CC BY
4"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
SOME PEDAGOGICAL ISSUES OF PREPARING FUTURE TEACHERS TO DEVELOP THEIR LOGICAL THINKING 1Xudoynazarov Egambergan Madraximovich
1Ma'mun universiteti NTM Psixalogiya va ijtimoiy fanlar fakulteti dotsenti, PhD.
E-mail: egambergan@gmail.ru 2Urazova Nasiba Urazboevna
2A.Avloniy nomidagi pedagoglarni kasbiy rivojlantirish va yangi metodikalarga o'rgatish milliy-
tadqiqot instituti magistri E-mail: nasiba urazova@gmail.ru Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti Zoologiya kafedrasi professori, b.fd.
M.Sh.Raximov taqrizi ostida. https://doi.org/10.5281/zenodo. 10036147
Annotatsiya. Ushbu maqola bo'lajak o'qituvchilarni mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshirishga tayyorlashning pedagogik jihatlarini o'rganadi. Samarali o'qitishda mantiqiy fikrlash muhim rol o'ynashini tan olgan holda, mualliflar ushbu tanqidiy kognitiv qobiliyatni rivojlantirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan turlipedagogik strategiya vayondashuvlarni ko'rib chiqadilar. Shuningdek, o'qituvchilik kasbidagi mantiqiy fikrlashning ahamiyati va uning o'quvchilarning bilim olish natijalariga ta'sirini ko'rsatish masalalari ko'rib chiqiladi. Unda bo'lajak o'qituvchilarni o'quvchilarda mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish uchun zarur vosita va uslublar bilan jihozlash muhimligi ta'kidlangan.
Kalit so'zlar: pedagogik masalalar, bo'lajak o'qituvchilar, mantiqiy fikrlash, o'qituvchilik kasbi, muammoni hal qilish vazifalari, deduktiv fikrlash, induktiv fikrlash, evristik usullar, Sokratik usul, dialogik yondashuvlar, assotsiatsiyalar, topishmoqlar, assotsiativ vazifalar, protsessual topshiriqlar, algoritmik vazifalar, evristik vazifalar, o'z-o'zini tahlil qilish, muammolarni hal qilish strategiyalari.
Abstract. This article delves into the pedagogical aspects ofpreparing future teachers to enhance their logical thinking skills. Recognizing the vital role logical thinking plays in effective teaching, the authors examine various pedagogical strategies and approaches that can be employed to foster the development of this critical cognitive ability. The review begins by highlighting the significance of logical thinking in the teaching profession and its impact on students' learning outcomes. It emphasizes the importance of equipping future teachers with the necessary tools and techniques to cultivate logical thinking abilities among their students.
Keywords: pedagogical issues, future teachers, logical thinking, teaching profession, problem-solving tasks, deductive reasoning, inductive reasoning, heuristic methods, Socratic method, dialogical approaches, associations, riddles, associative tasks, procedural tasks, algorithmic tasks, heuristic tasks, self-analysis, problemsolving strategies.
Аннотация. В данной статье рассматриваются педагогические аспекты подготовки будущих учителей к совершенствованию навыков логического мышления. Признавая жизненно важную роль логического мышления в эффективном обучении, авторы исследуют различные педагогические стратегии и подходы, которые можно использовать для развития этой критической когнитивной способности. Обзор начинается с подчеркивания значения логического мышления в профессии учителя и его влияния на результаты обучения учащихся. Подчеркивается важность оснащения
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
будущих учителей необходимыми инструментами и приемами для развития у учащихся способностей к логическому мышлению.
Ключевые слова: Педагогические вопросы, будущие учителя, логическое мышление, педагогическая профессия, проблемные задачи, дедуктивное рассуждение, индуктивное рассуждение, эвристические методы, метод Сократа, диалогические подходы, ассоциации, загадки, ассоциативные задачи, процедурные задачи, алгоритмические задачи, эвристические задачи, самоанализ, стратегии решения проблем.
