Научная статья на тему '“УЧИНЧИ РЕНЕССАНС” ПОЙДЕВОРИНИ ЯРАТИШДА ТАЪЛИМ СУБЕКТЛАРИНИНГ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ЮКСАЛТИРИШ ЗАРУРАТИ'

“УЧИНЧИ РЕНЕССАНС” ПОЙДЕВОРИНИ ЯРАТИШДА ТАЪЛИМ СУБЕКТЛАРИНИНГ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ЮКСАЛТИРИШ ЗАРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

63
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим субъектлари / масофавий таълим / медиа / медиакомпетентлик / рақамлаштириш / инновацион бошқариш / SMART тизими. / Study subjects / distance learning / media / media competence / digitization / innovation management / SMART system

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахмонали Бозорбой Ўғли Турсунов

Мақолада рақамлаштириш жараѐни янада кенг тус олган бугунги кун, қолаверса ЯНГИ РЕНЕССАНС пойдеворини барпо қилиш даврида таълим жараѐни субъектлари фаолиятига қуйиладиган компетенциялар назарий таҳлил қилинган. Шу билан бирга пандемия шароитида педагог ва талабалар фаолиятида мавжуд муаммо ва камчиликлар ѐритилган. Медиакомпетентликни ривожлантириш борасида амалий таклифлар илгари сурилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides a theoretical analysis of the competencies that are poured into the activities of the subjects of the educational process today, when the process of digitization has become more widespread. At the same time, the existing problems and shortcomings in the activities of teachers and students in the context of the pandemic were studied. Practical proposals for the development of media competence were put forward

Текст научной работы на тему «“УЧИНЧИ РЕНЕССАНС” ПОЙДЕВОРИНИ ЯРАТИШДА ТАЪЛИМ СУБЕКТЛАРИНИНГ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ЮКСАЛТИРИШ ЗАРУРАТИ»

"УЧИНЧИ РЕНЕССАНС" ПОЙДЕВОРИНИ ЯРАТИШДА ТАЪЛИМ СУБЕКТЛАРИНИНГ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ЮКСАЛТИРИШ

ЗАРУРАТИ

Рахмонали Бозорбой ртли Турсунов

УзМУ мустакил изланувчиси raxmonali504@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада ракамлаштириш жараёни янада кенг тус олган бугунги кун, колаверса ЯНГИ РЕНЕССАНС пойдеворини барпо килиш даврида таълим жараёни субъектлари фаолиятига куйиладиган компетенциялар назарий тахлил килинган. Шу билан бирга пандемия шароитида педагог ва талабалар фаолиятида мавжуд муаммо ва камчиликлар ёритилган. Медиакомпетентликни ривожлантириш борасида амалий таклифлар илгари сурилган.

Калит сузлар: таълим субъектлари, масофавий таълим, медиа, медиакомпетентлик, ракамлаштириш, инновацион бошкариш, SMART тизими.

ABSTRACT

The article provides a theoretical analysis of the competencies that are poured into the activities of the subjects of the educational process today, when the process of digitization has become more widespread. At the same time, the existing problems and shortcomings in the activities of teachers and students in the context of the pandemic were studied. Practical proposals for the development of media competence were put forward.

Keywords: Study subjects, distance learning, media, media competence, digitization, innovation management, SMART system.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномасида таъкидланганидек, "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухдт ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини

May, 2022

729

карор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий гоямизнинг асосий устунлари булиб хизмат килиши лозим"[1]

Тарихда РЕНЕССАНС номи билан эътироф этилган давлар кандай булган ва у давр зиёлилар, ахолиси кандай куникмаларга эга булганки, бу давр бутун инсоният тарихининг ёркин шамчироги булиб, куплаб илмий кашфиётларга туртки бериб келмокда?!

Янги РРЕНЕСАННС даври пойдеворини яратиш учун энг аввало аждодларимиз илмий меросини чукур урганишимиз шарт!

