Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

368
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мактабгача таълим / экологик тарбия / экологик онг / экологик маданият / ўйин технологияси / интерфаол методлар / атроф-муҳит / экологик муаммолар / ривожлантирувчи тарбия / preschool education / ecological education / ecological consciousness / ecological culture / game technologies / interactive methods / environment / ecological problems / developmental education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шахноза Эркиновна Хамрокулова

Мазкур мақола мазмуни мактабгача таълим тизимида экологик тарбия масалаларига бағишланган. Муаллиф мактабгача таълимда экологик тарбия механизмларини ривожлантиришда қўлланиладиган методларни атрофлича таҳлил этган. Боғча ѐшидаги болаларнинг қизиқишлари ва ѐшига мос тасаввурни оширишга, дунѐқарашни кенгайишига ѐрдам берувчи ўйин технологияларига эътибор қаратган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The content of this article is devoted to the issues of environmental education in preschool education. The author analyzes in detail the methods used in the development of mechanisms for environmental education in preschool education. The focus is on gaming technologies that help kindergarten children develop their interests and age-appropriate imagination, broaden their horizons.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ»

MAKTAErAHA TAB.THM TH3HMH^A ЭKО.TОГHK TAPEHfl

MACA.TA.TAPH

Шахноза Эркиновна Хамрокулова

Узбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети Педагогика ва умумий психология кафедраси докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола мазмуни мактабгача таълим тизимида экологик тарбия масалаларига багишланган. Муаллиф мактабгача таълимда экологик тарбия механизмларини ривожлантиришда кулланиладиган методларни атрофлича тахлил этган. Богча ёшидаги болаларнинг кизикишлари ва ёшига мос тасаввурни оширишга, дунёкарашни кенгайишига ёрдам берувчи уйин технологияларига эътибор каратган.

Калит сузлар: Мактабгача таълим, экологик тарбия, экологик онг, экологик маданият, уйин технологияси, интерфаол методлар, атроф-мухдт, экологик муаммолар, ривожлантирувчи тарбия.

ABSTRACT

The content of this article is devoted to the issues of environmental education in preschool education. The author analyzes in detail the methods used in the development of mechanisms for environmental education in preschool education. The focus is on gaming technologies that help kindergarten children develop their interests and age-appropriate imagination, broaden their horizons.

Keywords: preschool education, ecological education, ecological consciousness, ecological culture, game technologies, interactive methods, environment, ecological problems, developmental education.

Кириш

Мактабгача булган ёш даври инсон хдётида табиат, атроф - мухдт билан муносабатларни англашда, дунёкарашни шаклланишида, экологик тарбиянинг ривожланишида жуда мухим ёш категорияси хдсобланади. Ушбу даврда шахсиятнинг асослари, шу жумладан табиатга булган ижобий муносабат, шахснинг ахлокий, экологик тарбияси асослари ривожланади. Шу билан биргаликда болаларда миссий муносабатлар, табиат ва жонзотларга нисбатан хдмдардлик, усимлик ва хдйвонларни севиш тушунчалари хам ривожланади. Мактабгача таълим

April, 2022

960

^jtimoiy-gumanitar^anlarningdolZarbmaSatSt

муассасалари узлуксиз экологик тарбиянинг ривожланишидаги боошлангич асосий бугин хисобланади. Шунинг учун богча тарбияловчилари олдида экологик тарбия механизмларини шакллантириш ва ривожлантириш асосий масалалардан бири булиб хисобланади. Мамлакатимизда амалга оширилаётган устувор йуналишлардан бири - узлуксиз тарбия концепциясининг кабул килиниши ва экологик тарбияга ахамият бериш давлат ислохотларига киритилгани ёшларда маънавий ахлокий тарбия механизмларига алохида эътибор каратилганини курсатади. Мактабгача таълим тизимида экологик тарбия масалаларини урганишга багишланган бир канча илмий тадкикот ишлари олиб борилган. Г.О.Комилова[6;15б.], М.Р.Халилова[10;144б], МДХ, давлатлари олимларидан П.И.Агаларова [3;5с], Т.Ю.Ковтун [8;22с] илмий тадкикотларини келтириб утиш мумкин. Богча ёшидан экологик тарбия беришнинг асосий максади - болаларда экологик маданият ва экологик компетентликни ривожлантиришдир. Богча ёшидаги болаларда экологик тарбия механизмларини ривожлантириш куйидаги масалаларни олдимизга куяди:

- Болаларда табиатга нисбатан мехр - мухаббат туйгуларини устириш;

- Бола узини табиатнинг бир булаги эканини англатиш;

- Табиат билан муносабатда уйгунликни ургатиш;

- Табиий ресурслардан окилона фойдаланишни сингдириш;

- Соглом турмуш тарзи тушунчасини шакллантириш;

- Дунёни англаш, дунёкарашни ошириш;

Машгулотларни олиб боришда таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи масалаларни хам таъкидлаб утиш зарур. Таълимий масалаларга экологик билимларни узлаштириш, энг оддий тушунчалар билан табиатни мухофаза килиш тушунчаларини сингдириш, экологик муаммоларни ургатиш каби масалаларга эътибор каратиш жоиз.

Мактабгача ёшдаги болаларга экологик тарбия беришда кулланиладиган методлар: Курсатиш методи - ушбу метод оркали болаларда табиат ва борлик хакидаги тасаввурлар ривожланади. Амалий методлар - уйин, амалий машклар, табиат элементларини ясаш оркали болаларда фикрлаш, моторика, табиатга булган гамхурликни ошириш мумкин. Сузлашув методлари - хикоя килиш, сухбат, интервью олиш каби методлар болаларда креатив фикрлаш, нуткини оширишга хизмат килади. Инновацион технологиялардан фойдаланиб машгулотларни олиб бориш юкоридаги айтиб утган методларнинг самарадорлигини оширади. Видео-

April, 2022

961

мултипликацион фильмлар, анимациялар ва уйинлар болаларда нафакат тасаввур ва дунёкарашни оширади, балки табиатга нисбатан муносабатни тугри англашга ва фикрлашга ёрдам беради. Анимация кахрамонларини чизиш, деталлар билан ясаш, пластилин ва рангли когозлардан фойдаланиш хам болалар моторикаси, атроф -мухитга булган кизикишни оширишда хамда эстетик хис-туйгуларни ривожлантиришда мухим ахамият касб этади. Амалий мехнат уйинларидан хайвон ва кушларни ясаш, гуллар чизиш ёки аппликациялардан фойдаланиб тасвирлаш мумкин. Уйин методикаси болаларни нафакат мавзуга кизиктиради, балки, эсда колиш, креатив фикрлаш, тез карор кабул килиш каби аклий ва сезги хусусиятларини хам ривожлантиришга хизмат килади. Турли жанрлардаги уйинлардан маънавий-ахлокий-экологик тарбия механизмларини такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин. Аввало уйиннинг осонлиги, диккат жалб этиши, бола ёшига мослиги, кизикарлилиги, хавфсизлиги, уйиннинг давомийлиги, болаларни камраб олиши ва кайси компетенцияларни ривожлантиришга хизмат килишини хам куриб чикиш жоиз. Богча ёшидаги болаларга турли методлар оркали экологик тарбия механизмини ривожлантиришда аввало энг осон тушунчалардан фойдаланиш, кундалик хаётимизда учрайдиган мисоллар оркали фойдали ва зарарли одатларни фарклаш, табиатни мухофаза килиш ва жониворларга нисбатан гамхурлик килиш тушунчаларини сингдириш, табиатни мухофаза килишни одатга айлантириш асосий максад булиши лозим. Экологик тарбия куникмаларини ривожлантирувчи уйинлар асосида ахлокий тарбия тамойиллари туради. Экологик тарбия ахлокий тарбиянинг ажралмас кисми эканини турли хикматли сузлар, уйинлар, маколлар, шерлар ва топишмоклар оркали доимий равишда сингдириб бориш зарур. Мактабгача таълим-тарбия тизимида уйин образларидан фойдаланиш жуда мухим ахамият касб этади.

Мазкур жадвалда богча ёшидаги болаларга мос келувчи экологик тарбия куникмаларини ривожлантирувчи уйинлар келтирилди.

