, language and thinking are mutually inseparable and integrated. The activity of a nation is first of all reflected in its language. The development, enrichment of a language, its place and position among other languages depends on the general state of mind of the population that speaks this language and the content and level of their

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

activities. In this regard, it is necessary to combine the science and technology revolution of language teaching, the development of canoat and the development of society in general with the broad development of national and cultural values, democratization and humanization of society, and in this regard, a consistent and far-sighted, forward-looking plan and firm state. The opinions on the necessity of programs are expressed.

Key words: Teaching, language rules, spiritual and moral, speech, language teaching, language and thinking, language development, enrichment, its place among other languages, national-cultural values, development, democratization of society, humanization activities.

КИРИШ

Янги Узбекистан бугунги уз таракиётида тилига садокатлик фазилатларни шакллантириш ва унинг коидаларига амал килиш оркали, тилларни укитишнинг маънавий-ах,локий асослари ёшларга ургатиб борилмокда.

Маколанинг кириш кисмида тил таълимининг мох,иятига кура юксак маънавий-ахлокий фаолият эканлиги очиб беришга хдракат киладилар. Тил билимларини мукаммал эгалламаган, у ёки бу тилнинг мавжуд имкониятларидан тула фойдалана олмайдиган, муайян суз бойлигига эга булмаган шахсни х,ар томонлама уйгун ривожланган комил инсон деб булмайди. Xox, огзаки, хох ёзма нутки камбагал, тили гариб киши мутафаккир була олмайди, чукур ва атрофлича кенг фикрлай олмайди, нарса ва х,одисалар хдкида ва хдтто уз х,ис-туйгулари хдкида хам тугри мулохаза юрита олмайди. ^айси бир илм-фан, фаолият сохаси булмасин - математиками, физика ё кимёми, рассомчилик, мухандислик ва хоказо - хаммасида тилнинг бевосита иштироки бор. Зеро, тил ва тафаккур узаро ажралмас ва бир бутундир. Тилсиз, фикрсиз инсон фаолиятини тасаввур этиб булмайди.

Шунинг учун маколанинг назарий жих,атларига тухталар эканмиз, хам тил бойликларини авайлаб асрашга, уни кенг ёйишга, турмушда фойдаланишга, бошка тиллар билан алокаларини ривожлантиришга, хуллас тилнинг шахслараро ва ижтимоий алока во-ситаси хамда аник фаолият сифатидаги вазифаларини тула-тукис бажариш имкониятларини яратишга каратилган хатти-харакатлар миллат тараккиётини таъминлашга йуналтирилган фаолият тарзида бахоланиши очиб беришга харакат килинган.

Жонли табиатга хос булган - яшаш учун кураш, ракобат жонли тилларга хам хос хусусиятдир. Халкаро алокаларнинг кенгайиб ва мусттахкамлана бориши тиллар орасидаги алока ва муносабатларнинг хам кенгайиши ва такомиллашувига олиб келади. Тилларнинг узаро алокаларда бир-бирини бойитиш оркали эркин тараккий этиш табиати уларнинг дунё тиллари оиласида уз мавкеларини мустахкамлаб боришини хам таъминлайди. Бу эса муомалада тилнинг эркин кулланилишини таъминлаши, узига хос ички табиати ва имкониятларига, бойиш, ривожланиш коида ва конуниятларига алохида эьтибор беришни такозо этади. Тил узлигини, муомалада эркинлиги ва мустакиллигини саклаб кола олгандагина ва муттасил такомиллашувини таъминлайдиган уз ички имкониятларини тула намоён кила олгандагина бошка тиллар билан алокага киришганда уз миллий киёфасини ва хусусиятларини саклаб колган холда хам узини, х,ам узга тилларни бойита олади.

МЕТОД ВА МЕТОД ОЛОГИЯСИ

Мустакиллик йилларида Узбекистонда давлат тилига берилган юкори маком, кенг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

имкониятлар унинг кардош ва бошка тиллар билан буй-буйлашув, узаро бир-бирини бойитув каби жараёнларнинг содир булишини таъмин этди. Маколанинг амалий жих,атларига тухталиб, миллий тилнинг кадр-киммати, ахамияти факат унда сузлашувчилар орасидагина эмас, балки бошка тилда сузлашувчилар орасида хам ошди, муносиб такдирланадиган булди.