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маълумки, Гарб адабиётларида Европа мамлакатларида кескин маданий юксалишга олиб келган ХВ-ХВИИ асрларни Ренессанс - Уйгониш даври номи билан юритадилар. Масалан, ХИХ асрда яшаган француз олими Жозеф Эрнест Ренаннинг фикрича, "Абсолют тизимлар замони утди. Илгари хар бир олим уз системасига эга булиб, унинг учун яшар ва керак булса жонини берар эди. Энди биз уларнинг барчасини бирин-кетин ёки бир варакайига ургана оламиз"[2]

Дунёдаги ахборотлашган жамият мухити таълим тизимига кучли таъсир этмокда. Бугунги мунтазам амалга оширилаётган таълим ислохотлари, инновацион жараёнларнинг асосий вазифалардан бири ракамлаштириш жараёни хусусиятларига тула мослашиш хисобланади. Халкаро микёсда ижтимоий институтларнинг таълим тизими бошкарувидаги узаро хамкорлигини такомиллаштириш долзарблиги тобора аён булиб бормокда. Шунинг учун хам Олий таълим муассасаларида укув жараёнларини ахборотлаштиришнинг интерфаол технологияларини ишлаб чикиш, интегратив таълим мухитини яратишнинг педагогик механизмларини такомиллаштиришга алохида эътибор каратиш долзарб вазифалар каторига киради.

Дунёнинг хозирги ривожланиш боскичи илмий ахборотлар хажмининг мутассил усиб бориши билан тавсифланади.

Узбекистон Республикасининг "Ахборотлаштириш тугрисида"ги ^онуни, 2012 йил 21 мартдаги "Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини янада жорий этиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2013 йил 27 июндаги "Узбекистон Республикаси Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Президент карорлари, Хукуматнинг тегишли хукукий-меъёрий хужжатлари ижросини таъминлаш, таълим тизимида ахборот-коммуникация технологиялари, интернет ва

May, 2022

730

мультимедиа ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш оркали таълим-тарбия жараёни сифатини ошириш бугунги куннинг долзарб вазифасидир.[3]

Колаверса, 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид Давлат Дастурининг бевосита 165-банди Олий таълим тизимини янада такомиллаштириш масалаларига оид булиб, унда таълим жараёнини ахборотлаштиришга доир вазифалар хамда таълим субъектларида замон талабларига мос медиакомпетентликни шакллантириш вазифалари белгиланган.

Таълим муассасасининг электрон ахборот таълим мухитини яратиш соф техник масала булиб колмасдан, балки бунинг учун муассасанинг илмий-методик, ташкилий ва педагогик имкониятларини тизимли ёндашув асосида ишга солиш талаб этилади.

Замонавий ахборот телекоммуникацион технологияларидан таълим тизимида фойдаланиш куйидаги йуналишларда амалга оширилади:

- ахборот-телекоммуникацион технологиялар урганиш объекти сифатида, яъни талабалар янги ахборот технологиялар, уларнинг таркибий кисмлар ва фойдаланиш сохалари буйича умумий тушунча ва малакаларга эга буладилар;

- ахборот-телекоммуникацион технологиялар укитиш воситаси сифатида, яъни замоновий ахборот ва педагогик технологиялар асосида талабаларга билим берилади хамда маъруза, амалий ва лаборатория машгулотлари компьютерларнинг замонавий дастурий воситалари асосида ташкил этилади;

- таълим жараёнини бошкариш воситаси сифатида, яъни таълим муассасасининг барча иш фаолияти, шу жумладан укув, маънавий -маърифий ва илмий-тадкикот ишлари самарадорлигини ошириш учун ахборотлаштириш, тахлил ва башорат килиш тизимини яратиш;

- талабалар ва профессор-укитувчиларнинг илмий-педагогик изланишларини амалга ошириш воситаси сифатида, яъни укув муассасасида укитувчи-профессор ва талабалар орасида илмий-тадкикот ва педагогик изланишлар самарадорлигини ошириш учун замонавий ахборот тизимларини яратиш ва татбик этиш.

