Научная статья на тему 'УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИ КРЕАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА БОШҚАРИШ'

УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИ КРЕАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА БОШҚАРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
34
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий тизим / креативлик / мослашувчанлик / мувозанат / некбинлик / кўникмалар мажмуаси. / social system / creativity / flexibility / balance / optimism / skill set.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — G. Iskandarova

Ҳар қандай ижтимоий тизим, шунингдек умумий ўрта таълим мактаблари ўз-ўзидан мавжуд бўлмаган, якка ҳолда эмас, балки ижтимоий ва табиий тартибнинг бошқа тизимлари билан ўзаро боғлиқлигида ишлайди. Бошқарув маданиятини креатив ёндашув асосида ривожлантириш учун ҳиссий ва ижтимоий етуклик, юқори мослашувчанлик, мувозанат, некбинлик, дунёга ўз қарашлари, ўзига хос фикрлаш ва хулқ-атвор керак бўлади. Илгари креативлик инсонда мавжуд бўлган ёки мавжуд бўлмаган сирли нарса деб ҳисобланган бўлса, энди креативликнинг имкониятларини англаш кўникмалар мажмуасига айланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MANAGEMENT OF GENERAL SECONDARY SCHOOLS ON THE BASIS OF CREATIVITY

Any social system, like a school of general secondary education, does not exist on its own, does not work in isolation, but in interaction with other systems of social and natural order. The development of a management culture based on a creative approach requires emotional and social maturity, high flexibility, balance, optimism, one's own view of the world, non-standard thinking and behavior. Creativity used to be considered a mysterious thing that a person may or may not have, but now the awareness of the possibilities of creativity has become a set of skills.

Текст научной работы на тему «УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИ КРЕАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА БОШҚАРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИ КРЕАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА

БОШЦАРИШ Искандарова Гулрух Пирмаматовна

Узбекистан Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги Ёшлар академияси фаолиятини мувофиклаштириш бошкармаси етакчи мутахасиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7377561

Аннотация. Х,ар цандай ижтимоий тизим, шунингдек умумий урта таълим мактаблари уз-узидан мавжуд булмаган, якка %олда эмас, балки ижтимоий ва табиий тартибнинг бошца тизимлари билан узаро боглицлигида ишлайди. Бошцарув маданиятини креатив ёндашув асосида ривожлантириш учун щссий ва ижтимоий етуклик, юцори мослашувчанлик, мувозанат, некбинлик, дунёга уз царашлари, узига хос фикрлаш ва хулц-атвор керак булади.

Илгари креативлик инсонда мавжуд булган ёки мавжуд булмаган сирли нарса деб уисобланган булса, энди креативликнинг имкониятларини англаш куникмалар мажмуасига айланди.

Калит сузлар: ижтимоий тизим, креативлик, мослашувчанлик, мувозанат, некбинлик, куникмалар мажмуаси.

УПРАВЛЕНИЕ ОБЩИМИ СРЕДНИМИ ШКОЛАМИ НА ОСНОВЕ ТВОРЧЕСКОГО ПОДХОДА

Аннотация. Любая социальная система, как и школа общего среднего образования, не существует сама по себе, не работает изолированно, а во взаимодействии с другими системами социального и природного порядка. Развитие культуры управления на основе творческого подхода требует эмоциональной и социальной зрелости, высокой гибкости, уравновешенности, оптимизма, собственного взгляда на мир, нестандартного мышления и поведения.

Креативность раньше считалась таинственной вещью, которой человек может обладать, а может и не иметь, но теперь осознание возможностей творчества стало набором навыков.

Ключевые слова: социальная система, креативность, гибкость, уравновешенность, оптимизм, набор навыков.

MANAGEMENT OF GENERAL SECONDARY SCHOOLS ON THE BASIS OF

CREATIVITY

Abstract. Any social system, like a school of general secondary education, does not exist on its own, does not work in isolation, but in interaction with other systems of social and natural order. The development of a management culture based on a creative approach requires emotional and social maturity, high flexibility, balance, optimism, one's own view of the world, non-standard thinking and behavior.

Creativity used to be considered a mysterious thing that a person may or may not have, but now the awareness of the possibilities of creativity has become a set of skills.

