Научная статья на тему 'Умумий ўрта таълим мактабларида мусиқа тўгаракларини ташкил этиш бўйича методик тавсиялар'

Умумий ўрта таълим мактабларида мусиқа тўгаракларини ташкил этиш бўйича методик тавсиялар Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
1006
366
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мусиқа / тўгарак / хор / вокал / театр / актёр / хонандалик / репертуар / ўқувчи / ўқитувчи / устоз / мураббий / музыка / кружок / хор / вокал / театр / актер / певец / репертуар / учащийся / педагог / учитель / наставник

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Панжиев Қурбонниёз Бердиевич

Мақолада умумий ўрта таълим мактабларида ўқувчи-ёшларнинг бўш вақтларини мазмунли ўтказиш, ижодий қобилиятларини шакллантириш ва ривожлантириш бўйича амалий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОРГАНИЗАЦИИ МУЗЫКАЛЬНЫХ КРУЖКОВ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ

В статье даются практические рекомендации по организации свободного времени учеников с пользой, формированию и развитию их творческих способностей.

Текст научной работы на тему «Умумий ўрта таълим мактабларида мусиқа тўгаракларини ташкил этиш бўйича методик тавсиялар»

Панжиев Курбонниёз Бердиевич,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Мусик,ий таълим» кафедраси мудири, санъатшунослик фанлари номзоди

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МУСИКА ТУГАРАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ БУЙИЧА МЕТОДИК ТАВСИЯЛАР

УДК: 78:371.3

ПАНЖИЕВ К,.Б. УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА МУСИНА ТУГАРАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ БУЙИЧА МЕТОДИК ТАВСИЯЛАР

Маколада умумий урта таълим мактабларида укувчи-ёшларнинг буш вактларини мазмунли утказиш, ижодий кобилиятларини шакллантириш ва ривожлантириш буйича амалий тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мусика, тугарак, хор, вокал, театр, актёр, хонандалик, репертуар, укувчи, укитувчи, устоз, мураббий.

ПАНЖИЕВ К.Б. МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОРГАНИЗАЦИИ МУЗЫКАЛЬНЫХ КРУЖКОВ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ

В статье даются практические рекомендации по организации свободного времени учеников с пользой, формированию и развитию их творческих способностей.

Ключевые слова и понятия: музыка, кружок, хор, вокал, театр, актер, певец, репертуар, учащийся, педагог, учитель, наставник.

PANJIYEV Q.B. METHODOLOGICAL RECOMMENDATIONS ON CARRYING OUT MUSIC CIRCLES IN GENERAL EDUCATIONAL SCHOOLS

The article provides practical suggestions for meaningful leisure, arrangement and development of creative abilities for students in secondary schools.

Keywords: music, circle, choir, vocal, theater, actor, singer, repertoire, student, teacher, mentor, coach.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Кириш. Узбекистон мустакил давлат сифа-тида кадам куйган илк кундан бошлаб, буюк аждодларимизнинг бой тарихий кадриятлари, минг-минг йилликларни камраган бетакрор ва жозибали маданиятига асосланган маъна-вий меросни кайта тиклаш, асл холатини саклаш ва уни келажак авлодга етказиш бора-сида улкан ишларни амалга оширди. К,ола-верса, жамият тараккиётини юксалтиришнинг яна бир мухим асоси иктисодий ва сиёсий баркарорликка эришиш, озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон жамият куриш йулида ёшларга булган эътибори1 накадар юксакли-гидан далолат беради. Инсон шахси, унинг юксак маънавий фазилатларини камол торти-риш, миллий истиклол мафкурасини шакллан-тириш, ёш авлодни бой маданий меросимиз хамда тарихий кадриятларимизга хурмат ва эътибор, мустакил Ватанимизга мехр-мухаббат рухида тарбиялаш долзарб масалалардан бири хисобланади2. Бу уринда миллий мусика санъати ёш авлод маънавиятини шаклланти-риш ва юксаллантиришда катта ижтимоий тарбиявий, бадиий эстетик касб этувчи долзарб илмий ва амалий муаммо эканлигини курсатмокда. Мазкур масала доцент Д.А.Каримованинг «Мусика тугаракларини ташкил этиш»3 номли укув методик куллан-масида мухокама этилганган булса-да, бирок ечимини кутаётган масалалар талайгина.

