Научная статья на тему 'УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ'

УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экологические биотехнологии»

47
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Экологик тарбия / экологик онг / экологик маданият / инновацион педагогик технологиялар / инсон ва табиат / узлуксиз таълим / Экологическое образование / экологическое сознание / экологическая культура / инновационные педагогические технологии / человек и природа / непрерывное образование

Аннотация научной статьи по экологическим биотехнологиям, автор научной работы — Ш. Э. Хамрокулова

Мазкур мақола умумий ўрта таълим тизимида экологик тарбия механизмларини такомиллаштириш масалаларига бағишланади. Ёш авлоднинг экологик саводхонлиги ва экологик маданиятини такомиллаштиришда инновацион технологиялардан фойдаланиш, фанларни экологик тарбия билан боғлашга аҳамият қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Данная статья посвящена вопросам совершенствования механизмов экологического воспитания в системе общего среднего образования. Акцент сделан на использовании инновационных технологий и связи науки с экологическим образованием в повышении экологической грамотности и экологической культуры подрастающего поколения

Текст научной работы на тему «УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-815-820

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИЖТИМОИЙ-ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ

Ш. Э. Хамрокулова

Узбекистон Миллий Университети Ижтимоий фанлар факультети Педагогика ва умумий психология кафедраси докторанти

Мазкур макола умумий урта таълим тизимида экологик тарбия механизмларини такомиллаштириш масалаларига багишланади. Ёш авлоднинг экологик саводхонлиги ва экологик маданиятини такомиллаштиришда инновацион технологиялардан фойдаланиш, фанларни экологик тарбия билан боглашга ахамият каратилган.

Калит сузлар: Экологик тарбия, экологик онг, экологик маданият, инновацион педагогик технологиялар, инсон ва табиат, узлуксиз таълим

Данная статья посвящена вопросам совершенствования механизмов экологического воспитания в системе общего среднего образования. Акцент сделан на использовании инновационных технологий и связи науки с экологическим образованием в повышении экологической грамотности и экологической культуры подрастающего поколения.

Ключевые слова: Экологическое образование, экологическое сознание, экологическая культура, инновационные педагогические технологии, человек и природа, непрерывное образование.

This article is devoted to the issues of improving mechanisms of environmental education in the general secondary education system. Emphasis is placed on the use of innovative technologies and the connection of science with environmental education in improving the ecological literacy and ecological culture of the young generation.

Keywords: Ecological education, ecological awareness, ecological culture, innovative pedagogical technologies, man and nature, continuous

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

education

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-815-820

Умумтаълим мактабларида экологик таълим-тарбияга эътибор каратиш хар бир педагог ходимнинг вазифаси ва жамият олдидаги бурчидир. Давлатимиз томонидан амалга оширилаётган ислохотларда хам экологик таълим-тарбияга, ёшларнинг экологик маданиятини оширишга эътибор каратилмокда. Мамлакатимизда усиб келаётган ёш авлоднинг экологик саводхонлигини ошириш, экологик онги ва экологик маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш, экологик таълим ва тарбия жараёнини самарали ташкил этиш максадида Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 27 майдаги 434-сонли карори мамлакатимизда экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш ва экологик таълим тарбияга багишланган. Шунингдек техника ва технологиялар тараккий этгани сайин ёшларни мобил воситалардан фойдаланишини назоратга олиш, ишончли манбаалардан фойдаланишларига эришиш, интернет тармокларидан ёшлар учун фойдаланишлари мумкин булган базани такомиллаштириш хозирги кунда барчамизнинг олдимизда турган улкан маъсулиятли вазифадир. Инновацион технологиялардан фойдаланиб дарсларни ташкил килиш - хозирги кун талабидир. Инновацион технологиялардан фойдаланиб дарс утиш укувчиларни дунёкарашини устириши, мантикий ва креатив фикрлаш кобилиятларини ривожлантириши, шунингдек, маънавий ахлокий ва ижтимоий тарбиясида мухим урин тутишини таъкидлашимиз жоиз. Ижтимоий тарбия шу жумладан экологик тарбияни ривожлантиришда мавзуларга хар томонлама ёндашиш, кандай мавзу утилишидан катъий назар маънавий ахлокий тарбия негизида табиатга мехр - мухаббат туйгуларини шакллантириш нафакат дарс вактида укувчини дарсга ижодий ёндашишига балки укитувчини хам креативликка ундайди.