^абул килинган "Давлат тили хакида"ги конун миллий тилимизнинг кадр-кимматини оширадиган, халк хаётининг барча тармокларида кенг кулланилишини хамда юксак макоми, истикболи ва ривожини таъминлайдиган ва кафолатлайдиган мухим хужжат булди. У адабий тилимизнинг уз тарихий ва табиий-миллий манбаларидан озикланиб хамда жахон тиллари билан алокада бойиб, тараккий этиб бориши учун кенг майдон очиб берди. Эндиги вазифа унинг чинакам фаол хаётини таъмин этишдадир. Чунки, тил, аввало, фаолиятдир. Миллатнинг фаолияти энг аввало унинг тилида намоён булади. Тилнинг ривожи, бойиши, бошка тиллар орасида тутган урни, мавкеи шу тилда сузлашувчи ахолининг умумий ахволи-рухиятига ва курсатаётган фаолияти мазмуни ва даражасига боглик булади. Шунинг учун хам тил биринчи галда халкнинг муайян фаолияти тарзида моддийлашади ва англанган узлик, бир бутун дунёкараш сифатида тараккий этади.

Мустакил жумхуриятимиз халк хужалигининг турли тармоклари буйича уз касбининг мохир усталари ва хакикий фидойилари булган етук мутахассисларга хар томонлама билимдон омилкорларга мухтож. Бирок, бугунги кунда мамлакатимиз мустакиллигини мустахкамлашга, унинг равнаки йулида фидокорона мехнат килишга бел боглаган том маънодаги баркамол, етук мутахассис булиш учун танланган касб-кор, ихтисослик таълиминигина чукур ва пухта эгаллашнинг узи кифоя килмайди. Айни вактда мутахассиснинг маънавий-ахлокий фазилатларининг шаклланишини, унинг умуммаданий ва касб маданиятига доир фазилатлари хам такомиллашувини таъмин этадиган ижтимоий-гуманитар билимларни хам етарлича узлаштириш, маданиятни уз онги ва дунёкарашининг ажралмас белгисига айлантира олиши мухимдир.

Иттифок тизимида халк хужалигининг барча тармокларида эришилган улкан муваффакиятларни, ижтимоий-иктисодий ва маданий тараккиётни камситмаган холда яна шуни таъкидлаш лозимки, совет даври олий ва урта махсус таълимининг асосий камчиликларидаи бири хам булажак мутахассиснинг умумий ва ихтисослик маданиятини шакллантириш ва такомиллаштириш тадбирларига хам эьтибор берилганлигидадир. У даврларда юкори малакали мутахаассислар тайёрлашда, асосан уларнинг ихтисослик малакаларига хамда сиёсий-мафкуравий билимларни узлаштиришига катта эьтибор берилдики, натижада инсондаги оддий инсонийлик ва одамийлик, маънавий маданият, миллийлик каби фазилатлар урнини хам купрок технократик тушунчалар ва техник сифатлар, сиёсий-мафкуравий мутаасиблик, айрим халк ва миллатларнинг узига хос сифат ва фазилатларини, урф-одат ва бошка кадриятларини рад этувчи байналминаллик никоби остидаги космополитизм эгаллади. Нафис туйгулар дагаллашди. мехр-окибат, иймон-эътикод сусайиб, шахс узининг инсоний киёфасидан бегоналашиб, хакикатан хам "давлат" деб аталган муаззам "машинанинг бир винти"га айлана бошлади. "винт"дан эса канака хам масъулият ва айникса бунинг устига кандай маданият ва маънавият талаб килиш мумкин эди. хеч канака! Шунинг учун хам совет ишчи-хизматчисининг, мутахассисининг купчилигига хос булган ва жамият хаётининг хар жабхасида буртиб

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

куриниб турадиган турли-туман салбий хусусиятлар тобора авж олиб ривожлана бошлади.

Собик совет жамияти тараккиётида содир булган бундай салбий х,одисаларнинг асосий сабабларидан бири - гарб цивилизациясига, айникса унинг фан-техника ва саноат тараккиётига кур-курона эргашиш, миллий-маданий анъаналарни, кадриятларни -менсимаслик, уларнинг жамият ривожидаги мух,им урни ва ахдмиятига тегишли эътибор бермаслик, махдллий имкониятлар ва эх,тиёжларни х,исобга олмаслик, жамият тараккиётига юзаки ва бир томонлама караш каби хато-камчиликлар натижаси булди. Окибатда, маънавий таназзул туфайли бу улкан "машина" чилпарчин булди, хдлокатга учради.

