CC BY
5ТАХДИДИ КОРРУПСИЯ БА АМНИЯТ ВА СУБОТИ ТОЧИКИСТОН
Солиев Шарофиддин
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Дар шароити имруза бунёди чомеаи демократа ва рушди давлатдории миллй хадафхои мухим ва асосии Ч,умх,урии Точикистон ба хисоб мераванд. Тадричан чомеаи Точикистон ба ин хадафхо даст ёфта истодааст. Аммо як катор мушкилихое низ мавчуданд, ки монеъаи чиддй бахри расидан ба хадафхои зикргардида мешаванд. Яке аз ин мушкилихое, ки дар шароити имруза кулли низоми давлатдорй ва чомеаи Точикистонро нигарон кардааст масъалаи мавчудияти барзиёди коррупсия дар кишвар мебошад. Мухим он аст, ки Хукумати Чумхурии Точикистон мавчудияти коррупсияро дар кишвар хамчун яке аз масъалахои халталаб ва доги руз эътироф намудааст ва ба хотири паст намудани сатхи коррупсия барномахои мухталифи сиёсй ва хукукй пиёда намуда истодааст. Яке аз дастовардхои мухимми Точикистон дар самти рафъи коррупсия дар кишвар махдуд намудани таъсири чангсолорон ба умури мухталифи идораи давлатй ва чамъиятй буд, ки суистифодаи онхо аз макомашон ба суботу амнияти чомеа ва фаъолияти бахши хусусй ва давлатй бетаъсир набуд. Имруз низ Хукумати кишвар сиёсати зиддикоррупсионии худро дар самтхои мухталиф ба рох мондааст ва то чи хад натичабахш будани он метавонад мавзуи тахкикоти алохидае бошад.
Агарчанде дар Точикистон барномахо ва чорабинихои мухталифи зиддикоррупсионй амалй карда мешаванд, аммо то ба хол сатхи коррупсия дар кишвар нигароникунанда бокй мондааст. Мувофики Индекси кабули коррупсияи (Corruption Perception Index) Ташкилоти Шаффофияти байналмилалй (Transparency International) дар панч соли охир сатхи коррупсия дар Точикистон зиёд арзёбй шудааст. Агар кишвар дар соли 2009 дар зинаи 158-ум карор дошт пас соли 2013 он тавонистааст танхо чор зина тагйир карда дар чои 154-ум карор гирад1. Хамчунин пурсиши сотсиологие, ки соли 2011 аз чониби Маркази тадкикоти стратегии назди Президенти Чумхурии Точикистон баргузор карда шуд, чунин ошкор кардааст, ки 62%-и пурсидашудагон аз мавчудияти коррупсия чун яке аз масъалахои халталаб нигаронй кардаанд2.
Дар шароити кунунй коррупсия яке аз монеъахои асосии рушди чомеахо хисобида мешавад. Коррупсия хамчун падидаи манфие бахогузорй мешавад, ки ба амният ва суботи чомеахо ва давлатхои алохида тахдид мекунад. Аз ин ру, омузиши тахдиди коррупсия ба амният ва суботи Точикистон мухим мебошад.
Масъалаи тахдиди коррупсия ба амният ва суботи чомеахо аз чониби мухаккикони зиёде мавриди омузиш карор гирифтааст. Аз чумла мухаккикони илми сиёсй Ч,еймз Скот, Расма Карклинз, Роберт И. Роберт, Луиз Шелли, Девид И. Гоулд, Ч,оуз А. Амаро, Купер А., Санчев К., Мак Муллан, Шаплей Д., Марта Брил Олкотт ва дигарон масъалахои тахдиди коррупсияро ба амният ва суботи чомеахо дар тахкикотхои худ махсусан нишон додаанд3.
1 Transparency International (CPI) www.transparencyinternational.org
2 Отчет. Социологический обзор по восприятию и отношению к коррупции и борьбе против коррупции в Таджикистане, Центр Стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан. -Душанбе, 2011, - с. 32.