Худди ана шу жихатларни эътиборга олган холда, асосий максад умумий урта таълим мактабларида мусика тугаракларини ташкил этишнинг умумназарий ва амалий масалала-рини тавсия этишдан иборатдир.

Мазкур мацоланинг илмий янгилиги шундаки, мамлакатимиз мустакиллигининг дастлабки йилларида укувчиларнинг ижод-корлик кобилиятларини шакллантиришга хиз-мат киладиган мактабдан ташкари ташкил этиладиган тугаракларга нисбатан беэътибор булган эдик. Бугунги глобаллашув, ахборотлар

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2 Каримов И.А. Узбекистон буюк келажак сари. - Т.: «Узбекистон», 1998.

3 Каримова Д.А. Мусика тугаракларини ташкил этиш. -

Т.: «Navro'z», 2008. -108-б.

алмашув жараёни шуни курсатмокдаки, вата-нимизнинг порлок келажаги учун хар жихат-дан билимли, аклли, шу юрт корига ярайдиган ёшлар тарбиясида, уларнинг буш вактларини хар жихатдан мазмунли утказишлари учун албатта умумий урта таълим мактабларида мусика тугаракларини ташкил этишни юкори боскичга олиб чикиш лозимлигидир. Бу уринда Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев томонидан укувчи-ёшлар ижодкорлигини шакллантириш, уларнинг буш вактларини мазмунли утказиш, мусика санъат турлари буйича уз иктидорларини намойиш этишлари борасида тавсия этилган 5 та ташаб-буснинг «1-ташаббус4. Ёшларни мусика, рас-сомлик, театр ва санъатнинг бошка турларига кизикишларини ошириш, кобилиятларини намоён килишни таъминлаш чоралари»ни куриш каби катор вазифалар белгилаб бе-рилди.

Тадцицотнинг объекти умумий урта таълим мактабларида ташкил этиладиган мусикий тугараклардир.

Тадцицотни ёритишда мавзуга оид, илмий, услубий, мусикашунослик, педагогик ва психологик, методик адабиётларни урга-ниш, тахлил килиш, педагогик кузатиш, илFор иш тажрибаларни урганиш, киёслаш каби усуллардан кенг фойдаланилди.

Умумий урта таълим мактаблари укувчи-ларини синфдан ташкари ишларга кенг жалб этиш максадида мусика санъати турлари буйича тугаракларнинг урни катта ахамиятга эга булиб, синфдан ташкари таълим-тарбия ишларини олиб боришда ушбу тугараклардан фойдаланиш яхши натижалар беради5.

Мусика санъати турлари буйича умумий урта таълим мактабларида ташкил этиладиган тугаракларнинг «Хор булиб куйлаш», «Халк чолFу асбоблари тугараги», «Вокал», «Анъана-вий хонандалик», «Эстрада хонандалиги»,

4 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2019 йил 19 март куни ёшларга эътиборни кучайтириш, ёш авлодни маданият, санъат, жисмо-ний тарбия ва спортга кенг жалб этиш, уларда ахборот технологияларидан туFри фойдаланиш куникмасини шакллантириш, ёшлар уртасида китобхонликни тарFиб килиш, хотин-кизлар бандлигини таъминлаш масалала-рига баFишланган видеоселектор йиFилишидан.

5 Жураев Р. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга оширишдаги умумий урта таълим вазифалари. // «Педагогик махорат», 2001, 2-сон.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

«Фoльклop жaмoacи», «Teaтp» вa «PaKc» ту^-paклapидaн кeнг фoйдaлaниш вa бу кaби тyгapaклapни тaшкил этиш бyйичa ишлap Xoзиpги кундa Hизoмий нoмидaги Toшкeнт дaвлaт пeдaгoгикa унивepcитeти «Муcикa тэъ-лими» кaфeдpacидa тaшкил этилгaн.

Муcикa caнъaти туpлapи бyйичa умумий Уpтa тaълим мaктaблapидa дapcдaн тaшкapи тaшкил этилaдигaн тyгapaклap aкaдeмик вaкт билaн 45 минутдaн 9G минутгaчa бyлгaн муд-дaтдa yткaзилaди. Tyгapaк paхбapи иштиpoк-чилap билaн улapнинг кизикишлapини эъти-6opra oлгaн хoлдa мaшFулoтлapни oлиб бopиши лoзим. Хoхиш вa иcтaк pacт бул^н Xoлaтдa peжaдaн opтик шуFуллaниш тaвcия этилмaйди, чунки бундaй хoлaтдa бoлaлap-нинг мeъдacигa тeгиб кoлиш эx1тимoли кучли бyлaди. Шунинг учун мaшFулoтлapни мeъëp-дaн жудa ХЭМ КУП oшиpмacдaн oлиб бopиш лoзим. Куп йиллик oлиб бopилaëтгaн тaжpи-бaлap шуни кУpcaтмoкдaки, pecпубликaмиз-нинг чeккa худудлapини хэм эътибopгa oлгaн Xoлдa тyгapaк иштиpoкчилapи coни куйидaгичa 6УЛИШИ тaвcия этилaди:

• кичик ^ухли xopгa кaтнaшчилap coни 1G-3G нaфap;

• ypтa ^ухли xopгa кaтнaшчилap coни 2G-4G нaфap;

• КЭТТЭ ^ухли xopгa кaтнaшчилap coни 4G-6G нaфap;

• вoкaл aнcaмблигa кaтнaшчилap coни 2-16 нaфap;

• aнъaнaвий xoнaндaлик aнcaмблигa кaтнaшчилap coни 2-16 нaфap;

• эcтpaдa xoнaндaлик aнcaмблигa КЭТНЭШ-чилap coни 2-16 нaфap;

• xaлк чoлFулapи aнcaмбли тyгapaгигa КЭТ-нaшчилap coни 4-12 нaфap;

• paKc тyгapaгигa кaтнaшчилap гони 1-2G нaфap;

• фoльклop тyгapaгигa кaтнaшчилap coни 1G-3G нaфap;

• тeaтp тyгapaгигa кaтнaшчилap coни 2-24 нaфap.

Рecпубликaмизнинг бapчa coхaлapидa oлиб бopилaëтгaн кeнг кaмpoвли иcлoхoтлap, ax6o-poт aлмaшиш вocитaлapининг туpли xиллapи кyпaйгaнлиги aйникca, ёш aвлoд тapбияcидa жиддий эътибop бepишни тaкoзo этaди. Улapни мaънaвий жихaтдaн coFлoм, бaкуввaт,

билимли килиб тapбиялaш1, aйникca, улap-нинг 6Уш вaктлapини мaзмунли вa кacбгa йyнaлтиpилгaн хoлдa мaкcaдли тaшкил этиш бугунги куннинг дoлзapб мacaлaлapидaн биpи Xиcoблaнaди.

Юpтбoшимиз Ш.М.Миpзиëeв тoмoнидaн тaвcия этилгaн «Ëшлapни муcикa, paccoмлик, тeaтp вa caнъaтнинг бoшкa туpлapигa кизи-кишлapини oшиpиш, кoбилиятлapини нaмoëн килишни тaъминлaш»гa кapaтилгaн 5 тa тaшaббуcнинг биpинчиcи cифaтидa эътиpoф этилиши, жoйлapдa yкувчи-ëшлapни муcикa caнъaти туpлapигa бyлгaн кизикиши бyйичa ижoдкopлигини кУллaб-кувaтлaшгa кapaтил-гaнлиги yтa мухимдиp. Xoзиpги кундa муcикa caнъaтини инcoн тapбияcидaги poли opтиб бopмoкдa.

Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнти тoмoнидaн илгapи cуpилгaн 5 тa тaшaббуcни aмaлгa oшиpишдa ^ш^нт вилoяти Бyкa тумaни тaжpибa-cинoв мaйдoни этиб бeлгилa-ниб, уни aмaлгa oшиpувчи кучлap cифaтидa Hизoмий нoмидaги Toшкeнт дaвлaт пeдaгo-гикa унивepcитeти, Узбeкиcтoн миллий уни-вepcитeти, Узбeкиcтoн дaвлaт жиcмoний тap-бия ин^итути, Кaмoллиддин Бeхзoд нoмидaги Миллий paccoмлик вa дизaйн инcтитутигa тeгишли кypcaтмaлap бepилди.

