Научная статья на тему 'Минтақада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш омиллари'

Минтақада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш омиллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
213
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Адильчаев Р. Т., Абишов М. С., Сапарбаев Қ.

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотларни янада барқарор ўсиш суръатлари ва халқнинг юқори фаровонлигини таъминлаш, минтақаларда фаолият юритаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлашни жадал ривожлантириш, ушбу соҳани молиялаштириш тизимига янгиликлар киритиш ҳамда уларнинг ишлаб чиқаришни инновацион технологиялар асосида модернизация қилиш ва узоқ муддатли кредитлар ҳажмини оширишни тақазо этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Минтақада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш омиллари»

V_/

Адильчаев Р.Т.

К,орак,алпок, давлат университети, и.ф.н. Абишов М.С.

К,орак,алпок, давлат университети, и.ф.н. Сапарбаев К-

К,орак,алпок, давлат университети

МИНТАКАДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИИ ТАДБИРКОРЛИКНИ КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШ ОМИЛЛАРИ

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоцотларни янада барцарор усиш суръатлари ва халцнинг юцори фаровонлигини таъминлаш, минтацаларда фаоли-ят юритаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликни цуллаб-цувватлашни жадал ривожлантириш, ушбу соцани молиялаштириш тизимига янгиликлар киритиш цамда уларнинг ишлаб чицаришни иннова-цион технологиялар асосида модернизация цилиш ва узоц муддатли кредитлар цажмини оширишни тацазо этади.

Республикада иктисодиётнинг ри-вожланиб, иктисодий усишига эришиш-да х,озирги кунда бозор иктисодиётидаги мамлакатларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик етакчи уринда туради. Шу-нинг учун х,ам, бу х,акда Узбекистон Ре-спубликаси Президенти И.А.Каримов уз асарида, «... кичик бизнес ва хусусий тад-биркорликни жадал ривожлантириш, раFбатлантириш ва куллаб-кувватлашга алох,ида эътибор каратилди» деб таъкид-лаганлар1. Сабаби, кичик бизнес ва ху-сусий тадбиркорликни ташкил килиш ва кенгайтириш йирик ишлаб чикариш кор-хоналарини барпо этиш ва шаклланти-риш шакллантиришдан камрок иктисодий нокулайликларни келтириб чикаради. Бу сох,а жах,онда ривожланган давлатлар иктисодиётининг ялпи ички мах,сулотини ишлаб чикаришнинг асосий омилларидан биридир.

1 Каримов И.А. Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юк-салтиришдир. - Тошкент, "Узбекистон", 2010. - 42

б.

Бозор иктисодиёти шароитида тадбир-корликнинг ах,амияти куйидаги мух,им белгилар билан таърифланади:

- мулкий муносабатларнинг ишти-рокчиси булиши;

- фойда олишга интилиши;

- ракобат курашида катнашиш;

- тижорат сирига эга булиш;

- имиджга эга булиш;

- иктисодий х,аракатларни уз зимма-сига олиш.

Мамлактимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятларини куллаб-кувватлашнинг турли усул ва воситалари мавжуд булиб, улар куйидагилар:

- иктисодий фаолиятда булган корхо-наларга солинадиган турли куринишдаги солик туловларини узгартириш;

- мамлакатнинг молия-банк тизими-ни такомиллаштириш, бунда тижорат бан-кларининг х,амда микрокредитлаш тизи-мининг кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятлари билан шугулланувчи субъектларга бериладиган кредит порт-фелларини ошириш ва бу оркали ах,олига, хужалик юритувчи субъектларга берила-

диган имтиёзли кредит х,ажмини купайти-риш;

- сох,ага таалукли булган меъёрий-х,ук,ук,ий карорлар кабул килиб кулай иктисодий х,амда инвестицион шароит яратиш оркали ва бошка йуллар билан амалга оширилади.

Сунги йилларда республикамизда ки-чик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш бо-расида х,укумат томонидан амалга ошири-лаётган изчил тадбирлар, хизмат курсатиш ва кичик бизнес сох,асини, ах,оли банд-лигини таъминлаш ва турмуш даражаси-ни оширишнинг энг мух,им омили сифа-тида янада жадал ривожлантиришга олиб келмокда.