Узлуксиз таълим чукур, хар тарафлама асосли таълим-тарбия бериш, мутахассис кадрлар тайёрлашнинг турли шакл, услуб, восита, усул ва йуналишларининг мукаммал уйгунлигидан иборатдир. Узлуксиз таълим сифатини турли компонентлар уртасидаги узаро алокадорлик, муайян услублар ва усулларни таълим жараёнига окилона татбик этилишини таъминлайди.

Инновацион педагогик технологиялар укитиш тизимида - кандай самарали натижаларга эришиш мумкин? - деган саволга жавоб беради. Яъни хозирги ахборотлаштириш ва кибернетика тараккиёти даврида укувчини дарсга жалб килиш, дарсни мазмунли ва кизикарли утиш укувчини фанга кизиктириш долзарб масаладир. Бу укитувчидан доимий равишда уз устида ишлашни, янгиликлардан бохабар

April, 2023

булишни ва замонавий технологияларни куллаб дарс утиш жараёнини такомиллаштиришни талаб этади.

Экологик тарбия механизмларини такомиллаштириш - хозирги замон талаби. Экологик муаммолар глобал тус олиб бораётган хозирги даврда дарсларни экологик муаммоларни ёритишга боглаш, укувчиларда экологик тарбия куникмаларини устириш, табиатни мухофаза килишни одатга айлантириш хар бир педагог олдида турган мухим вазифалардан биридир.

Х,ар бир укув фанида экологик билимларнинг айрим элементлари ёритиб берилади. Мавзуни экологик тарбияга боглаб укувчилар учун кизикарли маълумотлар бериш эса педагог махоратига боглик. Экологик билимларни узлаштириш табиий фанларни укитишда бевосита богланади. Чунки табиий фанларни укитишда

- Атрофимизни ураб турган табиат билан танишиш;

- Инсон - табиат муносабатлари;

- Табиат - инсонларнинг яшаш ва мехнат фаолияти мухити экани;

- Табиий ресурслар - инсон яшаши учун мухим манбаа экани;

- Табиатнинг инсон соглиги ва яшаш мухитига таъсири;

- Табиий мухитдаги организмларнинг хилма хиллиги;

- Жонли ва жонсиз табиатни асраш хакидаги билимлар;

- Табиат билан муносабатда меъёрларга амал килиш хакидаги куникмалар ургатилади.

Экологик тарбия механизмларини такомиллаштириш оркали ижтимоий тарбиянинг бошка турларини хам ривожлантириш мумкин. Жонли ва жонсиз табиатни асраш, авайлаш оркали маънавий ахлокий тарбияни, табиий ресурслардан тежамкорлик билан фойдаланишни ургатиш оркали укувчиларда нафакат ресурсларни тежашни балки исроф килмасликка ургатиш, хайвонлар ва кушларга, дарахтларга зарар етказмаслик каби тушунчаларни сингдириш оркали иктисодий ва диний тарбияни хам ривожлантириш мумкин. Табиат -бизнинг хаётимиз, фаолиятимиз билан чамбарчас боглик Табиий гузалликлардан бахра олиш, гуллар ва дарахтлар, гузаллигини куриб эстетик завк олишни хам ривожлантириб бориш зарур.