3 James C. Scott, Comparative political corruption (Englewood Cliffs, NJ: Prenice-Hall, 1972.; Rasma Karklins. The system made me do it. Corruption in post-communist societies, New-York, 2005.; Robert I. Robert "How corruption Compromises World Peace and Stability" // Corruption, Global Security and World Order, World Peace Foundation, 2009.; Louise Shelley, "Crime and corruption", in Development in Russian Politics, ed. Stephen White, Alex Pravda, and Zvi Giltelman (Hampshire: Palgrave, 2001).; David I Gould and Jose A. Amaro Reyes, "The effects of corruption on Administration Performance: Illustration from developing Countries" Staff Working paper No: 580, Management and development series No: 7 (Washington DC. The World Bank, 1983); A. Cooper, Drury, Jonathan Krieckhaus, Michael Lusztin. Corruption, Democracy and Economic Growth // International Political Science Review, Vol. 27. No. 2. (Apr. 2006) pp. 121-136.; Sanjew Gupta, Hamid Davoodi and Ervin Tiongson, Corruption and the Provision of Health and Education Services //
Myxa^KUKOH ^aH6axou MyxT&ra^H Tatcupu Koppyncuapo 6a aMHHaT Ba cy6oTH ^oMeaxo MaBpugu 6appacH Kapop gogaaHg. K^HCMe a3 Myxa^KHKoH Tatcupu Koppyncuapo 6a pymgu hh3omh geMoKpaTH MaxcycaH gap^ KapgaaHg. Ba aHgemau ohxo Koppyncua Taxgugu ^uggue gap caMTH pymgu ^oMeau geMoKpaTH acT. Punapg Poy3 Ba xaMaKugaroHH y nyHHH KaHg HaMygaaHg, kh «caixu 6a^aHgu Koppyncua gap ^oMeaxou geMoKpaTHH HaB ^apguaixou KaMe, kh hh3omh HaBpo gacTrapH MeHaMoaHg Ba ^apguaixou KaMe, kh arnepHaTHBaxoH FaHpugeMoKpaiupo hhkop Meco3aHg 6a MueH Meopag»4. MyxaKRHK;oH A. Kynep, flropu, ^oHaTaH KpueKxay3 Ba MaHra Hyc3THH gap Tag^HKoTH xyg K;aHg HaMygaaHg, kh ^oMeaxou FaHpugeMoKpaTH Huc6aT 6a ^oMeaxou geMoKpaTH a3 Tatcupu Koppyncua 3uegiap oce6 Me6uHaHg, kh a3 ^aH6au cuecH gomiaHH nagugau Koppyncua gapaK Meguxag5.
Bapxe a3 MyxaKRHK;oH ryM mygaHH эtтнмogн MapgyMpo 6a hh3omh ugopH gap ^oMeaxou rupu^Top 6o caixu 6a^aHgu Koppyncua MaxcycaH gap^ HaMygaaHg. HyHoHe kh Myxa^KHK MaK MyraaH K;aHg MeHaMoag, gap KHmBapxoe, kh Koppyncua Bacet naxHramTa Me6omag xy^yMxou cuecH 6a Ha^apoHH gap hh3omh xokhmmth Kapopgomia 6o ocohh KyBBaT MerupaHg Ba 6o ocohh gacTrupHH Bacet Mee6aHg.6 fflypumxo Ba rupguxaMouxou oxup gap XoBapu MueHa, kh gap 6apxe a3 hh KHmBapxo 6a Mo^apou Myca^^axoHa Ta6gun rami Ta^BuaTrapu aHgemaxou hh MyxaK^H^ Me6omaHg.
^k rypyx MyxaK^HKpH 6a ^aH6axou HKiucogH Ba h^thmohh Koppyncua Ba Tatcupu oh 6a aMHuaT Ba cy6oTH ^oMeaxo TaBa^yxu xocca gogaaHg. Ba a^ugau ohxo Koppyncua 6a xaeTH maxpBaHgoH Tatcupu 6eBocuia gopag, nyH xap^H xa3HHaxopo 6apou 6ex6ygu h^thmohh ohoh nyH aMHuaTy 6exaiapH, xH3MaipacoHHxou h^thmoh, Hurox gomiaHH H^pacoxTopu KopmoaM, Ba Maomu xy6 6apou oMy3ropoH Ba gurap xH3MaTHueHH gaB^aiH FaHpuuMKoH Meco3ag7. Koppyncua, kh aKcapu xo^aixo MoHetau pymgu HKiucogH gap ^oMeaxou py 6a HHKumo^ acT 6ohch aKu6MoHgarHH HKTHcogHH hh ^oMeaxo Merapgag. Myxa^KH^oH omKop HaMygaaH, kh 6aHHH xymyHaTy 3ypo3MoH Ba aKu6MoHgarHH HKjucogH a^o^au HorycacraHH By^yg gopag. flap ^oMeaxou py 6a MogepHH3aicua Ba HaBoBapH aMHHaT Ba cy6oT nem a3 xaMa pymgy HHKumo^ acT. KumBapxou py 6a HHKumo^e, kh gap Bo^et pymgy Tapa^KH HaMee6aHg HaMeTaBoHaHg gap aMH Ba cy6oT 6omaHg8.
flap ^yMxypuH To^hkhctoh gap cuecaTH aM&ra 6a Macta^au Tatcupu Koppyncua 6a aMHuaT Ba cy6oTH KumBap TaBa^yxu xocca gogaaHg. npe3ugeHTH KumBap gap naeMy 6apoMagxou xyg xama^a6 Ba goFH py3 6ygaHH Macta^apo MaxcycaH gap^ HaMygaaHg. flap naeMH npe3ugeHTH KumBap gap caHau 20 anpe^H co^u 2012 6a Ma^HCH O^hh ^yMxypuu To^hkhctoh nyHoH oMagaacT, kh "Koppyncua aKe a3 xaTapxou acocuu ^oMea 6yga, 6a nempa^TH coxaxou Myxia^u^u xaeTH gaB^aiy ^aMtuaT xa^a^u ^uggH Bopug Meco3ag"9. flap naeMH npe3ugeHTH KumBap 6a Ma^^ucu Ohhh ^yMxypuu To^hkhctoh gap caHau 26 anpe^u co^H 2013 MaxcycaH Macta^au Tatcupu MaH^HH Koppyncua 6a nempa^TH H^TucogH, 6yHegu
in Political Economy of Corruption, ed. Arvin K. Jain (London: Routledge, 2001).; M. Mc Mullan (1961) // A Theory of Corruption: based on a Consideration of Corruption in the Public Services and Government of British Colonies and ex-Colonies in West Africa (Sociological Review, 9 (2), July, 181-201.; Shapley D. (1993) Promise and power: the life and Times of Robert McNamara (Boston: Little Brown and co).; Martha Brill Olcott, Tajikistan's Difficult Development Path, 2012.