Keywords: social system, creativity, flexibility, balance, optimism, skill set.

КИРИШ

Х,ар кандай ижтимоий тизим, шунингдек умумий урта таълим мактаблари уз-узидан мавжуд булмаган, якка х,олда эмас, балки ижтимоий ва табиий тартибнинг бошка

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

тизимлари билан узаро богликлигида ишлайди. Бу ушбу таълим тизими мух,итини ташкил этувчи алока тармоги билан богланган.

Мух,итга бевосита ва билвосита таъсир этиш мумкин. Бевосита таъсир тизимга тугридан-тугри таъсир курсатадиган омиллар мажмуи сифатида белгиланади. Билвосита таъсир мух,ити - тизимга тугридан-тугри таъсир килмайдиган, лекин унга маълум даражада таъсир курсатадиган омиллар мажмуи сифатида талкин килинади.

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ

Таълим жараёнида креативлик муаммоларини А.И.Матюшкин, М.И.Махмутов, Т.В.Кудрявцев, ижодий масала ва муаммоларини В.Г.Разумовский, В.И.Анушев, Д.Пойа, Ю.Н.Кулюкинлар тах,лил килганлар. Бунда, П.Н.Андрианов укувчилар техник ижодкорлиги мисолида ижодкорлик фаолиятини куйидаги боскичларга булиб курсатади: гояни идрок этиш ва асослаш; топширикни техник жихдтдан ишлаб чикиш; топширик (объект) устида ишлаш; объектни ишда синаб куриш ва ижодий ечим натижасини бах,олаш. Бирок, мактаб рах,барлари бошкарув маданиятини креатив ёндашув асосида ривожлантириш мураккаб жараён булганлиги сабабли келтирилган адабиётлардаги масалаларни бевосита тадбик килиб булмайди.

Н.С.Лейтеснинг фикрига кура, "креативлик, энг аввало, алох,ида тафаккурни билдиради". Бу таъриф мактаб рах,барининг ижодий кобилиятга эга мутахассислар, укитувчилар билан келишмовчиликларига карши узига хос сифатини бирлаштиради. Бундан ташкари, мактабни бошкариш учун тажриба ва олдиндан кура олиш сезгисининг шаклланганлиги мух,им рол уйнайди.

ТАДЦЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

В.Н.Дружинин адабиётшунослар ва тарихчиларнинг асарларини тах,лил килган х,олда креативлик сифатлари шаклланганлигини белгиловчи омилларни санаб утади, улар:

Мустакиллик - шахсий манфаатларни жамоа манфаатидан кура устун куймаслик, бах,олаш ва мулох,азаларнинг мувофиклиги.

Ёркин фикрлаш - узининг ва бошкаларнинг фикрларига ишонишга тайёрлик, янги ва гайриоддий нарсаларни кабул килиш.

Ноаник ва х,ал килиб булмайдиган вазиятларга бардошлилик, бу вазиятларда конструктив фаолият.

Эстетик туйгунинг ривожланганлиги, гузалликка интилиш.

Узига ишонч ва характер кучи.

Хулк-атворда катъийлик.

Х,азил туйгуси ривожланганлиги ва гайриоддий вазиятларда мувозанатни топиш кобилияти.

Ушбу руйхатда инкирозли вазиятларни муваффакиятли енгиб утиш тажрибасига эга булган мактаб рах,барларининг узи ва унинг жамоадаги хатти хдракатлари хдкида ёритилган.

Бошкарув маданиятини креатив ёндашув асосида ривожлантириш учун миссий ва ижтимоий етуклик, юкори мослашувчанлик, мувозанат, некбинлик, дунёга уз карашлари, узига хос фикрлаш ва хулк-атвор керак булади.