Kirish. Respublikamizda bajarilayotgan ijtimoiy iqtisodiy islohotlar, rivojlangan davlat barpo etish maqsadlariga mos ravishda o'quvchilarning ta'lim-tarbiyasi sifatini oshirish, hamda ta'limning zamonaviy shakllari va usullarini joriy etish vazifasini qo'yadi. Ushbu vazifani amalga oshirish shaxsga yo'naltirilgan ta'lim strategiyasi talablari asosida boshlang'ich sinf o'quvchilari mantiqiy fikrlashi barvaqt rivojlantirish zaruratini keltirib chiqarmoqda. "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi "da "Umumiy o'rta ta 'lim sifatini tubdan oshirish, chet tillar, informatika hamda matematika, fizika, kimyo, biologiya kabi boshqa muhim va talab yuqori bo'lgan fanlarni chuqurlashtirilgan tarzda o'rganish" vazifasi belgilandi. Demak, boshlang'ich sinf o'quvchilari mantiqiy fkrlashini tarkib toptirish va rivojlantirishning metodik tizimini ishlab chiqish alohida zarurat kasb etdi.
Adabiyotlar tahlili (Literature review). Fikrlash - muayyan voqea-hodisa haqida ma'lum bir xulosaga kelish uchun mulohaza yuritish, o'ylashni ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. Fikrlash ham faoliyatga mos bo'lgan harakatga ega bo'lishni talab qiladi. Boshlang'ich ta'limda o'rganiladigan ta'lim elementlarini o'zlashtirishga, ular ustida amallar bajarishga qaratilgan faoliyatdir. Boshlang'ich sinf o'quvchilari mantiqiy fkrlashini rivojlantirishda o'qitiladigan darslar, tashkil qilinadigan sinfdan tashqari ishlar, ayniqsa bu jarayonda taqdim etiladigan maqsadga yo'naltirilgan savol va og'zaki mashqlar ham muhim o'rin egallaydi [1, 8, 9, 10].
Endi o'quvchilarda mantiqiy fkrlashni rivojlantirish ustida ishlagan ko'plab olimlar va izlanuvchilar g'oyalariga to 'xtalamiz: Jan Piaget [2] shveytsariyalik psixolog b o'lib, u o'quv jarayonida mantiqiy fikrlashning rolini ta'kidlaydigan kognitiv rivojlanish nazariyasini ishlab chiqdi. Uning fikricha, bolalar kognitiv rivojlanish bosqichlarida rivojlanadi va mantiqiy fikrlash bolalar atrof-muhit bilan o'zaro aloqada bo'lib, muammolarni hal qilishni metodlarini o'rganganda rivojlanadi.
Lev Vigotskiy rus psixologi bo'lib, u "proksimal rivojlanish zonasi" kontseptsiyasini ishlab chiqdi [3], bu bolaning kattalar yoki tajribali tengdoshi yordamida rivojlanishi mumkin bo'lgan ko'nikmalar doirasini anglatadi. Vigotskiy o'quv jarayonida ijtimoiy o'zaro ta'sirning muhimligini ta'kidladi va mantiqiy fikrlash o'zaro suxbatlar va hamkorlik orqali rivojlanadi, deb hisobladi
Mariya Montessori italiyalik o'qituvchi bo'lib, u o'z-o'zini boshqarish va amaliy tajribalarning muhimligini ta'kidlaydigan ta'limga bolalarga yo'naltirilgan yondashuvni ishlab chiqdi [4]. M. Montessori bolalar izlanish va kashfyot orqali eng yaxshi o'rganishlarini isbotladi, mantiqiy fikrlash amaliy muammolarni hal qilish va ko'plab tajribalar orqali rivojlanadi degan fikrga keladi.
