CC BY
4such as education, innovative technology, the author emphasizes that, unfortunately, in the scientific literature and the social practice of insufficient focus on the concept of the human factor. This is totally unacceptable, because the main purpose is to develop innovative education and comprehensively to developed person.
Key words: innovation, implementation, orientation, educational activities, innovative technology, engineering and technology, education, training.
Сведения об авторах: Саидов Мухиддин Вайсиддинович - кандидат педагогических наук, доцент кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. тел.: (+992) 904 472234
Фотима Махзумзаде Бушехри - аспирант кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. тел.: (+992) 919 503831, e-mail: [email protected]
Information about authors: Saidov Muhiddin Vaysiddinovich, PhD in pedagogical sciences, associate professor of Pedagogy chair in Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel. (+992) 904 472234
Fotima Makhzumzade Bushehri, postgraduate student of Pedagogy chair in Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel. (+992) 919 503831, e-mail: [email protected]
ТАСБИТИ РУШДИ ИЧ,ТИМОЙ ДАР ДАВРА^ОИ ХУРДСОЛЙ
Зайнаби Фарацзодаи Беболон
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Дар асри х,озир, ки хдмаи чиз дар таъгир ва тахдввул аст доманх,ои дигаргунй ба рафти к;онунх,ои хонаводагй низ нуфуз кардааст ва робитаи инсониро дар шабакаи иртиботи хонаводагй ба шиддат тах,ти таъсир кдрор додааст. Ба монанде, ки гох,е падарон ва модарон посухи рушане барои масоили ахлокд ва тарбиятии худ ва фарзандонашон намеёбанд ва бо изтироб аз худ мепурсанд акнун чй бояд кард?
Баъзе хонаводах,ое хдстанд, ки кудак нахустин чашмандози перомуни худро ба даст меоварад ва эх,соси вучуд мекунад ва дар вок;еъ муносибати вок;еъй муносибати самимонаи аъзои хонавода аст, ки дар такмил ва рушди кудак ва навчавон таъсир мекунад (Порсо, 1376). Дар миёни аъзои хонавода аввалин шахсе, ки кудак баъд аз вилодат дар давраи навзодй ба у иртиботу шиносой ва дилбастагй дорад ин модар мебошад. Ва аз ин пештар дар замоне, ки дар батни модар аст кудак модарро ба воситаи хдссиёти ламсй ба худ дарк мекунад. Аз ин лих,оз нак;ши модар дар тарбияти фарзанд ва дар собит шудани шахсияти ичтимоии кудак аз бегонагон ва атрофиён хднуз аз замони батни шуруъ мешавад.
Равоншиносон дар он акидаанд, ки чабр ва зуроварй тору пуди кудак ва истеъдоди фитрии уро аз байн мебарад ва баракс ишк; ва мухдббати волидайн ва омузгорон боиси таодули рушди дасгохдои асобии марказй ва дар натича х,олатх,ои равонй ба вучуд меояд. (Майлонфар,1370)
Волидайн агар хушк ва гайримантикд амал кунанд ва аз х,ад зиёд сахтгири ки аз кдбули хдр гуна далел барои риояти фармонравои кардани фарзанд кушиш мекунанд шояд ин сабаби ихтилолх,о дар фарзанд шаванд. Тарик;и дигаре, ки волидайн таслими худро бар фарзанд аз фармонбарии хостах,ои кудак изх,ор мекунад метавон сабаби ихтилол низ дар шахсияти кудак шавад ё ин ки нигориши гарм мех,рубонй ё носозгорй сабаби носозгорй дар ояндаи фарзанд гардад (Порсо, 1376).
Рушди ичтимой1
Рушди ичтимои ба маънии такомули ичтимоии фард аст. Рушди ичтимой мусталзами хдмохднгй ба гурухд ичтимой ва пайравй аз х,инчорх,о ва суннатх,ои он аст.
1 Socialization
Баpои pасидан ба ин маpхала аз pyшди ичтимоии кyдак мебоист алокахои хyдpо зиёд ва дигаpгyн каpда ва шевахои чадиди pафтоpи y фаpогиpад ва дустони навеpо баpгyзинад (Ахмадй ва Баничамолй, 1371). Ахамияти pyшди ичтимой ва ичтимой шyдан даp он аст, ки x#p кас даp чомеа ба дунё меояд ва даp он нашъyнамо мегиpад ва чавонй ва бyзypгсолй ва даp вокеъ зиндагии хyдpо даp чомеъа мегyзаpонад.