Ахборот технологиялари воситалари билан ишлайдиган педагог куйидаги компетенциявий талабларга

жавоб бериши керак:

May, 2022

- Медиакомпетентлик сифатларини узида мужассамлаштирган булишлиги;

Медиакомпетентлик (media competence) таълим тизимимиздаги нисбатан янги атама хисобланиб, у медиа маълумотларни турли куринишда узатиш ва бахолаш, урганиш, етказа билиш каби маъноларни уз ичига олади. Медиатаълим хозирги даврда шахснинг оммавий ахборот воситалари оркали ривожланиш жараёнини англатади. Профессор А.Б.Фёдоров замонавий оламдаги медиатаълимни оммавий ахборот билан мулокот маданиятини шакллантириш максадида ижодий, коммуникатив салохиятлар, танкидий тафаккур, медиаматнларни тулаконли идрок этиш, талкин килиш, тахлил килиш ва бахолаш медиатехника ёрдамида уз-узини ифодалашнинг турли шаклларига укитиш максадида оммавий коммуникация(медиа) воситалари ва материаллари ёрдамида шахсни ривожлантириш жараёни сифатида куради.

- Электрон дарсликлар ярата олиш ва улар билан эркин фаолият олиб бориш куникмасига эга булиш;

- ZOOM, Google meet, Google disk, Camtasio studio каби дастурларда эркин ишлай олиш;

- Масофавий таълим платформасини креатив янгиликлар билан бойитиб бориш ва бошкалар.

Дунё микёсида коронавирус пандемияси барча сохалар сингари таълим тизимига хам жиддий таъсир курсатди. Карантин коидалари куплаб анъанавий таълим шакллари ва методларини самарасиз холатга солиб куйди. Бу вазиятда куйидаги муаммо ва камчиликлар кузга ташланди:

- Интернет алокаси сифатининг нотекис таксимланганлиги;

- АКТ мосламаларининг таълим субъектлари барчасида хам етарли эмаслиги;

- Таълим субъектларида медиа-ахборот курилмаларидан фойдаланиш куникмаси(медиасаводхонлик даражаси)нинг пастлиги;

- Масофавий таълим шаклида таълим субъектлари учун жавобгарликнинг тулик таъминланмаганлиги каби бар катор камчиликлар кузга ташланди.

Таълимни ахборотлаштириш буйича кадрлар умумпедагогик тамойилларини куйидагича келтириш мумкин:

-касбий йуналишга нисбатан базавий тайёргарликнинг инвариантлиги, унинг ахборот, коммуникация, умуммаданий жихатларга йуналтирилганлиги, ахборотлашган жамият

тайёрлашнинг

May, 2022

732

ривожланишининг хозирги даражасига мослиги;

- педагог кадрларни тайёрлашни ихтисослаштириш, яъни аник бир фан буйича ахборот коммуникация технологиялари воситалари имкониятларини жорий этишга йуналтирилганлик;

-педагог кадрлар тайёрлашнинг дифференциаллашгани, унинг шахсий афзаллигига, касбий эхтиёжига ва талабаларнинг хусусиятларига йуналтирилганлиги.

Педагог кадрларни касбий ва ихтисослаштирилган тайёрлаш хамда дифференциаллашган ёндашув тамойилларини амалиётга жорий этиш учун укув дастурининг тузилмасини ишлаб чикишда куйидагилар уз аксини топиши лозим:

- укув дастурларида жамиятни ахборотлаштириш жараёнининг холати;

- таълимни ахборотлаштиришнинг назарий асослари;

- укув дастурларида аник бир фан буйича ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланиш буйича педагог кадр фаолиятининг асосий ташкил этувчилари;

- мустакил таълим фаолиятининг методик таъминоти.

Мазкур талабларга жавоб бера оладиган укув дастурларининг кенг жорий этилиши юкорида курсатилган бир катор камчиликларни бартараф этиш механизмини яратади, деб хисоблаш мумкин.

Хрзирда компьютер технология имкониятларилардан фойдаланмай таълим жараёнини ташкил этишни тасаввур килиш кийин. Компьютер дастурий воситаларининг таркибига кирувчи интерфейснинг кулайлиги, педагогларга замонавий ахборот технологияларини самарали узлаштиришлари учун имконият яратади. Шундай килиб, ахборот ва коммуникация технологияларининг имкониятларидан шахсга йуналтирилган таълимни ривожлантиришда, талабаларнинг ижодий кобилиятларини шакллантиришда самарали фойдаланиш мумкин.

Замонавий ахборот технологиялари микро ва макродунёдаги, мураккаб курилмалар, биологик тизимлардаги ходиса хамда жараёнларни компьютер графикаси ва моделлаштиришдан фойдаланиш асосида ургатиш, жуда катта ёки кичик тезликда содир буладиган физик, астрономик, кимёвий, биологик жараёнларни кулай вакт улчамида такдим этиш каби янги дидактик масалаларни ечишга ёрдам беради.