Seymur Papert Janubiy afrikalik matematik va kompyuter olimi bo'lib, o'quv jarayonida qurilish va ijodning rolini ta'kidlaydigan "konstruktivizm" tushunchasini ishlab chiqqan. [5] S.Papert, bolalar yaratish va qurish bilan faol shug'ullanganda eng yaxshi o'rganishadi va mantiqiy fikrlash muammolarni hal qilish va amalga oshirish jarayonida rivojlanadi degan fikrga keladi.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARP MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2G23-yil
Xovard Gardner-ko'plab intellekt nazariyasini ishlab chiqqan amerikalik psixolog, bu aqlning bir necha xil turlari, shu jumladan mantiqiy-matematik intellekt mavjudligini ko'rsatadi [6, 7]. X.Gardner mantiqiy fikrlashni mantiqiy qiziqarli jumboqlar, o'yinlar, muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlashni targ'ib qiluvchi boshqa mashg'ulotlar yordamida rivojlantirish mumkin degan fkrga keladi
Tadqiqot metodlari (Research Methodology). O'quvchilarning muntazam mustaqil izlanuvchan faoliyatini tashkil qilish bilimlarni o'zlashtirish bilan birgalikda amalga oshiriladi. Barcha o'qitish metodlari aniq va tashxislanuvchi o'quv maqsadlarini qo'yish va muammoli ta'lim tamoillari asosida shakllantiriladi. O'qituvchi va o'quvchining o'zaro munosabatlarini vujudga keltirish jarayoni ta'lim oluvchilarning fikrlashini rivojlantirish ga yo'naltirilib ixtiyoriylik tamoyiliga asoslanadi [6, 7].
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilishda qiziqarli topshiriqlardan foydalanish ta'lim jarayoni sub'ektlari uchun foydali bo'lib, ularni muayyan muammo ustida mustaqil fikrlash, masalalarni tahlil qilish, mas'uliyatni his etish, ularni yechish ustida mustaqil faoliyat ko'rsatish, mazkur muammo ustida shaxsiy nuqtai nazarini shakllantirish, guruh va jamoa bo'lib ishlash, faoliyatni rejalashtirish va rivojlantirishga o'rgatadi. Ta'limda sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilish orqali o'quvchi oldiga muammoli vaziyatlar xosil qilinadi.
Muammoli vaziyat o'quv yoki amaliy vaziyat orqali hosil qilinib, u ikki guruhdagi tarkibiy qismlardan tashkil topadi: ma'lum va noma'lum elementlar. Muammoli vaziyat - intellektual zo'riqish holatini ifodalaydi, bunda inson bu holatdan chiqib ketishga, unga yechim topishga extiyoj sezadi. Muammoli vaziyat, bu insondan tanlash zaruriyatini, qaror qabul qilishni talab etadi. Bu "muammoli vaziyatdagi fkrlashning boshlanishidir" - deb ta'kidlaydi S.L.Rubinshteyn.
Shuning uchun muammoli vaziyat o'quvchilarni mantiqiy fikrlashini faollashtirishning asosiy vositalaridan biridir. Muammoli vaziyat ko'pincha axborot, berilgan ma'lumotlar cheklangan va bunday holda bir nechta yechim variantlari mavjud bo'lganda vujudga keladi.
Tahlil va natijalar (Analysis and results). Umuman olganda, yuqoridagi va boshqa olimlar o'quvchilarda mantiqiy fikrlash qanday rivojlanib borishi va uni samarali o'qitish strategiyalari orqali qanday rivojlantirish mumkinligi haqidagi tushunchamizga hissa qo'shdilar. Mantiqiy fikrlash ko'nikmalarini shakllantirish, ayniqsa, yosh o'quvchilar uchun o'quv jarayonining muhim qismidir. Biroq, o'quvchilarda mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonida bir nechta muammolar paydo bo'lishi mumkin. Boshlang'ich sinf o'quvchilari mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga qiziqmasligi mumkin. Bu o'qituvchilarga o'quvchilarni mantiqiy fikrlashini talab qiladigan mashg'ulotlar va mashqlar tizimi bilan shug'ullanishni qiyinlashtirishi mumkin. yosh o'quvchilarning diqqat doirasi qisqaroq bo'lib, bu ularga uzoq vaqt davomida murakkab mantiqiy fikrlash vazifalariga e'tibor berishni qiyinlashtirishi mumkin. boshqa tilda gaplashadigan yoki boshqa madaniy kelib chiqishi bo'lgan o'quvchilar boshqa tilda yoki madaniy sharoitda taqdim etilgan murakkab mantiqiy tushunchalarni tushunishda qiynalishi mumkin.