Toшкeнт дaвлaт пeдaгoгикa унивepcитeти-нинг «Муcикa тaълими» хaмдa «Tacвиpий caнъaт вa уни УКИТИШ мeтoдикacи» кaфeдpa-лapи пpoфeccop-yкитувчилap фaoлияти жудa caмapaли бyлмoкдa. Бyкa тумaнидaги мaвжуд 49 тa мaктaб билaн унивepcитeт Уpтacидa умумий Уpтa тaълим мaктaблapидa муcикa вa caнъaт тyгapaклapини тaшкил этиш бyйичa йул xapитacи ишлaб чикилди. Унгa кypa, тумaндaги умумий Уpтa тaълим мaктaблapи ëшлapи opa-cидa тaнлoв yткaзилиб, 24 нaфap иктидopли ёш тaнлaб oлинди вa улapгa тумaн мapкaзи-дaги 19-coнли бoлaлap муcикa вa caнъaт МЭК-тaбидa мaшFулoтлap тaшкил этилди. Man^-лapдa тaшкил этилгaн му^^ вa caнъaт тyгapaклapининг caмapaли фaoлияти йyлгa куйилди. Унивepcитeтнинг «Mуcикa тaълими» хaмдa «Tacвиpий caнъaт вa уни укитиш мeтo-дикacи» кaфeдpaлapи пpoфeccop-yкитув-

1 Mиpзиëeв Ш.М. Буюк кeлaжaгимизни мapд вэ oлижa-нoб Ж8лкимиз 6ИЛЭН биpгa куpaмиз. - T.: «Узбeкиcтон», 2G17.

ЗAMOHABИЙ TAЪЛИM / СOBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE 2G19, 9(82)

чилари томонидан тугарак рахбарларига хамда тугаракка жалб этилган ёшларга семинар машFулотлари ташкил этилди. Эндиги навбат ушбу жараён куламини кенгайтириш, тугаракларнинг укув-услубий таъминотини амалга оширишдан иборатдир. Бу уринда К.Панжиев, Д.Каримова хамда Э.Габдулмано-валар томонидан «Умумий урта таълим мактабларида мусика тугаракларини ташкил этиш буйича методик тавсиянома» ишлаб чикилди.

Ёшларимизни маънавий етук, комил инсон этиб тарбиялашда мактабнинг роли билан мусика тугаракларининг фаолияти шак-шубхасиз каттадир. Мактаб ёшларга билим асосларини сингдиради. У укувчи-ёшларнинг илмий дунёкарашини шаклланиши ва мустах,-камланиши йулида асосий пойдевор булиб хизмат килади. Укувчи-ёшларнинг бадиий тугараклар оркали хаётга кизикиши, ижодкор-лик кобилиятларининг шаклланиши ва ривож-ланишида, айникса, хаётга булган хис-туй-Fуларининг усиб боришида, атроф-мухит, жамият тараккиётида кузатиш кобилияти ва дунёкарашини шаклланишида мусика санъа-тидан максадли фойдаланиш керак. Миллий мусика маданиятимиз, хусусан, мусика санъати турлари хисобланган хонандалик ва чолFу ижрочилиги махоратини эгаллаган хар кандай инсон калбида ёвузлик, ватанфурушлик, тажо-вузкорлик, фитнакашлик ва бошка инсоний-ликка хос булмаган хусусиятлардан йирок булиб, калбида, онги-шуурида бунёдкорлик, ижодкорлик, мехр-мухаббат, она Ватанга садокат ва миллатга хурмат рухида тарбияла-нади.

Мактабда мусика тугарак ишларининг асосий максади ёшларимизга мусика тарбия куникмаларини сингдириш билан бирга укув-чиларни Ватан, миллатга мухаббатини, комил инсон килиб хамда укувчиларни маънавий-ахлокий жихатдан тарбиялаш, хаваскорлик тугарак аъзоларини курик танловларга тайёр-лаш хозирги кунда алохида урин эгаллайди.

Миллий таълим ва тарбия уз мазмунида инсонпарварлик, ватанпарварлик, миллий ^урур, ахлокий ва умуминсоний фазилатларни мужассам этиши билан жамият ривожида устувор ахамият касб этади. Хозирги кунда миллий таълим ва тарбия олдидаги энг мухим вазифалардан бири хам укувчи-ёшларда мил-

лий онг ва миллий маданиятни таркиб топти-ришдан иборатдир1.

Умумий урта таълим мактабларида дарсдан ташкари ташкил этиладиган мусика тугаракларини ташкил этишда нималарга эътибор бериш керак, таълимий ва тарбиявий фаоли-ятни кандай ташкил килиш максадга мувофик булади? Албатта ушбу йуналишда педагогика ва психология сохасида тажрибалар ва изла-нишлар етарли. Бирок, мусика тугаракларини ташкил этиш буйича Д.Каримованинг «Мусика тугаракларини ташкил этиш» номли методик кулланмасини айтиб утиш жоиз. Бу борада килиниши лозим булган ишлар талайгина.

