Научная статья на тему 'Ўзбекистонда ўрта синф сафини кенгайтиришда инновацион ишланмалар ва хусусий тадбиркорликнинг ўрни'

Ўзбекистонда ўрта синф сафини кенгайтиришда инновацион ишланмалар ва хусусий тадбиркорликнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
71
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фаол тадбиркорлик / ислоҳотлар йўли / ўрта синф / инновацион маҳсулотлар / инновацион ёндашув / активное предпринимательство / путь реформ / средний класс / инновационный продукт / инновационный подход

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Райханов Улуғмурод Алиевич

Мақолада ўрта синф сафини кенгайтиришнинг аҳамияти, унинг ҳозирги ҳолати, ривожланиш тенденциялари, ўрта синфни устувор даражада ривожлантириш ва сафини кенгайтиришда инновацион ишланмалар, хусусий тадбиркорликнинг роли илмий-назарий жиҳатдан ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕСТО ИННОВАЦИОННЫХ РАЗРАБОТОК И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В РАСШИРЕНИИ СРЕДНЕГО КЛАССА В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье рассмотрены значение расширения среднего класса, его современное состояние, тенденции развития. Также, с научно-теоретической стороны описано место инновационных разработок и частного предпринимательства в расширении среднего класса.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда ўрта синф сафини кенгайтиришда инновацион ишланмалар ва хусусий тадбиркорликнинг ўрни»

РАЙХАНОВ Улугмурод Алиевич,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети "Иктисодиёт" факультети катта укитувчиси

УЗБЕКИСТОНДА УРТА СИНФ САФИНИ КЕНГАЙТИРИШДА ИННОВАЦИОН ИШЛАНМАЛАР ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ УРНИ

_УДК 334.012.3

РАЙХАНОВ У.А. УЗБЕКИСТОНДА УРТА СИНФ САФИНИ КЕНГАЙТИРИШДА ИННОВАЦИОН ИШЛАНМАЛАР ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ УРНИ

Маколада урта синф сафини кенгайтиришнинг ах,амияти, унинг х,озирги х,олати, ривожланиш тен-денциялари, урта синфни устувор даражада ривожлантириш ва сафини кенгайтиришда инновацион ишланмалар, хусусий тадбиркорликнинг роли илмий-назарий жих,атдан ёритиб берилган.

Таянч иборалар: фаол тадбиркорлик, ислох,отлар йули, урта синф, инновацион мах,сулотлар, инновацион ёндашув.

РАЙХАНОВ У.А. МЕСТО ИННОВАЦИОННЫХ РАЗРАБОТОК И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В РАСШИРЕНИИ СРЕДНЕГО КЛАССА В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье рассмотрены значение расширения среднего класса, его современное состояние, тенденции развития. Также, с научно-теоретической стороны описано место инновационных разработок и частного предпринимательства в расширении среднего класса.

Ключевые слова: активное предпринимательство, путь реформ, средний класс, инновационный продукт, инновационный подход.

RAYKHANOV U.A. THE PLACE OF INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN THE EXPANSION OF THE MIDDLE CLASS IN UZBEKISTAN

The article considers the significance of the expansion of the middle class, its current state, development trends. Also, there is described the scientific and theoretical issues of innovative developments and private entrepreneurship in the expansion of the middle class.

Keywords: active entrepreneurship, reform path, middle class, innovative product, innovative approach.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

Бозор ицтисодиётига утиш даврида барча мамлакатлар томо-нидан урта синфини шакллантириш ва унинг сафини кенгайти-ришга катта эътибор берилади. Чунки бозор ислоцотларининг чуцурлашуви ва жамиятдаги ижтимоий барцарорлик ушбу синф-нинг ацоли таркибида юцори улушга эга эканлиги билан чамбар-час боглиц.