4 Richard Rose, William Mishler and Christian Haerpfer, Democracy and Its Alternatives: Understanding Post-Communist Societies (Baltimore: John Hopkins University Press, 1998) - P. 188.
5 A. Cooper, Drury, Jonathan Krieckhaus, Michael Lusztin. Corruption, Democracy and Economic Growth // International Political Science Review, Vol. 27. No. 2. (Apr. 2006) pp. 121-136.
6 M. Mc Mullan (1961, 182) // A Theory of Corruption: based on a Consideration of Corruption in the Public Services and Government of British Colonies and ex-Colonies in West Africa (Sociological Review, 9(2), July, 181-201.
7 Sanjew Gupta, Hamid Davoodi and Ervin Tiongson, Corruption and the Provision of Health and Education Services // in Political Economy of Corruption, ed. Arvin K. Jain (London: Routledge, 2001) - pp. 41.
8 Shapley D. (1993) Promise and power: the life and Times of Robert McNamara (Boston: Little Brown and co) -P. 381.
9 naeMH npe3ugeHTH ^yMxypuu To^hkhctoh Эмoмaпн PaxMoH 6a Ma^nucu O^hh ^yMxypuu To^hkhctoh 20.04.2012. maxpu flymaH6e. www.president.tj
чомеаи демократа, рушди демократия, риоя нашудани дукукдои конститутсионии шадрвандон ва ахлок дарч карда шудааст10.
Амалдои коррупсионй метавонанд хосияти васеъи таъсирбахшй ба кулли содадои даёти чамъиятй дошта бошанд. Агарчанде амали алодидаи коррупсионй дар як сода зудур дошта бошад бевосита ё бавосита ба содадои дигари даёти чамъиятй таъсир мегузорад. Аммо кайд намудан зарур аст, ки амалдои коррупсионй дар даёти чамъиятй таъсирбахшии гуногун доранд. Агар амали коррупсионие тандо ба шахсиятдои алодида таъсир бахшад, пас доираи дигари чунин амалдо метавонанд конунияти докимиятро зери шубда гузоранд.
Коррупсия дар Точикистон таддиди дам ошкор ва дам пушидаест, ки тадричан ба фалачшавии чамъият ва давлатдории точик боис мешавад. Амалдои коррупсионии зиёд падншуда дар Точикистон метавонанд зудур ва таквияти таддиддои зиёдеро ба субот ва амнияти кишвар суръат бахшанд. Таддиддои амалдои коррпусионй метавонанд ба амният ва суботи кишвар таъсири бевосита ва тадричй дошта бошанд. Дар зер чанде аз таддиддои коррупсияро ба амният ва суботи кишвар дарч менамоем.
Паднгашта будани амалдои коррупсионй дар Точикистон боис мегардад, ки гуруддои мухталифи ифротй ва радикалии зиддидавлатй ва зиддидукуматй зудур ва таквият ёбанд. Аксари чунин гуруддо ва даракатдо чун натичаи табиати нокомили демократии низоми сиёсии Точикистон, ки коррупсия дар зинадои мухталифи идорй реша давонидааст зудур менамоянд. Бо интикод аз сатди мавчудияти коррупсия дар кишвар чунин гуруддои зиддидукуматй ва ифротй меходанд ва метавонанд дар чомеа машруият ба даст оранд ва мардумро ба сафдои худ чалб намоянд. Долати рушднаёфтаи иктисодиву ичтимой, сатди мавчудаи бекорй, имкониятдои маддуд барои кишри чавони адолй чун натичаи падн будани коррупсия метавонанд шароити вуруди чавононро ба дар гуна гуруддои номбудра ба миён оранд. Еайр аз ин мавчудияти коррупсия ба чунин гуруддои ифротй ва радикалй мусоидат мекунад, то амалиётдои кочоки маводи мухаддир ва дигар фаъолиятдои гайриконунй ва зиддичамъиятиро ба род монанд. Барои мисол Даракати исломии Узбекистан, Дизби тадрир ва бархе дигар аз гуруддои гайриконунй, ки фаъолияташон дар Точикистон мамнуъ эълон шудааст, метавонанд аз ин намуддои зикрнамудаи мукобила ва муборизаи сиёсй васеъ истифода кунанд. Гуруди байналмилалии будрондо (International Crisis Group) чунин кайд менамояд, ки рафъи коррупсия бояд кисми мудимми сиёсати заифсозии дастгирй барои гуруддои ифротй дар минтакаи Осиёи Марказй бошад. Зиёда аз ин сиёсати зиддикоррупсионй метавонад бо заминадои мусоидаткунандаи дадафдои зиддидемократй ва зиддикоррупсионии Дизби тадрир дар минтака дар мукобила бошад11.
