CC BY
37Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-307-311
ULAMOLAR TOMONIDAN TAFSIR SO'ZIGA BERILGAN TA'RIFLAR
Nargiza Uyg'un qizi Nig'matova
O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi Islomshunoslik yo'nalishi 4-kurs talabasi [email protected]
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola tafsir ilmi va uning paydo bo'lishi , shakllanishi, uning lug'aviy va istilohiy ma'nolari , Payg'ambar (s.a.v) davrlarida paydo bo'lishi va sharhlanishi va sahobalar davrida uning rivoyat qilinishi va ma'boshqa ma'lumotlar keltirib o'tilgan.
Kalit so'zlar: tafsir, ta'vil, Muhammad (s.a.v), saholabalar, tobe'inlarlar, Qur'oni Karim, Hadislar, hukmlar, sharhlar.
KIRISH
Tafsir (arabchadan — sharh, tushuntirish, ochib berish, izoh) islom an'anasida asosan Qur'on oyatlarini sharhlash, tushuntirib berish. Qur'on oyatlarini tafsir qilish Muhammad s.a.v davrida vujudga kelib, bu ilm Muhammad (s.a.v)dan sahobalarga, sahobalardan tobe'inlarga meros qoldi. Sahobalar va tobe'inlar asrida tafsir og'zaki rivoyat va nakl shaklida bo'lib, ta'lif qilib yozilmagan. Qur'on tafsirining ta'rifi tildagi tafsir: maqbul va ko'zda tutilgan ma'nolarning bayoni va oshkor etilishi Huquqiy terminologiyaga kelsak; U: Qur'oni Karim kalimalarini qanday tushunish, uning ma'nolari, hukmlari, tuzilmalari va ma'nolarini ochib berishga intiladigan ilmdir.
U yana shunday ta'riflanadi: ko'zlagan ma'noni ochib berish va oydinlashtirish. Alloh taolo o'zining payg'ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamga nozil qilingan, uning ma'nolarini oydinlashtirib, hukmlari va hikmatlarini keltirgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Tafsir ilmining paydo bo'lishi.Alloh taolo Qur'oni Karimni arablar tilida va ular ma'lum bo'lgan nutq uslublari bilan nozil qildi.Qur'onda arab tilidan boshqa tildan so'z yo'q. har qanday so'z boshqa tildan bo'lsa ham, til; Arab tilida g'alati so'z aytilsa ham, bu muvofiqlik masalasidir; Rasululloh sollallohu alayhi vasallam
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-307-311
sahobalarga - Alloh ulardan rozi bo'lsin - ularga Qur'on oyatlari bilan bog'liq hamma narsani aytib, o'rgatayotganlarida tushuntirib berdilar va sahobalar - mayli. Alloh ulardan rozi bo'lsin - Qur'onni eng tushunadiganlar edi; Ularning fasohatlari, til bilimlari va Qur'on ularning huzurida nozil bo'lganligi va ba'zi oyatlarning nozil bo'lishiga sabab bo'lgan balo va falokatlarga guvoh bo'lganliklari sababli, eng ilmli kishilardir. vahiyning sabablari, ammo; Ba'zi sahobalar va tobe'inlar - Alloh ulardan rozi bo'lsin - Qur'on va uning tafsiri haqida gapirmadilar; Ular tafsirda Nabiy (s.a.v) dan rivoyat qilingan narsalar bilan chegaralanib qoldilar va shu tariqa birinchi tafsir maktabi paydo bo'ldi, bu esa Payg'ambarimiz sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan narsalar bilan bog'liq edi. Unga - keyin ikkinchi maktabga ular intilishlarini birinchisiga qo'shdilar. Sharhda ko'rsatilgan qoidalar va qoidalarga muvofiq.
Abu Bakr Siddiq, Umar ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Ali ibn Abu Tolib, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Mas'ud va boshqa mashhur tafsirchi bo'lganlar. Tafsirdan birinchi kitob yozgan shaxs Abdumalik ibn Jurayjdir (8-asr). Muhammad ibn Jarir Tabariy, Yahyo ibn Salom, Abu Bakr Naysoburiy va boshqa mufassirlar tafsir yozishda shuhrat topdilar. Tafsir qilishning rivojlanishi jarayonida Tafsirning turli uslublari (sahih hadislar va sahobalarning qavllari bilan tafsir qilish; o'z fikri va ijtihodi bilan tafsir qilish; oyatning zohiriy ma'nosiga qaramay, uning maxfiy ishoralari taqozosi bilan tafsir qilish) paydo bo'ldi. Keyinchalik tafsirning yo'nalishlari ko'payib ketdi. Hozir dunyoda Qur'oni karimga 1700 dan ortiq Tafsir yozilganligi ma'lum.
