Научная статья на тему 'ҲУДУДИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ ЖОЙЛАШУВИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР'

ҲУДУДИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ ЖОЙЛАШУВИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
75
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ / ТАБИИЙ / ИқТИСОДИЙ / ИЖТИМОИЙ / СИЁСИЙ / ЭКОЛОГИК / ТЕХНИК-ТЕХНОЛОГИК ОМИЛЛАР / ГЕОГРАФИК МУҲИТ / ТРАНСПОРТ ТАРИХИЙ ШАКЛЛАНИШ / РЕЛЪЕФ / ИқЛИМ / АҲОЛИ / ТРАНСПОРТ ТЕХНИК ТАРАққИЁТ

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Омонтурдиев А.М., Рахматов А.Ф.

Мақолада асосий эътибор транспорт тизимларининг шаклланиши тарихий ҳолати ва ривожланиш тенденцияларида унга таъсир этувчи омиллар ҳамда бу омилларнинг географик жиҳатлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FACTORS AFFECTING THE LOCATION AND DEVELOPMENT OF REGIONAL TRANSPORT SYSTEMS

The main focus of the article is on the historical state of the formation of transport systems and the factors affecting it in the development trends, as well as the geographical aspects of these factors.

Текст научной работы на тему «ҲУДУДИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ ЖОЙЛАШУВИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР»

Омонтурдиев А.М.

УзМУ Таянч докторанти Рахматов А. Ф.

Термиз Давлат Университети уцитувчиси

ХУДУДИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ ЖОЙЛАШУВИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЦИЛУВЧИ ОМИЛЛАР

Аннотация. Мацолада асосий эътибор транспорт тизимларининг шаклланиши тарихий уолати ва ривожланиш тенденцияларида унга таъсир этувчи омиллар уамда бу омилларнинг географик жщатлари ёритилган.

Таянч сузлар. Транспорт тизимлари, табиий, ицтисодий, ижтимоий, сиёсий, экологик, техник-технологик омиллар, географик мууит, транспорт тарихий шаклланиш, релъеф, ицлим, ауоли, транспорт техник тарацциёт.

Omonturdiev A.M. doctoral student National University of Uzbekistan Rakhmatov A.F. teacher

Termiz State University

FACTORS AFFECTING THE LOCATION AND DEVELOPMENT OF REGIONAL TRANSPORT SYSTEMS

Abstract. The main focus of the article is on the historical state of the formation of transport systems and the factors affecting it in the development trends, as well as the geographical aspects of these factors.

Keywords. Transport systems, natural, economic, social, political, ecological, technical and technological factors, geographical environment, transport historical formation, relief, climate, population, transport technical development.

Глобаллашув даврида дунёдаги барча мамлактлар транспорт инфратузилмасига хамда транспорт хизматларига олдинги даврларданда купрок эхтиёж сезмокда. Бинобарин минтакалар орасида янги келишувлар савдо ва маданий алокаоар йулга куйилмокда ва бугунги кунда транспортнинг технологик ривожланиши инновацион ишланмалар келажакда транспорт тизимининг узгаришга учрашидан далолат бермокдаки, узок масофалар тез фурсатларда босиб утилмокда, стратегик ахамиятли маконларда транспорт инфратузилма хдмда алокаларни янада

мустахкамлаш ва ривожлантириш долзарб масала хисобланмокда. Жахон транспорти ижтимоий мехнат таксимотини шунингдек ишлаб чикариш кучларини шакллантириш ва ривожлантириш хамда такомиллаштиришд каби асосий вазифаларни бажаради. Дунё транспорт тизимига бугунги кунда ушбу вазифаларга кушимча технологик, инновацион ва экологик вазифалар юкламокда. Транспорт тизимлари долзарблиги хар качонгидан хам хозирги дунё минтакалари интеграцияси ривожланган мухитда мухимлашди.

Унинг ахамияти, айникса, миллий иктисодиётнинг барча турдаги тармоклари билан интеграция муаммоларини хал килишда, жахон бозори муносабатларининг янада ривожланишини кучли омили ва махсулотлар ва маълумотлар айланиши жараёнида транспорт мухим боFловчи элемент сифатида аник намоён булди.