Х,олбуки, фан-техника революциясини, саноат ривожи ва умуман жамият тараккиётини жадаллаштириш ишларини миллий-маданий кадриятларни кенг ривожлантириш, жамиятни демократиялаш ва инсонпарварлаштириш тадбирлари билан биргаликда кушиб олиб бориш лозим эканлиги ва бу борада изчил хдмда узокни кузловчи, истикбол режалари ва катьий давлат дастурлари зарурлиги тугрисида, уз вактида эса фойда изидан кувиб бундай ижтимоий мух,им тадбирларга тегишли ахдмият берилмаганлиги хусусида гарб олимлари, социологлари ва психологлари бугунги кунда чукур таассуф ва ташвиш билан гапирмокдалар. Таникли америкалик олим Поль С. Брэгг шундай ёзади: "Америкалик усмирлар - бизнинг миллатимиздаги энг асабийлашган махлуклардир. Ёшларнинг асаблари шунчалар носоз какшайдики, уни жонлантириш учун жуда баланд сершовкин мусика талаб килинади. Баъзилар асабини "камчилаш" учун узи билан магнитофон кутариб юришади. Улар шу даражада асабийлашганки, телефонда гаплашсалар сух,батни бирданига тухтатолмайдилар... Америкаликлар - асабий кишилар миллати... Бизнинг рух,ий касалхоналаримиз тулиб-тошиб кетди. Мамлакат касалхоналарида урин-жойларнинг ярми асаб бузилишлари дардига чалинганлар билан банд. Биз аянчли ах,волдамиз" [8,6]

Жамият тараккиётини жадаллаштириш, фан-техника-саноат ривожи оркали халкнинг турмуш даражасини кутаришни максад килган хдр бир давлат уз вактида гарб мамлакатлари бошдан кечирган бундай ах,волни доимо диккат-эътиборда тутиши керак булади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ

Республикамизда олий таълим тизимида ижтимоий-гуманитар таълим мавкеи, салмоги, сифати ва самарадорлигини ошириш - уни том маънодаги баркамол иисонни тарбиялаб етиштиришнинг мух,им воситасига айлантириш назарда тутилмокда. Бу борада узокни кузловчи ва истикболли катор тадбирлар амалга оширилмокда.

Узбекистон Президентининг "Маънавият ва маърифат" жамоатчилик маркази фаолиятини янада такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш тугрисида"ги фармони, бозор иктисодиёти шароитида халк хужалигининг барча тармокларида туб ислох,отларни амалга оширишнинг биринчи омили булган инсон шахсини такомиллаштириш, ах,оли маънавияти ва маданиятини янада юксалтиришга каратилган мух,им тадбирлардир. [5,64]

Таълим жараёнларини инсонпарварлаштиришга каратилган ва бугунги кунда аник максад ва вазифаларни назарда тутаётган янги таълим концепцияси ёки таълимнинг миллий дастури мустакил республикамизда умуман жамиятни инсонпарварлаштириш ва демократлаштиришга каратилган кенг микёсли тадбирларнинг ажралмас бир кисмидир.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Тил таълимини инсонпарварлаштириш умуман таълимни гуманитарлаштириш йулидаги дастлабки кадамлардан булиб, бу борада республика олий таълим тизимида турли йуналишларда катор ишлар амалга оширилмокда ва мухим тадбирлар режалаштирилмокда:

Биринчидан, барча олий укув юртларида бевосита ихтисосликка оид фанларни укитишда уларнинг инсонпарварлик кирраларини чукурлаштиришга алохида эътибор бериш назарда тутилмокда. Масалан, кимё, физика, биологияни укитишда уларнинг ихтисослик фани сифатидаги хусусиятларидан ташкари гуманитар фазилатларига, табиат ва инсон уйгунлигини таъминлашдаги урни ва ахамиятларини очиб курсатишга, экологик маданиятни тарбиялашга хам алохида эьтибор берилади. Энг мухими, бундай табиий ва шунингдек аник ва техника фанлари, аксарият, рус тилидаги манбалар воситасида ва рус тилида укитилиб келган булса, эндиликда талаба-укувчилар бу фанларни уз она тилларида укийдилар, давлат тилидаги дарслик ва укув кулланмаларига эга буладилар. Таълим-тарбия жараёнларида хар бир талабага узига хос ёндошишга эришиш, уларнинг маънавий-психологик ва бошка сифатларини хисобга олиш тадбирлари курилмокда, таълим билан тарбияни барча укув юртларида ва барча фанларни укитиш жараёнларида узаро чамбарчас богликликда, изчил ва мунтазам равишда олиб боришни йулга куйиш ишлари тобора яхшиланмокда. Талабалар билимларини назорат килиш ва бахолашда тест хамда рейтинг тизимларидан изчил фойдаланишнинг объектив-гуманистик восита эканлиги талабалар орасида хам, педагог-укитувчилар орасида хам тобора уйгун муносабатларнинг шаклланишига олиб келмокда.