Шу боис, таълимда замонавий ахборот

технологияларини жорий этишнинг истикболли

Мау, 2022

йуналишларидан бири - ходиса ва жараёнларни компьютерда моделлаштиришдир. Компьютер моделлари анъанавий дарснинг таркибига хамоханг булиши ва укитувчи учун компьютер экранида, куп эффектларни намойиш этишига, укувчиларнинг янги, ноанъанавий укув фаолиятини ташкил этишга катта ёрдам беради.

Мамлакатимизда олиб борилаётган таълим ислохатлари жараёнида замонавий ахборот-коммуникация технологиялари воситаларини таълим жараёнида куллаш, олий таълим муассасалари профессор-укитувчилари ва ёш тадкикотчиларининг жахон таълим ресурслари, замонавий илмий адабиётларнинг электрон манбалардан фойдаланиш шунингдек, замонавий педагогик технологияларни амалиётга жорий этиш хамда олий таълим муассасалари укув жараёнларини ахборотлаштириш тамойиллари билан боглик муаммоларни урганиш буйича социологик тадкикотлар олиб бормокда. Хусусан, пандемия шароитида Олий таълим тизимидаги вазият хакида бевосита таълим субъектлари уртасида суровнома утказилди. Мазкур суровнома турли ОТМ ларининг 90 нафар педагог ходимлари ва 155 нафар талабалари иштирок этди. Суровнома натижаларидан куринадики, таълим субъектларида мавжуд имкониятлардан тула фойдаланиш малакаси шаклланмаган ёки бюрократия холати мавжуд имкониятларга жиддий таъсир курсатмокда.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида ОТМларда самарадорликни янада ошириш учун куйидаги вазифаларни бажариш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- таълим субъектларининг медиакомпетентлигини узлуксиз ошириб бориш механизмини ишлаб чикиш^ои tube ва бошка ижтимоий тармокларда мавжуд АКТ турли дастурларидан фойдаланиш видеодарсларини узбек тилида хам купайтиришни давлат даражасида куллаб-кувватлаш);

- таълим муассасалари учун зарур замонавий техник жихозлар билан таъминлаш жараёнини назоратга олиш ва амалий куллаб-кувватлаш, чекка худудларда хам интернет алокаси ва техник жихозлар тизимли фаолиятини йулга куйиш;

- барча илмий журналлар ва ишланмаларни Веб-сайтларга мунтазам жойлаб бориш;

- электрон бошкариш тизимларини фаолиятга кенг жорий этиш ва когозбозликларни, вактни угирловчи кераксиз

хужжатларни кескин камайтириш;

May, 2022

- Масофавий таълим платформасида, шунингдек барча ижтимоий тармокдарда хам субектларнинг масъулиятлилигини ошириш механизмларини ишлаб чикиш.

Бугун янги РЕНЕССАНС даврини барпо этиш учун жамиятимизда имкониятдар яратиш жараёнлари кечмокда. Бу ерда энг эътиборди масала булиб, кедажак эгалари, "Халкнинг одтин фонди" булмиш ёшдарнинг замонага мос таълим олишларига эришиш хдсобланади.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Халк сузи. 2020 йил 30 декабрь. №276. 2-бет.

2. Renan "Dialogues fragments philosophiques" - "Falsafiy dialoglar va parchalar". F., 1876, р. VIII-IX.

3. Фан, техника ва таълимда инфокоммуникацион ва хдсоблаш технологиялари: монография халкаро конференция маърузалари ва тезислари. (М-во высш. и сред. спец. обр. РУз).

4. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутки 23.09.2020

5. Doniyev S.I, Ibrohimov F.A, Joldasov I.S. Boshlang'ich ta'lim rivojlanish tendensiyalari(Finlandiya ta'lim tizimi misolida). Pedagogika va psixologiyada innovatsiyalar. (2-maxsus son). Toshket-2020. 392-bet.

6. Р. Ишмухамедов, А. Абдукодиров, А. Пардаев. "Таълимда инновацион технологиялар: таълим муассалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар".

7. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти мавзусидаги педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. -Тошкент. 2007.

d ©

ф'

May, 20221

735

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.