Транспорт иктисодиётнинг шундай тармоFики, унинг жойлашиши ва ривожланиши, худудий тизимларини вужудга келишида бир канча омилларнинг таъсири катта. Шуни алохида таъкидлаш жоизки, транспорт тармокларининг жойлашишида уларнинг тури хам алохида ахамиятга эга. Масалан, темир йул, автомобил, транспортлари бевосита курукликда жойлашганлиги сабабли, уларга энг аввало худудларнинг табиий шароити (географик урни - яъни куруклик ичкарисида, кирFOкбуйида жойлашганлиги, ер юзаси тузилиши - рельефи, худуднинг гидрографик тури, иклими), ижтимоий-иктисодий омиллар - яъни йирик ахоли пунктларининг узок-якинлиги, ахоли зичлиги, ахоли пунктларининг зичлиги, фойдали казилмаларнинг жойлашиши хусусиятлари ва шунингдек сиёсий омиллар хам уз таъсирини курсатади. Шунингдек кувур транспорти баъзи минтакаларда курукликда шаклланган булса айрим худудларда сув ости худудларида ташкил этилганлиги билан ажралиб туради. Аммо, хаво транспортида юкоридаги омилларнинг бевосита таъсири кам. Денгиз транспортининг ривожланиши эса кулай денгиз савдо йуллари ва йирик портлар билан бевосита боFликдир.

Транспорт тизими шаклланиши ва ривожланиши куйидаги гурух омилларига боFлик

- Табиий-географик

- Иктисодий-ижтимоий

- Сиёсий

- Техник-технологик

- Атроф мухитга таъсир экологик омил

Юкоридаги омилларнинг хар бирида алохида жихатлар омил ичидаги омиларни куриб чикишимиз мумкин. Табиий-географик омилга мисол килиб куйидагиларни келтириш мумкин:

- Географик жойлашуви

- рельефи

- иклими

- гидрографик тури

- морфологик жихати ва бошкалар.

Бу омилларни тахлил килиш мобайнида худудда транспорт инфратузилмасини шакллантиришнинг кийинлиги ёки кулайлигини аниклаш мумкин.

Худудда транспорт тизими инфратузимасини жойлаштириш транспорт мажмуасини ривожлантиришда Иктисодий-ижтимоий географик гурух омилини хам урганиш ахамиятли булиб, Иктисодий -ижтимоий географик гурух омилини кичик омилларга булиш мухим. Улар;

- иктисодий геогрфик холати

- тарихий географияси

- ахоли манзилгохлари (худуга туFри келувси ахоли сони (киши/км2))

- табиий ресрурсларнинг мавжудлиги

- саноат корхоналарнинг курилиш ёки мавжудлиги

- мехнат ресурслари

Шунингдек урганилётган объект учун таъсир этувчи жихатлардан ёинки омиллардан долзарби бу албатта сиёсий омил булиб, худуднинг геосиёсий урнини анлатади.

Омиллар хусусиятлари, тарихий шаклланиш даврлари жихатидан олиб каралганда табиий-географик омил, илк таъсир этувчи асос омиллардан лекин технологик жараёнлар келажак транспортининг кай холатда тараккий этишини белгилайди

Дунёда денгизга туFридан туFри чикиш имкониятига ега булмаган давлатлар сони 44 та булса, денгизга чикиш учун икки давлат худудидан утиши керак булган давлатлар жахонда 2 та Лихтенштейн45 ва Узбекистан. Бу уз урнида географик жойлашувнинг транспорт ривожига таъсири жуда катталигини англатади. Чунки жахонда экспорт ва импорт масалаларининг асосий кисми (90 %) денгиз транспорти оркали амалга оширилади хамда бу транспорт турида юкларни ташиш арзонрокдир.

Рельеф хусусиятини асосан темир йул хамда автомобил йулларини куришда, йулнинг tof ёки текисликда курилишига караб, худуд транспорт инфратузилмасини шакллантириш учун, кулай ёки нокулай деб бахоланади.