Иккинчидан, таълим тизимида амалга оширилаётган ислохотларнинг умумий манзарасида яна шу нарса хам кузга аник ташланмокдаки, укув юртларида талаба шахси шаклланадиган мухитни инсонпарварлаштириш буйича аник тадбирлар курилмокда ёки режалаштирилмокда. Буни аникрок тасаввур этиш учун бундан ун йиллар аввалги олий укув юрти билан унинг бугунги киёфасини таккослаб куриш кифоя.

Укув юртинииг моддий-техник ва мутахассис ходимлар базасидаги узгаришлар, талабалар контингенти, маънавий-рухий мухит, укув жараёнларини ташкил этишнинг техникавий ва сифат даражаси, таълим-тарбиянинг самарадорлик коэффициенти, профессор-укитувчилар билан талаба-укувчилар орасидаги муносабатларнинг тобора демократлаша бориши, юксак инсонпарварлик тамойиллари асосига курила бориши -булар хаммаси булажак мутахассисларнинг узлари танлаган ихтисосликлари буйича етук мутахассис булиб чикишини таъминлаш билан бирга, уларнинг юксак маънавий фазилатларга эга булган, касб маданиятини хам чукур эгаллаган комил инсонлар булиб шаклланишини хам таъминлайдиган зарур шароитдир.

Учинчидан, республикамизнинг барча укув юртларида турли ихтисосликларга оид фанлар катори ижтимоий-иктисодий ва гуманитар фанларнинг мавкеини янада кутариш, соатлар микдорини купайтириш ва кенгайтириш, укитиш сифати ва самарадорлигини жиддий ошириш; назорат шаклларини такомиллаштириш буйича катор амалий ишлар килинди. Ижтимоий-иктисодий ва гуманитар туркумга оид фанлар таркиби, соатлари нисбати, укув дастурлари кайта куриб чикилди ва замон талабларига тула-тукис жавоб бера оладиган миллий мутахассислар тайёрлаш учун муайян шарт-шароитлар яратиш тадбирлари амалга оширилмокда.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Ижтимоий-гуманитар фанларни укитишнинг хажми ва сифатини оширишдан асосий максад - булажак мутахассиснинг умумий билимларини хам ошириш миллий ва умуминсоний кадриятларни чукур ва кенг урганиши, узлаштириши оркали унинг умуммаданий савиясини кутариш, рухий, маънавий-ахлокий сифат ва фазилатларини такомиллаштириш, шахс ва инсон сифатида шаклланишига ёрдам беришдан иборатдир. булажак мутахассиснинг уз ихтисослиги доирасида уралашиб колган тор амалиётчидан кснг ва мустакил фикрловчи, ижодкор, мутафаккир ва шу билан бирга хар томонлама уйгун ривожланган комил инсон булиб етишишига эришишдир.

Туртинчидан, таълимнинг кайси сохаларида булмсин талабага касб-хунар малакасини, ихтисослик буйича тегишли билимларни бериш билан бирга, уларнинг албатта давлат тилини пухта эгаллашига, чет тилларни яхши билишига хам алохида эътибор берилмокда. бунинг учун тил таълимининг янги концепациясини ишлаб чикиш, тил укитиш материалларини инсонпарварлик нуктаи назаридан кайта куриб тако-миллаштириш, миллий ва умуминсоний кадриятлар билаи бойитиш тадбирлари курилмокда. Турли миллат вакилларидан иборат талабалар орасида узаро дустона муносабатларни шакллантиришда тилларнинг узаро якинлиги, кон-кардошлиги, бир-бирини бойитиш тамойилларидан фойдаланиш, халклар ва миллатлараро алокаларнинг умумбашарий ва инсонпарварлик мохиятини улар онгига чукур сингдиришга эътибор бериш назарда тутилмокда. Айникса техника, табиий фан сохасидаги укув юртларида тил таълимини талабалар ихтисослигига мослаштириб олиб бориш, шунингдек давлат тилини, она тили ва хорижий тиллари яхши билишнинг ихтисосликни кенг ва чукур эталлашдаги катта имкониятларини очиб курсатишга, талаба-ёшларда тил урганишга кизикиш, зарурат уйготишга ахамият берилмокда.