Илгари креативлик инсонда мавжуд булган ёки мавжуд булмаган сирли нарса деб х,исобланган булса, энди креативликнинг имкониятларини англаш куникмалар мажмуасига айланди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Умумий урта таълим муассасаси учун ижтимоий буюртманинг асосий манбалари давлат, оила, алохида ижтимоий тузилмалар (согликни саклаш муассасалари, маданият ва бошкалар), таъсисчилар ва бошкалар хисобланади. Бунда ижтимоий буюртма ташки тизимни шакллантирувчи омил сифатида ишлайди. Ижтимоий буюртма таълим муассасасининг фаолияти ва ривожланиши учун зарур булган ахборот, методик, кадрлар, молиявий ва бошка воситалар тупламидан иборат маълум ресурсларни таъминлайди. Ижтимоий буюртмадан ва уни ресурслар билан таъминлашдан ташкари, ташки мухит таълим муассасасига уз вазифаларини бажариши учун чекловлар куяди. Бундай чекловлар сифатида таълим тизимининг меъёрий-хукукий асослари, айнан Давлат стандартларини айтиш мумкин. Ижтимоий буюртма талаблари, унинг "ресурс таъминоти", давлат томонидан урнатилган меъёрлар ва коидалар, шунингдек, шахсий имкониятлар, уз жамоаси эхтиёжларидан келиб чикиб, таълим муассасаси уз фаолиятини ташкил килади, бу таълим, бошкарув ва ресурслар билан таъминлаш жараёнларига асосланади хамда унинг натижалари ташки мухитга узатилади.

Умумий урта таълим муассасаси рахбари фаолиятининг асосий натижалари укувчиларнинг соглигини саклаш ва мустахкамлаш, унинг шахсий ривожланиши булиб, бу куп жихдтдан унинг кейинги ёш даврига утиш муваффакиятини белгилайди. Натижаларга укитувчиларнинг шахсий ютуклари, муассасанинг узи эришган ютуклари хам киритилиши керак.

Юкорида санаб утилган барча ташки мухит омиллари узгарувчанлик хусусиятига эга. Ташки мухитдаги узгаришлар таълим муассасасидаги узгаришларга олиб келади. Бинобарин, таълим муассасаси ташки мухит таъсирида узгарувчан динамик тизим хисобланади.

Бундан ташкари, мактаб ташки мухитга мослашиш хусусиятига эга. Бу унинг ташки мухитдаги узгаришларга уз хаёт фаолияти учун кулай окибатларга олиб келадиган тарзда муносабатда булиш кобилиятида намоён булади. Айнан мослашув муассасасига "яшаб колиш", бугунги кийин ижтимоий-иктисодий вазиятда самарали фаолият курсатиш имконини беради.

Тизим сифатида мактабнинг яна бир хусусияти мослашиш хусусияти билан боглик - баркарорлик булиб, яъни баъзи узгарувчиларга нисбатан баркарорликдан иборат. Мослашувчан тизим узгарувчиларни маълум чегараларда ушлаб туради, баркарорлик ва кулай ишлашни таъминлайди. Тизим баркарорлигини таъминлаш учун унинг зарур максадларга эришишга йуналтирилганлигини таъминлайдиган кайта алока алохида ахамиятга эга.

Шуни таъкидлаш керакки, мактаб нафакат мослашувчан, балки атроф-мухитга таъсир килиш кобилиятига эга булган мослашувчан тизим сифатида хам намоён булади.

Мактаб рахбарининг ташки алокалари куйидагиларни аниклаш имконини беради:

- ташки мухит билан самарали алмашинув хисобига ишлайдиган ва ривожланадиган очик тизим;

- ижтимоий белгиланган максадларни самарали амалга оширишга каратилган максадли тизим;

- ташки мухит таъсирида узгариш хусусиятига эга булган динамик тизим;

- бир томондан, ташки мухит узгаришларига мослашиш, иккинчи томондан, унга фаол таъсир курсатиш хусусиятини уз ичига олган мослашувчан тизим;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME I ISSUE S UIF-2022: S.2 | ISSN: 2ISI-3337

- ташки таъсирларга мyносабатда чидамлиликда намоён буладиган баркарорлик билан тавсифланган тизим.

Мактабнинг ички мух,ити, яъни унинг таркиби (таркибий компонентлар мажмyи) ва тузилишини (ички алокалар, хусусиятлар ва муносабатлар мажмуини) ажратиб курсатамиз.

I-схема.