Сатди баланди мавчудияти коррупсия дар Точикистон метавонад заминасози зудури низодои хусуматомез ва зуроварона гардад. Мочарои августи соли 2012 дар Вилояти мухтори кудистони Бадахшон, ки боиси кушта шудани нафарони зиёд гардид то як андоза ба мавчудияти амалдои коррупсионй алокамандй дошт. Гуруддои муташаккили зиддидукуматй ба коррупсия ва чинояткории муташаккилона муттадам гардида буданд. Мочаро дар Бадахшон вокеан ба амнияти сиёсии Точикистон таддиди чиддие дошт. Дар натичаи амалиёти кушундои давлатй ва макомоти дифзи дукук микдори зиёди ярок ва лавозимоти чангй ошкор ва мусодира карда шуда буд, ки тавассути кочок ва мусоидати коррупсия ба кишвар ворид гашта буданд. Ба гайр аз ин дар шароити имруза бархе аз гуруддои оппозитсионии мавчуд дар хорич аз кишвар мардумро ба муборизаи сиёсии гайриосоишта ва зуроварона дар кишвар даъват менамоянд. Солдои охир чунин гуруддои таргибгари муборизаи гайриосоиштаи сиёсй дар шабакадои ичтимоии Фейсбук ва Ютуб (Facebook ва Youtube) хеле фаъол шудаанд. Навордои зиёди видеой дар шабакаи ичтимоии Ютуб (Youtube) гузошта шудаанд, ки пеш гирифтани муборизаи гайриосоиштаи сиёсиро дар кишвар таргиб мекунанд ва сатди мавчудияти коррупсия дар кишвар, яке аз кисматдои асосии таргиботи ондо мебошад.
10 Паёми Президенти Ч,умдурии Точикистон Эмомалй Радмон ба Мачлиси Олии Ч,умдурии Точикистон 26.04.2013, шадри Душанбе. www.president.tj
11 "Radical Islam in Central Asia: Responding to Hizb ut-Tahrir", ICG Asia Report No.58, 30 June 2003.
A^Sarra MaB^yguaTH Koppyncua gap KHmBap MeTaBOHag hh paBaHgpo Te30Hag Ba 6ohch MycraxKaM mygaHH MaBKetu HyHHH rypyxxo rapgag. Ta^puSau KumBapxou apa6 gap co^xou oxup Tatcupu OMHHH Koppyncuapo 6a 3yxypu HoaMHH 6apat.ro HumoH gogaHg.
nagugaxou gurapu MaH^H, kh 6o MaB^yguaTH Koppyncua gap To^hkhctoh a.rokamahgh gopaHg pymgu ^HHoaTKopuu SaHHa^MH^ara a3 ^yM^a 3yxypu rypyxxou TeppopucTH, kohokh MaBogu Myxaggup Ba caBgou FañpuKoHyHH MeSomaHg. To^hkhctoh gap MHHTaKau xaccocu reono^HTHKH Kapop gopag, kh 6a aKe a3 HcTexcomyHaHgaroHH acocuu MaBogu Myxaggup -A^fohhctoh xaMcapxag 6yga, gap poxu TpaH3HTHH 6o3opu k&tohh HcretMo.ra hh MaBog -Poccua Ba ABpyno ^oñrup mygaacT. Koppyncua gap MaKoMoTxou xh$3h capxagH MeTaBoHag 6a kohokh MaBogu Myxaggup Ba apoK 6a To^hkhctoh MycougaT HaMoag. A^fohhctoh aHHH xon aKe a3 KumBapxou HocySoT Ba aKe a3 HcTexcomyHaHgaroHH acocuu xepouH gap ^axoH MeSomag, kh TaKpuSaH 83%-h Hcrexco.ra xepouHH ^axoHH 6a hh KHmBap pocT Meoag12. flap co^H 2009 Houxau MycougaT 6a ma^o^uaT Ba xucoSoTguxaHgarHH BapHoMau Pymgu CMM (UNDP Promoting Transparency and Accountability Project) ap3e6uH Taxgugpo gap MygupuaTH capxagu To^hkhctoh Ba A^fohhctoh 6apry3op HaMyg. HaTH^axou nypcum omKop HaMyga SygaHg, kh 43%-h nypcugamygaroH a3 ^ohhSh To^hkhctoh Ba 64% a3 ^ohhSh A^fohhctoh Sapou ry3amTaH a3 capxagu gaB^aTH nopa MegogaaHg13. A3 hh SapMeoag, kh Koppyncua gap capxagu gaB^ara MeTaBoHag kohokh MaBogu Myxaggup Ba apompo 6a KHmBap 6ap HBa3H MaS^aFH nemHHxogMemyga MycougaT HaMoag.