Шундай булишига карамасдан купгина давлатларда транспортни жойлашиши ва ривожланиши табиий-географик хусусиятни хам хисобга олмасдан амалга ошириб булмайди. Худуд тоFли районда жойлашган булса бу ерда темир йул, ва автомобил транспорт тизимларини жойлаштириш бирмунча кийиндир.

Транспорт географик олимлардан Эрнст Эмил Курт Хассерт (18681947) темир йулларни ташкил этишда рельеф омилининг аксинча бахолаган. (проф. С.В. Бернштейн -Коган Очерки Географии транспорта.

45 Лихтенштейн худуди 160 км2, ахоли сони 38613 киши (2021 йил) ахоли жон бошига даромад 114 минг доллар.

гос изд-во 1930.-360 с ) Чунки Боливиядаги баъзи темир йуллар (Мулато-Потози ) 4880 метр46 баландликдан утганлигини кайд этган.

Транспортни жойлашуви хозирги ривожланган замонда баъзи худудларда табиий омилларни хам чеклаб утмокда, бу давлатларнинг канчалик иктисодий ривожланганлик даражасига хам боFлик. Мисол тарикасида 2006-йилда Хитойда очилган темир йул бекати Танг-ла 5072 м баландликдан утган, бунгача Европада Юнгфрау (3750 м) хамда Жанубий Америкада бир канча баланд тоFли худуддан утган темир йуллар мавжуд. Темир йуллларни тоFли баланд жойлардан олиб утиш учун мамлакат иктисоди юкори булиши, етук мутахассислар мавжудлиги хамда утказилаётган темир йулнинг давлат транспорт тармокларидаги урни ва ахамияти эътиборга олинади.

Тарихдан маълумки йуллар дарёлар билан параллел жойлашиб келган, мисол тарикасида Мисрда Нил дарёси буйлаб транспорт тизими жойлашган ва Уртаер денгизигача давом этган. Бу хусусият мамлакатимиздаги дарёларда хам уз аксини топган булиб, мисол тарикасида Сурхондарё дарёси ёкалаб шимолдан жанубга транспорт тизимлари жойлашган. Дарёнинг йул билан туташ кисмида куприклар барпо этишга туFри келади. Унинг кенглиги куприклар барпо этишдаги кийинчиликлар туFдиради. Мисол тарикасида жахондаг энг йирик Амозонка дарёсининг кенглиги боис куприк мавжуд эмас (ирмокларида мавжуд). Шунингдек куприк курилишида уша худуд тупрокларини урганиш яъни жойнинг геоморфологиясини, мухандис геологик ишлар бажарилиб ташкил этишни такозо этади.

Сурхондарё дарёси ва унинг ирмоклари кенг булмасада транспорт иншоатларини барпо этишда дарёнинг сув купайиш даври хисобга олинади. ЁFинли фаслларда дарёлар тошиб транспорт инфратузилмалари шдан чикишига сабабчи булади.

К,иска килиб айтганда транспорт тармоклари ривожланишга табиий-географик нуктаи назардан олиб каралганда селлар, кор кучкилари, сурилма, шамоллар, кум кучкилари, автомобил йулларида эрозия жараёнлари, карст ва геоморфологик жараёнлар уз таъсирини курсатади.

Худудда транспорт тизими инфратузилмасини жойлаштириш транпорт мажмуасини ривожлантиришда Иктисодий-ижтимоий географик гурух омилини хам урганиш ахамиятли булиб, гурух омилларини кичик омилларга булиш мухим. Улар;

- ахоли манзилгохлари

- табиий ресрурсларнинг мавжудлиги

- саноат корхоналарнинг курилиш ёки мавжудлиги

- мехнат ресурслари ва хакозо

Проф. С.В. Бернштейн-Коган Очерки Географии транспорта. гос изд-во 1930.-360 с

46

Ахоли манзилгохларини жойлашувини транспорт нуктаи назаридан урганганда, ахоли зич булган шахар, кишлок ахоли пунктлари хамда узок худудларда жойлашган манзилларни тушуниш мумкин. Улар дастлаб табиий, иктисодий, сиёсий жараёнлар туфайли пайдо булган булса кейинчалик ахоли жойлашган худуд траснпорт тизимлари томонидан кулайлаштирилади.