Мактабнинг ички мух,ити

Схемадан куриниб турибдики, мактабда содир буладиган барча жараёнлар ташкилий (ички) маданиятнинг катта таъсири остида булиб, унинг фаолиятининг асосини акс эттирувчи узига хос "концептуал асос" х,исобланади.

Мактабни жараёнли тизим сифатида куриб чикиш унинг учта куйи тизими -жараёнларини ажратиб курсатиш зарур:

I - таълим жараёни,

II - ресурслар билан таъминлаш жараёни,

III - бошкарув жараёни.

Биз бошкарув жараёни хдкида суз юритамиз.

Умумий урта таълим муассасасида содир буладиган асосий жараён бу таълим жараёнидир, чунки y муассасанинг асосий натижаси - укувчиларнинг ривожланиши, унинг соFлиFини саклаш ва мустах,камлашга бевосита таъсир килади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

^адриятлар, миссия, максадлар, тамойиллар, меъёрий-хукукий асослар, анъаналар мактабнинг ташкилий маданиятининг таркибий кисмлари сифатида, унда содир булаётган барча жараёнларнинг характерли хусусиятларини белгилайди, "... жамоа фаолиятининг меъёрий-богловчи асослари" сифатида намоён булади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Умумий урта таълим муассасалари фаолиятининг меъёрий-хукукий асослари унинг Устави ва махаллий хужжатлари: таъсисчи, ота-оналар, кушимча таълим хизматларини курсатиш буйича мутахассислар билан тузилган шартномалар, ички мехнат коидалари, лавозим йурикномалари ва бошкаларда акс эттирилади.

Ташкилий маданий таркибий кисмларни узгартириш мактабнинг барча куйи тизимлари ва элементларида тизим сифатида узгаришларни келтириб чикаради. Масалан, шахснинг асосий кадриятлари сифатида унинг узига хослиги ва такроранмаслигини тан олиш таълим муассасасида укувчиларда билим ва куникмаларни шакллантиришда уларнинг шахсини хар томонлама ривожлантириш, соглигини саклаш ва мустахкамлашни таъминлаш максадларига эътиборни кучайтириш зарурлигини такозо этади.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Бу, уз навбатида, муассасанинг бошкарув тузилмасини узгартириш - унда укувчиларнинг соглигини саклаш ва шахсий ривожланиш муаммоларини хал килишга каратилган органлар ва субъектларни ажратишни, шунингдек, ходимларнинг лавозим йурикномаларига узгартириш киритишни талаб килади. Бундан ташкари, укувчиларга уз шахси ва фаолиятини куришда ижобий эркинлик бериш, "боланинг индивидуал ривожланиш йуналиши"ни таъминлаш йуналиши буйича таълим жараёнининг мазмуни, шакллари ва методларини узгартириш зарурати мавжуд (И.С.Якиманская).

Шунингдек, укитувчиларни субъект-объект моделидан болалар билан субъект-субъект узаро хамкорлик моделига кайта йуналтириш мухим булиб, бу болага уз фаолияти субъекти мавкеини таъминлайди, шунингдек, таълим муассасалари ходимларини бошкаришни инсонга булган хурмат ва ишонч, унинг субъективлигини тан олишга асосланган шахсга йуналтирилган маъмурий моделга кайта йуналтиради.

Таълим жараёнида амалга оширилаётган узгаришлар муассасанинг моддий-техник базасини ва биринчи навбатда, болага нафакат ривожланиш, балки унинг уз индивидуаллигини намойиш килиш, уз Менини амалга ошириш имкониятини беришга олиб келади.

REFERENCES

1. Андрианов П.Н. Мактаб укувчилари техник ижодкорлигини ривожлантириш // Укувчиларнинг техник ижодкорлиги. Тузувчи П.Н.Андрианов. - Т .:"Укитувчи", 1989.128 б.

2. Лейтес Н.С. Возрастная одаренность и индивидуальные различия. - М.: МОДЭК, 1997. 448 с.

3. Дружинин В.Н., Конторов Д.С. Проблемы системологии. - М.: Советское радио, 1976. - 296 с.

4. Каган М.С. Человеческая деятельность: Опыт системного анализа.- М., 1974,- 328 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.