Экологик тарбия куникмаларини ривожлантиришда халк огзаки ижоди намуналаридан фойдаланиш хам жуда мухим ахамият касб этади. Фольклоршунос олим О.Сафаров узбек болалар халк поэтик ижодини тадкик килган ва болалар таквими, йил фаслларига алокадор мавсум ва маросим кушиклари хакида кизикарли

April, 2023

817

маълумотлар беради. Таникли педагог Ю. Илларионова "Болаларни топишмок топишга ургатинг" номли кулланмасида топишмоклар турлари, улардан фойдаланиш, топишмоклар бадиийлиги ва топишмоклар болаларга таълим-тарбия беришда зарурият эканлигини таъкидлайди. Таълим - тарбия сифатини яхшилашда халк огзаки ижоди намуналаридан фойдаланиш яхши самара беради. Маколлар, топишмоклар, тез айтишлар ва халк донишмандчилиги намуналаридан фойдаланиш укувчи фикрлаши усишига, топкирликка, нарса-буюм ёки табиат ходисаларининг сифат хусусиятларига эътибор каратишни урганадилар. Табиат унсурлари хакидаги топишмоклар ва маколлар укувчида аввало тасаввур уйгонишига, жонли ва жонсиз табиатни асрашига у билан мулокот килганда эхтиёткорликка амал килишни урганиб борадилар.

Укувчилар экологик билимларини оширишда замонавий медиа дастурлардан фойдаланиш. Турли анимациялар, онлайн тестлар, слайдлар тайёрлаш, дастурий таъминот воситалари - яъни мураккаб булмаган укувчилар ишлай оладиган дастурлар тузиш оркали укувчиларни нафакат фанга кизиктириш балки, экологик билимларни хам ошириш мумкин. Укувчи компьютер графикаси оркали бирор бир буюм ёки слайд ясаганда ёки онлайн тестлар тузганда ёки топширикни бажарганда бевосита узи у жараёнда иштирок этади ва уз ишига маъсулият билан ёндашади. Компьютер графикаси дастурларидан фойдаланиш, кушимча топшириклар бериш, интернет маълумотлари туплаш ва тахлил килиш каби машгулотлар хозирги турли хил ресурслар куп ва болалар тарбиясига катта таъсир утказаётган бир вактда аввало болани буш вактини тугри ташкиллаштиришга ва интернетда таълим-тарбияга алокадор порталлар билан ишлашига замин яратади.

Дарсдан ташкари машгулотларни ташкил килиш ва амалий мехнат куникмаларини ривожлантириш оркали экологик тарбияни ривожлантиришга таълим тизимида доимо ахамият бериб келинган. Дарсдан ташкари амалий машгулотлар, кургазмалар, тажриба-экспериментлар, танловлар, тугараклар фаолиятини йулга куйиш аввало укувчиларда амалий мехнат куникмаларини ривожлантиради, шунингдек узгалар мехнатини хурмат килишни хам урганадилар. Табиатни асрашга доир, дарахтлар ёки кушларга багишлаб турли кургазма, расмлар танлови уюштириш укувчиларда креатив фикрлаш, табиат билан инсон муносабатларида уйгунликка эришишда ранго-ранг фикрлар уйгонишига туртки беради.

Экологик билимларни оширишда мавзулар мохиятидан келиб чикиб муаммоли таълим технологиясини куллаш

April, 2023

818

оркали юкори синф укувчиларида муаммога ёндашиш, тахлил килиш, бахо бериш, ижодкорлик каби кобилиятларини ривожлантиради. Масалан: Инсон хужалик фаолиятида табиатга таъсирини бахоланг. Экологик муаммоларни хал килишда уз вариантини айтиш. Ишлаб чикаришни жойлаштиришда экологик омилларни хисобга олиш каби саволлар тузиш мумкин. Умумтаълим укув фан дастурларида экологик тарбияни такомиллаштиришда фанларни бевосита ва билвосита экологик муаммоларни тахлил этадиган фанларга ажратиш мумкин. Табиий фанларда экологик муаммолар ва мавзу мазмуни куп холларда бевосита боглик булса, ижтимоий гуманитар ёки аник фанларда дарслар экологик мавзулар билан билвосита богланади. География, Биология дарсларида исталган мавзуни экологик муаммолар билан боглаш мумкин. Турли савол-жавоблар кизикарли маълумотларни тахлил килиш ва интерфаол методлардан фойдаланиш янада дарснинг жозибадорлигини оширади.