Ба ин таpтиб фаpоянди ичтимой шудани кудак шабехи шаклгиpии монанди хyдpо даp баp мегиpад ва кудак аломате ба мухит мефиpистад даp чихати хадафи хос ва хангоме, ки хамсолон ва хамбозиёни ин аломатхоpо даpёфт каpдаанд посухи онхоpо иpсол мекунанд ва фаpд мутаваччех мешавад то кадом андоза писандида мегаpдад.
Ба баёни дигаp ва вокунишхои дигаpон мегуяд ки чигуна аст ва албатта ногуфта намонад, ки тафовутхои фаpдй даp pавобити гypyхй асоpатхои добили мулохизавй доpад.
Даp вокеъ хасосияти кудакон даp баpобаpи таъсиpоти ичтимой мутафовит мебошад, яъне даp гypyхи баъзе аз кудакон ва бештаpи бокй таъсиpи хyдpо мегyзоpад.
Кудак (танхо) касе, ки бештаpи вакти хyдpо ба мутолиа ё андеша ё бозии инфиpодй яъне даp танхой мегyзаpонад ва ё ин ки даp маFOзавy дукон ба падаpаш ëpï меpасонад ва бештаpи кудаконе, ки pохбаpи кудакон аст ва бештаpи вактхои хyдpо бо дигаpон мегyзаpонад таъсиpоти ичтимоиpо бисёp камтаp даpёфт мекунад (Шyоpинажод, 1364).
Аз чониби дигаp тадкикодхо нишон медихад, ки таъсиpи кудакон аз якдигаp аз таъсиpи бyзypгсолон даp кудакон зиёдтаp аст агаpчанде ин таъсиpотхо муддате хам бошанд. Ин тафовут ба тафовутхои ду дунёи кудакон ва калонсолон сахт алокамандй доpад.
Хамчунин даp мукоисаи маълум ё таъсиpи хамагон гуфта мешавад даp вокеъ тахкик нишон додааст, ки агаp миёни хостахои маълум ва хамагон таоpyз ба вучуд ояд даp ин мавpид кудакон таслими хамагон мешаванд. Онхо хаpчизpо бехтаp мехисобанд чун таъсиpи волидайн устодан хеле мукаммал мебошад (Рочеpз, Азимй, 1373).
Рушди ичтимой дар даврони мухталиф
Аввалин pафтоpи ичтимоии кудак бо тафовyтгyзоpй миёни шахс ва чиз OFOЗ мешавад. Аммо бо дypyстии замон ташхиси ин чyдоиpо наметавон мушаххас каpд, зеpо танхо малака, казоват ва вокунишхои кудак аст, ки ба мушохидаи ин вокунишхо наметавон мутмаин буд, ки зеpо чандумин вокуниш аст (Ихдо ва Баничамолй, 1371).
Илми pавоншиносй даp бештаpи солхои каpни хозиp даp pобита бо кудакон баp касоне мypокиби нигахбонии онхоpо баp зима доpанд таъкид каpдан ва ин вокунишхо мyкобилpо асоси умдаи pyшди отифй ва шинохтй каламдод каpдаанд. Даp заминаи pyшди ичтимой даp давpони кудакй pавочУи англис Ч,он Болби pавоншиноси амpикой ба номи Х^лу ки баp маймунхо тахкик гyзаpонид ба ин натича pасид, ки ниёзи кудак ба модаp хатто аз ниёз ба гypyснагй зиёдтаp ва мyхимтаp мебошад.
Болби pафтоpхои кyдаконpо аз кабили хандидан, дyнболагиpй каpдани модаp, макиши пистони модаp, овезон шудани кудак ба модаp инpо ба унвони pафтоpхои дилбастагии кудак ба модаp номид. Ахамияти таъвиpи дилбастагй даp ин аст, ки оpганизми бадан як системаи даpёфткyнандае доpад, ки системаи амалкунандаи pафтоpхои кyдакpо нишон медихад. Илова баp коpхои Болби даp соли 1970, бонуи Инзовypс2 назаpияи Болби pо пазиpyфт ва тахкики бештаpе даp ин замина анчом дод. У ба ин натича pасид, ки наздики ба афpод як омили гинетикй доpад, яъне y баён каpд, ки инсон мавчуди ичтимой аст ва баъдтаp Инзовypс чахоp маpхилаpо даp оянда ба дилбастагй танзим дод.
Мархилаи аввал:
Вокуниши номакбулу нописанд даp назди инсонхо (чавоби ичтимой ба шеваи номутамайиз нисбат ба афpод) ки аз таваллуд то семохагй мебошад. Даp ин маpхила акси амал нисбат ба маъpакахои мухитй Fайpиинтихобй аст.