K^ohokhhchh MaBogu Myxaggup Ba ^HHoaxKopHH SaHHanMH^ara xygygu To^hkhctohpo HyH poxH naxHKyHH Ba pacoHHgaHH MaBogu Myxaggup 6a Poccua Ba ABpyno Hcru^oga MeHaMoaHg. Ha^apoHH rupu^Topu Koppyncua gap Ma^oMoTxou gaB^aTHH To^hkhctoh Sapou ucTH^oga ^HHoaTKopoH a3 hh Macup MycougaT MeKyHaHg. MyBo^HKH HumoHgogu UNODC TaKpuSaH 25 % a3 xaMau MaBogu xepouHH A^fohhctoh, e xyg 90 ToHHa xaMaco^a a3 A^fohhctoh 6a KumBapxou Ocueu MapKa3H kohok Kapga MemaBag, kh SatgaH 6a Poccua Ba ABpyno hhthko^ MeeSag, 11 ToHHau oh gap Ocueu MapKa3H 6okh MeMoHag, kh myMopau HamtaMaHgoHpo 3ueg MerapgoHag (UNODC 2010). flap To^hkhctoh HyHHH Mat^yMoTxoe MaB^ygaHg, kh KopMaHgoHH MaKoMoTH gaB^aTupo gap aM&^xou KoppyncuoHHH MyxT&ra$ a3 KaSura noparupH, ucTH^oga a3 MaKoMH gaB^ara, xuMoaT Ba capnapacTH a3 rypyxxou ^HHoaTnema Ba e umTupoK gap ohxo MyiraxaM MeKyHaHg. Bapou mhcoh, gap oxupu co^H 2011 Ba aBBa^H co^H 2012 aKHaHg a3 KopMaHgoHH KymyHxou capxagH Ba mytSau My6opu3a 3uggu rapgumu MaBogu Myxaggup gap KHmBap Sapou MycougaT 6a paBaHgu kohokh MaBogu Myxaggup ryHaxKop goHucTa myga SygaHg. E xyg aKe a3 KopMaHgoHH caTxu Sa^aHgu gaB^aTH, kh areHTHH 3HggHKoppyncuoHH Sapou gacT gomTaH 6a Koppyncua gacTrup HaMyg, coShk MyoBHHH PaecaTH xh$3h capxagoTH KyMHTau aMHHaTH mh^^h C. Mup3oeB 6yg, kh Sapou rapu^TaHH nopa 6a MaS^aFH 45 xa3op go^^apu aMepuKoH 6a xoTupu nuHxoH HaMygaHH ^HHoaTH kohokh MaBogu Myxaggup MyTTaxaM goHucTa myg.
flap caHau 24 aHBapu co^H 2012 gupeKTopu AreHTHH My6opu3a 6ap 3uggu Koppyncua gap To^hkhctoh OaTTox CaugoB 6a py3HoMaHHropoH HyHHH HTTH^ot goga 6yg, kh aroH rypyxu kohokhhh MaBogu Myxaggup gap KHmBap HaMeTaBoHag 6e MycougaT Ba gacTrupH a3 ^ohhSh KopMaHgoHH caTxu So^ohh gaB^aTH aMan HaMoag. ^aMnyHHH flupeKTopu AreHTHH Ha3opaTH MaBogu Myxaggup gap To^hkhctoh PycTaM Ha3apoB nepoMyHH MaB^yguaTH 15 rypyxu MyTamaKKH^H kohokhhh MaBogu Myxaggup a3 A^fohhctoh 6a BocuTaxou axSopu yMyM HTTH^ot gog. MyBo^HKH ry^Tau y MoHetau naHrupuu poxSapoHH hh rypyxxo 6a oh naHBacT acT, kh ohxo aKcapaH xuMoaTH nypKyBaT a3 ^ohhSh MaKoMoT Ba areHTuxou xh$3h xyKyKH KHmBap gopaHg14. MyBo^HKH Mat^yMoTH npoKypaTypau reHepa^H Ba AreHTHH My6opu3a 6ap 3uggu Koppyncua TaHxo gap co^u 2011 167, gap co^u 2012 90 Ba gap co^u 2013 3uega a3 160 ^HHoaTH KoppyncuoHH mhShh MaKoMoTxou xh$3h xyKyK, xh^3h capxagoT, a^capoHH xapSH, KopMaHgoHH aHgo3 Ba ryMpyK gap To^hkhctoh omKop Kapga mygaacT15.
12 UNODC. World Drug Report 2011, New York.
13 UNDP Tajikistan. 2009. "Corruption Risk Assessment of Border Management of Afghan-Tajik border," Dushanbe.
14 www.news.tj, 25 HHBapb 2012.