O'qituvchilar o'z o'quvchilariga mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini samarali o'rgatish uchun zarur bo'lgan resurslar yoki vositalardan foydalana olmasligi mumkin. O'qituvchilar mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini o'rgatish bo'yicha zarur tayyorgarlik yoki tajribaga ega bo'lmasligi mumkin, bu esa ushbu ko'nikmalarni o'quv dasturiga samarali kiritishni qiyinlashtirishi mumkin. Ta'lim tizimi mantiqiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirishga to'sqinlik qilishi mumkin bo'lgan
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilishdan ko'ra ko'proq yodlash va o'rganishga e'tibor qaratishi mumkin.
Ushbu muammolarni hal qilish uchun o'qituvchilar turli xil strategiyalardan foydalanishlari mumkin, masalan, ko'proq interaktiv va qiziqarli tadbirlarni o'z ichiga olish, texnologiya va resurslardan foydalanishni ta'minlash, o'qituvchilarni o'qitish va malakasini oshirish imkoniyatlarini ta'minlash, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilishga urg'u beradigan o'quv dasturini yaratish, bundan tashqari, bu jarayonga ota-onalar va tarbiyachilarni jalb qilish ham sinfdan tashqarida mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Kelajakda boshlang'ich ta'lim o'quvchilarning mantiqiy tafakkurini oshirish uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur. O'quv dasturiga mantiqqa asoslangan tadbirlarni kiritish zarur: o'qituvchilar o'z darslariga jumboqlar, o'yinlar va shu kabi mantiqiy fikrlashni rag'batlantiradigan tadbirlarni kiritishlari zarur. Ushbu tadbirlar talabalarga muammolarni hal qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. texnologiya o'quvchilarda mantiqiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun foydali vosita bo'lishi mumkin.
Mantiqiy fikrlashni talab qiladigan o'quv dasturlari va ilovalari sinf mashg'ulotlarini to'ldirish uchun ishlatilishi kerak. o'qituvchilar talabalarni "to'g'ri" javobni topishga emas, balki muammolarning turli xil yechimlari bilan tajriba o'tkazishga undashlari zarur. Bu o quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi va ularni zaruriy talabdan tashqarida fkrlashga undaydi. o'qituvchilar talabalarga fikrlash jarayonlari haqida fikr yuritishga undash orqali metakognitiv qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishi mumkin. Bu o'quvchilarga o'z fikrlash tarzidan xabardor bo'lishga va fkrlashdagi xatolarni yaxshiroq aniqlashga va tuzatishga yordam beradi. guruhlarda ishlash mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning ajoyib usuli bo'lishi mumkin.
O quvchilarni muammolarni hal qilishda birgalikda ishlashga undash ularning muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi va ularni turli nuqtai nazarlarni ko'rib chiqishga undaydi. Umuman olganda, kelajakdagi boshlang'ich sinf o'quvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshirish o'qituvchilar va talabalarni qamrab oladigan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi.
Mantiqqa asoslangan faoliyatni o'quv dasturiga kiritish, texnologiyadan foydalanish, metakognitsiyani ta'kidlash, mantiqiy xatolarni o'rgatish va hamkorlikni rag'batlantirish orqali o'qituvchilar o'z o'quvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Bizningcha, boshlang'ich maktab o'quvchilarining mantiqiy fkrlashini qanday oshirish mumkin: Boshlang'ich sinf o'quvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilishga yordam beradigan o'qitish usullari va faoliyatining kombinatsiyasini talab qiladi.
