CC BY
5"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
UMUMIY O'RTA TA'LIM MUASSASALARI O'QITUVCHILARINING INKLYUZIV KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI Muxayyo Umaralieva
T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti bo'lim boshlig'i, pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori(PhD), k.i.x. https://doi.org/10.5281/zenodo.10035839
Annotatsiya. Maqolada bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kompleks ta'lim muassasasining inklyuziv muhitida ishlashga kasbiy tayyorlash muammosi ochib berlgan. Shuningdek, ijtimoiy-pedagogik kompetensiyani shakllantirish muammosini hal qilishda yetarli darajada foydalanilgan ilmiy tadqiqot usullari yoritilgan.
Kalit so'zlar: Boshlang'ich sinf, inklyuziv ta'lim, kompetensiya, kasbiy mahorat, individual yondashuv, xorijiy tajriba.
Inklyuziv muhitni yaratish yo'lidagi asosiy qadamlar qatorida quyidagilar ko'rib chiqiladi: o'qituvchilar, o'quvchilar va ta'lim jarayonining stereotipik qarashlaridan voz kechish; inklyuziya g'oyalari asosida maktabda muhit yaratish; maktabni jamoa sifatida rivojlantirish; raqobatga emas, balki hamkorlikka e'tibor qaratish; maktab jamoasining har bir a'zosiga ishonchni singdirish.
Inklyuziv muhitda barcha bolalar muvaffaqiyatga qodir. Ushbu masala bo'yicha adabiyotlami har tomonlama tahlil qilish asosida D.Makgregor va Vogelsberg alohida ta'limga muhtoj bolalar uchun quyidagi afzalliklarni keltirib chiqaradi:
- inklyuziv muhitda nogiron bolalar bunday nogironligi bo'lmagan boshqa bolalar bilan yuqori darajadagi ijtimoiy muloqotni namoyish etadilar;
- inklyuziv muhitda maxsus qobiliyatli bolalarning ijtimoiy kompetensiyasi va muloqot qobiliyatlari yaxshilanadi;
- alohida ta'limga muhtoj bolalar individual o'quv rejasi bo'yicha o'qiydilar, buning natijasida ko'nikmalarni egallash jarayoni yanada samarali davom etadi va o'quv yutuqlari yaxshilanadi;
- inklyuziv maktablarda guruhli ish ta'sirida o'qitish uslubi tufayli alohida qobiliyatli bolalarning ijtimoiy idroki mustahkamlanadi (guruhlarda ishlash, bolalar uning nuqsonini emas, balki odamni ko'rishni o'rganadilar va ko'p narsa borligini anglay boshlaydilar
- nogiron bolalar va bunday nogironligi bo'lmagan boshqalar o'rtasidagi do'stlik odatda inklyuziv muhitda tez-tez rivojlanadi.
Umumiy ta'lim muassasasining inklyuziv muhitida boshlang'ich sinf o'qituvchilarining ijtimoiy-pedagogik faoliyati modelini ishlab chiqish yuqorida keltirilgan tahlil bilan shartlanadi va tegishli fanlarning (psixologiya, sotsiologiya, ijtimoiy ish, falsafa va boshqalar), yutuqlari, ilmiy ishlanmalar va empirik tajribani tushunishga asoslanadi. Binobarin, biz ijtimoiy-pedagogik faoliyatni nazariya va amaliyotning o'zaro bog'liqligi nuqtai nazaridan ko'rib chiqamiz, uni amalga oshirish asosan maktab o'quvchilarini o'qitishning amaldagi prinsiplari, naqshlari, usullari va shakllariga muvofiq emas, balki fanning nostandart sharoitida qo'llaniladigan fanlararo nazariy bilimlar asosida amalga oshiriladi.
Hozirgi vaqtda Kasblar klassifikatorida "Inklyuziv ta'lim" mutaxassisligi va "Inklyuziv ta'lim o'qituvchisi (inklyuziv pedagog)" malakasi aniqlanmagan, bunday o'qituvchining malaka xususiyatlari va uning faoliyati modeli asoslanmagan va oshkor etilmagan, shuning uchun o'qituvchilarni xalq ta'limi muassasalarining inklyuziv muhitida ishlashga kasbiy tayyorgarligi
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
Milliy Fanlar Akademiyasining "Inklyuziv umumiy o'rta ta'lim muassasasining o'qituvchisi" ixtisosligi nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, umumiy o'rta ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy faoliyati maktabning inklyuziv muhitidagi o'qituvchining faoliyatidan farq qiladi, chunki turli xil bolalarni tarbiyalash ancha murakkab va mas'uliyatliroqdir. O.Budnik o'qituvchining ijtimoiy-pedagogik faoliyatini maktabning ijtimoiy-ma'rifiy muhitida o'quvchilarning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratishga, jamiyatda o'zini o'zi anglashga tayyorgarlik ko'rish uchun ijtimoiy-madaniy tajribani o'zlashtirishga, bolalar va ularning oilalariga yordam berishga qaratilgan kasbiy faoliyatining bir turi sifatida izohlaydi.