Мацола муаллифи томонидан урганиш ва изланишлар куйидаги педагогик талаб ва мезонлар асосида иш тутиш ижобий натижа-ларга эришиш имконияти мавжудлигини курсатмокда.

Биринчидан, умумий урта таълим мактаб-ларининг дарсдан ташкари мусика туга-ракларида мусика ижодиёти намуналаридан кенг фойдаланишда уларни куйидаги маълум мезон ва талабларга кура танлаш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

а) мусика санъати турлари буйича ташкил этиладиган тугаракларда иштирок этадиган укувчи-ёшларнинг санъат тури буйича икти-дорини аниклаш ва шу асосда мусика асар-лари репертуарини танлаш ва хар бир ишти-рокчининг кизикиши, шунингдек, машFулот-ларни узлаштиришини хисобга олиш;

б) репертуар танлашда укувчиларни муси-кий кизикиши, кобилияти ва ижрочилик имкониятларига туFри келишини инобатга олиш;

в) танланган асарларни укувчиларнинг мусикий дунёкараши ва тафаккурини, пиро-вард натижада маданиятини миллий тусда шакллантириш нуктаи назаридан тарбиявий таъсирчанликка эга булиши;

г) укувчиларда укишга, мехнатга, ижодкор-ликка, ижодий изланиш, ижтимоий фойдали ишларга раFбат уЙFотиши;

д) узбек халк мусика ижодиёти намунала-рининг хозирги кунда хам ахамиятини йукот-маган умумхалк байрамлари, маданий-маъри-

1 Каримов И.А. Узбекистан буюк келажак сари. - Т.: «Узбекистан», 1998. -24-33-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

фий вэ oммaвий тaдбиpлap мaвзулapигa мoc-лиги;

e) acapлapни Уpгaниш тэълимнинг бoшкa тapкибий киcмлapини (муcикa caвoди, муcикa aдaбиëти, муcикa ижoдкopлиги) yзлaштиpиш учун эхэмиятлилиги ёки ижoбий тaъcиp ^p-caтиш xуcуcиятигa эгэлигигэ эътибopни ^pa-тиши шapт булэди.

Иккинчидан, yзбeк xaлк муcикa ижoдиëти нaмунaлapидaн тэълим вэ тapбия мэк^длэ-pидa фoйдaлaнишдa cинфдa Уpгaнилгaн мэв-зулapни муcтaхкaмлaшгa xизмaт килэдигэн нуктэи нaзapдaн ëндaшиш. Бундэ, дapc вэ дapcдaн тaшкapи жapaëндa xaлк муcикacи нaмунaлapини Уpгaниш, ижpo этиш ишлapи улap хэкидэги тapиxий, эдэбий, нaзapий мэн-бaлapдaн имкoн кaдap кyпpoк фoйдaлaниш opкaли эмэлгэ oшиpилиши лoзим. Бу пeдaгo-гик тэлэб муcикa дapcлapининг acocий фao-лият туpлapи мэзмуни вэ мoхиятигa мувoфик Xoлдa иш юpитишни нaзapдa тутэди. Яъни, эpкин тaнлoв acocидa Уpгaнилгaн acap эйни вэктдэги acocий мaкcaд вэ хэл этилэётгэн вaзифaлapгa ижoдий ёндэшиш xapaктepидa булиши лoзим.

Учинчидан, дapcдaн тaшкapи фaoлиятдa Уpгaниш учун тэнлэб oлингaн acapлap укув-чилapни энъэнэвий мумтоз вэ фoльклop йунэлишидэ муcтaкил билимлap oлишгa булгэн тэлэб вэ иcтaклapигa мoc кeлиши, тyгapaк paхбapи тoмoнидaн мaшFулoтлapни тэшкил этишдэ эътибopдa тутилиши лoзим. Бу пeдaгoгик шapoит уз мэзмунидэ укувчи-ëшлapни муcикий иктидop вэ кoбилиятлapини юзэгэ чикapиш учун изчил вэ мaкcaдли мaшFулoтлap oлиб бopишни нaзapдa тутэди. Шунингдeк, умумий Уpтa тэълим мэктэблэ-pидa Укувчилapни дapc вэ дapcдaн тaшкapи мaшFулoтлapгa имкoн кaдap кeнг вэ oммaвий жэлб килишни cинф вэ ^нфдэн тaшкapи ишлapдa yзapo aлoкaдopликни кучaйтиpишни уктиpaди.