Ижтимоий гуманитар йуналишлар масалан тарих дарсларида айни бир мавзуни узлаштириш ва уша даврга оид манбааларни тахлил килиш оркали мавзуни тушунтиришда ёки кизикарли савол-жавоблар кисмида биз экологик масалаларга хам ургу каратишимиз мумкин булади. Она тили ва адабиёти, рус тили дарсликларида хам экологик мавзулар бир неча бора кулланилганини куришимиз мумкин. Асосан хикоялар, бадиий асарлар оркали табиат ходисалари, усимлик ва хайвонларга бефарк булмасликка ундовчи шерлар, матнлар дарсликларда келтирилган. Лекин жуда куп холларда матн тузилиши ва грамматикаси конун коидаларига амал килиш билан экологик мазмун четда колиб кетади. Бадиий асарларни тахлил килишда, матнларни урганишда экологик элементларга ахамият каратиш дарснинг мазмуни ва савиясини бир неча баробарга ошириши мумкин.

Хулоса урнида таъкидлаш мумкинки, экологик тарбия масалалари даврлар, замонлар утсада долзарблигича колмокда. Умумтаълим мактаб дастурларида фанларни экологик муаммоларга боглаб утиш, инновацион педагогик технологиялардан фойдаланиш укувчини дарсга кизиктиришда ва дарсга ижодкорлик билан ёндашишига замин яратади.

REFERENCES

1. Ашурова Н. ^ишлок мактаблари III - IV синф укувчиларини экологик тарбиялаш дисс. Т.: 1995

2. Jumaevich, K. K., & Abdullajonovna, A. G. (2021). Technology of Cooperation in the Formation of Spiritual and

April, 2023

819

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-815-820

Moral Education of Young People in Society and Its Qualimetry. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 7062-7068.

3. Ишмухдмедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар. Т.: 2013 3-б.

4. Комилова Г.А. Мактабгача ёшдаги болаларга экологик тарбия беришда халк; топишмокларидан фойдаланишнинг педагогик имкониятлари дисс. Бухоро.: 2005

5. Хамрокулова Шахноза Эркиновна (2022). УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ Ю^ОРИ СИНФЛАРДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШНИНГ ПЕДАГОГИК-ДАСТУРИЙ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯСИ. Современное образование (Узбекистан), (3 (112)), 47-52.

6. Шахноза Эркиновна Хамрокулова (2021). Узбек маърифатпарвари Абдурауф Фитрат асарларида экологик тарбия масалалари. Science and Education, 2 (11), 1116-1119.

7. Шахноза Эркиновна Хамрокулова, & Солихд Нарзуллоевна Аллаярова (2021). ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАД^ЩОТЧИЛИК КУНИКМАСИНИНГ АХДМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2 (11), 1089-1094.

8. Шахноза Эркиновна Хамрокулова (2021). УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ-ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2 (3), 379-384. doi: 10.24411/2181-1385-2021-00413

9. Хамрокулова, Ш. Э. (2020). ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ НАПРАВЛЕНИЕ УЧЕНИКОВ НА УРОКАХ ГЕОГРАФИИ. ГЕОГРАФИЯ: ПРИРОДА И ОБЩЕСТВО, 1(3).

10. Абдуазимова, З.А. (2021). Философские особенности концептуального подхода в формировании экологической этики в условиях глобализации. Международный журнал по интегрированному образованию , 4 (10), 138-142.

11. Abduazimova, Z. AXIOLOGICAL CONTENT AND UNIVERSAL SIGNIFICANCE OF THE PRINCIPLES OF DEVELOPMENT OF GLOBAL ECOLOGY.

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.