Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАДҚИҚОТЧИЛИК КЎНИКМАСИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАДҚИҚОТЧИЛИК КЎНИКМАСИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

63
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экологик таълим-тарбия / экологик маданият / тадқиқот / тадқиқотчилик кўникмалари / табиатни муҳофаза қилиш / атроф-муҳит / табиат. / environmental education / environmental culture / research / research skills / nature conservation / environment / nature.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шахноза Эркиновна Хамрокулова, Солиҳа Нарзуллоевна Аллаярова

Мақолада экологик онг ва маданиятни ривожлантиришда тадқиқотчилик қўникмаларининг аҳамиятини ѐритишга эътибор қаратилган. Хусусан, экологик тадқиқотлар олиб бориш босқичлари, мазмуни ҳамда экологик тарбияни ривожлантиришда қўлланиладиган усуллар мазмуни ѐритилган. Миллий қадриятларни ѐш авлодга ўргатиш орқали табиатни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш кўникмаларини шакллантириш зарурати асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The content of the article is devoted the importance of research skills in the development of environmental awareness and culture. In particular, the stages and content of environmental research and the methods used in the development of environmental education are described. The need to protect nature through the teaching of national values to the younger generation is based on the need to develop skills in the rational use of natural resources.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАДҚИҚОТЧИЛИК КЎНИКМАСИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАДЦЩОТЧИЛИК

КУНИКМАСИНИНГ АХДМИЯТИ

Шахноза Эркиновна Хамрокулова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети Педагогика ва умумий психология кафедраси докторанти

Солила Нарзуллоевна Аллаярова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети Педагогика ва умумий психология кафедраси докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада экологик онг ва маданиятни ривожлантиришда тадкикотчилик куникмаларининг ахамиятини ёритишга эътибор каратилган. Хусусан, экологик тадкикотлар олиб бориш боскичлари, мазмуни хамда экологик тарбияни ривожлантиришда кулланиладиган усуллар мазмуни ёритилган. Миллий кадриятларни ёш авлодга ургатиш оркали табиатни мухофаза килиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш куникмаларини шакллантириш зарурати асосланган.

Калит сузлар: экологик таълим-тарбия, экологик маданият, тадкикот, тадкикотчилик куникмалари, табиатни мухофаза килиш, атроф-мухдт, табиат.

ABSTRACT

The content of the article is devoted the importance of research skills in the development of environmental awareness and culture. In particular, the stages and content of environmental research and the methods used in the development of environmental education are described. The need to protect nature through the teaching of national values to the younger generation is based on the need to develop skills in the rational use of natural resources.

Keywords: environmental education, environmental culture, research, research skills, nature conservation, environment, nature.

КИРИШ

Экологик муаммолар - хозирги куннинг долзарб муаммоларидан бири булиб турган бир вактда ёшларнинг экологик саводхонлигини ошириш,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

экологик маданиятини юкори савияларга кутариш жамият олдидаги долзарб вазифалардан бири булиб колмокда. Хрзирги кунда ёшлар фаол ижтимоий гурух сифатида мамлакат ахолиси салмогида алохида урин тутмокда. Давлат статистика кумитаси хабарига кура 2021 йил сенябрь ойида Узбекистон Республикаси ахолиси сони 35 миллион кишидан ошди. Ахоли таркибида 15 -24 ёш оралигидаги ахоли салмоги эса айни вактда жами ахолининг 15 % кисмини ташкил этмокда. Бу анча катта курсаткич албатта. Жамиятимизда ёшлар салмоги куп эканлигини инобатга олсак, ёшларни таълим тарбияси, илм-фанга йуналтириш асосий вазифаларимиздан бири булиши табиий. Айникса экологик муаммолар инсониятга хавф солиб турган бир вактда экологик онг ва маданиятни, экологик тарбияни ошириш - ёшлар таълим - тарбиясига эътиборли булиш давлат ва жамият олдига мухим вазифалар куяди. Умумий урта таълим юкори синф укувчилари хамда Олий укув юртлари талабаларида экологик илмий тадкикотчилик фаолиятини ривожлантириш экологик таълим-тарбия фаолиятларини олиб боришда ва экологик компетентликни оширишда мухим ахамият касб этади. Ёшларни экологик илмий-тадкикотчилик фаолиятига йуналтиришда уларнинг кизикишларидан келиб чикиб танлаш максадга мувофик.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР ТА^ЛИЛИ

Юкори синф укувчиларини илмий тадкикот ишларига жалб килишда аввало уларни салохияти ва касбга йуналтирилганлик буйича кизикишларини эътиборга олиш зарур.