2 insowurth
Мархилаи дувум:
Мyтамаpказ ба pyи афpоди ошно ё ташкили дилбастагй, ки аз се то шашмохагй мебошад.
Мархилаи севум:
Дилбастагии комил ё та^ибчуии фаъол аст, ки аз шаш то 24 мохагии идома доpад. Даp ин маpхила илова ба панч pафтоp дилбастагии як pафтоpи дигаp низ изофа мешавад бо номи pафтоpии вокуниш.
Инзовypс мегуяд:
Бачахо хангоме ки мехоханд мyхитpо кашф кунанд бо унвони пойгох ба модаp нигох мекунанд. Мyхитpо мегаpданд сипас ба суи модаp нигох мекунанд. То аз вучуди y хотиpчамъ шавад, дyбоpа инкишофотpо аз саp гиpифта ва ба модаp лабханд мезананд ба назаpи вай агаp модаp ба лабхандахои кудак чавоб бидихад модаp ба пойгохи махкам табдил шуда ва боиси кавй шудани хусни эътикод ба нафс ва иктишофоти кудак мешавад. Даp ин маpхила Инзовypс як сахнаеpо тасвиp баp маpхилаи омузиш даp меоваpад.
Ин сахна, ки ба мавкеият багунаи маъpyф аст ва доpои хашт маpхила мебошад, ки даp хаp маpхила мудати замон тавакуф ба се дакика мебошад. Ин маpхилахо чунин таpтибгyзоpй шудаанд:
1. Модаp ва кудак воpиди як утоки ношто мешаванд.
2. Модаp даp уток нишаста ва кудак озодона ба иктишоф мепазиpад.
3. Фаpди бегона воpиди уток мешавад.
4. Модаp аз уток хоpич мешавад ва кудак бо фаpди бегона даp хона танхо мемонад.
5. Модаp дохили уток мешавад ва фаpди бегона аз уток хоpич мешавад.
6. Модаp аз уток хоpич мешавад ва кудак даp уток танхо мемонад.
7. Фаpди бегона дохили уток мешавад ва бо кудак даp уток мемонад.
8. Фаpди бегона беpyн pафта ва модаp ба уток боз мегаpдад.
Инзовypс даp аpзёбии маpхилаи боло се нав кайфияти дилбастагиpо байн намуд.
Гypyхи аввал: гypyхи доpои дилбастагии амн (мутмаин) ё гypyхи Б хастанд ин кудакон даp хангомии вypyди модаp ба уток аз y истикбол мегиpанд. Ва нисбат ба y эътимод дошта ва ба дунболи модаpи худ мебошанд.
ГypУхи дуввум: гypyхи кудаконй ичтинобкунанда хастан, ки дилбастагии онхо ноамн мебошад ва гypyхи А ном доpанд, ки ин кудакон аз тамос бо модаp ва иpтибот бо y ба хангоми мypочиат бо утоки ичтиноб намуда ва аз y дypи мекунад.
ГypУхи саввум: гypyхи кудаконй муковим ва мyзтаpиб ё гypyхи С хастанд, ки ин кудакон холате доpанд, ки хам алока бо модаp ва тамоили ба OFyш гиpифташyдан доpанд вакти даp OFyши модаp хастан паpхошгаpй каpда ва мушту лагат мезананд то ба замин гузошта шаванд.
Ба акидаи Инзовypс кайфияти дилбастагй, дилбастагй ба тавоногаpй ва кобиляти модаp даp чавоб додан ба алоими фаpзандонашон доpад, ки гypyхи саввум гypyхе хастан модаppо саpдаpгyм ва ошуфта мекунанд. Ахамияти таъвиpи дилбастагии даp иpоаи ин мавзуъ баpои аввалин 6op буда, ки инсон ба тавpии гинетикй мавчуди ичтимой аст ва мехохад бо атpофиянаш pобита баpкаpоp кунад (Папалиа ва Улидз, 1992).3 Робитаи отифии байни кудак ва атpофиён махсусун даp аввалин соли зиндагии даp pyшди ичтимои y накши таъинкунанда доpад. Аз чумла гypyснагй ва ташнагии зеpбинои нигаpиши ояндаи ypo нисбат ба дигаpон мушахас месозод.
