Научная статья на тему 'ҲУДУДИЙ ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИК КЎРСАТКИЧИНИНГ БАНДЛИК ДАРАЖАСИГА ТАЪСИРИ'

ҲУДУДИЙ ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИК КЎРСАТКИЧИНИНГ БАНДЛИК ДАРАЖАСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Б.Э. Элмонов

Мамлакатимизда «тубдан янгиловчи» инновацияларда яшил инновациялар ҳажмини ошириш самарали меҳнатда бандлик даражасини оширишга хизмат қилади. Технологик уклад, иқлим ўзгариши, жаҳондаги тўртинчи саноат революцияси иқтисодиётда яшил инновацияларга бўлган талаб ҳажмини оширади. Маълумки, ИТТКИни ивестициялаш инновацияларни кириб килишини ҳаракатлантириувчи асосий омили эканлиги 1979 йилда Zvi Griliches томонидан илгари сурилган эди, яъни “билим ишлаб чиқариш функцияси” эканлигини аниқлаштирган. Бу функцияга кўра инновацияларни кириб килиши ва унинг ишлаб чиқилиши, натижаси фирмалар фаолияти билан боғланади. ИТТКИ ни ивестициялаш, инновация ва меҳнат унумдорлиги ўртасида юқори боғлиқлик мавжуд бўлиб, технологик инновация бандликка икки ёқлама таъсир этади.[1]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУДУДИЙ ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИК КЎРСАТКИЧИНИНГ БАНДЛИК ДАРАЖАСИГА ТАЪСИРИ»

Б.Э. ЭЛМОНОВ,

Узбекистон Миллий университети

таянч докторант

^УДУДИЙ ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИК КУРСАТКИЧИНИНГ БАНДЛИК

ДАРАЖАСИГА ТАЪСИРИ

https://doi.org/10.5281/zenodo.12162554

Мамлакатимизда «тубдан янгиловчи» инновацияларда яшил инновациялар хажмини ошириш самарали мехнатда бандлик даражасини оширишга хизмат килади. Технологик уклад, иклим узгариши, жахондаги туртинчи саноат революцияси иктисодиётда яшил инновацияларга булган талаб хажмини оширади. Маълумки, ИТТКИни ивестициялаш инновацияларни кириб килишини харакатлантириувчи асосий омили эканлиги 1979 йилда Zvi Griliches томонидан илгари сурилган эди, яъни "билим ишлаб чикариш функцияси" эканлигини аникдаштирган. Бу функцияга кура инновацияларни кириб килиши ва унинг ишлаб чикилиши, натижаси фирмалар фаолияти билан богланади. ИТТКИ ни ивестициялаш, инновация ва мехнат унумдорлиги уртасида юкори богликлик мавжуд булиб, технологик инновация бандликка икки ёклама таъсир этади.[1]

Бизнинг фикримизча, мамлакатимизда инновацион иктисодиётни шакллантиришда инновацион инфратузилмани шакллантириш ва унинг худудларда самарали фаолияти инновацион тадбиркорлик фаолиятини кенгайтиради. Узбекистонда инновацион тадбиркорлар улуши, яъни янги махсулот ёки хизмат курсатган тадбирларларнинг улуши 23,2 фоизни, янги ташкилий жараёнларни куллаганлари 14,4 фоизни ташкил этди. Инновацион тадбиркорларнинг анъанавий тадбиркорликдаги улуши 37,6 фоизга етди. Инновация жорий килган корхона ва ташкилотлар сони умумий корхона ва ташкилотлар сонидаги улуши 3,7 фоизни ташкил этди. 2008-2019 йилларда инновацион фаол тадбиркорлар сони 5,2 баробарга ошган, яъни инновацион тадбиркорлар сони 304 тадан 1587 тагача ошган. Сovid-19 сабабли 2019-2022 йилларда улар сони 436 тага камайган. Улар жорий килган инновациялар сони хам 2008-2019 йилларда 6,8 баробарга ошиб, 2019-2022 йилларда 0,9 мартага камайган [2].