Узбекистонда урта синфни ахоли таркибида улушини оширишнинг узига хос хусусият-лари мавжудки, бунда хусусий тадбиркорлик етакчи урин тутади. Бу борада Президентимиз Ш.М.Мирзиёев куйидаги фикрларини баён эт-ган: "Шу уринда фаол тадбиркорлик деган ту-шунчага кискача тухталиб утиш зарур. Фаол тадбиркорлик бизнес фаолиятини инноваци-он, яъни замонавий ёндашувлар, илFор технология ва бошкарув усуллари асосида таш-кил этадиган иктисодий йуналишдир. Фаол тад-биркор деганда, биз ракобатбардош махсулот ишлаб чикаришга кодир, энг мухими, янги иш уринлари яратиб, нафакат узини ва оиласи-ни бокадиган, балки бутун жамиятга наф кел-тирадиган ишбилармон инсонларни тушуна-миз. Бундай тадбиркорлар сафини кенгайтириш, жумладан, юкори технологиялар, илм-фаннинг энг сунгги ютукларига асосланган техника ва асбоб-ускуналарни мамлакатимизга олиб ке-лиш ва жорий этиш учун уларга муносиб шаро-итлар яратиш бизнинг биринчи галдаги вазифа-миз булиши шарт. Керак булса, хориждаги етакчи компания ва ташкилотларда тажриба ортти-риши, узаро манфаатли хамкорлик килиши учун уларга х,ар томонлама имконият туFдириб бери-шимиз лозим"1.

Мазкур масаланинг канчалик долзарбли-гини мамлакатимизда амалга оширилаёт-ган ислохотлардан хам англаш мумкин. Ушбу максадда Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2017 йил 17 августдаги "Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришни куллаб-кувватлаш давлат жамFармасини ташкил этиш туFрисида"ги карори кабул килинди. Шунингдек, 2017 йил 30 ноябрдаги ПК-3416-сон карори асосида Узбекистон Республикаси инновацион ривож-ланиш вазирлиги ташкил этилди2. Президентимиз томонидан 2018 йил "Фаол тадбиркорлик, инновацион Fоялар ва технологияларни куллаб-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. http:// uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017

2 http://lex.uz/Pages/GetPage.aspx?lact_id = 3431440

кувватлаш йили" деб эълон килинди3, шу билан бирга 2017-2021 йилларда Узбекистон Ре-спубликасини ривожлантиришнинг бешта усту-вор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини "Фаол тадбиркорлик, инновацион Fоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили"да амалга оширишга оид давлат дастури лойихаси ишлаб чикилди4.

Жахон амалиётининг курсатишича, хозирда урта синфни ривожлантириш ва унинг улушини кенгайтиришнинг ислохотлар йули хам наза-рий, хам амалий жихатдан долзарб хисобланади. Собик иттифок даврида хусусий мулкнинг маж-буран давлат мулкига айлантирилиши окибатида урта синфни шакллантиришнинг мазкур тарихий йули инкор этилган.

Иктисодётни модернизациялашнинг хозирги босчикида ислохотлар йули билан урта синф сафини кенгайтириш ва ривожлантиришда давлат мухим роль уйнайди. Ислохотлар йули билан урта синфни шакллантириш, унинг сафини кенгайтириш ва ривожлантириш натижасида бу-гунги кунда дунё микёсида урта синфга кирувчи ахоли сони ва даромадаларининг тез суръатлар билан усиши кузатилмокда.

Тадкикотларнинг курсатишича, бугунги кунда дунё ахолисининг моддий таъминоти ошга-ни холда очарчилик муаммоси камаймокда. Бутун дунё ахолисининг кашшоклик чегараси ярим бараварга, яъни 1990 йилдаги 1,9 млрд. кишидан 2015 йилдаги 836 миллион кишига камайган. Ри-вожланаётган худудларда туйиб овкатланмаган ахолининг улуши 1990-1992 йиллардаги 23,3%дан 2014 йилдаги 12,9%гача кискарган. БМТ хисоб-китобларига кура, 1991-2015 йиллар мобайнида "мехнат килувчи урта синф"га кирув-

3Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. http:// uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017

4 http://2018.strategy.uz/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

1-расм. Уз кучи билан инновацион мах,сулотлар, ишлар, хизматлар ишлаб чик,арган корхона ва

ташкилотлар сони (2010-2016 йиллар)1

чи ах,олининг яшаш харажатлари кунлик 4 дол-лардан амалда уч мартага ошган2.

Бугунги кунда жанубий мамлакатларда юкса-либ бораётган мах,аллий бозорларда урта синф-нинг асосини ташкил килувчи мах,аллий тадбир-корлар катламига кенг имкониятлар яратиб бе-риш оркали казиб олиш, алока, молия, туризм ва кайта ишлаш саноатлари каби тармокларга ин-вестициялар х,ажми ошиб бормокда. Утган ун йилликда бошка минтакаларда, жумладан Fарб мамлакатларида, амалга оширилиши бошланган бундай сценарий натижасида иктисодиётларда таркибий узгаришлар юзага келди ва мах,аллий саноат тармоклари инвестициялар окими натижасида ишлаб чикаришни техник ва техноло-гик жих,атдан модернизациялашга эришди. Ле-кин тажриба шуни курсатмокдаки, ушбу жара-ён, яъни ишлаб чикаришни техник ва техно-логик жих,атдан модернизациялаш технологик салох,ият ва инфратузилма суст даражада ривож-ланган мамлакатларда кийин кечиши кузатила-ди.