Уйин технологияси, "уйинлаштириш" таълим-тарбиянинг фаол шакли булиб, таълим жараёнини бой ва кизикарли утишида ижобий натижа беради. Уйиннинг хиссий рангланиши туфайли укувчида бир катор психологик функциялар фаоллашади ва шунинг учун уйин технологияларидан фойдаланиш катта хажмдаги маълумотларни узлаштиришга имкон беради. Уйин технологиялари оркали вазиятга бахо бериш, табиий мухит ва жонзотларга бефарк булмаслик, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, сабаб - окибат ва хулоса чикариш каби

April, 2022

962

KyHHKManapHH pHBO^narnupHmra epgaM 6epagn. Xynoca khhh6 aHTHmHMH3 MyMKHHKH, em aBnogga экопогнк Tap6na KyHHKManapHHH pHBO^narnupHm, экопогнк OHr Ba экопогнк MagaHH^raH MKopa gapa«:anapra Kyiapam xp3Hpga ^aMH^THMH3 ongnga TypraH MyxHM MacananapgaH SnpHgnp. Borna emagaH 6onanapHH Tyrpn HyHarrapHm, Ta6Haira Ba ®:0H30Tnapra MexpnSoH KHHH6 Tap6nanam ynapHH Ha^aKar TaSnaira, 6anKH 6yTyH HHCOHHAT TaKgapHra 6e$apK 6ynMacnHrnra Ba komhh HHCOH 6ynn6 eTHmnmnra x,H3Mar KHnagn.

1-^agBan

№ Уйин номи Максади Керакли материаллар Утказиш тартиби

1 Мосини топинг Тез фикрлашни ривожлантириш Рангли когоз, кайчи, пластилин Ер, табиат, сув ва бошка табиий объектлар расмидан бир бирига мос расмлар топилади

2 Зоология майдони Хдйвонларга булган гамхурликни ошириш Хайвонлар расми Хдйвонлар ва кушларга таъриф айтилади ва улар расмда курсатилади

3 Йил фасллари Тасаввурни ошириш Йил фаслларига мос расмлар Йил фаслларини расми курсатилганда болалар таъриф айтишлари керак

4 Дарахтлар ва мевалар Эстетик дидни устириш Дарахтлар ва меваларнинг расми Дарахтларга мос мевалар ёнма-ён куйилиши керак

5 Экологик ромашка Экологик муаммолар ва ечими хакида тасаввурни ошириш Рангли когоз, кайчи, расмлар Ромашка гули расми чизилиб болалар кандай муаммоларни билсалар расмини ромашка гули ичига чизадилар

6 Сув - оби хаёт Табиий ресурслардан окилона фойдаланишни ургатиш, нуткни, креативликни ошириш Сувга оид расмлар ва смайликлар, пластилин, кайчи, рангли когозлар ва каламлар Сувнинг хаётимиздаги урнини, сувнинг фойдаларини пластилин ёки рам куринишида тасвирлаб гапириб берадилар

REFERENCES

1. 2030 йилгача булган даврда Узбекистан Республикасининг атроф мухитни мухофаза килиш концепциясини тасдиклаш тугрисида 30.10.2019. 5863 - сон Президент Фармони.

April, 2022

963

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-960-964

2. Агаларова П.И. Формирование экологической културы подростков в учебно-игровой деятельности. Автореферат. Махачкала;2009. 5с.

3. Азизхужаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик махорат. - Т.:ТДПУ -

4. Гончарова Е.В Теория и методика экологического образования детей дошкольного возраста: Курс лекций для студентов высших педагогических учебных заведений. Нижневартовск: 2008

5. Иванова В.В. Методы экологического образования детей дошкольного возраста. Образование и воспитание. 2018. № 4 (19).

С. 17-19. URL: https://moluch.ru/th/4/archive/101/3536/

6. Комилова Г.А. Мактабгача ёшдаги болаларга экологик тарбия беришда халк; топишмокларидан фойдаланишнинг педагогик имкониятлари дисс. Бухоро.: 2005 22-б.

7. Ковтун Т.Ю. Экологическое воспитание дошкольников в процессе ознакомления с природой родного края в условиях города. Автореферат. Якутск;2004.22-с

8. Халилова М.Р. Мактабгача таълим муассасалари катта ёшдаги гурух болаларида экологик тушунчаларни шакллантиришнинг педагогик асослари дисс. Тошкент: 2006. 144-б.

9. https: //spravochnick.ru

2004

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.