Таъкидлаш керакки, "кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили" дав-лат дастури доирасида ушбу сох,а вакил-ларига кушимча имкониятлар бериш-га каратилган комплекс чора-тадбирлари амалга оширилди. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг х,ук,ук,лари х,амда конуний манфаатла-рини х,имоя килишни янада кучайтириш буйича меъёрий-^укукий базани тако-миллаштириш, янги конун х,ужжатларни кабул килиш оркали хусусий мулкни мустах,камлаш, уларнинг фаолиятига назо-рат органлари аралашувини камайтириш чора-тадбирлари олиб борилди. Масалан, 1998 йили ягона солик тулов ставкаси 36 фоизни ташкил этган, 2011 йилда 6 фоиз-га камайтирилди. Шунингдек, 2012 йил-нинг 1 январидан саноат сох,асида фао-лият курсатаётган кичик корхоналар учун солик тулов ставкаси 6 фоиздан 5 фоиз-га камайтирилди, янги ташкил килиган кичик бизнес субъектларининг молия-хужалик фаолияти улар давлат руйхатига олинган пайтдан бошлаб дастлабки 3 йил мабайнида режали солик текширишлар-дан утказилмайди (акциз солиFига торти-ладиган товарлар ишлаб чикарувчи кичик бизнес субъектлари фаолиятини текши-риш, шунингдек, бюджет х,амда марказ-лаштирилган маблаFлар ва ресурслардан самарали фойдаланиш билан боFлик тек-ширишлар бундан мустасно). Бу эса, кичик бизнес субъектларига бир неча миллиард сумни тежаб колиш ва уни уз иши-

ни ривожлантириш, ишлаб чикаришни модернизация килиш, технологик янги-лаш, ишларни моддий раFбатлантиришга йуналтириш имконини беради.

Бугунги кунда K1оракалпоFистон Респу-бликасида амалга оширилган ижобий иш-лар натижасида 2011 йил якунида руйхатга олинган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг сони 21314 тани ташкил этиб, утган йилга нисбатан 1189 тага, яъни 105,9 фоизга купайган. Руйхатга олинган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг 92,8 фоизи-ни (19780та) микрофирмалар ва 7,2 фои-зини (1534 та) кичик корхоналар ташкил килган.

Руйхатга олинган кичик бизнес субъектларининг асосий кисми 12543 таси (58,8 фоиз) кишлок хужалиги сох,асига, 3127 таси (14,7 фоиз) умумий овкатланиш сох,асига, 1067 таси (5,0 фоиз) курилиш сох,асига, 1188 таси (5,6 фоиз) саноат сох,асига, 462 таси (2,2 фоиз) улгуржи сав-до сох,асига, 1009 таси (4,7фоиз) транспорт ва алока сох,асига, 1496 таси (7,0 фоиз) маиший хизмат курсатиш сох,асига, 314 таси (1,5 фоиз) соFликни саклаш ва ижтимоий таъминот сох,асига, 98 таси (0,6 фоиз) уй-жой коммунал хужалик сох,асига ва бошкаларга туFри келган.

Фаолият юритаётган тадбиркорлик субъектлари сони утган йилга нисбатан 1078 тага ошиб 19118 тани ташкил килган. Уларнинг жами руйхатдан утган тадбиркорлик субъектлардаги улуши 89,7 фоизни ташкил килган1.

Кичик бизнесни ривожлантириш ва ишлаб чикаришдаги улуши-ни купайтириш вазифаси х,ар бир давлат учун мух,им х,исобланади, чунки ушбу сох,ани ривожлантириш оркали иктисодиётнинг салох,иятини юксалти-риш, ишлаб чикаришнинг х,ажмини ва си-фатини ошириш, ах,оли бандлигини ва ижтимоий х,олатини яхшилаш мумкин. Бозор иктисодиёти шароитида кичик бизнесни ривожлантиришни молиялаштириш ва уни етарли даражада молия ресурс-лари билан таъминлаш масаласи мух,им х,исобланиб, уни х,ал этишда ушбу сох,ани

1 KоракалпоFистон Республикаси Иктисодиёт вазирлиги маълумотлари

V_/

молиялаштириш тизимига янгиликлар ки-ритилиш оркали кенгайтириш ва унинг сифатини ошириш максадга мувофик.