Дунё микёсида бир канча оролларга денгиз ёки хаво транспорт оркали борилади. Мисол тарикасида Росс музлигида ( Антарктика) Мак -Медро станциясида 1200 дан ортик ахоли мавжуд ва у ерда 2 та аеродром мавжуд. Ва бу факат илмий максадларда борилган булиб ахолини транспорт эхтиёжлари хаво транпорти оркали кондирилади.Узбекистонда хам бу турдаги ахоли пунктлари мавжуд булиб уларни тоFли худудларда учратиш мумкин. Сурхондарё вилоятида Тупаланг сув омборининг юкори кисмида тоFли худудда жойлашган ахоли пункти асосан сув омбордан кайик оркали утиб кейин кузлаган манзилига автомобил транспортида етиб олади.

Бундан ташкари республикамизда тарихдан савдо сотик йуллари устида жойлашган ахоли пунктлари ( Тошкент, Хива, Бухоро, Термиз, Самарканд) транспорта аллакачон шаклланиб булган булиб, ахолининг кундан кунга купайиши ва хизматлар сохасига талаб ортиши, транспорт тизимларини янада ривожлантиришни такозо этмокда.

XIX - XX асрларда дунёда табиий ресурслардан фойдаланиш жуда кенгайди ва табиий ресурсларни казиб олиш ва уни истеъмолчига етказиш жараёнида транспортга эхтиёж сезилди. АКШда темир йулларнинг курилиши нефт корхоналари билан боFлик булиб, йирик нефт конларидан олинган махсулотлар темир йуллар оркали етказилган. Мамлакат иктисоди кунда кунга усишда давом этган. Кейинчалик нефтни ташишда кулай ва рельеф танламайдиган кувур транспорти ривожланган.

Табиий ресрурсларнинг мавжудлиги уни казиб олиш учун ташкил килиниши керак булган саноат корхонаси деталлари албатта транспорт оркали етказилади хамда мавжуд хом ашёни етказиш учун транспорт инфратузилмаси зарурати пайдо булади.

Узбекистонда фойдали казилма конлари ва унга боFлик булган завод фабрикаларини ташкил этилиши, транспорт тизимларини шаклланиши ва ривожланишига туртки булган асосий иктисодий географик омиллардандир. Чунки кумир конларининг ишга туширилиши темир йул транспортига йул очган булса, мамлакатимиз иктисодиётида мухим булган нефт ва газ конларининг К,ашкадарё, Бухоро, Сурхондарё вилоятларида ташкил этилиши ва уларни етказишда учун зарур булган кувур транспортини ривожлантирди.

Мехнат ресурслари ва транспортда бир бирига боFлик жараёнлардан бири бу албатта йуловчи окими таркибидаги мехнат ресурсларининг бошка худудда фаолият юритишидир. Бунда транспорт тизими катта

ахамиятга эга булиб узок масофаларга мехнат ресурслари таксимотини амалга оширади. Доимий икки нукта оралиFидаги йуловчи окими эса шу йуналишда транспорт тармоклари ривожланишига сабабчи булади.

Дунёда мигрантларнинг асосий кисмини мехнат ресурслари ташкил этади ва БМТнинг маълумот беришича улар дунё ахолисининг 3.6% ни камраб олади. Жахонда мигрантларнинг бир мамлакатдан бошка мамлакатга ва мамлакат ичида бир худуддан бошка худудга доимий катнаш жараёни кузатилади. Мисол тарикасида Африка китъасидан Европага мигрантларнинг катта окими денгиз ва хаво транспорти оркали бориши натижасида, бу йуналишларда доимий катновлар йулга куйилган.

Узбекистон ахолиснинг катта кисми Россия федерациясида мехнат фаолиятини олиб бориши натижасида Узбекистон- Россия уртасида ташилаётган йуловчиларнинг катта хажми, миргантлар хисобига амалга оширилади. Натижада мехнат ресурслари фаолияти билан боFлик хаво, темир ва автомобил транспорти ривожланиб бормокда.