Туртинчидан, xaлк муcикa ижoдиëтигa муpoжaaт килгэндэ улapни кaйcи мэхэллий муcикa уcлубигa xocлиги, жaнpи, ижpoдaги чoлFулap иштиpoки, paкc жypлиги вэ бoшкa шу кэби xуcуcиятлapгa эътибop бepиш энг мухим шapтлapдaн биpи хиcoблaнмoFи лoзим. Чунки бу жихaтлap xaлк муcикacини энг мухим xуcуcиятлapини aкc эттиpaди вэ Укувчилapни умумму^кий билим дapaжacини тэшмиллэ-

шувигэ, миллий му^кэнинг узигэ xoc уелуб-лapи, ижpoчилик aнъaнaлapини чукуp узлэш-тиpишлapигa ижoбий тaъcиp этэди, тэъкидлэб утилгэн тэълим вэ тapбия мaкcaдлapгa эpи-шишни кaфoлaтлaйди.

Бешинчидан, умумий Уpтa тэълим мэктэб-лapидa муcикa укитувчи^ дapc вэ дapcдaн тaшкapи фaoлиятдa Укувчилapни xaлк муcикa ижoдиëти билэн тaништиpиб бopишгa нэзэ-pий, эмэлий вэ уcлубий жихэтдэн дoимий paвишдa тaйëpгapлик кypиб, уз билим вэ мaлaкaлapини oшиpиб бopиши лoзим. Чунки, бу фaoлиятдa Укитувчи-муpaббийнинг мувэф-фэкияти унинг xaлк тapиxи, мэдэнияти, уpф-oдaтлapи вэ aнъaнaлapи, шунингдeк, му^кэ caнъaтидaн кэнчэлик кeнг билим вэ тaжpибa-лapгa эгэ экэнлигигэ хэмдэ шaxcий нэмунэ-cигa куп жихэтдэн бoFлик булэди.

Mуcикa тyгapaклapининг бoш мaкcaди -биpинчидaн, Укувчи-ëшлap буш вaктлapини мaкcaдли тэшкил этиш, улapни миллий му^-кий pухдa тapбиялaш, муcикий кoбилиятини янэдэ pивoжлaнтиpиш бул^, иккинчидэн, ёш aвлoдни мaънaвий-axлoкий тapбиялaшдa xaлкнинг бoй миллий, тapиxий aнъaнaлapи, уpф-oдaтлapи хэмдэ умумбaшapий кaдpият-лapгa acocлaнгaн caмapaли тэшкилий, пeдaгo-гик шэкл вэ вocитaлapни ишлэб чикиб эмэлгэ жopий этишдиp.

Mуcикa тyгapaгининг acocий вaзифaлapи куйидэгичэ:

биринчидан, шaxcнинг эклий, axлoкий, эpкин фикpлoвчи вэ муcикий pивoжлaниши, унинг иcтeъдoди вэ кoбилиятлapини хap тoмoнлaмa нaмoëн килиш учун имкoният яpa-тиш бул^, иккинчидан ëшлapни эpкин фи^-лэшгэ тaйëpлaш, хэёт мэзмунини тушуниб oлишигa кумэклэшиш, уз-узини идopa вэ нaзopaт килэ билишини шaкллaнтиpиш, уз шaxcий туpмушигa мaкcaдли ёндэшув, улapдa peжa вэ эмэл биpлиги хиccини уЙFoтиш;

учинчидан, Укувчилapни миллий, умумин-гоний кaдpиятлap, Вэтэнимизнинг бoй мэънэ-вий мepocи билэн тaништиpиш, мэдэний хэмдэ дунёвий билимлapни эгэллэшгэ булгэн тaлaблapини шaкллaнтиpиш;

туртинчидан, хap биp ycмиpнинг билим-дoнлиги вэ ижoдий имкoниятлapини эниклэб, улapни pивoжлaнтиpиш, инcoн фaoлиятини туpли coхaлapдa жopий килиб ^иш. Бoлaлap ижoдкopлиги, иктидopини юзэгэ чикapиш вэ

ЗAMOHABИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE 2G19, 9(82)

янада куллаб-кувватлаш учун шарт-шароит хозирлаш;