Boshlang'ich maktab o'qituvchilariga o'quvchilarining mantiqiy fkrlashini rivojlantirishlarida samarali bo'lishi mumkin bo'lgan ba'zi talablar: talabalarni savollar berishga va taxminlarni rad etishga undash. Bu ularning muammolarni tahlil qilish va turli nuqtai nazarlarni ko'rib chiqish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. O'quvchilarga kundalik vaziyatlarda mantiqiy fikrlashni qanday qo'llash mumkinligini tushunishga yordam berish uchun hayotiy vaziyatlardan foydalaning. mantiqiy o'yinlar va jumboqlar talabalarga fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini ishonchli va qiziqarli tarzda rivojlantirishga yordam beradi. deduktiv fikrlash xulosa chiqarish uchun aniq ma'lumotlardan foydalanishni o'z ichiga oladi.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARP' MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
O'quvchilarga maslahatlar berish va shu ma'lumotlar asosida mantiqiy xulosalar chiqarishni so'rash orqali deduktiv fikrlashni mashq qildirish zarur. O'quvchilarga umumiy mantiqiy xatolar va ulardan qanday qochish kerakligini o'rgatish kerak. Bu talabalarga dalillarni yaxshiroq baholashga va tanqidiy fikrlashga yordam beradi.
Xulosa va takliflar (Conclusion/Recommendations). Talabalarni guruhlarda ishlashga va loyihalarda hamkorlik qilishga undash. Bu ularning g'oyalarini etkazish va turli nuqtai nazarlarni ko'rib chiqish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish uchun texnologiyadan foydalanish zarur, masalan, muammolarni hal qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini talab qiladigan o'quv dasturlari va ilovalaridan foydalanish. talabalarni o'z fikrlash yoki metakognitsiya haqida o'ylashga o'rgatish juda dolzarbdir. Bu talabalarga o'zlarining fikrlash jarayonlaridan xabardor bo'lishga va fikrlashdagi xatolarni yaxshiroq aniqlashga va tuzatishga yordam beradi.
Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish, ularga fikrlash, muammolarni hal qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini mashq qilish uchun bir qator tadbirlar va imkoniyatlarni taqdim etishni o'z ichiga oladi. Ushbu strategiyalarni sinfga kiritish orqali o'qituvchilar o'quvchilarga maktabda va hayotda muvaffaqiyat qozonish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam berishlari mumkin.
REFERENCES
1. Педагогика. Энциклопедия. Ш жилд. жамоа // Тошкент: «Узбекистан миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2017. - 400 б.
2. Piaget, J. (1982). Reflections on Baldwin [interview with J. J. Vonèche]. In J. M. Broughton & D. J. Freeman-Moir (Eds.), The cognitive developmental psychology of James Mark Baldwin (pp. 80-86). Norwood, NJ: Ablex.
3. Выгоцкий Л.С. Проблема культурного развития ребенка // Вестник Московского мактаба. Серия 14: Психология. - 1991. - № 4. - С.5-19.
4. Montessori 2013 — Montessori M. A New World and Education (1946/1947) // AMI Journal. 2013. № 1-2. P. 69-76.
5. Пейперт С. Переворот в сознании: Дети, компьютеры и плодотворные идеи. Москва, Педагогика, 1989.
6. Gardner H. "A Blessing of Influences" in Howard Gardner Under Fire (англ.) / Schaler, Jeffrey A.. — Illinois: Open Court, 2006. — ISBN 978-0-8126-9604-2.
7. Xudoynazarov E.M., Xudayberganov G'.Q. Boshlang'ich sinf matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish. Darslik. // - Т: «Bookmany print» nashryoti, 2023. 215 b.
8. Xudoynazarov E.M. Theoretical foundations of growing logical thinking of elementary school students.// Internashional bulletin of enjeenieng and technology. An american internashional jurnal. 2023. ISSN:2770-9124. UIF = 8.1 | SJIF = 5.71. -P. 33-37
9. Xudoynazarov E.M., Avezova D.G. Didactic Principles of Developing Logical Thinking in Students // International Scientific Conference on "New Scientific Trends and Challenges" 20th February 2023, Rome, Italy. P. 97-100.
10. Xudoynazarov E.M., Saparboeva S.O. //Didactic Foundations of the Development of Human Thinking. International Scientific Conference on 'New Scientific Trends and Challenges" 20th February 2023, Rome, Italy. P. 94-96.