Инновацион савдо хажмида кичик корхона ва микрофирмаларининг улушининг умумуий корхона ва ташкилотлар савдосига нисбатан улуши кичик булсада, махсулот инноваторлигидаги улуши юкори. 2015-2022 йилларда инновацион савдо хажмида кичик корхона ва микрофирмаларининг

улуши 23-32фоизни ташкил этди. Уларнинг умумуий корхона ва ташкилотлар савдосига нисбатан улуши кичик булсада, махсулот инноваторлигидаги улуши юкори (67,9%). Саноат секторида кичик бизнес ва микрофирмлар таркибида инновацион тадбиркорлик фаолиятига эга булганларнинг улуши (69 %) йирик фирмаларга (53,7%) нисбатан юкори. Келгусида инновацион тадбиркорларнинг экспортдаги улушини (2022 йилда унинг улуши 3 %) ошириш зарур. Инновацияларга килинган харажатларнинг асосий кисми кичик корхона ва микрофирмаларнинг уз маблаглари эвазига молялаштирилган. Стартап лойихларни молиялаштиришда лойиха эгалари (87%), инвестицияни узлаштириш (10%) ва грандлардан (3%) фойдаланилган

[3].

Мамлакатимизда хар йили 600-700 минг ахоли мехнат бозорига кириб келмокда. Шунингдек, олий таълим билан камров 2016 йилга нисбатан 9 фоиздан 48 фоизгача ошди [4]. Бу эса олийгохлар битирувчиларини юкори технологик иш уринлари билан таъминлашнинг самарадор механизмларини ишлаб чикишни талаб этмокда. Илмий-тадкикот ва инновацион лойихаларни давлат-хусусий шерикликда молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш ва хажмини ошириш, халкаро молия ташкилотлари ва жамгармалари маблагларини жалб килиш хамда тадбиркорликка зарур куникмаларни технопарклар, инновацион марказлар ва ёшлар технопарклари оркали кичик ва инновацион тадбиркорликни куллаб-кувватлашни талаб этмокда.

Кичик корхона ва микрофирмалар томонидан ишлаб чикарилган инновацион товарлар, ишлар, хизматларнинг хажми ва уларга килинган харажатларга асосида хисобланган самарадорлик курсаткичи республикада 2015-2022 йилларда 1,0 бирликка ортган. Худудлар буйича тахлил этилганда, самарадорликнинг юкори ортиши Тошкент шахри (40,4 бирлик), Самарканд вилоятига (21,2 бирлик) тугри келди. Навоий (-9,1 бирлик), Хоразим (-7,4 бирлик), Андижон (-1,1 бирлик) вилоятларида самарадорлик курсаткичи камайган. Бошка вилоятларда уртача 3,2 бирликка ортган [3].

Тошкент шахрида «Яшнобод» инновация технопарки ва илгор технологиялар марказининг ташкил этилганлиги 2018-2022 йилларда инновацион фаоллик даражасини 0,91 фоизга оширган булсада, бандлар сони 227,9 минг кишига камайган. Хоразимда эса, 6 та технопарклари, жумладан, "Хоразм" инновацон технопарки фаолияти инновацион фаоллик коэффициентини (0,27 %), бандлар сонини (72,3 минг киши) оширди. Долган худудларда бу курсаткич 1,6 фоизга камайган. Тошкент вилоятидан ташкари

(65,5 минг кишига камайган) барча худудларда бандлар сони уртача 28,6 минг кишига ортди (1-жадвал).