бешинчидан, инсонпарварлик одоби меъёрларини шакллантириш (бир-бирини тушунадиган, мехрибонлик, шафкатлилик, иркий ва миллий камситишларга токатсизлик), муомала одоби (нохаклик, ёлFончилик, тухмат, чакимчиликка токатсизлик)га бархам бериш каби тарбия воситаларидан унумли фойдала-ниш;

олтинчидан, ватанрарварлик, дунёвий фикрлаш, жамиятимизда яшаётган одамлар билан узаро муносабат-мулокотни урганиш, уз халки, давлати, унинг химояси учун хамиша шай булиб туриш. Узбекистон Республикаси ва бошка давлатларнинг рамзларига хурмат билан караш, ёш авлодни Узбекистон Конституциям, байроFи, герби, мадхияси, Президен-тига садокатли килиб тарбиялаш;

еттинчидан, мустакил давлатимиз -Узбекистон Республикасининг ички ва ташки сиёсатига туFри ва холисона бахо беришга ургатиш. Унинг тинчликсеварлик, демократия ва бошка давлатларнинг ички ишларига ара-лашмаслик, ошкора-очик ташки сиёсати ва уз халкининг турмуш даражасини оширишга йуналтирилган, фукароларни ижтимоий химоя киладиган ички сиёсатини туFри тушунтирмок керак;

саккизинчидан, турмушда энг олий кад-рият хисобланган мехнатга ижодий ёндашиш фазилатларини шакллантириш;

туццизинчидан, соFлом турмуш тарзига интилишни тарбиялаш ва ривожлантириш, муносиб оила сохиби булиш истагини шакл-лантириш;

унинчидан, ёшларимизни эркин мустакил фикрлашга ургатиш.

Умумий урта таълим мактабларида дарсдан ташкари ташкил этиладиган мусикий тугарак ишлари самарадорлигини оширишда энг кулай воситаларни излаб топиш инновация-лар киритишни такозо этади. Мусикий-тарбия-вий ишларни ташкил этишда асосий эътибор укувчи (бола) шахсига каратилиши лозим. Бу йиллар давомида туплаган ижобий тажриба-лардан унумли фойдаланиш зарурлигини такозо этади.

Мусикий тугаракларни ташкил этишда авваламбор, укувчиларни тарбиялаш жараё-нида халк педагогикаси асосларига таяниш,

шарк мутаффаккирларининг доно фикр-муло-хазаларидан, шунингдек, жахон умуминсоний кадриятларидан кенг фойдаланиш лозим. Мактаб ва синфдан ташкари ишларни ташкил этишда мусикий тарбия мазмунини биринчи навбатда тизимли ва мажмуали татбик этишга кура уч вазифа бирлиги - «илмий, ривожла-ниб бориш», «психологик ва педагогик жара-ёнлар муштараклиги, таълим жараёнида ва жамият талабларини эътиборга олиш», «янгича билимларга амал килиш» каби бир катор коидалар асосида таркиб топиши керак1. Улар асосида укувчи шахсиятига нис-батан йуналиш белгиланилади. Бу максадларга эришиш учун укувчилар билан тугарак, санъатнинг айрим турлари, жахон ва миллий маданиятини урганиш ва бошка тарбия шакл-ларидан фойдаланиш мумкин.

Тугараклар асосида берилаётган мусикий тарбиянинг асосий мазмуни исталган сохадаги дарсдан ва мактабдан ташкари тугарак машFулотлари тарбиясининг ягона коида ва услубларини ташкил этади. Бу борада асосий вазифа тулаконли бадиий ва ижодий асарни чукур хис этишдан иборат булади. Шунинг учун миллий ва тарихий санъат шакллари билан карашни, укитувчининг укувчилар ва тарбиячилар билан узаро сухбатларини, оламни эстетик ва бадиий хис этиш фаолияти давомида укувчиларнинг мустакил ижодкор-лигини турли уйинлар, дидактик сахна уйинларини болалар орасида уларнинг кобилиятига караб иш фаолиятларини шакллантириш ва тугарак режасини тузиш керак. Инсон шахснинг шаклланиши нихоятда тиним-сиз ва мураккаб жараён булиб, унда куплаб омилларнинг таъсири бор, буларнинг айрим-лари таркок, айримлари максадга йуналти-рилгандир.