KоракалпоFистон Республикаси тижо-рат банкларида кичик бизнес субъектла-рини куллаб-кувватлаш максадида 2011 йил якунида жами 137,7 миллиард сум микдорида кредитлар ажратилиши бел-гиланган булиб, амалда барча молиялаш манбалари х,исобидан миллий валюта-да 158,7 миллиард сум микдорида кредит маблаFлари ажратилган булиб, белгилан-ган йиллик режа курсаткичи 115,2 фоизга бажарилган.

2012 йилнинг 1 январ х,олатига барча молиялаш манбаалари хисобидан берил-ган кредит маблаFларининг 39,3 миллиард суми ёки 24,8 фоизи айланма маблаFларни тулдиришга, 20,5 миллиард суми ёки 12,9 фоизи саноатга, 20,8 миллиард суми ёки

13.1 фоизи хизмат курсатишга, 17,2 миллиард суми ёки 10,9 фоизи курилишга,

41.2 миллиард суми ёки 26,0 фоизи кишлок хужалигига х,амда 19,3 миллиард суми ёки 12,1 фоизи бошка сох,аларга йуналтирилган.

Ажратилган кредитларнинг 73,5 миллиард суми ёки 46,3 фоизи киска муддат-ли ва 85,3 миллиард суми ёки 53,7 фоизи узок муддатли кредитларни ташкил эт-ган1. Хозирги вактда кичик бизнес субъ-ектларининг кредит ресурсларга талаби юкори булиб, буни кондириш учун кредит институтларининг ресурс базаси етарли эмас. Шунингдек, тижорат банкларининг кредитларини олишда кичик бизнес бир катор кийинчиликларга дуч келмокдалар. Жумладан, энди иш бошлаган тадбиркор-лар бошланFиш сармояни шакллантириш учун кредит олишларига таъминот маса-ласи тускинлик килмокда. Айникса, кичик бизнес субъектларининг саноат, курилиш ва пуллик сох,саида фаолиятларини кегай-тириш, уларнинг ишлаб чикаришни инно-вацион технологиялар асосида модернизация килиш х,амда узок муддатли кредитлар х,ажмини оширишни таказо этади.

Фаолият курсатаётган кичик бизнес субъектлари сони яратилаётган янги иш уринларининг узгариши республи-

1 K1оракалпоFистон Республикаси Иктисодиёт вазирлиги маълумотлари

ка ах,олиси сони ва кичик бизнесда банд булган ах,олининг моддий манфаатдорли-ги уртача маош курсаткичларига боFлик. Бундай моддий манфаатдорлик республика ялпи ички мах,сулотида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини усиб боришига таъсир курсатади. Бунда, таксимот муносабатларини такомил-лаштириш, кичик бизнесда банд булган ах,олининг даромадларини устириш ва уларнинг раFбатлантирувчилик ролини ошириш мутаносибликни таъминлайди.

2011 йил якунида кичик бизнес субъектларининг ялпи х,удудий мах,сулотдаги улуши 64,8 фоизни ташкил этиб, утган йилнинг шу даврига нисбатан 1,2 бандга ошган.

Кичик бизнес субъектларининг улуши иктисодиётнинг асосий тармоклари булган саноат мах,сулотларини ишлаб чикаришда 23,2 фоизни, курилиш сох,асида 71,2 фоизни, пуллик хизмат курсатиш сох,асида 44,3 фоизни, кишлок хужалиги сох,асида 95,3 фоизни х,амда савдо сох,асида 47,4 фоизни ташкил этди.

KоракалпоFистон Республикасида ах,оли бандлигини таъминлаш дастурига асосан 2011 йил якунида кичик бизнесни ривожлантириш х,исобидан 34874 та янги иш уринлари яратилган.

Кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари х,исобидан жами яратилган янги иш уринларидан саноат сох,асида 875 та, курилиш сох,асида 1733 та, хизмат курсатиш ва сервис сох,асида 17591 та, якка тартибдаги тадбиркорликни ривожлантириш х,исобидан 4030 та, фермер хужаликларини ривожлантириш х,исобидан 10555 та ва бозор инфрату-зилмасини ривожлантириш х,исобидан 90 та янги иш уринлари яратилган2. Ре-спубликамизда ах,олининг усиш суръат-ларини х,исобга олган х,олда х,удудларда ах,олининг иш билан бандлигини ошириш ва х,амда янги иш уринларини яратиш за-рурияти, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сох,асини ривожлантиришни, уни х,ар томонлама куллаб-кувватлашни таказо этади.

2 KоракалпоFистон Республикаси Иктисодиёт вазирлиги маълумотлари

Хозирги пайтда х,окимликлар ёнидаги "Тугатиш комиссиялари" томонидан фа-олият курсатмаётган тадбиркорлик субъектларининг сабабларини урганиш давом этилмокда ва фаолият курсатмаётган тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини тугатиш билан чекланиб колмасдан уларнинг фаолиятини тиклаш буйича тегишли ишлар олиб борилмокда.

KоракалпоFистон Республикаси буйича фаолият курсатмаётган кичик корхона ва микрофирмалар сони 2196 тага етиб, утган йилнинг шу даврига нисбатан 111 тага ошишига йул куйилган. Кичик бизнес субъектларининг фаолият курсатмаслик сабаблари тах,лил килинганда, уларнинг 86,1 фоизи айланма маблаFларининг йуклиги ёки етишмаслиги, 1,8 фоизи хом ашё ва материаллар сотиб олиш-да кийинчиликлар булганлиги ва 6,1 фоизи бошка х,ар хил сабабларга кура фаолият юритмаётганлиги аникланди1. Жум-ладан, кредит олишда тадбиркорларда, айникса янги иш бошловчиларда гаров учун мол-мулкнинг йуклиги ёки етишмаслиги, корхоналар томонидан уз имко-ниятларини туFри бах,олай олмаслиги, уз фаолиятини туFри режалай олмасликла-ри муаммо булиб колмокда. Шунингдек, минтакаларнинг узида табиий, ташкилий, иктисодий, ^укукий, ижтимоий ва инсон

омилларини мужассамлаштирган мавжуд салох,ияти ва уларнинг ишлаб чикарган мах,сулотлари х,амда курсатадиган хизмат-ларига булган талаб-таклифнинг узаро му-таносиблигига боFликдир. Шу нуктаи на-зардан х,ам кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш ва ривожлантиришда минтакавий омилдан келиб чиккан х,олда ёндашиш лозим. Чун-ки, х,ар бир минтакада мавжуд салох,ият турли сох,ага ихтисослашган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишни таказо этади. Сабаби, ишлаб чикариш ёки хизмат курсатишга ихтисослашган субъектларни ташкил этиш-да минтакаларда турлича талабдан келиб чиккан х,олда амалга оширмок лозим.

Хулоса килиб айтадиган булсак, х,озирги жах,он микёсидаги инкироз ва улкамизда бозор муносабатлари-нинг чукурлашуви даврида кичик бизнес субъектларига берилаётган солик, кредит имтиёзлари иктисодиётимизни ракобатбардошлилигини ошириш х,амда минтакаларнинг табиий-иктисодий

салох,иятидан келиб чиккан х,олда моли-явий ресурслари манбаларини кенгай-тириш ва улардан фойдаланиш механиз-мини такомиллаштириш - мух,им омил х,исобланади.

Адабиётлар руйхати:

1. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011 йилнинг асо-сий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожланиш-нинг устсвор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлиси-даги маърузаси // «Халк сузи» газетаси, 2012 йил 20 январь.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республика-сининг 2012 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогноз ива Дав-лат бюджети параметрлари туFрисида»ги ПК - 1675-сонли Карори (2011 йил 30-декабрь).

3. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир - Тошкент, "Узбекистон", 2010. - 42 б.

4. КоракалпоFистон Республикаси Иктисодиёт вазирлиги маълумотлари.

1 КоракалпоFистон Республикаси Иктисодиёт вазирлиги маълумотлари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.