O'zbekiston hududidan chiqqan Abu Mansur Moturidiy mashhur tafsirchilardan hisoblanadi. U Qur'on oyatlarini ahl as-sunna va al-jamoa nuqtai nazaridan tafsir qilgan. Abu Lays Samarqandiy, Zamaxshariy, Faxriddin Roziy, Maxmud Nasafiylar ham Tafsir yozishda mashhur bo'lganlar. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda Qur'oni karimni o'zbek tiliga tarjima va Tafsir qilish imkoniyati tug'ildi. Bu sohada shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, shayx Abdulaziz Mansur, Alouddin Mansur kabi ulamolarni misol qilib keltirish joiz. Tafsir so'zining istiloh (olimlar o'rtasidagi urf) dagi ma'nosiga esa olimlar tomonidan quyidagicha ta'riflar berilgan:
- tafsir uchun boshqa aqliy ilm sohalarida bo'lganidek cheklangan qoida yo'q. Shu sababli "Tafsir nima?" degan savolga: "Tafsir — bu Allohning kalomini tushuntirib berishdir yoki tafsir Qur'on lafzlarini va ularning ma'nolarini ochib beruvchi ilmdir", — deb javob beriladi;
- tafsir juz'iy masalalarni ham, kulliy (umumiy) qoidalarni ham va qoidalarning
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-307-311
yig'indisidan hosil bo'luvchi malakani ham o'z ichiga oladigan ilmdir. Shunga ko'ra tafsirga ta'rif berishda Qur'on oyatlari mazmunlarini oson tushunish uchun zarur bo'lgan ilmlar, masalan: lug'at, sarf, nahv, balog'at, mantiq, qiroat ilmlarini ham e'tibordan chetda qoldirmaslik zarur.
MUHOKAMA
Agar ikkinchi fikr bo'yicha olimlarning ta'riflarini keltiradigan bo'lsak, tafsirning ta'rifi juda ko'p bo'lib, lafz jihatidan turlicha bo'lsa ham, hammasining mazmuni deyarli bir xildir.
"Al-Bahrul-muhif ' kitobida Abu Hayyon shunday ta'rif beradi:
"Tafsir — shunday ilmki, bu bilan Qur'on lafzlarining qanday nutq qilinishini (qiroat ilmi), u so'zlar nimaga dalolat qilishini (lug'at ilmi), har bir so'z va jumlaning hukmlarini (sarf, nahv, bayon va badiy' ilmlari), jumlaning o'zidan bevosita tushuniladigan ma'nolarni (haqiqat va majoz ilmi), shuningdek, nosix va mansux oyatlar, oyatlarning nozil bo'lish sabablari hamda tarixiy qissalardan ko'zlangan maqsadlar o'rganiladi" ( 1-jild, 13—14-b).
Imom Az-Zarkashiy bunday ta'rif beradi:
"Tafsir — shunday ilmki, bu bilan Alloh Ta'oloning o'z payg'ambari Muhammad (s.a.v.)ga nozil qilgan Kitobini, uning ma'nolarini, shari'at amallarini va bandalar ustidan Allohning hukmlarini o'rganiladi.".
Ba'zi olimlar quyidagicha ta'rif berganlar:
Yana ba'zilarning so'zlariga qaraganda "Tafsir — oyatlarning nozil bo'lishi, uning sabablari, qissalar, Makkada nozil bo'lgan oyatlar bilan Madinada nozil bo'lgan oyatlarning tartibi, muhkam (ma'nosi aniq) va mutashobeh (ta'vilga muhtoj)ligi, nosix (hukmni bekor qiluvchi) va mansux (hukmi bekor qilingan)ligi, xususiyligi va umumiyligi, mutlaqi va muqayyadi, mujmali va mufassari, halol haqidagi va harom haqidagi, va'da va va'id, amr va nahiy hamda ibratli oyatlarni o'rgatmoqdir"
"Tafsir — shunday ilmki, unda Qur'on oyatlaridan Alloh Ta'olo nimani iroda qilganini insoniy nuqtai nazardan o'rganiladi".
Yuqorida sanab o'tilgan to'rt ta'rifdan umumiy xulosa chiqarish mumkin: "Tafsir deb, Qur'oni Karim oyatlaridan Allohning murodini inson o'z aqli darajasida tushunib,boshqalarga ham tushuntirib bera olishini aytiladi".