Бошка миллат вакиллари учун давлат тилини иккинчи тил сифатида укитишда талабаларнинг она тили материалларига мурожаат этиб, тилларнинг параллел имкониятларини киёсий-тахлилий ургатиш тобора кенг йулга куйилмокда. Барча укув юртларида бошка миллат вакилларига давлат тилини иккинчи тил сифатида укитишда тил таълимининг чет элларда амалда булган замонавий, тезкор ва самарали усулларини тобора кенг жорий этиш чора-тадбирлари курилмокда, тил таълимининг барча сохдларида илгор тажрибаларни табора кенг ёйишнинг турли усулларидан фойдаланилмокда. Талабанинг огзаки ва ёзма нутки малакаларини оширишда, суз бойлигини шакллантиришда маънавий-ахлокий, маданий-эстетик гуманизм билан, шунингдек касб маданияти билан боглик сузлар, атамалар ва иборалар булишига эришиш, талабанинг нутк маданиятини устиришга алох,ида ахдмият бериш назарда тутилмокда.

МУ^ОКАМА

Тил таълимида талабаларга укитувчининг хо^иш-иродасини ва хдтто фикрларини, билимларини ^ам мажбуран утказиш йулидан бориш эмас, балки уларнинг уз ирода ва фикр-туйгуларини ишга солишни, уйлаш-фикрлашга, мустакил ишлашга рагбатлантиришни, рухлантириш ва илхомлантиришни назарда тутиш йуллари ва усулла-рини куллашни кенг жорий этишга эътибор каратилмокда. Шунингдек, тил таълимида турли билимлар, маърифат, маънавият ва юксак маданият бирлиги ва уйгунлигидан унумли фойдаланишга, бунда укитувчи, педагог ва мураббийнинг шахсий намуна курсатиш имкониятларига алохида эътибор беришнинг самарадорлигига таяниш кун тартибига куйилиб, бу масалада укув юртларидаги маънавият ва маърифат мар-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

казларининг фаолиятини жонлантиришга эътибор берилмокда. Тил таълимида социологик муаммоларнинг урнини эътиборга олиш, тилни укитишда унинг тарбиявий ахамиятини кучайтириш масалалари замонавий педагогиканинг ва мустакил Узбекистонда янги жамият куришнинг асосий талабларидан бирига айланмокда.

Тил таьлимини гуманизациялашда ижтимоий-гуманитар билимларнинг урни ва мавкеъининг устуворлиги хамда устунлигини талабаларга англатиш, кайси ихтисослик булишилан катъи назар барча талабаларда ижтимоий-гуманитар фанларга кизикиш ва урганишга чукур эхтиёж туйгуларини уйготиш хам мухим ахамият касб этади. Бунда талабаларнинг дарсдан ташкари вактларидан самарали фойлаланишишни ташкил этиш, кутубхоналарда, кироатхоналарда, музейларда, кургазмаларда ва бошка маданий-маърифий масканларда шахсий кизикиш ва интилишлари буйича маърузалар эшитиш, кинофильмлар куриш, китоблар укиш, турли тугаракларда, "иш-уйин"ларда иштирок этиш каби усуллардан фойдаланиш максадга мувофикдир.

Тил таълимини тегишли техник воситалар, кургазмали куроллар ва янги талаблар даражасидаги укув адабиётлари хамда ахборот билан таъминлаш оркали янада жадаллаштириш ва унинг сифатини ва самарадорлигини оширишга эришиш кузланмокда. Бугунги кунда купчилик укув юртларида махсус компьютер синфлари, турли тоифадаги тил урганиш воситалари ва улар учун мослаштириб ишланган махсус укув дастурлари кулланилмокда.

Тил ургатишга оид укув дастурлари, дарсликлар ва кулланмалар, илгор ва замонавий педагогика талаблари даражасида кайта тайёрланмокда, уларнинг энг яхшиларини махсус танловлар асосида яратиш тадбирлари курилмокда.

Тил таълимини гуманизациялашни таълим тизими ва умуман жамиятни инсонпарпарлаштириш жараёнларига оид тадбирлар ва маълумотлар билан чамбарчас боглаб олиб боришга, таълимнинг янги, миллий дастурида алохида ахамият берилмокда.