Umumiy o'rta ta'lim muassasasai o'qituvchisi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning barcha sohalarida malakali bo'lishi kerak: oldini olish; diagnostika; deviant, iqtidorli bolalar bilan ishlash va oila bilan hamkorlik qilish; inklyuziv ta'limda ishlash (O. Budnik), bir vaqtning o'zida umumiy ta'lim muassasasining inklyuziv muhitida ham ishlaydi vositachi, ijtimoiylashtiruvchi, himoya, tuzatish, kompensatsiya, psixoterapevtik va boshqa funktsiyalar.
S.Litvinenkoning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, boshlang'ich sinf o'qituvchisining ijtimoiy-pedagogik faoliyati bu bolalarning rivojlanishi va ijtimoiylashuvini qo'llab-quvvatlash maqsadida mikrosotsiumda amalga oshiriladigan maqsadli ijtimoiy-pedagogik harakatlarning tarkibiy dinamik to'plamidir. Muallifning ta'kidlashicha, uning maqsadi optimal ta'lim va tarbiyaviy vaziyatni yaratish, bolaga ijtimoiylashuv jarayonida yordam berishdir. O'qituvchi uning yetakchi funksiyalarini (analitik-diagnostik, tashkiliy-kommunikativ, ijtimoiy-profilaktik, himoya-himoya, tuzatuvchi-reabilitatsiya, evristik) ajratib ko'rsatdi.
Shunday qilib, inklyuziv muhitda boshlang'ich sinf o'qituvchilarining ijtimoiy-pedagogik faoliyatini o'rganar ekanmiz, bu davlat tomonidan vakolat berilgan shaxsning ko'p funksiyali kasbiy faoliyati bo'lib, u ta'lim, tarbiya va rivojlanishni amalga oshirishga qaratilgan, degan xulosaga keldik. Maktab amaliyotiga inklyuzivlikni joriy etish boshlang'ich sinf o'qituvchilaridan shaxsiy psixologiyani o'zgartirishni va ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalga oshirish uchun kasbiy qobiliyatni shakllantirishni, inklyuziv ta'limning ta'lim paradigmasini qabul qilish va amalga oshirishni, o'quv jarayonini tashkil etishning yangi usullarini, o'quv-uslubiy ta'minotni rivojlantirishni, zamonaviy ta'lim usullarini o'zlashtirishni talab qiladi.
Ko'rinib turibdiki, bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilari buning uchun ularning kasbiy mahorat darajasini oshirishni taqozo etishi, shuning uchun oliy ta'lim muassasasida o'qish davrida uni yuqori saviyada o'zlashtirishi, tayyor va tayyor bo'lishi lozimligi aniq. Funksional vazifalarda ko'zda tutilmagan, ammo inklyuziv ta'lim tufayli keng ko'lamli ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalga oshirishga qodir. Xulosa o'rnida, Inklyuziv umumiy o'rta ta'lim muassasasi o'qituvchilarining ijtimoiy-pedagogik kompetensiyasini shakllantirish darajasini aniqlash umumiy ta'lim muassasasi oliy pedagogik ta'lim muassasasida kasbiy tayyorgarlik mahsuloti sifatida diagnostika vositalari yordamida amalga oshiriladi, bu bizga o'quvchilarning bilim olish holatini tavsiflovchi keng ko'lamli belgilarni beradi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining alohida ta'lim olish ehtiyojlari bo'lgan bolalarga ta'lim- tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to'g'risidagi qarori -4860 13.10.2020.
"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-оИаЬг 2023-уИ
2. Буторина, О. Г. Об опыте воспитания и обучения детей с ограниченными возможностями здоровья / О. Г. Буторина // Воспитание школьников, 2010
3. Инклюзивная практика в дошкольном образовании. Современный образовательный стандарт / Т. В. Волосовец, А. М. Казьмин, В. Н. Ярыгин. - М.: Мозаика-Синтез, 2011.