Ibn Kasirning "Tafsirul Qur'onil-azim" kitobi Ibn Jarir At-Tabariyning tafsiridan keyingi eng mo'tabar asardir. Unda muallif Qur'on oyatlarini salaf olimlari
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-307-311
rivoyatlariga asoslanib tafsir qilgan. Oyatning mazmunini izohlashda avval oyatlarning o'ziga, keyin sanadi mukammal bo'lgan hadislarga va rivoyatlarga suyanadi. Oyat mazmunini yanada ochib berish uchun o'z mulohazasini ham aytadi. Ibn Kasirning tafsiri avval Al-Bag'aviyning "Ma'olimut Tanzil" nomli tafsiri bilan birga, keyin esa to'rt jildli, katta hajmli kitob shaklida 1969 yil Bayrutda nashr etilgan. 1992 yilda Istambulda sakkiz jildda bosilib chiqqan. Ibn Kasir tafsiri Makka shahridagi "Malik Abdulaziz universiteti " ning kulliyasi ustozi Muhammad Ali As-Sobuniy tomonidan muxtasar qilingan va 1986 yilda Bayrutning "Dorul-qalam" nashriyotida uch jildli kitob shaklida nashr etilgan.
Ibn Kasirning tafsiri Qur'oni Karim va uning tafsiriga bog'liq masalalar bayon qilingan juda uzun muqaddima bilan boshlanadi. Muallif muqaddimada bayon etgan ma'lumotlar ustozi Ibn Taymiyyaning so'zlari bo'lib, "Usuli tafsir" kitobining muqaddimasidan olingan.
Ibn Kasirning tafsir uslubi shundayki, u bir oyatni keltirib, uning ma'nosini juda sodda til bilan tushuntiradi. Agar imkoni bo'lsa, shu oyatning mazmunini tasdiqlovchi yoki to'ldiruvchi boshqa oyatlarni ham keltirib, ulardan chiqqan umumiy ma'noni bayon qiladi. Ibn Kasirning bu tafsiri turli suralarda kelgan bir xil ma'noli oyatlarning bir joyga yig'ilishi sababli fihristlik vazifasini bajarishi bilan ham qimmatlidir.
Ibn Kasir oyatning mazmuniga muvofiq barcha oyatlarni keltirgandan keyin, shu mazmunga muvofiq hadislarni ham roviylar sanadi bilan rivoyat qiladi. Hadislardan qaysi biriga ehtiyoj bor, qaysinisiga yo'q, ularga ham aniklik kiritadi. Keyin sahobalardan, tobi'iylardan va salaf ulamolaridan eshitgan gaplarini qo'shadi. Ba'zi qavllarni tarjih qiladi, ba'zisiga e'tiroz bildiradi, ba'zi roviylarning sahihligini ta'kidlasa, ba'zilarini zaiflikka nisbat beradi. Bunday tahlil Ibn Kasirning hadis ilmi va roviylar haqida yuqori daraja ilmga ega ekanligini ko'rsatadi. Tafsirning ko'p joylarida Ibn Jarir, Ibn Abi Hotim, Ibn Atiyya va boshqa mufassirlardan ham naql qilingan.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Ibn Kasirning tafsiri naqliy tafsirlar orasida eng yaxshisi ekanligiga mufassir olimlar guvohlik berganlar. Hatto Imom As-Suyutiy "Tazkiratul-huffoz" kitobining ilovasida, Az-Zarqoniy "Sharhul-mavohib kitobida: "Ibn Kasir tafsiriga o'xshash tafsir boshqa yaratilmagan", deb baho berganlar.
Tafsir ilmining ahamiyati haqidagi kichik bahsimizni Ibn Atiyya
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-307-311
rahimahullohning quyidagi go'zal so'zlari bilan yakunlamoqchimiz. U kishi aytadilar: O'zim uchun hayotimda asqotadigan biror ilmni tanlab olib, uning nurini qabrimning zulmatini yoritish uchun tayyorlab qo'yajagim narsa haqida bosh qotirdim. Barcha fanlarni turlarga ajratib, birma-bir taqsimlab chiqdim. Ularga tiyran nazar soldim, tafakkur qildim. Va bildimki, ilmning sharafi o'sha ilm orqali bilinadigan narsa sharafining miqdoru ko'lamiga bog'liq ekan. Shunda ularning arqoni eng pishig'i, tog'lari eng mustahkami, asarlari eng go'zali va nurlari eng porlog'i Alloh taolo kitobining ilmi ekanligini anglab yetdim, qaysiki, Uning oldidan ham, ortidan ham botil yaqin yo'lolmas, U Hikmat sohibi va maqtov sohibi bo'lgan Zot tomonidan nozil qilingan. U Sunnatni ham, farzni ham o'z ichiga olgan ilmdir. Va uni samoning amiyni-omonatdori Yerning amiyniga olib tushgandir. U shunday ilmki, Alloh uni shariatning asosi, tirgagi va mohiyati qilib qo'ydi, boshqa barcha bilimlarni esa unga xizmat qiluvchi xodimlar qilib berdi .
REFERENCES
1. Imom As-Suyutiy. Al-Itqon. 2-juz, 174-b.- Qohira.: Dor Nahdat Misr,.2002.
2. Shayx Muhammad Ali Saloma. Manhajul-Furqon fi ulumil Qur'an - Qohira.: Dor Nahdat Misr,.2002.