Урганишлар натижаси тахлиллар шуни курсатмокдаки сунгги вактдаги транспорт тенденцияларини хисобга олиб замонавий транспорт тизимларини ривожлантириш арзон, киммат, кулай, нокулай тез ва секин каби мезонлар устида ишлар олиб бориш оркали эришилади.

Транспорт жойлашувига таъсир этувчи яна бир омил борки унда инсонният, хукумат ва давлатларнинг узаро алокаси сиёсий муносабатлар катта ахамиятга эгадир. Яъники сиёсий омил, транспортни нафакат курукликда ва сувликда, балки хаво худудида хам шаклланишига ва ривожланишига имкон яратади ёки тускинлик килади.

Мисол тарикасида Хитой император сулолаларининг бир неча аср давомида денгизда сузишни такиклаганлиги, Япониянинг эса ёпик давлат булганлиги мамлакатлар транспорт алокаларини бир ёклама шаклланишига олиб келган булса, ёки якин утмишда булган Чор Россияси ва Буюк Британия манфаатлари тукнашган худудда Чор Россиясининг Марказий Осиё жануби томон темир йулларнинг ёткизилиши сабаб булган булса, кейинчалик АфFOнистонда йиллар давомида урушлар низолар булиши, у ерда транспорт тизимларини шаклланиши ва ривожланишига сиёсий томондан тусик булган.

Бугунги кун мисолида айтиладиган булса Россия федерацияси Украина худуди билан делимитация ишларини олиб бориш максадида килинган харбий юришлари, транспортни куйидаги жихатларига таъсир этди

- Украинани Осиё китаъси билан транпорт алокасини бир муддат сусайишига олиб келди

- Россия федерациясини Европа китъаси билан йирик транспорт савдо алокаларини чеклади

- Украина худудидаги транспорт инфратузилмаларини ишдан чикишига дарёлардаги бир канча куприклар бузилишига олиб келди.

- Украина давлатидаги хаво лайнерларини вактинча бекор килиниши ва хакозо.

Бу урушнинг нафакат икки давлат транспорт тизимига балки Узбекистон республикаси транспорта, МДХ, давлатлари савдо алокаларини тухтатиб куйди, шунингдек мамлакатимизнинг асосий савдо хамкорларидан бири Украина билан экспорт импорт микдорини камайишига олиб келди.

Россия федерацияси Узбекистон мева - сабзавотларининг асосий экспортёри хисобланади(барча етказиб берилаётган мева-сабзавотларнинг 30,5 фоизи). Шунингдек республикамизга усимлик ёFи, гушт, шакар, ёFOч каби махсулотларини етказиб берувчи асосий давлатлар Украинадан Россия улушига туFри келади. Бу уз навбатида минтака иктисодиётига таъсир этади транспорт тизимлари ривожига тускинлик килади.

Республика транспорти шаклланиш тарихида сиёсий омил катта урин эгаллаб келган. Дастлаб йулларнинг асосий кисми темир йуллардан ташкил топиб катта микдорда юкларни ташишга мулжалланган хамда транспорт коридорлари факат шимол томон ривожлантирилган.

Айни вактда автомобил ва темир йулларни куриш ва фойдаланишда иклим омиллари, кор кучкилари, хаво харорати, ёмFир, шамол ва бошкаларнинг таъсири каттадир. Х,аво транспортида аэропортларни жойлаштиришда эса атмосфера хавоси, босим, иклим хусусиятларини эътиборга олиш зарур булади.

Милков таъкидлашича табиий ландшафтларнинг узгаришига енг кучли таъсир этувчи омил антропоген омил хисобланади. Яна шунингдек у антропоген ландшафтларни категорияларга булганда, йул ландшафтларини ажратади. Ва айнан йул ландшафтларини шаклланиши табиий ландшафтларнинг модда ва энергия алмашинувига, тупрок турларининг узгаришига олиб келади.