Хулоса сифатида айтиш жоизки, умумий урта таълим мактабларида ташкил этилган мусика тугараклари факат ва факат укувчи-ёшларда бир катор ижобий фазилатларни шалллантириш баробарида, уларнинг буш вактларини мазмунли утказишлари хамда фойдали мехнат фаолияти билан шуFулланиш-

1 Имомназаров М.С., Эшмухамедов М. Миллий маъ-навиятимиз асослари. (Олий укув юртлар учун маъруза матнлари) - Т.: ТошИУ, 2001. -432-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

лapигa xизмaт килиб, ижoдий кoбилиятлapини pивoжлaнтиpaди.

Шу Уpиндa умумий Уpтa тэълим мэктэблэ-pидa cинфдaн тaшкapи муcикa тyгapaклapи фaoлиятини йулгэ куйишдэ куйидэги тавсия-ларга эмэл килиш тaвcия этилэди:

- умумий Уpтa тэълим мaктблapидa тэшкил этилэдигэн тyгapaклap фaoлиятини йулгэ куйиш билэн бoFлик тэшкилий ишлap бэжэ-pилишини тэъминлэш;

- муcикa тyгapaклapи иштиpoкчилapи pyй-xaти, булэдигэн кунлapи жэдвэлини шэкллэн-тиpиш;

- муcикa тyгapaклapининг Укув-мeъëpий хэмдэ мoддий тexник тaъминoтини яpaтиш;

- муcикa тyгapaклapини хap жихэтдэн юкopи caвиядa тэшкил этиш буйичэ тyгapaк paхбapи мунтэзэм уз уcтидa ишлэши вэ янгидэн-янги излaнишлap oлиб бopиши;

- тyгapaк иштиpoкчилapини туpли тaдбиp-лap, тaнлoвлap, фecтивaл вэ oммaвий axбopoт вocитaлapидa чикишлapини тэъминлэш.

Ддабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 7 фeвpaлдaги «Узбeкиcтoн Рecпубликacини янэдэ pивoжлaнтиpиш буйичэ Xapaкaтлap cтpaтeгияcи тyFpиcидa»ги ПФ-4947-coн фapмoни. II Узбeкиcтoн Рecпубликacи кoнун хужжaтлapи туплэми. 2017, 13 фeвpaль, 6-шн, 7G-мoддa.

2. Mиpзиëeв Ш.М. Буюк кeлaжaгимизни мapд вэ oлижaнoб xaлкимиз билэн биpгa куpaмиз. - T.: «Узбeкиcтoн», 2G17.

3. Mиpзиëeв Ш.М. Эpкин вэ фapoвoн, дeмoкpaтик Узбeкиcтoн дэвлэтини биpгaликдa бapпo этэмиз. - T.: «Узбeкиcтoн», 2G16.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Mиpзиëeв Ш.М. К^нун уcтувopлиги вэ иншн мaнфaaтлapини тэъминлэш - юpт тapaккиëти вэ xaлк фapoвoнлигининг гapoви. - T.: «Узбeкиcтoн», 2G17.

5. Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнти Шэвкэт Mиpзиëeв paиcлигидa 2G19 йил 19 мapт куни ëшлapгa эътибopни кучaйтиpиш, ёш aвлoдни мэдэният, caнъaт, жиcмoний тapбия вэ cпopтгa кeнг жэлб этиш, улapдa axбopoт тexнoлoгиялapидaн тyFpи фoйдaлa-ниш кyникмacини шaкллaнтиpиш, ëшлap Уpтacидa китoбxoнликни тapFиб килиш, xoтин-кизлap бэндлигини тэъминлэш мacaлaлapигa бaFишлaнгaн видeoceлeктop йиFилишидaн.

6. Кapимoв И.А. Узбeкиcтoн буюк ^лэжэк capи. - T.: «Узбeкиcтoн», 1998.

7. Авлoний А. Tуpкий гулиcтoн ëxуд axлoк. - T.: «Укитувчи», 1992.

8. Бapoтoв Ш.Р. Укувчи шaxcини Уpгaниш уcуллapи. - T.: «Укитувчи», 1995. -86-б.

9. Жypaeв Р. Кaдpлap тaйëpлaш миллий дacтуpини эмэлгэ oшиpишдaги умумий Уpтa тэълим вaзифaлapи. II «Пeдaгoгик мaхopaт», 2GG1, 2-шн.

10. Имoмнaзapoв М.С., Эшмухaмeдoв М. Миллий мэънэвиятимиз acocлapи. (Олий укув юpтлap учун мaъpузa мaтнлapи) - T.: ToшИУ, 2001.

ЗAMOHABИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE 2019, 9(82)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.