Республикамизнинг барча олий ва урта махсус укув юртларида ва умуман тизимимизда амалга оширилиши назарда тутилаётган ва айри холларда муваффакиятли бажарилаётган бундай тадбирлар, окибат-натижада, хам юкори малакали ва уз касбининг мохир устаси булган етук мутахассисни ва айни вактда, юксак маданиятли, маънавиятли, хар томонлама баркамол инсонни шакллантириш ва тарбиялаб етиштиришни таъмин этади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шун айтиш мумкинки, бизнинг мамлакатимизда жамият тараккиётини жадаллаштириш ва янги, юксак боскичга кутариш ишларини зарур маданий-маънавий ва маърифий тадбирлар билан кушиб олиб боришдан иборат узига хос, миллий тараккиёт усулимизнинг устувор белгиларидан ёркин ва диккатта сазовор бир манзара сифатида гавдаланади. Агар шу манзарани амалда яратиш, хаётга татбик килиш насиб этса, унда шубхасиз, бизнинг мамлакатимизда жамият тараккиётини гарб цивилизацияси йулидан фаркли уларок, бошка йулдан ривожлантириб, хар томонлама - хам маънавий-ахлокий, хам жисмоний жихатдан юксак ва баркамол инсонлар жамияти даражасига кутариш мумкин булади. Бу ишда таълимнинг миллий дастури ва унда булажак мутахассисларнинг касб малакасини оширишга, шу билан бирга тилларни урганишга хамда маънавий-ахлокий камолотига алохида ахамият берилаётганлигининг сабаби хам ана шундадир.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М.Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича "Х,аракатлар стратегияси" тугрисида фармони. Тошкент, Узбекистон, 2017, 248-бет.

2. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 19 майдаги П^-5117-сон "Узбекистон Республикасида хорижий тилларни урганишни оммалаштириш фаолиятини сифат жихдтидан янги боскичга олиб чикиш тугрисида"ги ^арори. -Т.: ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 2021 й. 20-май.

3. Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч.-Т.: Маънавият 2008 й.Б-218

4. КайкавусДобуснома.-Т.: Укитувчи.2011 й.

5. Узбекистон Президентининг "Маънавият ва маърифат" жамоатчилик маркази фаолиятини янада такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш тугрисида"ги фармони, -Т.:Узбекистон.2017 й. Б-164.

6. Гальскова Н.Д. Теория обучения иностранным языкам: Лингводидактика и методика. - Москва, Просвещениые, 2004 г.С-175.

7. Сабирова Ч. Педагогик фанларни укитишда талабаларни ахлокий - эстетик тарбиялаш (Методик тавсиялар) - Тошкент: Адабиёт учкунлари, 2018. - Б. 54.

8. Поль С. Брэгг, "Нервная сила", Ташкент. "Фан". 1994,5-6 бет.

9. Худойкулов Х.Ж.Комиллик фазилатлари. -Т.:Инновация-Зиё,2021й.Б.248

10. Худойкулов Х.Ж.Толибнома. -Т.: Инновация-Зиё, 2020 й.Б-322.

11. Худойкулов Х.Ж.Педагогика.Укув кул -Т.: Инновация-Зиё, 2020 й.Б-280.

12. Сабирова Ч. Булажак укитувчиларни ахлокий-эстетик тарбиялаш тамойиллари, омиллари ва шартилари. "Халк таълими" журнали №1. - Тошкент. 2012. Б. 80-82.

13. Сабирова Ч. Тарихий хотира талабаларда ахлокий - эстетик тарбияни шакиллантиришнинг асосий омили сифатида. "УзМУ хабарлари" журнали №3. -Тошкент. 2017. Б. 228 - 230.

14. Сабирова Ч., Ходжаниязов С.У. Эстетические воззрения мыслителей Востока как методологическая основа эстетического воспитания молодёжи. "Вестник" журнал №2. Каракалпакского отделения Академии Наук Республики Узбекистан. - Нукус. 2009. С-42.

15. https://president.uz/uz/ ; www.lex.uz ;

16. http://coolreferat.com/;

17. https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc colier/1968/гутенберг;

18. https://cyberleninka.ru ;

19. http://sssr.regnews.org/doc/qq/sg.htm;

20. https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-kommunikativnyh-sposobnostey.

21. http://nauka-pedagogika.com/viewer/138709/a?#?page=30

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.