Республикада 2023 йилда худудларда ташкил этилган махсус иктисодий зона, кичик санаот зонаси, технопарк ва кластерлар сони 834 тага етди, яъни 2022йилга нисбатан уларнинг сони 1,5 баробарга ошган. Уларнинг таркибида кичик саноат зоналари ва технопарклар сони ортиб бормокда. Кичик саноат зонлари сони 2022 йилда 114 тадан 2023 йилда 296 тага (+182 та) етди. Технологик парклар сони эса мос равишда 16 тадан 23 тага (+7 та) ва кластерлар сони 415 тадан 494 тага (+79 та) ошди. Худудларнинг барчасида технопарклар фаолиятини бошлади, кичик саноат зоналар фаолиятини юритиш фаоллашган. Жумладан, ушбу йилда энг юкори кичик саноат зоналари фаолияти Самарканд вилоятида 34 тага, Фаргона вилоятида 31 тага, Жиззах вилоятида 21 тага, бошка худудларда 1-18 тагача ошди. Саноат ишлаб чикариш хажми жами- 17029,7 млрд.сумни ташкил этди. Унинг таркибида махсус иктисодий зонанинг хиссаси 41,4 фоиз, кичик саноат зонасининг хиссаси 8,6 фоиз, технопаркларнингхиссаси 0,7 фоиз, кластерларнинг хиссаси 49,2 фоизни ташкил этди [5].

Инновацион иктисодиётни шакллантириш шароитида худудий инновацион фаоллик курсаткичлари ва бандлик даражаси уртасидаги богликликдан келиб чикиб худудларнинг инновацион ривожланиш боскичларидаги мутаносибликларни таъминлашда куийдагиларни амалга ошириш лозим:

Инновацияни рагбатлантириш ва янги тармокларни ривожлантириш. Инновацион корхона ва тармокларни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш янги иш уринларини яратишга ёрдам беради. Янги технологиялар, гоялар ва бизнесни ривожлантиришга ёрдам берувчи инновацион мухит ва инфратузилмани яратишва куллаб-кувватлаш асосида юзага келади.

Малакали ишчи кучини ривожлантириш. Инновацион сохалар талабларига жавоб берадиган малакали ишчи кучини тайёрлаш ва ривожлантириш бандликни оширади. Фан, технология, мухандислик ва математика (STEM) таълимнинг мавжудлиги ва сифатини ошириш инновацион иктисодиётда ишлаш учун зарур булган куникмаларни ривожлантиришга ёрдам беради. Бундан ташкари, инновацион сохалардаги узгаришларга мослашиш учун ишчиларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш дастурларини ташкил этиш хам самарали стратегия булиши мумкин.

Кичик бизнес ва тадбиркорликни куллаб-кувватлаш. Тадбиркорлик ва стартапларни куллаб-кувватлаш янги иш уринларини яратиш ва инновацион

иктисодиётни ривожлантиришга хисса кушиши мумкин. Хдмкорлик ва тажриба алмашиш учун ихтисослаштирилган инновацион марказлар ва платформалар яратиш асосида ташкил этиш мумкин.

1-жадвал [2].

Кичнк корх она. ва мшф о фирм ал ар да 6 андлар сонн (лннг ышш) ва ннновацнон ф аоллнк коэф фнцентн

2015-2018йилларяаги фарк, 2018-2022 йиллардаги фарк;

Зоимий о андлар Ташки уриндош Бошка Жамн Инновацион фаоллик коэффициент 1оияий о андлар Ташкр уриндош Боижа Жамн Инновацион |аоллнк коэффициент

Узбекистан Республикаси 299,4 3,6 3053 0,0171 354,0 8,6 113 373,9 -0,0038

1\ор ак^лпогистон Республикаси 10,5 0,0 -0,1 10,4 0,0032 15,1 ОД ОД 15,4 -0,0020

внлояглар:

Авдижон 203 0,0 -0,1 20.2 0,0124 9,8 0,5 од 10,5 -0,0076

Бухоро 15=3 0,1 0,0 15,4 0,0085 30,0 0,9 0,5 31,4 -0,0023

Жиззах 11,5 0,1 0,0 11,6 0,0078 9,4 од од 9,6 -0,0195

Кднш^дарё 12,4 -0,2 12,0 0,0018 183 0,4 03 19,0 0,0372

Навоин 12,1 од 0,1 123 0,0872 16,4 од 16,8 -0,0604

Наманган 24,8 0,0 25,0 0,0206 16,8 0:2 -0,2 16,8 -0,0319

Самарканд 24,8 -0,1 0,0 24,7 -0,0012 33,2 0,4 0,5 34,1 -0,0007

Сирдаре 11,5 0,0 0,0 11,5 0,0162 20,5 -ОД 0,0 20,4 -0,0118

Сурхондарё 8,9 0,1 0,2 9,2 0,0595 39,1 0:2 0,0 393 -0,0457

Тошкеш 29,7 0,0 0,4 30,1 0,0425 -70,7 4,0 1 д -65.5 -0,0362

Фаргона 283 од ОД 28,6 0,0268 53:2 3,8 о,о 57,0 -0,0202

Хоразы 12,8 од -0,2 12.7 0,0046 71,5 0,6 од ~2:3 0,0027

Тошкет ш. 76,5 2,6 2,0 31.1 0,0088 -216,8 -19.2 8,1 -227,9 0,0091

Инфратузилмани ривожлантириш. Транспорт, энергетика ва коммуникация каби инфратузилмани ривожлантириш инновацион иктисодиётни ривожлантириш ва сармояларни жалб килиш учун кулай шарт-шароитларни яратиши мумкин. Инфратузилманинг мавжудлиги ва ишончлилигини ошириш янги корхоналарни жалб килиш ва иш уринларини яратишга ёрдам беради. Уни куллаб-кувватлаш икки йуналишда, яъни физик инфратузилма ва виртуал инфратузилмани яратиш асосида амалга оширилади.

АКТ сохасини ривожлантириш. ИТ сохаси инновацион иктисодиётнинг асосий харакатлантирувчиларидан бири хисобланади. Ушбу соханинг ривожланиши янги иш уринлари яратиш ва ахоли бандлигини оширишга хизматкилади.

Ижтимоий тадбиркорлик ва инкюзив бандликни куллаб-кувватлаш. Ижтимоий тадбиркорлик ва инклюзив бандлик ахолининг ижтимоий химояга мухтож катламларини мехнат бозорига киритиш ва улар учун иш уринлари яратишга хизмат килиши мумкин. Бу ижтимоий корхоналарни куллаб-кувватлаш, ёшлар, аёллар, ногиронлар ва бошка ижтимоий химояга мухтож гурухларни иш билан таъминлаш дастурларини, шунингдек, тенг

имкониятлар яратиш ва мехнат бозорида камситишларга карши курашишни уз ичига олиши лозим.

Анъанавий тармокларда инновацияларни рагбатлантириш. Инновацион ёндашувлар ва технологиялар нафакат саноатнинг янги тармокларида, балки иктисодиётнинг анъанавий тармокларида хам кулланилиши мумкин. Бундай тармокларда инновацияларни рагбатлантириш уларнинг ривожланишига ва ахоли бандлигини оширишга ёрдам беради.

Адабиётлар руйхати

1. Marco ViVarelli. Innovation and employment. IZA World of Labor 2015

2. Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги статистика агентлиги. Узбекистонда кичик тадбиркорлик.Тошкент- 2010-2023. Йиллик статистик тупламлари.

3. Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги статистика агентлиги. Узбекистонда кичик тадбиркорлик.Тошкент- 2023. Йиллик статистик туплам.

4. 2022 — 2026 йилларда Узбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини тасдиклаш тугрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 06.07.2022 йилдаги ПФ-165-сон.

5. Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги статистика агентлиги. Узбекистон Республикасида махсус иктисодий зона, кичик саноат зонаси, технопарк ва кластерлар фаолияти. -Т.:2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.