Хуш, ишлаб чикаришни техник ва технологик жих,атдан модернизациялаш мамлакатимизда

1 https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-iTiaterialy-uz/2038-innovatsion-faoliyat

2Доклад о человеческом развитии в Российской Федерации за 2015 год / под ред. Л.М.Григорьева и С.Н.Бобылева. -М.: Аналитический центр при Правительстве Российской Федерации, 2015. С. 7.

кай тартибда х,ал килинмокда? Кузатишлар шуни курсатадики, мамлакатимизда амалга оширила-ётган ислох,отлар нафакат корхоналарда ишлати-ладиган техника ва технологик жараёнларни ян-гилашни, балки бошкарувни ташкил этишда инновацион ёндашувни талаб етади.

Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитасининг берган маълумотларига кура, бугунги кунда мамлакатимизда фаолият юрита-ётган барча турдаги корхона ва ташкилотлар уз кучи билан инновацион мах,сулотлар, ишланма-лар ишлаб чикаришни ва хизматлар курсатишни амалга оширмокдалар.

Инновацион мах,сулотлар, ишлар, хизматлар ишлаб чикарган корхона ва ташкилотлар сони 2010 йилдан 2016 йилга кадар 8 баравар купайиб, 289 тадан 2374 та етди. Жумладан би-ринчи марта инновацион мах,сулотлар, ишлар, хизматлар ишлаб чикаришни узлаштирган кор-хоналар сони 696 тага купайди.

Инновацион мах,сулотлар, ишлар, хизматлар х,ажми 2016 йилда 10688,2 млрд. сумни ташкил килди. Ушбу курсаткич 2015 йилга нисба-тан 1,3 баробар, 2008 йилга нисбатан 8 баробар-га купайган. Инновацион х,аражатлар 2008 йилга нисбатан 5 баробарга купайган булса, 2015 йилга нисбатан 53 фоизга камайган.

2016 йилда 893 та корхона ва ташкилотлар томонидан 1816 турдаги технологик инновация жорий этилган. Жорий килинган технологик ин-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

2-расм. Инновацион ма^сулотлар, ишлар, хизматлар ^ажми ва харажатлари динамикаси (20102016 йиллар)1

12000,0 10000,0 8000,0 6000,0 4000,0 2000,0 0,0

10688,2

7043 о 8023^Г

5528,3

4614,7 3757,4 * \ \

1325,1 1849,0 1348^/ / / ч2571,4

521 1 ЬЬ,4 3337. 311,9- Ш

2008 й. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й. 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016 й.

♦ Инновацион махсулотлар, ишлар, хизматлар хажми, млрд. сум — ■- Инновацион >;аражагтлар, млрд. сум

новацияларнинг 44 фоизи (799 таси) кичик кор-хона ва микрофирмалар хиссасига т^ри кела-ди. Бу эса уз навбатида Узбекистонда урта синф-сафини кенгайтиришда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнингалохида ахамият касб этиши-дан далолат беради. Чунки кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик вакиллари мазкур синфнинг асосини ташкил килади.

Хукуматимиз томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш-га каратилган чора-тадбирларнинг кабул килиниши, хаётимизда тобора хал килувчи куч-га айланиб бораётган урта синфни сафини кен-гайтириш ва ахоли даромадларини ошириш им-конини берди.

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев томонидан келтирилган биргина куйидаги маълумот оркали ушбу сохани ривожлантиришнинг накадар мухимлигини англаш мумкин: "Йил давомида биз учун FOят мухим булганянги иш уринларини ташкил этишмасаласи доимий эътиборимиз марказида булди. 2017 йилда янги саноат корхо-наларини куриш, хизмат курсатиш объектларини ишга тушириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш хисобидан 336 минг-дан зиёд янги иш уринлари ташкил этилди 2.

1 https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2038-¡пг^а1$юп^аоПуа!

2Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. http:// uza.uz/oz/documents/zbekiston-respuЫikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017

Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитасининг берган маълумотларига кура 2000 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти билан банд булганлар сони 4,5 миллион кишини ташкил этган булса, 2010 йилда бу курсаткич 8,6 миллион кишини, 2016 йилда эса 10,4 миллион кишини ташкил этиб, мазкур сохада банд булганларнинг сони 2000 йил-га нисбатан 5,9 миллион кишига ёки 2,3 бара-вар купайган. 2016 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасида банд булганларнинг 79,0 фоизи (8,2 миллион киши) якка тартибда-ги тадбиркорлик сохасида, 21,0 фоизи (2,2 миллион киши) кичик корхона ва микрофирмаларда мехнат фаолияти билан банд булган.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасида банд булганларнинг иктисодиётда банд булганлар умумий сонидаги улуши 2000 йилда 49,7 фоизни ташкил этган булса, 2005 йилда бу курсаткич 64,8 фоизни, 2010 йилда 74,3 фоизни, 2016 йилда эса 78,2 фоизни ташкил этиб, 2000 йилга нисбатан 28,4 фоиз бирликка ошган. 2016 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасида банд булганларнинг иктисодиётда банд булганлар умумий сонидаги улуши 78,2 фоизни ташкил этган. Шундан 61,9 фоизини якка тар-тибдаги тадбиркорликда банд булганлар ташкил этса, 16,3 фоизини кичик корхона ва микрофирмаларда банд булганлар ташкил этади.

Ишбилармонлик мухитини ислох килиш буйича чора-тадбирларнинг кабул килиниши, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривож-лантиришни хар томонлама куллаб-кувватлаш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

1-жавдал. Жорий килинган инновациялар сони (2016 йил

Жами Шу жамланадан тадк,ик, килинганлар:

уз кучи билан бошка ташки-лотлар билан х,амкорликда улардан: бошка ташки-лотлар томо-нидан

илмий тадки-кот институт-лари билан х,амкорликда олий таъ-лим муасса-салари билан х,амкорликда

Технологик инновациялар 1816 1523 117 41 5 176

шу жумладан:

Мах,сулотлар буйича инновациялар 1118 973 73 15 4 72

Жараёнлар буйича инновациялар 698 550 44 26 1 104

Маркетинг инновациялар 51 39 - - - 12

Ташкилий инновациялар 39 29 - - - 10

ва янада раFбатлантириш натижасида унинг ЯИМдаги улуши 2000 йилдаги 31,0 фоиздан 2016 йилдаги 56,9 фоизгача ошди.

2017 йил 1 январ х,олатига иктисодий фаоли-ят турлари буйича 61220 та кичик бизнес субъ-ектлари (жами субъектларнинг 28,1 фоизи) сав-до сох,асида, 42862 таси (19,6 фоизи) саноат-да, 21796 таси (10,0 фоизи) курилишда, 18051 таси (8,3 фоизи) кишлок, урмон ва баликчилик хужаликларида, 15355 таси (7,0 фоизи) яшаш ва овкатланиш буйича хизматлар курсатиш сох,асида, 10639 таси (4,9 фоизи) юк ташиш ва саклаш сох,асида ва 48247 таси (22,1 фоизи) бошка соах,аларда фаолият курсатган1.

Бизнинг фикримизча, мамлакатимиз иктисодиётини модернизациялаш шароитида

урта синфни устувор даражада ривожлантириш ва сафини кенгайтириш натижасида куйидаги вазифалар х,ал этилади:

• жамиятда ижтимоий баркарорлик таъмин-ланади;

• ах,олининг жамиятда содир булаётган вокеаларга муносабати узгариб боради;

• солик базаси тулдирилади ва ички инве-стициялаш купайтирилади;

• ах,олининг ижтимоий-иктисодий ва ижтимоий-маданий хулк-атвори узгаради.

Умуман олганда, булар Узбекистан ахолиси мехнатда самарали ва окилона банлик даража-сини оширишга, ва охир окибат турмуш даража-сини мунтазам ошиб боришига хизмат килади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожа-атномаси. http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-оПу-22-12-2017

2. http://lex.uz/Pages/GetPage.aspx?lact_id=3431440

3. http://2018.strategy.uz/

4. Доклад о человеческом развитии в Российской Федерации за 2015 год / под ред. Л.М.Григорьева и С.Н.Бобылева. -М.: Аналитический центр при Правительстве Российской Федерации, 2015. С. 7.

5. https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2038-innovatsion-faoliyat

6. https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2031-o-zbekiston-respublikasida-kichik-biznes-va-xususiy-tadbirkorlikning-rivojlanishi

1 https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2031-o-zbekiston-respublikasida-kichik-biznes-va-xususiy-tadbirkorlikning-rivojlanishi

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.