Модаpи асабонй ва мyстаpибшyда кyдакpо ба тавpи муносиби таFЗия намекунад ва бо y иpтиботи отифии матлубе баpкаpоp намесозад. Ба идомаи ин амал ба тадpич таFЗия ва иpтибот баpои кудак ноpахаткyнанда ва даpдоваp мегаpдад чун оpганизм ба тавpи табий аз ноpохатй ва даpд ичтиноб мекунад лизо кудак аз модаp эътиpоз хохад каpд. Ва ин амалpо ба афpоди дигаp таъмим хохад дод.
Аз ин py, даpди кудак тавассути волидонаш таъомули ypo ба дигаpон сахт месозанд (Салимгуман, Шафиободй, 1991). 4
3 Papalia & Olds
4 Sigelman
Робитаи отифи миёнй кудак ва модар дар дуввумин соли зиндагй дар рушду равобити ичтимои кудак ахмияти бисёр вижае дорад. Кудак барои он, ки мавриди пазириши атрофиён вокеъ шавад ба тадрич бояд тавкиёти ононро бароварда созад, конунхо ва мукарраротро риоят кунад. Охиста ва бесарусадо гизо бихурад ва худро хуб кантрол намояд.
Чунончи тавкиоти атрофиён аз кудаки номуносиб ва гайримунтазира бошад кудак нигарон ва норохат мешавад ва рушди ичтимои у суст мегардад (Папалиа ва Улидз, 1992).
Кудак ба воситаи алока ба волидайн ба самт доштан ва чинс хам тамоил дорад. Духтарбача кафши модарашро мепушад ва писарбача чизхои падарро сохибй мекунад. Кудак замони метавонад аз рафтори волидайн таклид кунад, ки шохиди амалхои онон бошад. Хдмчунин кудак аз таклиди рафтори волидайн бояд посухи матлуб ва хушхолй дарёфт кунад, ва онро пайравй кунад ва харчи подош кавитар бошад имкони таклид ва такрори рафтор афзоиш меёбад. Бар хилофи тасвири волидайн, ки мепиндоранд, ки кудак аз дарки масоили рафтори эшон нотавон аст. Кудакон кисматхои заифи волидайнро мешиносанд ва мавриди зарурият истифода мекунанд. Иртиботи нодуруст бо кудак мушкилотеро дар рушди ичтимои у боист мегардад, ки чуброннопазир аст. Бинобар ин фаромуш накунем, ки рушди шахсият ва балогати ичтимоии кудаконамон аз аввалин рузхои таваллуд шуруъ мешавад ва ин шаклгирй дар сурати бомуваффакият ва камол хамрох аст, ки тавачух ба ниёзхои кудак ба дурустй сурат гирад ва волидайн дар сатхи тавоноихои кудак бошад ва рухияе, ки ба доштани бузургсолон ва эхтиромашон кунанд тарбия намоянд.
Адабиёт:
1. Хдсан Баничамолй, Шукухи Ассодот, Равоншиносии рушди кудак. Техрон 1971.
2. Порсо, Шахриёр, Усул ва мубонии бехдошти равони дар даврони кудакй, Техрон 1372.
3. Папалиа Улидз, Шахсият дар даврони кудакй. Тарчумаи Яхё Алокаманд, Техрон 1992.
4. Ч,улиё Рочерз. Равоншиносии рушд дар даврони кудаки. к.1 Мутарчим Яшар Азимй, Техрон 1381.
5. Милонфар Бехруз. Равоншиносии кудакон ва навчавонони истисной, Техрон1370.
6. Шуоринажод Махмуд. Мабонии мушовара, Техрон. 1364.
УКРЕПЛЕНИЕ СОЦИАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ В ДЕТСКОМ ВОЗРАСТЕ
Зайнаби Фараджзода Беболон
В статье рассматривается роль укрепления социального развития в детском возрасте и роль родителей в воспитании и развитии ребенка. В статье также приводятся конкретные примеры, способствующие правильному воспитанию.
Ключевые слова: укрепление, социальное развитие, детский возраст, личность, ребенок, мать, воспитание.
STRENGTHENING OF SOCIAL DEVELOPMENT IN CHILDHOOD PERIOD
Zainabi Farajzodai Bebolon
In article the role of strengthening of social development at children's age and the role of parents in development of children were considered. The author brings several examples which can promot to correct education and upbringing of children.
Key words: strengthening, social development, children's age, development of the child, children's personality, mother, upbringing.
Сведения об авторе: Зайнаби Фараджзода Беболон - аспирант кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 91 5052924.
Information about the author: Zainabi Farajzodai Bebolon, postgraduate students of Pedagogy chair in Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel. (+992) 91 5052924.