Илмий-тадкикот ишлари - бу мавжуд билимларни кенгайтириш ва янги билимларни олиш, илмий фаразларни текшириш, конуниятлар, илмий умумлаштириш ва асослашларни урнатиш учун илмий тадкикотлар, тадкикотлар, тажрибалар билан боглик булган илмий характердаги иш1.

Экологик илмий тадкикот олиб боришга юкори синф укувчиларини жалб этишда аввало бажариладиган ишлар дастурини тузиб олишимиз зарур. Кайси мавзу буйича ташкиллаштириш мумкин ва кандай ташкиллаштирамиз? Аввало фанлар буйича кайси мавзуларда экологик илмий тадкикотларга йуналтирамиз каби саволларга жавоб олишимиз лозим. Экологик таълим-тарбия бевосита ва билвосита бериладиган фанларни ажратиб олишимиз мумкин. Масалан: география, биология, кимё, физика каби табиий фанлар экологик таълим-тарбия

1 http://integraciya.org/konkursy/rekomendatsii-po-podgotovke-nauchno-issledovatelskoy-raboty.php

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1090 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

билан бевосита боглик. Экологик илмий тадкикотчилик фаолиятига йуналтиришда экологик таълим билан бевосита боглик булган фанлар мавзуларини танлаб олишимиз зарур.

Илмий тадкикот ишлари олиб боришнинг боскичлари:

Илмий тадкикот йуналишини танлаш;

Мавзу танлаш;

Гояларни тахлил килиш;

Тадкикот ишини режалаштириш;

Маълумотларни туплаш, умумлаштириш;

Кузатув, тажриба-эксперимент утказиш;

Натижаларни бахолаш;

Тахлилларни ёзиш.

Экологик таълим-тарбия билан боглик мавзуларни ажратиб олиб укувчиларнинг кизикишларига кура мавзу буйича илмий тадкикот олиб бориш режасини тузамиз. Масалан: 10-синф амалий география дарсидан "Жамият ва табиат уртасидаги муносабатлар" мавзусини танлаб оладиган булсак, аввало укувчилар билан ушбу мавзу экологик муаммолар билан чамбарчас богликлигини, бу мавзуни укитиш оркали ёш авлодда экологик тарбия куникмаларини ривожлантиришимиз мумкинлигини мухокама килиб оламиз. Жамият ва табиат уртасидаги муносабатлар мавзуси жуда кизик ва атрофимизни ураб турган табиат билан инсонларнинг узаро муносабатларининг тарихан ва хозирги макон ва замондаги ривожланиш хусусиятларини тахлил килади. Географик кобик инсоният тарихи давомида унинг хужалик фаолиятига таъсир курсатиб келган. Уз навбатида жамият хам атроф мухитга таъсирини утказиб келган. Йиллар давомида инсонларнинг табиатга таъсири ортиши техноген мухитни вужудга келтирди ва бу таъсир йилдан-йилга ортиб, табиатга салбий таъсирлар даражасига етган. Мавзунинг илмий тадкикот олиб бориш режасини тузиб оламиз.

"Жамият ва табиат уртасидаги узаро муносабатлар"

Кириш - бу кисмда жамият ва табиат уртасидаги узаро муносабатларинг тарихан ривожланиши, антропоген даврнинг бошланиши ва хозирги даврга кадар ривожланиб келаётган техноген мухит ва унинг экологик муаммоларга айланиши ва хозирги кунда ечимини кутаётган энг долзарб муаммолардан бири эканлигини тавсифлаш лозим.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

Маълумотларни туплаш ва умумлаштириш - бунда укувчи иш олиб борадиган, укийдиган дарсликлар, интернет ресурслари, кушимча адабиётлардан келтирилган маълумотлар тахлил этилади.

Маълумотлар туплашни суровномалар утказиш, фикрларни урганиш, сухбатлар уюштириш, экспериментлар, кузатув, тажриба-синовлар утказиш оркали янада бойитиш мумкин. Укувчи аввало социологик суровлар ёки кузатув-тажриба, сухбат утказишдан олдин бу тажрибаларни кандай утказиш борасида тасавввурга эга булиши талаб этилади. Дарсларда, тугарак машгулотларида бундай кузатув-экспериментлар утказишга доир маълумотлар, мастер - класслар яъни махорат машклари ёки кичик гурухларда ишлаш каби методлардан фойдаланиб укувчиларни илмий-тадкикотларга йуналтириш яхши самара беради.

Укувчи узининг кичик илмий тадкикоди учун саволлар жамланмаси тузиб олишига ёрдам берамиз. Унга узига якин инсонларнинг фикрини урганиш максадида тузиладиган саволларни тахминий куринишини ифодалашимиз мумкин. Масалан:

1. Сиз яшаб турган жойда кандай сув хавзалари мавжуд?

2. Сиз у сув хавзаларининг сувини истеъмолга ярокли деб уйлайсизми?