15 www.news.tj
Дар Точикистон гуруддои трансмиллии чинояткор метавонанд аз мавчудияти коррупсия дар макомотдои давлатй истифода кунанд. Дар чомеадое, ки коррупсия васеъ паднгашта мебошад пул метавонад накши асосиро дар далли масъаладо ва димояи манфиатдо дошта бошад. Гуруддои чинояткори трансмиллй, ки аз кочоки маводи мухаддир ва дигар намуди фаъолиятдои гайриконунй маблагдои зиёди пуливу молй ба даст меоранд, метавонанд дар чомеадои гирифтори коррупсия заминаи хубе барои фаъолияти худ фародам оваранд. Барои мисол ондо метавонанд шахсони ба худ наздик ва тобеъро дар агентидои кудратии давлат ва дигар сохтордои давлатй чойгир кунанд. Дар чомеадои гирифтори коррупсия унсурдои чинояткории трансмиллй бо осонй метавонанд ба макомотдои дифзи дукук, нидоддои амниятй ва зидди маводи мухаддир ва датто сатди баланди хизмати давлатй род ёбанд. Чун Точикистон дар яке аз минтакадои дассоси геополитикй, махсусан дар чодаи шимолии транзити дероини афгонй карор дорад наметавонад аз таваччуди гуруддои чинояткори трансмиллй дар канор бошад.
Мавчудияти коррупсия дар Точикистон даёти ичтимой ва иктисодии мардумро мушкил месозад ва монеъи тараккиёт шуда, амнияти ичтимой ва иктисодиро зери шубда мебарад. Дар тадкикоте, ки Маркази тадкикоти стратегии назди Президенти Чумдурии Точикистон дар соли 2006 гузаронида буд, коррупсия ба мисли камбизоатй масъалаи мудим ва далталаби рушди Точикистон арзёбй гардидааст16. Вокеан, коррупсия ва камбизоатй масъаладои бадампечидаанд, ки дар оянда ба суботи низоми сиёсии Точикистон бетаъсир нестанд. Агар коррупсияи кучак ва сатди паст натичаи камбизоатй ва масъаладои зиёди ичтимой бошад, пас коррупсияи сатди баланд эчодсозандаи камбизоатй ва долати бади ичтимой дар кишвар аст. Коррупсия дар макомотдои чамъоварандаи молияи давлатй монеъ ба он мешавад, ки сармоядо дуруст чамъоварй ва босамар ба хотири осудадолии кулли кишвар ва мардуми он истифода шаванд. Мувофики дисоби коршиносон бучети Точикистон дануз солдои пеш аз 2009-юм дамасола 300 миллион доллари америкой тандо аз паст нишон додани арзиши мадсулоти ба кишвар воридшаванда зарар медид17.
Зиёда аз ин индисори иктисодй, ки дар кишвар мавчуд аст монеъи ракобати озодонаи иктисодй ва ворид шудани сармоягузорй ба истедсолоти миёна ва бузург мешавад. Мувофики тадкикоти сотсиологие, ки соли 2006 аз чониби Маркази тадкикотии стратегии назди Президенти кишвар баргузор карда шуда буд, 46%-и пурсидашудагон аз сектори савдо (бизнес) иштироки кормандони давлатиро дар бизнеси баъзе аз ширкатдо кайд намудаанд, дар доле ки 93, 2 %-и ондо дар чунин андешаанд, ки хизматчиёни давлатй ва хешовандони ондо савдо ва бизнеси минтакавиро назорат менамоянд. Чунин долат нишон медидад, ки содаи хусусй аз чониби бархе аз хизматчиёни давлатй индисор карда шудааст. Дахолати макомотдои давлатй ба тичорату содибкорй ва индисори содаи хусусй аз чониби хизматчиёни давлатй дар дама сатди нидоддои докимияти давлатй мушодида мегардад. Пурсиши сотсиологии Маркази тадкикоти стратегии назди Президенти кишвар андешаи мазкурро таквият мебахшад18. Дамчунин дар кишвар фаъолиятдои гасби содибкорй боиси нигаронй гаштааст19, ки метавонад монеъи рушди содибкории бузург ва миёна шуда, сармоягузориро дар рушди иктисоди кишвар халалдор ва суръати рушди иктисодиро паст намояд.
Дар натичаи бурдани фаъолияти ноадолатонаи корчалонй ва содибкорй ракобатнокй заиф ва гайриимкон мегардад. Аз чониби дигар сармоягузорон чандон давасманд нестанд, ки сармояи худро дар кишвардои гирифтори барзиёди коррупсия гузоранд. Чунин шароит намегузорад, ки масъаладои ичтимой ва бекорй далли худро дарёбанд. Дар шароити имруза рушди иктисодй ва ичтимоии кишвар дар радиф ба рушди демографии кишвар чандон назаррас нест. Зеро аксари адолии кишварро чавонон ташкил медиданд ва ин нишондод рушди иктисодй ва ичтимоии босуръатро талаб
16 Коррупсия дар Точикистон. Андешадои чомеа. Душанбе. 2006. - С. 6.
17 Пиров И. Воздействие таможенной политики на экономическую безопасность. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Душанбе, 2009. С.21 -22.
18 Коррупсия дар Точикистон. Андешадои чомеа. Душанбе. 2006. - С. 73-74.