Хрзирги кунда БМТ нинг транспорт сохасидаги резолуцияларида яна бир жихатга, омилга этибор карктмокда. Бу хам булса эклогик омилдир. Бунга сабаб Ер сайёрасидаги чикаётган иссикхона газларининг 16 % и транспорт хиссасига туFри келиб, ушбу улушнинг 12 % кисмини автомобил транспорти хосил килади47.

Йирик шахарларда, саноат марказларида экологик муаммоларнинг асосий омилларидан бири - транспортдир. Жумладан Узбекистон Республикасининг Тошкент шахри 2022 йилда дунёда энг ифлосланган худуларда биринчи уринни эгаллаб турибди. Х,амда бу ифлосланиш курсатгичининг асосий кисми (93 %) транспортга туFри келади. Бундан келиб чикадиги республикада шахар транспорт тизими экологик омилларни хисобга олинмасдан ривожлантирилмокда.

https://plus-one.ru

Хулоса килиб айтганда транспорт тизимларини шаклланишига, ривожланишига худудларнинг географик жойлашуви, давлатлар орасидаги иктисодий алокалар (транспорт иктисодий алокалар) ёки низолар, урушлар, технологик тараккиёт(электромобиллар, дронлар, супер танкерлар), экологиянинг бузилиши ва бунда транспортдан чикаётган чикиндилар (СО) натижасида кам чикиндили транспорт воситалари кашф этилиши хамда ушбу транспорт воситалари учун инфратузилма шакллантириш кабилар худудларда транспорт тизимларини шаклланишига, ривожланишига таъсир этувчи омиилар булиб колмокда.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Jean-Paul Rodrigue, Claude Comtois, and Brian Slack THE geography of transport systems / by Routledge 270 Madison Ave, New York, 2006, 297 p

2. Исаев А. А. ФарFOна водийси транспорти ривожланишининг географик жихатлари География фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертатцсия Т., 2009.

3. Ибраимова А.А. Узбекистон Республикасини Марказий Осиё давлатлари билан ташки иктисодий алокаларининг географик жихатлари. География фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. Т., 2012.- б.- 85.

4. Проф. С.В. Бернштейн-Коган Очерки Географии транспорта. гос изд-во 1930.-360 с.

5. Никольский И. В. География транспорта. М.,-1978.

6. Солиев А.С. Узбекистон географияси. Дарслик. Т.:"Университет", 2014. -б.87.

7. Усманов З. К. Узбекистон транспорт тизимининг худудий ташкил этилиши. Монография. - Т.: «MUMTOZ SO'Z», 2020.

8. Ульджабоев К.У. Экономическая реформа на железнодорожном транспорте. - Т.: Мехнат, 1999.

9. Н.А.Грудцын. Пространственно-временная динамикавысокоскоростного железнодорожного транспорта: мир и россия Дисс. Санкт-Петербург -2017

10. Latipov Normurod Fakhriddin Ugli (2019). Geourbanistic's role in socioeconomic geography. International scientific review, (LXV), 4-50.

11. Latipov, N. (2022). Urboecology-Interdisciplinary Synthesis of Geography and Ecology. Middle European Scientific Bulletin, 24, 16-20.

12. Комшова, Н., & Латшов, Н. (2022). Класифшащя населених пунклв регюну Навой на основi еколопчно1 ситуацп та факторiв впливу на здоров'я населення. Bîcnuk Харшвсъкого нацюналъного ушверситету iMeHi В. Н. Каразма, cерiя «Геологiя. Географiя. Екологiя», (56), 209-213. https://doi.org/10.26565/2410-7360-2022-56-15

13. INDICATORS OF URBAN ENVIRONMENT ASSESSMENT AND CRITERIA FOR THEIR SELECTION

LN Faxriddin O'g'li - INNOVATIVE AREAS OF SOLVING PROBLEMS OF ..., 2022

14.https://xs.uz/uz/post/toshkent-shahri-havoning-ifloslanish-darazhasi-bojicha-dunyoda-birinchi-oringa-chiqdi

15. https://stfalcon.com/ru/blog/post/transportation-industry-trends

16.https ://daryo.uz/2022/10/17/toshkentda- 17-oktabr-kuni-chang-tozoni-bolishi-kutilmoqda/

17. https://plus-one.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.