3. Инсонлар табиатга кандай таъсир курсатадилар?

4. Табиатни мухофаза килиш учун нималарга эътибор бериш керак деб

уйлайсиз?

5. Охирги ун йилликларда табиий мухит узгарганини сездингизми

6. Сиз табиатни асраш учун нималар кила оласиз?

Мана шу ва шунга ухшаш оддий саволлар тузиб укувчилар узлари яшаб турган махалла ва оилада, бошка синфларда шу каби сухбатлар утказиши аввало укувчининг узида табиатни асрашга ва авайлашга, табиий ресурслардан окилона фойдаланишга ва уларни купайтиришга булган маъсулиятни оширади. Колаверса сухбат, савол-жавоблар жараёнида иштирок этган инсонларда хам табиатга нисбатан тугри муносабатда булишга, уни асраб авайлашга, дарахтларни кесмасликка ва купрок дарахтлар экишга, умуман табиат билан ошно булишга ундайди. Мавзуга оид маълумотларни туплаш ва умумлаштиришда интернет маълумотларидан фойдаланиш хам катта ахамият касб этади. Маълум бир худудларни урганишда жойнинг бир неча йил аввалги ва кейинги куринишларини солиштириш, у ердаги техноген мухит кенгайган ёки табиий мухит сакланиб колганини солиштириш оркали бахолаш мумкин.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

Интернет ресурсларидан, таълим-тарбиявий порталлардаги маълумотлардан фойдаланиб укувчи узи олиб борган ишни слайдлар ёки киска роликлар оркали синф, мактаб жамоасига ёритиб бориши мумкин. Тадкикот давомида кузатув-экспериментлар утказишни - масалан хаво хароратини кузатиш, табиат компонентларидаги жараёнларни кузатиш ва бахолаш каби ишларни хам бажариб боришлари мумкин. Шунингдек, тадкикот давомида ёши катта инсонлардан халк педагогикасига оид таълим-тарбиявий маколлар, тарихдаги ривоятлар, масаллар ва хикояларни туплаш хам илмий тадкикот ишининг мазмунини оширади. Ёши катта инсонлар билан сухбатлашиш, интервью методи оркали урганиш, халк огзаки ижоди намуналарини туплаш келажакдаги фаолиятда хам булардан фойдаланиш мумкинлигини таъкидлаш жоиз. Тадкикот сунгида олиб борилган ишларнинг натижаларини умумлаштириш ва хулосалаш ишнинг охирги боскичи хисобланади. Тахлиллар умумлаштирилади, хулоса килинади ва укитувчи томонидан укувчининг олиб борган илмий-тадкикот ишига бахо берилади ва рагбатлантирилади.

ХУЛОСА

Келажакда хар бир укувчи уз кизиккан сохасида илмий-тадкикот ишлари олиб бориши уларга факат фойда келтириши, жамиятда илмга чанкок инсонлар ортиши келажакдаги инсонлар фаолиятларида мухим эканлигини укувчиларга тушунтирилиб борилади. Укувчиларни илмий-тадкикотчиликка йуналтириш улардаги маъсулият келажакдаги фаолиятларига замин яратадиган билимлар эканлигини улар доимо англаб борадилар. Экологик илмий тадкикотларга ёшларни жалб килиш - табиат ва жамият муносабатларида уйгунликка эришиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш ва уларни купайтириш йулларида креативлик ва ижодкорлик гояларини ривожлантириш, шунингдек табиат олдида маъсулиятли булиш каби куникмаларни ривожлантиришга хизмат килади.

REFERENCES

1. Симченко Н. А., Беркович М. Л. Проектирование экосистемы развития университетов в цифровой среде // Перспективы науки и образования. 2021. № 1 (49). С. 491-505. doi: 10.32744/pse.2021.1.34

2. Abdullayeva G. A. The problem of quality in the modern education system //scientific bulletin of namangan state university. - 2020.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1089-1094

3. Р. Х. Джураев, & С. Н. Аллаярова (2021). УЗБЕКИСТОНДА COVID-19 ПАНДЕМИЯСИ ДАВРИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЛМИЙ ТАДКИКОТ ФАОЛИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2 (NUU Conference 1), 33-40

4. Sharipov Sh., Fedorko V., Safarova N., Rafiqov V. "Geografiya" O'rta ta'lim muassasalarining 10-sinfi va o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassasalarining o'quvchilari uchun darslik T.: 2017

5. https: //www.gazeta.uz/oz/2021/09/07/demo graphy/

6. https://t.me/statistika rasmiy/1551

7. https://stat.uz/uz/59-foydali-ma-lumotlar/5859-o-zbekiston-aholisi-3

8. http://integraciya.org/konkursy/rekomendatsii-po-podgotovke-nauchno-issledovatelskoy-raboty.php

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.