19 Азия-плюс, Рейдерство в законе? №2 (885), 09 Январь 2014
менамояд. Чуноне ки дар Барномаи миллии рушди ичтимоии чавонон дар Ч,умдурии Точикистон барои солдои 2013-2015 омадааст 70 %-и адолии кишварро нафарони то 30 сола ташкил медиданд. Дамчунин шахсони дорои кобилияти корй ва ё чавонони 14-30 сола дар тули 20 соли истиклолият то ба 60% афзоиш ёфтаанд ва теъдоди ондо имруз 2.7 миллион нафарро ташкил медидад (35 %-и адолй), ки инъикосгари чавон будани адолии кишвар аст20. Аз ин ру, пешгирй ва кам намудани коррупсия шарти мудимми бедтар намудани сармоягузорй ба иктисоди кишвар, паст намудани сатди бекорй ва бедтар сохтани даёти ичтимоии мардум, аз чумла чавонон мегардад.
Чигуна низоми идории кишвар метавонад масъалаи таъмини ичтимоии адолии чавонро бо чунин сатди мавчудияти коррупсия дар кишвар таъмин менамояд, як масъалаи мудим ва далталаб бокй мемонад. Рушди адолй дар кишвар масъаларо боз дам душвортар ва далталабтар мегардонад. Мавчуди коррупсия дар кишвар имкон намедидад, ки далли масъаладо ичтимоию иктисодй дар кишвар дар оянда хуб ба род монда шавад.
Дар чи кадаре, ки коррупсия дар кишвар реша давонад ва сатди баланди амалиётдои коррупсионй бокй бимонад боиси ба одати мардум мубаддал гаштани он мешавад ва даллу назорати он мушкил мегардад. Барои мисол мукоисаи пурсишдои сотсиологии соли 2006 ва 2010, ки аз чониби Маркази тадкикоти стратетегии назди Президенти кишвар гузаронида шуда буданд чунин ошкор сохтанд, ки мардум чандон ба пешгирй ва кам намудани коррупсия дар кишвар назари хуб надоранд. Мувофик ба пурсиши соли 2006 тандо 14 фоизи пурсидашудагон чунин эътимод доштанд, ки дар оянда коррупсия рушд мекунад, аммо соли 2010 ин шумора ба 54% расид. Пурсиши соли 2011 бошад чунин ошкор намудааст, ки 76% аз пурсидашудагон барои далли масъладои худ ба амали коррупсионии додани пора омода мебошанд. Мувофики дисоби коршиносони Маркази тадкикоти стратегии назди Президенти Точикистон дар давоми солдои 2005 ва 2010 дачми пора 3 баробар афзудааст. Агар дар соли 2005 дачми миёнаи пора 620 сомонй бошад пас дар соли 2010 ин шумора ба 1800 сомонй расидааст. Соли 2011 ин маблаг ба 1980 баробар буд21. Ин шумора вобаста ба бекадршавии асъори миллй ва боло рафтани арзиши хизматрасонй тадричан боло меравад.
Коррупсия дар Точикистон миёни кишрдои адолии кишвар чудоиро зиёд мегардонад, содадои дифзи ичтимой ва тандурустиро заиф намуда чолиши фирори магздоро ба вучуд меорад. Барои рушди содаи хусусй ва давлатй монеъа эчод мекунад. Аз дама мудим мавчудияти коррупсия боиси кам шудани эътимоди мардум на тандо ба хизматчиёни алодидаи давлатй, балки ба кулли низоми идории кишвар мегардад.
Ба хотири муайян ва кам намудани таддиди коррупсия ба рушди ичтимоию иктисодй ва сиёсии Точикистон ироаи чанде аз родкордоро мудим медонем:
- тадкики системии таддиди амалдои коррупсионй ба ояндаи давлатдории миллй дар умум ва рушди содадои алодидаи даёти чамъиятй дар алодидагй;
- мониторинги миллии самаранокии сиёсати зиддикоррупсионй дар кишвар бо таваччуд ба садми нидоддои давлатй ва чамъиятй, чомеаи шадрвандй, воситадои ахбори умум ва адолии кишвар дар он;
- таваччуди хосса додан ба рушди нидоддои давлатй ва чамъиятй дар кишвар бо мустадкам намудани макоми чомеаи шадрвандй чун арзёбгари рушду пешрафти чомеа ва давлатдории миллии точикон;
- таваччуд додан ба касбияти мутахассисон дангоми чалби ондо ба вазифадои давлативу чамъиятй ва дур шудан аз меъёрдои ошнобозй, дамшадригарй ва чонфидоии шахсй;
- таваччуди асосй додан ба омили инсонй ва мутахассисон дар нидоддои давлативу
20 Барномаи миллии рушди ичтимоии чавонон дар Ч,умдурии Точикистон барои солдои 2013-2015 www.youth.tj
21 Отчет. Социологический обзор по восприятию и отношению к коррупции и борьбе против коррупции в Таджикистане, Центр Стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан. -Душанбе, 2011, - с. 49.
чамъиятй ва зиёд намудани чалби онхо ба фаъолияти хуб тавассути барномахои дастгирии давлатй;
- тахкда намудани таъсири коррупсия ба фаъолияти бахши давлативу хусусй ва бахамалокдмандии онхо, бо ма^сади ба рох мондани алокдмандии дуруст ва самараовари ин ду бахш.
Адабиёт:
1. Азия-плюс, Рейдерство в законе? №2 (885), 09 Январь 2014
2. Барномаи миллии рушди ичтимоии чавонон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2013-2015. www.youth.tj
3. Коррупсия дар Точикистон. Андешахои чомеа. Душанбе. 2006.
4. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 20.04.2012. шахри Душанбе. www.president.tj
5. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 26.04.2013, шахри Душанбе. www.president.tj
6. Пиров И. Воздействие таможенной политики на экономическую безопасность. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Душанбе, 2009.
7. Отчет. Социологический обзор по восприятию и отношению к коррупции т борьбе против коррупции в Таджикистане, Центр Стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан. - Душанбе, 2011.
8. Transparency International (CPI) www.transparencyinternational.org
9. James C. Scott, Comparative political corruption (Englewood Cliffs), NJ: Prenice-Hall, 1972.
10. Rasma Karklins. The system made me do it. Corruption in post-communist societies, New-York, 2005.
11. Robert I. Robert "How corruption Compromises World Peace and Stability" // Corruption, Global Security and World Order, World Peace Foundation, 2009.
12. Louise Shelley, "Crime and corruption", in Development in Russian Politics, ed. Stephen White, Alex Pravda, and Zvi Giltelman (Hampshire: Palgrave, 2001).
13. David I. Gould and Jose A. Amaro Reyes, "The effects of corruption on Administration Performance: Illustration from developing Countries" Staff Working paper No: 580, Management and development series No: 7 (Washington DC. The World Bank, 1983).
14. Cooper A., Drury, Jonathan Krieckhaus, Michael Lusztin. Corruption, Democracy and Economic Growth // International Political Science Review, Vol. 27. No. 2. (Apr. 2006) pp. 121-136.
15. Sanjew Gupta, Hamid Davoodi and Ervin Tiongson, Corruption and the Provision of Health and Education Services // in Political Economy of Corruption, ed. Arvin K. Jain (London: Routledge, 2001).
16. M. Mc Mullan (1961) // A Theory of Corruption: based on a Consideration of Corruption in the Public Services and Government of British Colonies and ex-Colonies in West Africa (Sociological Review, 9 (2), July, 181-201.
17. Shapley D. (1993) Promise and power: the life and Times of Robert McNamara (Boston: Little Brown and co).
18. Martha Brill Olcott, Tajikistan's Difficult Development Path, 2012.
19. Richard Rose, William Mishler and Christian Haerpfer, Democracy and Its Alternatives: Understanding Post-Communist Societies (Baltimore: John Hopkins University Press, 1998).
20. "Radical Islam in Central Asia: Responding to Hizb ut-Tahrir", ICG Asia Report No. 58, 30 June 2003.
21. UNODC. World Drug Report 2011, New York.
22. UNDP Tajikistan. "Corruption Risk Assessment of Border Management of Afghan-Tajik border," Dushanbe, 2009.
23. www.news.tj
УГРОЗА КОРРУПЦИИ НА БЕЗОПАСНОСТЬ И СТАБИЛЬНОСТЬ
ТАДЖИКИСТАНА
Солиев Шарофиддин
В пост советских странах коррупция считается одной из актуальных проблем, которая является катализатором проявления угроз в политическом и социально-экономическом развитии. В данной статье автор рассматривает угрозу коррупции на безопасность и стабильность таджикского общества и национальной государственности. Автор подчеркивает, что коррупция непосредственно и постепенно создает предпосылки на проявления экстремизма и конфликтов, усилению международной организованной преступности, развитию торговли наркотиками и ухудшению социально-экономической жизни населения в Таджикистане.
Ключевые слова: коррупция, безопасность и стабильность, угроза, экстремизм, организованная преступность, экономическое развитие, социальные условия.
CORRUPTION THREAT ON SECURITY AND STABILITY OF TAJIKISTAN
Soliev Sharofiddin
Corruption is considered as one of actual problems which is the catalyst of emergence of threats to political and socio-economic development in post-soviet countries. In this article, the author reviews corruption threat on security and stability of Tajikistan's society and national statehood. The author emphasized that corruption creates directly and gradually preconditions on emergence of extremism and conflicts, increasing of international organized crime, development of drugs trafficking and worsening of social and economic life of the population in Tajikistan.
Key words: corruption, security and stability, threat, extremism, organized crime, economic development, social conditions.
Сведения об авторе: Солиев Шарофиддин Холович - ведущий специалисть Центра науки и инновации Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, Тел.: (+992) 93 8198875, e-mail: sharof55@yahoo.com
Information about the author: Soliev Sharofiddin Kholovich, senior specialist in Science and Innovation Center of Tajik State Pedagogical Univeristy named after Sadriddin Aini, tel.: (+992) 93 8198875, e-mail: sharof55@yahoo.com
